ภาพและเรื่องสมัยรัชกาลที่๕ ได้มาใหม่จากเวปฝรั่งเศส

[เทาชมพู]

หลวงพัฒน พงศ์ภักดี แต่งนิราศหนองคาย เมื่อวันพุธ เดือน ๑๐ แรม ๘ ค่ำ ปีกุน สัปตศก พุทธศักราช ๒๔๑๘ ขณะเป็นทนายคนใกล้ชิดของเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง(เพ็ง เพ็ญกุล)
เจ้าพระยามหินทรฯ ได้รับการแต่งตั้งเป็นแม่ทัพไปปราบฮ่อที่เมืองหนองคาย กองทัพออกจากพระนครโดยทางเรือ    เพื่อไปขึ้นบกที่สระบุรี แล้วเดินทางต่อไปถึงหาดพระยาทด แขวงเมืองสระบุรี   ก็ต้องหยุด ไม่สามารถเคลื่อนทัพได้ เนื่องจากเป็นฤดูฝน ฝนตกหนักน้ำท่วมในดงพระยาไฟ เกรงว่าไพร่พลจะเป็นอันตราย   
ทัพที่ยกไปสมทบคือกองทัพเจ้าพระยาภูธรภัย (นุช บุณยรัตพันธุ์)  สมุหนายก ให้ยกพลออกจาพระนคร ไปขึ้นบกที่อุตรดิตถ์ เพื่อเดินทางไปยังเมืองหลวงพระบางอีก

ส่วนทางเมืองหนองคาย เจ้าพระยามหาอำมาตย์ (ชื่น กัลยาณมิตร) ผู้เป็นข้าหลวงออกไปตั้งกองสักเลกอยู่ในมณฑลร้อยเอ็ด คุมกองทัพเมืองนครราชสีมา กับพระยานครราชเสนี (กาจ สิงหเสนี) แต่ยังเป็นพระยาปลัด  กับพระยกกระบัตรเมืองนครราชสีมา ยกไปตีพวกฮ่อที่เวียงจันทน์จนแตกพ่ายไปอยู่ที่เมืองเชียงขวางในแขวงพวน
ฝ่ายทางพระนครเห็นว่าพวกฮ่อยังไม่หมดกำลัง  อาจกลับมารบใหม่อีก จึงเร่งรัดกองทัพเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง จึงเคลื่อนกองทัพไปถึงเมืองนครราชสีมา ไปทางเมืองพิมาย เมืองพุทไธสง ขณะนั้นกองทัพเจ้าพระยาภูธรราภัยได้ยกไปถึงเมืองหนองคายและได้เข้าโจมตีพวกฮ่อจนแตกพ่ายไป
ทางกรุงเทพ มีท้องตราคำสั่งให้เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง จัดแบ่งทหารออกส่วนหนึ่งให้ไปสมทบกับเจ้าพระยาภูธราภัย อีกส่วนหนึ่งให้เจ้าพระยามหินทรฯ นำกลับมาถึงกรุงเทพมหานคร เมื่อเดือน ๕ ปีชวด อัฐศก พุทธศักราช ๒๔๑๙ รวมเวลายกกองทัพไป และกลับทั้งสิ้น ๘ เดือน

บรรยายถึงทหารในกองทัพว่า

แล้วถึงทหารอย่างยุโรปครบทหาร      งามตระการเสื้อสีไม่มีสอง
ทั้งข้างแขนพู่บ่าระย้าทอง              ล้วนแต่ของใหม่ใหม่ได้ประทาน
ทั้งตัวนายขี่ม้าอาชาชาติ              ดูองอาจสมกายนายทหาร
ประดุจดังยังพยัคฆ์จักทะยาน      ศัตรูพานพ้องพบรบระอา

