ขุนนางวังหน้า

[เพ็ญชมพู]

เมทรี น่าจะเพี้ยนมาจากภาษาฝรั่งกระมั้งครับ

เป็นภาษาฝรั่งแน่นอน เดาว่ามาจากคำว่า medicine --> เมทรี อ่านว่า เม-ซี

 

[เทาชมพู]

^
อ่านคำได้เก่งมากค่ะ
เมทรีแวทยา  ถ้าเป็นสมัยนี้พอจะเทียบกับเภสัชกร หรืออายุรแพทย์ คะ

[เทาชมพู]

ทำเนียบนามขุนนางวังหน้ามีหลายสิบหน้า    คงจะต้องคัดเลือกมาลงละค่ะ

[เทาชมพู]

ต่อไปเป็นกรมมหาดเล็ก  จางวางเป็นพระยา แต่ศักดินาแค่ ๑๐๐๐   ทางวังหลวงคงจะเป็น ๒๐๐๐  ในนี้ไม่บอกว่าตรงกับพระยาอะไรทางวังหลวง
มีชื่อมหาดเล็กเวรต่างๆ   ชื่อมหาดเล็กหุ้มแพร - นายนรินทร์ธิเบศร์ที่คนเรียนวรรณคดีไทยย่อมรู้จักดี อยู่ในเวรชิดภูบาล

[เทาชมพู]

ต่อ

[เทาชมพู]

คราวนี้มาถึงกรมใหญ่ คือกรมพระกลาโหม
ในนี้ไม่ได้บอกว่าพระยากลาโหมราชเสนา มีตำแหน่งอะไร   แต่รู้จากการเปรียบเทียบกับเจ้าพระยาอัครมหาเสนา   ว่าเป็นหนึ่งในจตุสดมภ์ ของวังหน้า
ศักดินาของพระยากลาโหม เท่ากับจางวาง พระยาพิไชยราชา

[เทาชมพู]

.

[เทาชมพู]

ข้ามมาถึงกรมช่างสิบหมู่  ซึ่งน่าจะเป็นกรมใหญ่ จางวางเป็นถึงพระยา  แต่ก็กลับไม่สำคัญมากนัก  เห็นได้จากศักดินา ๕๐๐ เท่านั้น

[เทาชมพู]

ดิฉันนับดูว่ามีช่างอะไรบ้างในกรมช่างสิบหมู่ของวังหน้า   ก็พบว่า มี
๑ ช่างสลักขวา
๒ ช่างสลักซ้าย
๓ ช่างเขียนซ้าย
๔ ช่างเขียนขวา
๕ ช่างปั้นซ้าย
๖ ช่างปั้นขวา
๗ ช่างหล่อ
๘ ช่างหุ่น
๙ ช่างแกะ
๑๐ ช่างปูนซ้าย
๑๑ ช่างกลึง
๑๒ ช่างชาดสีสุก
แต่จะนับยังไงให้ลงตัว ๑๐ หมู่   ยังนับไม่ได้เหมือนกัน    เพราะถ้ารวมซ้ายขวาเป็น ๑ หมู่  ก็จะมี ๙ หมู่เท่านั้น
ในหนังสือสะกดว่า ช่างสิบหมู่  ไม่ใช่ สิปป์หมู่     ก็ชวนให้คิดว่าเดิมคงมี ๑๐ หมู่    แต่อาจเพิ่มขึ้นภายหลัง

[เทาชมพู]

ต่อไป ถึงกรมทหารใหญ่อีกกรมหนึ่งของวังหน้า คือกรมอาสา  แยกแยะออกมาได้เป็นหลายกรม เช่นอาสาใหญ่ขวา-ซ้าย   อาสารองขวา-ซ้าย  กรมเขนทองขวา-ซ้าย
ขอเอ่ยถึงเฉพาะเจ้ากรม  ซึ่งคงใหญ่ไม่ใช่เล่น   กรมใหญ่สุดคือกรมอาสาใหญ่   เจ้ากรมมีศักดินาขึ้นสูงถึง ๕๐๐๐

กรมอาสาใหญ่ขวา
พระยาณรงค์วิไชย  ศักดินา ๕๐๐๐  เทียบพระยาเดโชของวังหลวง
กรมอาสาใหญ่ซ้าย
พระยาอภัยสงคราม  ศักดินา ๕๐๐๐  เทียบพระยาท้ายน้ำของวังหลวง

กรมอาสารองขวา
พระวิชิตสงคราม   เจ้ากรม ศักดินา ๒๕๐๐
กรมอาสารองซ้าย
พระรามณรงค์      เจ้ากรม ศักดินา ๒๕๐๐

กรมเขนทองขวา
พระฤทธิ์สงคราม     เจ้ากรม ศักดินา ๒๕๐๐
กรมเขนทองซ้าย
พระรามเดชะ         เจ้ากรม ศักดินา ๒๕๐๐

กรมทวนทองขวา
พระอภัยพลรบ        เจ้ากรม ศักดินา ๘๐๐
กรมทวนทองซ้าย
พระไตรภพรณฤทธิ   เจ้ากรม ศักดินา ๒๕๐๐

นอกจากนี้ ก็มีกรมฝรั่งอาสารบ   กรมอาสาจาม  กองรามัญ  กองอาสาญี่ปุ่น  กรมรักษาป้อม
พวกรักษาป้อม  ในหนังสือบอกว่า ไม่มีนา   

[เทาชมพู]

