เจ้าชายยอร์ช วอชิงตัน แห่งสยาม กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ วังหน้าพระองค์สุดท้าย

[luanglek]

ขอความกรุณา  ถอดวันเดือนปีในฉันท์บทนี้ให้หน่อยนะคะ  ว่าเสด็จออกจากพระนครในวันเดือนปีอะไร

 อาสาธมาสะพุธวาร                นวกาฬปักษ์ไพ
บูลย์ศักราชยุติใน                   อติกาลกำหนดมี
ในสังวัจฉรสหสา                    พิสตาและพาวี
วานรโทศกบดี                      ศรราชเสด็จไคล ฯ

อาสาธมาส      - เดือนแปด
พุธวาร           - วันพุธ
นว               - เก้า
กาฬปักษ์        - ข้างแรม
สังวัจฉระ        - ปี
สหัสสะ          - หนึ่งพัน
พิสตา           - สองร้อย
พาวี (พาวีส)    - ยี่สิบสอง
วานร            - ลิง

รวมความได้ว่า

"วันพุธ เดือนแปด แรม ๙ ค่ำ ปีวอกโทศก จุลศักราช ๑๒๒๒"

เทียบเป็นวันเดือนปีตามปฏิทินทางสุริยคติ

วันพุธ เดือนแปด แรม ๙ ค่ำ ปีวอกโทศก จุลศักราช ๑๒๒๒  ไม่มี
มีแต่  วันพุธ เดือนแปด แรม ๘ ค่ำ ปีวอกโทศก จุลศักราช ๑๒๒๒
ตรงกับวันที่  ๑๑  กรกฎาคม   ๒๔๐๓
ถ้าเป็นแรม ๙ ค่ำ  จะตรงกับวันพฤหัสบดี  ที่ ๑๒  กรกฎาคม  ๒๔๐๓

ปฏิทินสำหรับต้นวันเดือนจันทรคติกับสุริยคติ ของกรมวิชชาการ กระทรวงธรรมการ
พิมพ์ครั้งที่ ๒  พุทธศักราช  ๒๔๗๔

[เทาชมพู]

กรมพระราชวังบวรฯ ทรงรู้จักวิธีเล่นทั้งสัมผัสสระ และสัมผัสพยัญชนะ ในแต่ละวรรค   วิธีแต่งแบบนี้เป็นชั้นเชิงระดับสูงของกวี    
มองในแง่ฉันทลักษณ์   ฉันท์บังคับแค่ครุลหุและสัมผัสระหว่างวรรค   ไม่ได้กำหนดสัมผัสภายในวรรค      คนที่รู้จักสัมผัสตามบทบังคับ ถือว่าแต่งได้ถูกต้อง  แต่อาจจะยังไม่ถึงขั้นไพเราะก็ได้
ความไพเราะของการแต่ง อยู่ที่ถ้อยคำประกอบชั้นเชิงการแต่งที่เรียกว่า กวีวรโวหาร   การใช้ถ้อยคำที่เล่นสัมผัสสระและพยัญชนะในฉันท์เป็นโวหารกวีที่แสดงได้ยากหนักขึ้นไปอีก  มากกว่าความยากของการแต่งฉันท์โดยทั่วไป  
กวีที่แต่งโวหารได้สละสลวยระดับนี้ถือว่าเป็นกวีเอก    หายากกว่ากวีด้วยกัน

ลองสังเกตการเล่นคำในฉันท์  ที่มีทั้งสัมผัสพยัญชนะ และสัมผัสสระ

เจ็บเรียมจากรักแรมถนอม             พนิดาเดียวออม
สวาทนิราศแรมชม
แรมเชยเสวยทุกข์ระทม                ระทวยอารมณ์
กระอุอุระประปราน

สัมผัสพยัญชนะ  คำคู่
เจ็บเรียม-จากรัก
แรมชม  -แรมเชย
ระทม-ระทวย
(ก)ระอุ-อุระ


สัมผัสพยัญชนะ  เดี่ยว
รัก- แรม
(พนิ)ดา-เดียว
(นิ)ราศ-แรม
ทุกข์ -(ระ)ทม

สัมผัสสระ หรือสัมผัสคำ
สวาท-นิราศ
(อุ)ระ -ประ

[เทาชมพู]

นอกจากฉบัง  บทบรรยายสถานที่ที่เรือผ่านไป   ก็ยังใช้ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ ด้วย

