ดอกลิลลี่ในสวนดอกไม้ ท่านผู้หญิงขจรภะรตราชา

[piyasann]

แก้ตัวครับ.....(รักษาตัวสะกดเดิมไว้)

ความสูญเสียอันใหญ่ยิ่ง
ในชีวิตรของดีฉัน

"เจ้าคุณภะรตราชา เมื่อมีบรรดาศักดิ์ เป็นหลวงอภิบาลบุริมศักดิ์ ท่านได้ไปทูลขอพระราชทานดีฉัน ต่อสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระราชชนนี พันปีหลวง

เจ้าคุณกับดีฉัน ได้สมรสเมื่อวันที่ 19 มกราคม พ.ศ. 2455 สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงพิษณุโลกประชานารถ ทรงสรวมมงคลและประทานน้ำสังข์ ล้นเกล้าล้นกระหม่อม พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า พระราชาทานเงิน 100 ชั่ง เจ้าคุณกับดีฉันอยู่ด้วยกันมาเป็นเวลา 64 ปี (ขาด 22 วัน) ......

เราได้ร่วมทุกข์ ร่วมศุขมาด้วยกันตลอดเวลา เป็นธรรมดาอย่างโบราณท่านว่า “ลิ้นกับฟันก็ต้องมีกระทบกัน” เจ้าคุณแม้ท่านจะโกรธดีฉันมากน้อยเพียงไรก็ตาม ท่านไม่เคยกล่าวคำหยาบคายต่อดีฉันเลยแม้แต่คำเดียว ก่อนที่เราจะจากกัน ยังพูดคุยกัน พอ 2 ชั่วโมงกว่าเท่านั้น ท่านได้จากดีฉันไปแล้ว จากไปอย่างไม่มีวันกลับมาอีก ดีฉันตกใจจนสุดขีดในชีวิตรไม่เคยตกใจอะไรเช่นนี้ ไม่ทราบว่าจะอธิบายอย่างไรถูก ทำไมในเวลาเช่นนี้ ดีฉันจึงไม่หลับตาตายตามท่านไปด้วย จะได้ไม่ต้องทนทุกข์ เวทนาและว้าเหว่อย่างนี้ ดีฉันบกพร่อง นอนหลับเพลินไปจนตามหมอไม่ทัน หรือจึงได้ยินแต่ลมหายใจครั้งสุดท้ายของท่านเพียง 2 ครั้งเท่านั้น นึกขึ้นมาแล้วดีฉันแทบเป็นบ้า

เผอินวันหนึ่งนายแพทย์สมพร บุณยะคุปต์ ซึ่งเป็นแพทย์รักษาท่านเป็นประจำ ได้สละเวลาอันมีค่าของท่านมาอธิบายให้ฟังว่า ไม่ใช่ความบกพร่องอะไรทังนั้น ผู้ที่เป็นเช่นนี้ ใครจะช่วยอะไรไม่ทันเลย ..............ผู้ที่ไปเช่นนี้ ไปอย่างสบายที่สุด ไม่รู้สึกเจ็บปวดอะไรเลย หลับไปอย่างสบายทีเดียว แต่สำหลับคนอยู่ข้างหลังแล้ว โปรดนึกดูเถิดจะได้รับความตกใจและเศร้าโศกเพียงไร เพราะศุขภาพของท่านดีทุกอย่าง รับประทานได้ นอนหลับ แจ่มใสสดชื่น กำลังตระเตรียมการรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่จะเสด็จมาเพื่อนพระราชทานประกาศนีย์บัตรแก่นักเรียน

...........

ถ้าสวรรค์ชั้นใดๆ ที่สูงสุดมีจริงแล้ว ขอให้ท่านได้ไปสู่ศุขติศุขในที่นั้นเถิด ท่านเป็นผู้บริสุทธิ์จริงๆ และชาติน่าถ้ามีจริง ขอให้เราได้พบและเป็นคู่ครองกันอีก เมื่อถึงวาระอันสุดท้ายที่จะต้องจากโลกมนุษย์แล้วก็ขอให้เราได้จากไปพรอ้มๆ กัน หรือเวลาอันใกล้เคียงกัน ดีฉันจะได้ไม่ต้องทนทุกข์ เวทนาว้าเหว่อย่างนี้อีก"

ขจรภะรตราชา

[NAVARAT.C]

กำลังตระเตรียมการรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่จะเสด็จมาเพื่อนพระราชทานประกาศนีย์บัตรแก่นักเรียน

ในสมัยของท่านผู้บังคับการพระยาภะรตราชา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระบรมราชินีนาถจะเสด็จมาวชิราวุธวิทยาลัยปีละ๒ครั้ง ในวันที่๒๕พฤศจิกายนเพื่อทรงบำเพ็ญพระราชกุศลถวายแด่พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวครั้งหนึ่ง และประมาณเดือนกุมภาพันธุ์ เพื่อพระราชทานรางวัลและประกาศนียบัตร ตลอดจนทอดพระเนตรนิทรรศการวิชาการ การแสดงและกีฬาหน้าพระที่นั่ง อันเป็นประเพณีมาแต่ครั้งสมัยรัชกาลที่๖ ทั้งนี้ไม่นับการเสด็จส่วนพระองค์มาทอดพระเนตรการเรียนการสอนของโรงเรียน และพระราชทานโอกาสให้นักเรียนวชิราวุธได้เข้าเฝ้าใกล้ชิดในหลายวโรกาสอันเป็นมงคลต่างๆ ณ พระตำหนัก