หลวงพิชัยเสนาสง่าเหลือ               สอดสวมเสื้อแดงสีมณีฉาย
เข็มกลัดคาดสายกระบี่มีตะพาย      ขี่คอพลายประจญมารชาญศักดา
กรกุมขอข้อขึงดูผึ่งผาย              แล้วยักย้ายท่วงทีดีหนักหนา
ว่าที่แอดดิกงยงศักดา              เป็นผู้รักษาแม่ทัพรบไพรี
แล้วถึงช้างคุณบุตรแอดดิกง               สวมเสื้อส่งสดแสงดูแดงสี
ขี่ช้างพลายโพยมกระโจมมี                ดูท่วงทีผุดผาดสะอาดตา
แล้วถึงทหารหัดใหม่สไนเด้อร์      ไม่เซอะเซ่อท่วงทีดีหนักหนา
เดินในทางสองข้างมรคา               จ้างมาเป็นนายไม่ร้ายรอง

กรุณาตีความกันเองว่ามีมะรีนหรือไม่   ดิฉันอ่านออกแต่ว่ามีขบวนช้างกับขบวนม้า   เสื้อนายทหารสีต่างๆกัน   ไม่รู้ว่าสีไหนหมายถึงมะรีน

[เทาชมพู]

เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง   รูปขวาถ่ายกับบุตรชาย

[art47]

จากที่อ่านนิราศหนองคายในตู้หนังสือเรือนไทยมาแล้ว

เห็นได้ว่าในขบวนทัพนี้ มีนายสิบโท ถม กับทหารอีกประมาณ 12 คน พร้อมปืนแกตลิงตันอยู่รวมในกองทัพด้วย
แต่ไม่ได้บอกว่าเป็นทหารมะรีนหรือไม่
ซึ่งถ้านับทหารเรือในถ่ายภาพของเราแล้ว จะพบว่า มีทหารเรือจำนวนเกินโหลมานิดหน่อย
(14-15 คน) ซึ่งใกล้เคียงกันตามท้องนิราศ

และถ้าภาพนี้เป็นการปราบฮ่อครั้งแรกจริงๆ แล้ว ทหารในรูปคงไม่ใช่พวกมณฑลพิษณุโลกดังคำบรรยายดั้งเดิม
แต่คงจะเป็นทหารจากมณฑลอุดรมากกว่า เพราะกองทัพเจ้าพระยามหินทร์ขึ้นไปทางเวียงจันท์ ไม่ใช่ทางหลวงพระบาง
ซึ่งกองทัพจากพิษณุโลกไปตั้งอยู่ที่เมืองเวียงกัดและสมทบกับทัพเจ้าพระยาภูธราภัยแน่ๆ

[ลุงไก่]

ผมเองก็ไม่เคยอ่านนิราศหนองคาย แต่เพราะคุณ siamese ทักท้วงมา เลยต้องรีบแจ้นไปหาอ่าน พบแล้วก็อ่านผ่านตามาอย่างลวกๆ ก็พบว่าทหารมะรีนเข้าร่วมกองทัพไปปราบฮ่อครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๖ จริง แต่ในนิราศฯ ไม่มีการกล่าวถึงทหารมะรีน คงกล่าวถึงปืนแกตลิงเท่านั้น
ผมคงต้องไปทักท้วงเวปต้นฉบับที่ผมไปคัดลอกมาซักหน่อย ให้แก้ไขข้อมูลให้ถูกต้อง

[siamese]

จากที่อ่านนิราศหนองคายในตู้หนังสือเรือนไทยมาแล้ว

เห็นได้ว่าในขบวนทัพนี้ มีนายสิบโท ถม กับทหารอีกประมาณ 12 คน พร้อมปืนแกตลิงตันอยู่รวมในกองทัพด้วย
แต่ไม่ได้บอกว่าเป็นทหารมะรีนหรือไม่
ซึ่งถ้านับทหารเรือในถ่ายภาพของเราแล้ว จะพบว่า มีทหารเรือจำนวนเกินโหลมานิดหน่อย
(14-15 คน) ซึ่งใกล้เคียงกันตามท้องนิราศ