ส่วนทำเนียบข้าราชการวังหลัง  ที่สัญญากับคุณเพ็ญชมพูไว้ว่าจะเอามาให้ดูเป็นของฝาก
ขอแยกไปกระทู้ใหม่ค่ะ
เข้าไปอ่านได้ที่นี่
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=4246.new#new

[เทาชมพู]

ลองสรุปทำเนียบนามขุนนางวังหน้า

๑     ขุนนางใหญ่ที่สุดคือเจ้าพระยามุขมนตรี  เทียบสมเด็จเจ้าพระยาของวังหลวง

รองลงมาคือ
                  ฝ่ายมหาดไทยและกลาโหม
วังหน้า                                     วังหลวง                           
พระยาจ่าแสนยากร                      สมุหนายก
พระยากลาโหมราชเสนา                สมุหกลาโหม

                           จตุสดมภ์
วังหน้า                                    วังหลวง
                             วัง
พระยามณเฑียรบาล                     เจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์
                            เวียง
พระยาพิไชยบุรินทรา                    เจ้าพระยายมราช
                            คลัง
พระยาไกรโกษา                         เจ้าพระยาพระคลัง
                            นา
พระยาเกษตรรักษา                     เจ้าพระยาพลเทพ

๒  ศักดินาและบรรดาศักดิ์ไม่ได้ไปทางเดียวกัน     คุณหลวงศักดินาสูงกว่าคุณพระ  หรือแม้แต่พระยาก็มีให้เห็น    ข้อนี้ยังคุณ Bhanumet ให้คำตอบไว้

๓  ตำแหน่งจางวาง มีเฉพาะบางกรมที่เป็นกรมใหญ่    เป็นตำแหน่งและศักดินาที่สูงกว่าเจ้ากรม   หน้าที่ความรับผิดชอบไม่ปรากฏชัด 

[pathuma]

เห็นจำนวนศักดินาที่แต่ละท่านได้รับแล้วมากมายจริงๆ และเจ้าของที่นาคงไม่ได้ลงมือทำนาเองหรือคงไม่ได้ไปดูแลใกล้ชิด ส่วนใหญ่จะให้ชาวนาเช่าไปทำ  พวกศักดินาหรือเจ้าของนาสมัยก่อนนั้นจะแต่งตั้งคนดูแลที่นาของตัวเองขึ้นมาเรียกว่า “แม่กองนา” งานหลักๆของ “แม่กองนา” ก็คงไม่พ้นเรื่องการดูแลเรื่อง ค่าเช่านา ขอบเขตนา เป็นต้น      “แม่กองนา” คนที่รู้จักเสียชีวิตไปเมื่อสิบกว่าปีที่แล้ว เป็นคนดูแลที่นานับร้อยนับพันไร่แถวทุ่งอยุธยา ปัจจุบันที่นาคงเปลี่ยนมือไปบ้างและมีผู้ดูแลแต่ไม่เคยได้ยินคำว่า “แม่กองนา “ อีกเลย

[art47]

เห็นจำนวนศักดินาที่แต่ละท่านได้รับแล้วมากมายจริงๆ และเจ้าของที่นาคงไม่ได้ลงมือทำนาเองหรือคงไม่ได้ไปดูแลใกล้ชิด

ศักดินา คือ ตัววัดในการปรับไหม และ พินัย ในกรณีขึ้นศาล คนที่ถือศักดินาสูง เมื่อทำผิดจะถูกลงโทษหนักกว่าผู้มีศักดินาต่ำ การปรับในศาลหลวง ค่าปรับนั้นก็เอาศักดินาเป็นบรรทัดฐานการกำหนดระบบศักดินาขึ้นมาก็เพื่อประโยชน์ในการกำหนดสิทธิและหน้าที่ของประชาชน หน่วยที่ใช้ในการกำหนดศักดินา ใช้จำนวนไร่เป็นเกณฑ์ แต่มิได้หมายความว่าศักดินาจะเป็นข้อกำหนดตายตัวเกี่ยวกับกรรมสิทธิ์ในการถือครองที่ดิน

ศักดินา ไม่เกี่ยวกับกรรมสิทธิ์ที่ดิน เป็นวิธีการลำดับ"ศักดิ์"ของบุคคลตั้งแต่ พระมหาอุปราช ขุนนาง ข้าราชการ ลงไปจนถึงไพร่และทาส โดยกำหนดจำนวนที่นามากน้อยตามศักดิ์ของคนนั้น พระมหาอุปราชมีศักดินา 100,000 ไร่ และสูงสุดของขุนนางคือ ชั้นเจ้าพระยามีศักดินา 10,000 ไร่ คนธรรมดาสามัญ (ไพร่หัวงาน ไพร่มีครัว ไพร่ราบ ไพร่เลว) มีศักดินา 25-10 ไร่ ทาส ยาจก วณิพก มีศักดินา 5 ไร่ เป็นต้น แม้แต่พระและสามเณรก็มีศักดินา 2400-200 ไร่ แต่ไม่ได้หมายความว่าคนในระบบศักดินามีที่ดินได้ตามจำนวนศักดินา เพราะในความเป็นจริง ทาสและสมณะย่อมไม่มีสิทธิ์ครอบครองที่ดินใดๆ ทั้งนั้น

[pathuma]

ขอบคุณมากครับ เพิ่งเข้าใจ แสดงว่า แม่กองนา คงเป็น ตำแหน่งที่เจ้าของนามอบหมายให้คนดูแล ไม่ใช่พวกศักดินา