ฉากประทับใจในหนังเก่า SPOILER ALERT

[SILA]

           ยินดี ครับ ดีใจที่เรื่องเล่าจากหนังเล็กๆ ในดวงใจเรื่องนี้เป็นที่ประทับใจ
ชาวเรือนไทยเช่นกัน

[SILA]

          จากจีนแผ่นดินใหญ่ลงน้ำข้ามทะเลมาขึ้นเกาะชมหนังหวนหาอดีตวันวาน
ของญี่ปุ่น ครับ

เป็นหนังเล็กๆ ถ่ายทำด้วยฟิล์มขาวดำ ที่รูปและเรื่องในเน็ทไม่ค่อยมี

             Deciduous Tree หรือ Tree Without Leaves (1986) - ไม้ไร้ใบ

[SILA]

          ผลงานของผู้กำกับ Shindo Kaneto (เกิดปี 1912 มีผลงานหนังหลายเรื่อง
ในศตวรรษที่แล้วจนถึงศตวรรษนี้) ซึ่งทั้งแสดง(เป็นตัวเอง),กำกับ และเขียนบทภาพยนตร์
จากประวัติชีวิตวัยเด็กของตน
          นำแสดงโดย Otawa Nobuko ที่ผู้ชมไทยคุ้นเคยจากบทโอชิน(ปัจฉิมวัย)
เธอคือนักแสดงคู่บุญและภรรยาคู่ใจในชีวิตจริงของผกก.

        ได้มีโอกาสดูหนังเรื่องนี้หลายปีก่อนที่มูลนิธิญี่ปุ่น ถ.อโศก ซึ่งจัดฉายหนังญี่ปุ่นหมุนเวียนให้ชม

          หนังเล่าเรื่องราวรำลึกวัยเยาว์จากความทรงจำเกี่ยวกับครอบครัวโดยเน้นที่ความรักความผูกพัน
ที่มีต่อแม่ของนักเขียนอาวุโสวัย 70 ปี ซึ่งมาพักอยู่ในบ้านชนบทชายป่าเพื่อเขียนนิยาย
          ตัวเขาเป็นน้องชายคนสุดท้องของพี่ชาย และพี่สาวสองคนซึ่งต่างก็จากไปแล้ว เหลือเขา
เป็นสมาชิกคนสุดท้ายของครอบครัวที่ยังมีชีวิตอยู่

[SILA]

          Soon I will die too, then there will be no one
to remember my mother.

[SILA]

           หนังเปิดเรื่องด้วยภาพม้าหมุน

[SILA]

            แม่ของเขานั่งม้าหมุนเข้ามาใกล้แล้วก็เลื่อนจากไป
           คล้ายกับภาพบุคคลในความทรงจำจากอดีตวัยเยาว์ที่ผ่านไปแล้วหวนกลับรำลึกถึง
มีทั้งชัดและเลือน
           ภาพเมื่อเขาเป็นเด็กเล็กวัย 10 ขวบเล่นสนุกสนานในท้องทุ่งกับพี่สาว โดยการโยน
รองเท้าแตะขึ้นฟ้าและ "ติ๊งต่าง"ว่ามันคือค้างคาวแล้วใช้มือคว้าจับ
           ภาพแม่ร้องเรียกให้ไปกินข้าว

           เขาเป็นลูกชายที่สนิทกับแม่มากและมักจะขลุกอยู่กับแม่ทั้งวัน

[SILA]

        ในขณะที่ภาพความทรงจำอย่างเดียวเกี่ยวกับพ่อ คือ ภาพพ่อนั่งสูบไปป์อยู่เงียบๆ

[SILA]

          แม่ผู้อ่อนโยนต้องคอยปรนนิบัติพ่อ ดูแลลูกๆ โดยเฉพาะเขาซึ่งเป็นลูกคนเล็ก
ที่แม่ทุ่มเทเอาใจใส่เพื่อให้ลูกรักสุขสบาย

[SILA]

          หนังเสนอภาพวิถีชีวิตชนบท กิจกรรมในบ้านและในท้องทุ่ง แม่ของเขาต้องทำงาน
ทั้งในและนอกบ้านโดยไม่ปริปากบ่น ในขณะที่พ่อซึ่งสืบทอดมรดกเป็นเจ้าของที่ดินนั่งสบาย
เป็นเจ้านายคาบไปป์

[SILA]