และถ้าภาพนี้เป็นการปราบฮ่อครั้งแรกจริงๆ แล้ว ทหารในรูปคงไม่ใช่พวกมณฑลพิษณุโลกดังคำบรรยายดั้งเดิม
แต่คงจะเป็นทหารจากมณฑลอุดรมากกว่า เพราะกองทัพเจ้าพระยามหินทร์ขึ้นไปทางเวียงจันท์ ไม่ใช่ทางหลวงพระบาง
ซึ่งกองทัพจากพิษณุโลกไปตั้งอยู่ที่เมืองเวียงกัดและสมทบกับทัพเจ้าพระยาภูธราภัยแน่ๆ

การปราบฮ่อครั้งที่ ๑ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๘ กองทัพได้จัดออกเป็น ๕ ทัพ

ทัพที่ ๑ นำโดย พระยามหาอำมาตย์ (ชื่น กัลยานมิตร) คุมไพร่พลออกจากมณฑลอุดร ร้อยเอ็ด และอุบล
ทัพที่ ๒ นำโดย พระยาพิชัย (ดิศ) คุมไพร่พลจากมณฑลพิษณุโลก  (ดังภาพกองหหารมารีน และช้างปืนใหญ่)
ทัพที่ ๓ นำโดย เจ้าพระยาภูธราชัย (นุช บุณยรัตพันธุ์)
ทัพที่ ๔ นำโดย เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง
ทัพที่ ๕ นำโดย เจ้าพระยาศรีธรรมมาธิราช (เวก บุญยรัตตพันธ์)

[siamese]

ภาพ ม. เลอมีร เดอ วิลลีเอรส์ ซึ่งได้อธิบายในก่อนหน้านี้ว่า จะเดินทางมาเพื่อเข้าสมัครเลือกตั้งในดินแดนโคชินจีน ที่ไซ่ง่อน แต่เกิดวิกฤตการณ์ ร.ศ. ๑๑๒ ที่ปากน้ำเสียก่อน เลยต้องเข้ามาเจรจากับรัฐบาลสยาม

[art47]

ว่าด้วยปราบฮ่อครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๘

เมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๑๗ เป็นปีที่ ๗ ในรัชกาลที่ ๕ ฮ่อเตรียมทัพที่ทุ่งเชียงคำจะยกลงมาทางเมืองเวียงจันท์ มาตีเมืองหนองคายทัพ ๑ จะยกไปทางเมืองหัวพันห้าทั้งหกไปตีเมืองหลวงพระบางอีกทัพ ๑ ข่าวที่ฮ่อเตรียมจะยกกองทัพเข้ามาครั้งนี้ กรมการเมืองหนองคายได้ทราบความจากพวกท้าวขุนเมืองพวนที่แตกหนีเข้ามาอาศัยอยู่เมืองหนองคาย จึงบอกเข้ามายังกรุงเทพ ฯ ถึงพร้อมกับใบบอกเจ้านครหลวงพระบาง ขณะนั้นพระยามหาอำมาตย์ ( ชื่น กัลยาณมิตร ) เป็นข้าหลวงขึ้นไป สักเลขอยู่ในมลฑลอุบล จึงโปรด ฯ ให้พระยามหาอำมาตย์เกณฑ์กำลังมลฑลอุดร มณฑลร้อยเอ็จ และมลฑลอุบล เป็นกองทัพ ๑ ให้พระยานครราชสิมา (เมฆ) เกณฑ์กำลังนครราชสิมาเป็นกองทัพ อีกทัพ ๑ ให้พระยามหาอำมาตย์เป็นแม่ทัพใหญ่ยกขึ้นไปป้องกันเมืองหนองคาย และโปรด ฯ ให้เกณฑ์กำลังมณฑลพิศณุโลกเข้ากองทัพ ให้พระยาพิชัย ( ดิศ ) คุมขึ้นไปช่วยป้องกันเมืองหลวงพระบางอีกทัพ ๑ ฝ่ายทางกรุงเทพ ฯ โปรดให้เกณฑ์กำลังเข้ากองทัพ ให้เจ้าพระยาภูธราภัยที่สมุหนายกเป็นแม่ทัพ ยกไปปราบฮ่อทางเมืองหลวงพระบาง ทัพ ๑ โปรด ฯ ให้เจ้าพระยามหินทรศักดิธำรงเป็นแม่ทัพยกไปปราบฮ่อทางเมืองหนองคายทัพ ๑