อินทรวิเชียร์ ๑๑ เป็นฉันท์ที่มีบังคับน้อย   จึงค่อนข้างง่ายเมื่อเทียบกับฉันท์ชนิดอื่นเช่นวสันตดิลก ๑๔ หรือสัททุล ฯ ๑๙   อินทรวิเชียร มีลหุหรือสระเสียงสั้นเพียง ๘ ตัวใน ๑ บท(๔ วรรค)    นอกนั้นเป็นครุหรือสระเสียงยาว   และมีลหุคู่บังคับเพียง ๒ คู่เท่านั้น
ทำให้สามารถใส่คำไทยที่ส่วนใหญ่เป็นครุลงไปได้ง่าย    ไม่ผิดฉันทลักษณ์    
เช่นในบทนี้ มีชื่อ คุ้งคอแหลม (บางคอแหลม?)  และชื่อผลไม้ต่างๆ เรียงเข้าด้วยกัน

ขนบการชมธรรมชาติในเรื่องนี้เป็นภาพ realistic  เป็นแบบเดียวกับนิราศเรื่องต่างๆ ก่อนหน้านี้ อย่างของนายนรินทร์ธิเบศร์และนิราศสุนทรภู่  มองเห็นต้นหมากรากไม้และป่าไม้สองข้างเจ้าพระยา เมื่อพ้นตัวเมืองหลวงออกมาแล้ว ว่าเขียวชอุ่มอุดมสมบูรณ์ด้วยไม้ยืนต้น

มีไม้ยืนต้นบางชื่อที่ไม่คุ้นหูกันแล้วในสมัยนี้  คือทิ้งถ่อน  เป็นชื่อไม้เนื้อแข็งชนิดหนึ่ง  เป็นไม้ยืนต้นสูง  ออกดอกสีขาวกลมฟู   อย่างในรูปนี้
เมื่อ ๑๐๐ กว่าปีก่อน   สองฟากแม่น้ำคงจะมีไม้ยืนต้นอยู่มาก  



อีกอย่างคือพุมเรียง หรือชำมะเลียง

[เทาชมพู]

มีบทนี้มาฝากให้แปล ว่ามีสัตว์อะไรบ้าง

[siamese]

มีบทนี้มาฝากให้แปล ว่ามีสัตว์อะไรบ้าง

ส่งการบ้านครับ 

[เทาชมพู]

ที่ขีดเส้นมา  ถูกเกือบหมด เว้นแต่   เวฬุภักษ์   ไม่ใช่สัตว์ค่ะ
ยังเหลืออีกหลายตัวค่ะ    เปิดโอกาสให้ท่านอื่นได้คะแนนบ้าง



 

[เพ็ญชมพู]

เพิ่มเติม

 

[:D :D]

เท่าที่ทราบนะคะ  

มิคี = นางเนื้อ
กระทิง = วัวกระทิง
เอเณยย = กวาง
โค = วัว
ลา = ลา
สุกร = หมู
พยัคฆ = เสือโคร่ง
มหิงส์ = ควาย
ฟาน = เก้ง
มฤค = กวาง เก้ง
ช้าง = ช้าง
อุโบสถ = ช้าง
คช = ช้าง
พัง = ช้างตัวเมีย

คำว่า "เวฬุภักษ์" ที่ ท่านsiamese ขีดเส้นว่าเป็นสัตว์สี่เท้า แปลว่า ต้นไผ่ที่เป็นอาหาร ค่ะ

ส่วนคำที่ไม่ทราบคำแปล "แปละ" "ปสัก"  "ทิปิ" (จำได้เลาๆ ว่า ทิปิ แปลว่าเสือ-ไม่ค่อยแน่ใจค่ะ)
รบกวนผู้รู้ ช่วยชี้แนะด้วยค่ะ  

[siamese]

โหววว คุณดีๆสุดยอดมาก ปรบมือดังๆๆๆให้

[luanglek]

ปสัก  มาจาก ปสกฺกติ  บาลี แปลว่า ดำเนินไป เดินไป

แปละ ไม่มีในพจนานุกรม  แต่พิจารณาจากบริบท
คงจะเป็นคำขยายกริยาเดินของสัตว์ที่เอ่ยมาข้างหน้านั้น

ทิปิ มาจาก ทีปิ ทีปี หรือ ทีปิก  แปลว่า เสือเหลือง เสือโคร่ง

เอเณยย มาจาก  เอเณยฺย มีความหมายเหมือนกับ  เอเณยก  เอณิมิค เอณิ เอณ
แปลว่า  ละมั่ง  หรือ เนื้อทราย   ในบาลีมีศัพท์ว่า เอณิชงฺฆ แปลว่า
มีแข้งเรียวดุจแข้งเนื้อทราย (อันเป็นลักษณะประการหนึ่งของมหาบุรุษ)

[:D :D]

 ^ ท่านนี้สิคะถึงจะเรียกว่า "สุดยอด" ตัวจริง 

[เทาชมพู]

จะเข้ามาบอกว่า  รอคุณหลวงเล็ก  ไม่ทันเสียแล้ว ท่านรวดเร็วปานกามนิตหนุ่ม
คำถามแบบนี้เรียกว่าคำถามเช็คเรตติ้ง และเช็คคนอ่าน
ไม่งั้นก็ไม่รู้ว่ามีขาประจำคนไหนของเรือนไทยเข้ามาอ่านบ้าง 