             ทุกคืน หลังจากอาบน้ำกับแม่แล้ว
             เขาจะไม่ยอมหลับจนกว่าจะได้ซุกอยู่ในอ้อมกอดแม่ ฟังแม่เล่านิทานกล่อมนิทรา  

[SILA]

           หนังมีฉากความรักผูกพันระหว่างลูกชายกับแม่ที่ชวนให้นึกถึงปม Oedipus หรือ
maza-kon (ปมติดแม่ของญี่ปุ่น) 

        บทความวิจารณ์ชิ้นหนึ่งกล่าวว่า ภาพของพ่อที่หายไปหรือไร้ความสำคัญในหนัง
เป็นหนึ่งในแนวทางของหนังญี่ปุ่นที่มีมาแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สองเมื่อสมเด็จพระจักรพรรดิ
ทรงประกาศยอมแพ้สัมพันธมิตรโดยไม่มีเงื่อนไข ทั้งยังยอมสละเทวฐานะแห่งสายเลือดจักรพรรดิ
(renounced the divinity of the imperial bloodline) ส่งผลกระทบกระเทือนความรู้สึก
นึกคิดของชาวญี่ปุ่นทั้งประเทศที่ต้องเป็นผู้แพ้(สงคราม)แล้วยังสูญเสีย "พ่อ" ของชาติไป

          นอกจากนี้ในช่วงเวลาจากนั้นมารัฐบาลยังมีนโยบายเร่งพัฒนาฟื้นฟูประเทศที่บอบช้ำ
บรรดาพ่อๆ จึงต้องทำงานอย่างหนัก ต้องใช้เวลาอยู่ในที่ทำงานมากกว่าบ้าน ลูกๆ ซึ่งต้องการ
ความรักจากบุพการีจึงเกิดความผูกพันอย่างแน่นสนิทกับแม่ กลายเป็นปม maza-kon mother complex
ส่งผลให้เกิดปัญหาสังคมตามมาปรากฏเป็นพวกลูกแหง่(ทั้งที่โตเป็นหนุ่มแล้ว)ติดแม่ ด้อยทักษะ
ในการเข้าสังคม มีอารมณ์ไม่สม(อ่อนกว่า)วัย

[SILA]

              วันแห่งความสุขผ่านไป วันทุกข์กรายมาเยือน เมื่อพ่อรับเป็นผู้ค้ำประกันให้เพื่อนแล้ว
เพื่อนของพ่อไม่สามารถชำระหนี้ได้
               ด้วยทิฐิมานะพ่อไม่ยอมขายบ้านและที่ดินบางส่วนซึ่งเป็นมรดกตกทอดเพื่อใช้หนี้ไป แต่
กลับยอมจมอยู่กับหนี้สินล้นพ้นตัวจากดอกเบี้ยที่ทบต้นมากมาย ทำให้ต้องสูญเสียทรัพย์สมบัติทั้งหมด
ไปในที่สุด ครอบครัวตกอยู่ในสภาพยากไร้และบ้านแตก
          
               พี่สาวแต่งงานและอพยพไปอเมริกา

[SILA]

           พี่สาวอีกคนไปเป็นพยาบาลในฮิโรชิมา ส่วนพี่ชายที่เป็นตำรวจนั้นแม่ได้จัดงานแต่ง
ให้ก่อนที่จะต้องย้ายออกจากบ้านหลังใหญ่ไป และ
            นั่นคืองานพิธีฉลองครั้งสุดท้ายของครอบครัว

[SILA]

           ในที่สุดบ้านและที่ดินก็ถูกยึด วันนั้น ขณะที่หลังคาบ้านหลังใหญ่ของตระกูล
ถูกรื้อลง แม่ก็ไม่อาจจะสะกดกลั้นความขมขื่นไว้ได้

คนดูรู้สึกใจหายไปกับการล่มสลายของครอบครัวจากฉากบ้านหลังใหญ่ถูกรื้อลง
              

[SILA]

          พ่อ แม่ และเขาเหลือเพียงโรงนาเป็นที่ซุกนอน หลังจากเหตุการณ์คราวนั้น
แม่ตรอมใจลงทุกวันๆ จนกระทั่งกลางดึกคืนหนึ่งเขาตื่นขึ้นมาดูใจแม่เป็นครั้งสุดท้าย

ภาพอดีตที่ไม่อาจย้อนคืน จากนี้ไปไม่มีบ้าน ไม่มีแม่อีกแล้ว