เมื่อกองทัพพระยามหาอำมาตย์ยกขึ้นไปถึงเมืองหนองคาย ฮ่อก็ลงมาถึงฝั่งน้ำโขงฟากโน้น ตั้งค่ายอยู่ที่วัดจันทน์ในเมืองเวียงจันท์แห่ง ๑ ที่บ้านสีฐานแห่ง ๑ ที่บ้านโพนทานาเลาแห่ง ๑ แล้วข้ามฟากมาตีเมืองปากเหืองแตกเมือง ๑ พระยามหาอำมาตย์กับพระยานคร ราชสิมา ( เมฆ ) พระพรหมภักดี ( กาจ สิงห์เสนี ) ๑ ยกรบัตรเมืองนครราชสิมา ยกขึ้นไปได้รบพุ่งกับพวกฮ่อ ๆ ต่อสู้อยู่วัน ๑ ก็แตกหนีไปหมด จับเป็นได้ก็มาก กองทัพเจ้าพระยามหินทรศักดิธำรงยกออกจากกรุงเทพฯ โดยทางเรือ เมื่อวันพุฒ เดือน ๑๐ แรม ๘ ค่ำ พ.ศ. ๒๔๑๘ ตั้งโขลนทวาร ที่เหนือท่าขุนนาง เสด็จลงส่งกองทัพที่ท่าราชวรดิษฐ์ตามประเพณีโบราณ กองทัพขึ้นไปตั้งประชุมพลที่ตำบลหาดพระยาทดแขวงเมืองสระบุรี แล้วยกเป็นกองทัพบกขึ้นไปเมืองนครราชสิมาทางดงพระยาไฟ เมื่อกองทัพเจ้าพระยามหินทร ฯ ยกไปแล้ว ได้ข่าวมาถึงกรุงเทพ ฯ ว่าพวกฮ่อที่ลงมาทางเมืองหนองคายแตกทัพพระยามหาอำมาตย์ไปหมดแล้ว เห็นไม่จำเป็นจะให้กองทัพใหญ่ขึ้นไป จึงมีตราให้หากองทัพเจ้า พระยามหินทร ฯ กลับมาจากเมืองผไทยสงฆ์

กองทัพเจ้าพระยาภูธราภัยนั้นยกออกจากกรุงเทพ ฯ เหมือนอย่างครั้งกองทัพเจ้าพระยามหินทร ฯ เมื่อ ณ วันอาทิตย์ เดือน ๑๑ ขึ้น ๑๑ ค่ำ ไปตั้งประชุมพลที่เมืองพิชัย แล้วยกกองทัพเดินทางบกต่อไป ฝ่ายกองทัพพระยาพิชัย ( ดิศ ) ซึ่งได้ยกล่วงน่าขึ้นไปก่อน ไปถึงเมืองหลวงพระบางได้ทราบว่ากองทัพฮ่อมาตั้งอยู่ที่เมืองเวียงกัดในแขวงหัวพันห้าทั้งหก พระยาพิชัยก็รีบยกขึ้นไปจากเมืองหลวงพระบาง ไปพบกองทัพฮ่อได้รบกันเมื่อเดือน ๑๒ ปีกุญ แต่กำลังกองทัพพระยาพิชัยไม่พอจะตีฮ่อให้แตกไปได้ จึงตั้งมั่นรักษาด่านอยู่ เมื่อเจ้าพระยาภูธราภัยขึ้นไปถึงเมืองพิชัย ได้ทราบว่าพระยาพิชัยรบพุ่งติดพันอยู่กับพวกฮ่อ จึงจัดกองทัพให้พระสุริยภักดี ( เวก บุณยรัตพันธุ์) เจ้ากรมพระตำรวจ รีบยกขึ้นไปเมืองหลวงพระบางตามไปช่วยพระยาพิชัย กองทัพพระสุริยภักดีขึ้นไปถึงเข้าตีทัพฮ่อแตกยับเยินไป เจ้าพระยาภูธราภัยจึงสั่งให้กองทัพพระยาพิชัย และกองทัพพระสุริยภักดีติดตามตีฮ่อไปจนทุ่งเชียงคำพวกฮ่อก็พากันอพยบหลบหนีไปจากเมืองพวน เป็นเสร็จการปราบฮ่อในคราวนั้น กองทัพเจ้าพระยาภูธราภัยได้ยกขึ้นไป ตั้งอยู่ที่ตำบลปากลายริมแม่น้ำโขงข้างใต้เมืองหลวงพระบาง จนมีตราให้หากลับมา