[เทาชมพู]

แปละ  คำนี้ไม่แน่ใจความหมาย   และไม่รู้ว่ามาจากภาษาอะไร  ฝากไว้เป็นการบ้านต่อไปเผื่อท่านใดไปเจอเข้า

มีอีกคำหนึ่ง อยู่ระหว่าง มิคิ และ กระทิง  คือคำว่า โรหิต
ถ้าเป็นมิคิโรหิต   = กวางแดง ? คำนี้ควรเป็น โรหิตมิคิ หรือไม่  หรือว่าใช้แบบนี้ได้ เช่นตัวอย่างในนามสกุล กูรมโรหิต ซึ่งแปลว่าเต่าแดง
ถ้าเอาโรหิตไว้ข้างหน้า   ก็จะเป็น โรหิตกระทิง   ก็เป็นคำสมาสระหว่างบาลีกับภาษาอื่น    ไม่ใช้กันอีกน่ะแหละ

ฝากการบ้านไว้อีกข้อค่ะ 

[:D :D]

โรหิต คำนี้ จะมาจากคำว่า รหิต ที่แปลว่า หายไป ได้หรือไม่คะ
แปลโดยรวมให้เห็นภาพ กระทิงวิ่งไล่ นางเนื้อวิ่งหนีหายไป ทำนองนี้ได้ไหมคะ  

[เทาชมพู]

^
ไม่น่าจะเป็นแบบนั้นนะคะ

กลับมาเรื่องการแต่งฉันท์
ถ้าใครหัดแต่งฉันท์คงจะรู้ว่า การหาคำลหุ มาลงในแต่ละวรรค มันยากเย็นขนาดไหน     ยิ่งถ้าเป็นสัททุล ฯ ๑๙ ที่มีลหุเรียงกัน ๓ ตัวรวด ถือว่าเหงื่อตกกว่าจะผ่านไปได้แต่ละบาท        มือใหม่หัดแต่งฉันท์จึงมักจะวนเวียนอยู่กับคำซ้ำๆ เพราะหาคำใหม่ไม่ถูก  คลังคำในสมองยังไม่มากพอ      หรือไม่ก็หาได้แต่คำที่ไม่ค่อยจะมีความหมาย   เอาเป็นว่าลงตรงคำลหุได้ก็ต้องฉวยไว้ก่อน  แบบคำว่า ก็   จะ   สิ   อะไรพวกนี้

แต่ฉันท์ของกรมพระราชวังบวรฯ เป็นฉันท์ที่รื่นหูและหนักแน่นในถ้อยคำที่ทรงสรรหามา       ความหลากหลายของคำยากๆเหล่านี้แสดงว่าทรงรู้ภาษาโบราณดีทีเดียว  ทั้งบาลี สันสกฤตและเขมร

     เมิลเหล่าเฉนียนศิขรภัณฑ์                 รวหลั่นชะวากผา
งอกเงื้อมชะโงกวรรตา                          วิยแก้วประพาฬแนม
     บางแห่งขจีขรติกาฬ์                        วชิราประกอบแกม
บางแห่งก็เหลืองและนิลแซม                   รุจิเรขสุโรจน์สี

     ลีลาการแต่งของกรมพระราชวังบวรฯ ทรงแต่งตามขนบของนิราศ  คือเริ่มการเดินทาง   ชมทิวทัศน์สองข้างแม่น้ำ  บันทึกสถานที่ และที่เว้นไม่ได้ก็คือบทครวญถึงนาง      สำนวนโวหารการเปรียบเทียบก็ทรงทำตามขนบ     เห็นอบเชยเหมือนเคยเชยนาง เห็นดอกเล็บมือนางเหมือนเล็บของนางฯลฯ  ขนบแบบนี้พบได้หลายแห่งในวรรณคดีสมัยรัชกาลที่ ๒ อย่างอิเหนา และขุนช้างขุนแผน
    แต่สิ่งที่เป็นตัวของตัวเอง คือการใช้คำ      มีศัพท์ที่เราไม่ค่อยจะเห็นจากวรรณคดีเรื่องอื่นกันนัก   เหมือนว่าทรงเพลิดเพลินกับการเล่นศัพท์แปลกๆ เช่นคำว่าทุรัศ (= ยาก,ลำบาก)  ปฉิม( ปัจฉิม= สุดท้าย)  และทรงใช้อย่างมั่นพระทัยเสียด้วย
    อ่านแล้ว เกิดคำถามขึ้นมา ถึงพื้นฐานการศึกษาของเจ้านายพระองค์นี้   ว่าทรงมีใครเป็นอาจารย์