จากข้อความทั้งนี้
จะเห็นได้ว่ากองทัพมณฑลพิษณุโลกภายใต้การบังคับบัญชาของพระยาพิชัย และพระสุริยภักดี ยกตีตามพวกฮ่อไปถึงทุ่งเชียงคำและเมืองพวน
แต่ไม่ปรากฏว่ากองทัพมณฑลอุดรของพระยามหาอำมาตย์ยกไปไหน ได้ความแค่ว่ารั้งทัพที่เมืองเวียงจันท์หลังตีพวกฮ่อแตกแล้ว
และคงเลิกทัพกลับมาหลังจากนั้นไม่ช้านัก

ดูไม่น่าปืนกลแกตลิงกับทหารมณฑลพิษณุโลกจะมาเจอกันได้

[luanglek]

ปืนแก็ทลิ่ง  เป็นปืนกลที่ไทยสั่งซื้อเข้าใช้ในราชการครั้งแรก เมื่อปี ๒๔๑๖
ปืนชนิดนี้ ผลิตขึ้นโดย  นาย  Richard J. Gatling ชาวอเมริกัน  เมื่อราวปี ๒๔๐๕
รัชกาลที่ ๕ โปรดเกล้าฯ ให้หมอจันดเล เป็นผู้ติดต่อกับบริษัทผลิตปืนในสหรัฐอเมริกา
เพื่อสั่งซื้อปืนกลชนิดนี้เข้ามาใช้ในกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์
และใช้ประจำในเรือรบต่างๆ

ครั้นเมื่อเจ้าหมื่นไวยวรนาถ (เจิม แสง-ชูโต) เป็นผู้บังคับการกรมทหารหน้า
ได้รับโปรดเกล้าฯ ให้เป็นแม่ทัพยกพลไปปราบฮ่อที่หลวงพระบาง เมื่อ ปี ๒๔๒๘
ได้นำเอาหน่วยทหารมะรีน และปืนกลแก็ทลิ่ง จำนวน  ๒ กระบอก ไปใช้ในทัพด้วย

ถ้าใครเคยอ่านหนังสือ นิราศหลวงพระบาง  ของนายร้อยเอก หลวงทวยหาญรักษา
(เพิ่ม  อุปลาคม) คงจะทราบรายละเอียดการทัพปราบฮ่อครั้งนั้นเป็นอย่างดี
ในนิราศนั้น ได้เอ่ยถึงพระวิภาคภูวดล (เจมส์ แมคคาธี) ซึ่งปฏิบัติหน้าที่อยู่ที่เมืองน่าน
และนายออกุสต์ ปาวี ด้วย 

[pathuma]

ขอคั่นรายการปืนใหญ่ด้วยภาพของปาวี ชื่อ Une halte de nuit sur les bords du Mékong  พักแรมริมแม่น้ำโขง

รูปนี้เหมือนกับรูปของ Louise DELAPOTE กับคณะ ที่เคยมาสำรวจ ลาว เขมรและยูนนาน ช่วงปี 1866-1868 มากเลยครับ คำบรรยายภาษาอังกฤษว่า A nocturnal stopover on the bank of the Mekong  นักสำรวจคณะนี้มาสำรวจอินโดจีนก่อน ปาวี ราวๆสิบปี รูปเห็นไม่ค่อยชัดน่าจะเป็นภาพเดียวกันครับ

[art47]

คุณหลวงเล็กมาทีทำให้ข้อมูลกลับตาลปัตรไปหมด อุตส่าห์จะเชื่อแล้วเชียวว่าภาพนี้ถ่ายในการปราบฮ่อครั้งแรก

เพราะการปราบอ่อทั้งสองครั้งต่างมีหลักฐานที่เชื่อถือได้ว่ามีปืนกลแกตลิงอยู่ในกระบวนทัพด้วย

การปราบฮ่อครั้งแรก บอกว่ามีนายสิบโท ถม คุมทหารหนึ่งโหลพร้อมปืนแกตลิง (ไม่ได้บอกว่าทหารอะไรคุมไปและมีปืนกี่กระบอก)
การปราบฮ่อครัง้ที่สาม บอกว่ามีทหารมะรีนคุมปืนแกตลิงไป 2 กระบอก (ในรูปเห็นชัดกระบอกหนึ่ง อีกกระบอกเห็นไม่แจ่มแจ้ง)

แล้วอย่างนี้จะสืบไปทางไหนต่อดี
มิต้องเริ่มกันใหม่เจียวฤๅ

[siamese]

คุณหลวงเล็กมาทีทำให้ข้อมูลกลับตาลปัตรไปหมด อุตส่าห์จะเชื่อแล้วเชียวว่าภาพนี้ถ่ายในการปราบฮ่อครั้งแรก

เพราะการปราบอ่อทั้งสองครั้งต่างมีหลักฐานที่เชื่อถือได้ว่ามีปืนกลแกตลิงอยู่ในกระบวนทัพด้วย

การปราบฮ่อครั้งแรก บอกว่ามีนายสิบโท ถม คุมทหารหนึ่งโหลพร้อมปืนแกตลิง (ไม่ได้บอกว่าทหารอะไรคุมไปและมีปืนกี่กระบอก)
การปราบฮ่อครัง้ที่สาม บอกว่ามีทหารมะรีนคุมปืนแกตลิงไป 2 กระบอก (ในรูปเห็นชัดกระบอกหนึ่ง อีกกระบอกเห็นไม่แจ่มแจ้ง)

แล้วอย่างนี้จะสืบไปทางไหนต่อดี
มิต้องเริ่มกันใหม่เจียวฤๅ

เข้ามางงด้วย   เอกสารภาพเก่าที่ระบุไว้ในการปฏิรูปการทหารก็ระบุไว้ว่า จากมณฑลพิษณุโลก มีภาพว่าเป็นศึกฮ่อ ครั้งที่ ๑

อีกแหล่งหนึ่งก็ในนี้ http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B9%8C:Army_of_Thailand_in_Haw_wars_(1875).jpg เช่นเดียวกัน

[luanglek]

คุณหลวงเล็กมาทีทำให้ข้อมูลกลับตาลปัตรไปหมด อุตส่าห์จะเชื่อแล้วเชียวว่าภาพนี้ถ่ายในการปราบฮ่อครั้งแรก

เพราะการปราบอ่อทั้งสองครั้งต่างมีหลักฐานที่เชื่อถือได้ว่ามีปืนกลแกตลิงอยู่ในกระบวนทัพด้วย

การปราบฮ่อครั้งแรก บอกว่ามีนายสิบโท ถม คุมทหารหนึ่งโหลพร้อมปืนแกตลิง (ไม่ได้บอกว่าทหารอะไรคุมไปและมีปืนกี่กระบอก)
การปราบฮ่อครัง้ที่สาม บอกว่ามีทหารมะรีนคุมปืนแกตลิงไป 2 กระบอก (ในรูปเห็นชัดกระบอกหนึ่ง อีกกระบอกเห็นไม่แจ่มแจ้ง)

แล้วอย่างนี้จะสืบไปทางไหนต่อดี
มิต้องเริ่มกันใหม่เจียวฤๅ

ถ้าภาพก่อนๆ นั้นมาจากหนังสือเล่มเดียวกัน แสดงว่า ทัพที่ปราบฮ่อครั้งนั้น
ต้องมีพระวิภาคภูวดลเกี่ยวข้อง และนายปาวีต้องเข้ามายุ่งในสงครามครั้งนี้
กลับไปดูที่ภาพพระวิภาคภูวดลที่เมืองน่านอีกที

ทัพที่เจ้าหมื่นไวยวรนาถ (เจิม แสง-ชูโต) ยกไปหลวงพระบางนั้น
ไปทางเรือล่องน้ำขึ้นไปจนถึงอุตรดิตถ์ แล้วจึงได้เดินทางต่อไปหลวงพระบาง
ผมว่า อ่านหนังสือประวัติการของเจ้าคุณสุรศักดิ์ฯ น่าจะได้ข้อมูลดี
ถ้าไม่พอ อ่านบันทึกของพระวิภาคฯ เพิ่มอีก  หรือถ้ายังปวดหัวไม่พอ
ไปเอาจดหมายเหตุปราบฮ่อ ทุกครั้งมาอ่าน  

อ้อ ปืนกระบอกข้างๆ นั้น น่าจะเป็นปืนใหญ่ฮอชกิส ปืนกลออชกิสเป็นปืนกล
ที่ใช้แก๊สทำงาน  ระบายความร้อนด้วยอากาศ ป้อนกระสุนด้วยสายกระสุนแถบโลหะ
บรรจุกระสุน ๒๔ - ๓๐ นัด  ผลิตโดยบริษัทฮอชกิส ประเทศฝรั่งเศส
ไม่แน่ใจว่า เอาเข้ามาใช้ในราชการไทยเมื่อใด

[เทาชมพู]

ขอคั่นรายการปืนใหญ่ด้วยภาพของปาวี ชื่อ Une halte de nuit sur les bords du Mékong  พักแรมริมแม่น้ำโขง

รูปนี้เหมือนกับรูปของ Louise DELAPOTE กับคณะ ที่เคยมาสำรวจ ลาว เขมรและยูนนาน ช่วงปี 1866-1868 มากเลยครับ คำบรรยายภาษาอังกฤษว่า A nocturnal stopover on the bank of the Mekong  นักสำรวจคณะนี้มาสำรวจอินโดจีนก่อน ปาวี ราวๆสิบปี รูปเห็นไม่ค่อยชัดน่าจะเป็นภาพเดียวกันครับ

เอารูปในเว็บที่มาของภาพ มาลงให้ดูค่ะ  เป็นเว็บอธิบายถึงหนังสือของปาวี   ในหน้ามีภาพชุดเดียวกันรวม ๔ ภาพ

[เทาชมพู]

ส่วนภาพของ Delapote ที่คุณ Pathuma เอ่ยถึง   คงเป็นภาพนี้ละมังคะ 
ชื่อ  French Camp on Banks of River Mekong  จากหนังสือชื่อ 'Atlas du Voyage d'Exploration de Indo-Chine' ของ Louise DELAPOTE
คล้ายคลึง แต่เป็นคนละภาพ คนละแบบกันค่ะ

[V_Mee]

การปราบฮ่อที่เมืองหลวงพระบางใช้ทัพจากเมืองพิษณุโลกเป็นหลักแน่นอนครับ  เพราะการเดินทัพไปหลวงพระบางนั้นปกติใช้เส้นทางบกจากอุตรดิตถ์กับเมืองน่านเป็นหลัก  ส่วนการเดินทัพจากมณฑลอุดรนั้นจะไปเพียงเมืองเวียงจันทร์  เพราะหนทางจากเวียงจันทร์ไปหลวงพระบางยากลำบากและกันดารกว่าเส้นทางเมืองอุตรดิตถ์และเมืองน่านมาก