นักเรียนวชิราวุธในสมัยนั้นจึงนับว่าโชคดีมาก
สิ้นพระยาภะรตราชาแล้ว ผู้บังคับการคนต่อๆมาก็ยากที่จะนำพานักเรียนให้มีบุญวาสนาเช่นอดีตได้

[NAVARAT.C]

รุ่นน้องคนหนึ่งที่ใกล้ชิดกับท่านมากเพราะเป็นหัวหน้าคณะผู้บังคับการในปีสุดท้าย เล่าเหตุการณ์ช่วงที่ท่านเสียชีวิตให้ผมฟังว่า ตอนหัวค่ำคืนนั้นมีการแข่งขันชิงชนะเลิศบาสเก็ตบอลภายในระหว่างคณะถึง๒รุ่น คือรุ่นเล็กและรุ่นกลางที่คณะผู้บังคับการเข้าชิงทั้งคู่  ปีการศึกษานั้นถือว่าคณะผู้บังคับการตกต่ำทางกีฬามาก ยังไม่ชนะเลิศได้ถ้วยกีฬาใดๆสักประเภทหนึ่งเลย สร้างความผิดหวังให้พระยาภะรตเจ้าของสโลแกน “กีฬาย่อมมีทั้งแพ้และชนะ แต่วันนี้เธอจะแพ้ไม่ได้เป็นอันขาด” มาตลอด ทว่าคืนนั้นมีการพลิกดวงครั้งมโหฬาร คณะผู้บังคับการชนะอย่างเฉียดฉิวทั้งสองรุ่น สร้างความตื่นเต้นดีใจให้แก่กองเชียรสุดขีด เพราะเป็นโอกาสสุดท้ายของปี ที่จะได้ถ้วยชนะเลิศอะไรกับเขาบ้าง ท่านผู้บังคับการที่ลุ้นสุดๆขนาดนั่งไม่ติดเก้าอี้ทั้งสองเกม ได้แสดงความดีใจอย่างออกหน้าออกตา ทั้งๆที่ท่านอยู่ในฐานะประธานการแข่งขัน ที่ควรจะวางมาดว่าเป็นกลางอย่างเคร่งครัด 

คืนนั้นที่คณะมีการฉลองถ้วยกันยกใหญ่ ซึ่งพวกนักเรียนก็แปลกใจเหมือนกันที่ท่านผู้บังคับการไม่มาปรากฏตัวในฐานะที่เป็นผู้กำกับคณะของคณะนี้ด้วย แต่ก็ไม่สงสัยอะไรเพราะระยะหลังๆที่ท่านชรามากแล้วนั้น ท่านก็ไม่ไหวที่จะกระทำอะไรอย่างที่เคยอยู่บ่อยๆ  ประมาณตีสองตีสามนั่นเอง นักเรียนบางคนสังเกตุว่าที่เรือนท่านผู้บังคับการเปิดไฟสว่างและมีคนเข้าออกผิดปกติ เช้าวันรุ่งขึ้นเป็นวันอาทิตย์ ปกตินักเรียนจะได้ตื่นสายเล็กน้อยเพราะไม่มีเรียน แต่ครูอรุณ แสนโกสิก ผู้กำกับคณะจิตรลดาได้ขึ้นมาปลุกพวกหัวหน้าพร้อมกับแจ้งว่า ท่านผู้บังคับการเสียชีวิตแล้วตั้งแต่เมื่อคืน เพราะหัวใจหยุดเต้นไปเฉยๆ

เด็กคณะผู้บังคับการรุ่นนี้มักจะคุยว่า พวกเขานี่แหละที่ทำให้ท่านตายอย่างเป็นสุขเพราะความดีใจ ไม่แน่ใจว่าคุณวีหมีของผมจะอยู่ร่วมสมัยกับเขาด้วยหรือเปล่า

แล้วตกลงเจ้าพวกเหล่านี้ได้บุญหรือได้บาป

[piyasann]

ขออนุญาตเสริมจากคุณ NAVARAT.C เรื่องวันถึงแก่อนิจกรรมของท่านเจ้าคุณได้ด้วยครับ

ได้เคยเขียนบทสัมภาษณ์คุณสุรพล ทองมาก (ลุงเสาร์ หรือต่อมาคือ พระเสาร์ คนสนิทของท่านเจ้าคุณภะรตราชา) ไว้เมื่อปี พ.ศ. 2535 มีใจความว่า

"...... วันที่ 27 ธันวาคม พ.ศ. 2518 ซึ่งเป็นวันใกล้สิ้นปีแล้ว ย่อมมีลูกศิษย์มาคารวะท่านอย่างไม่ขาดสายตลอดทั้งวัน ตั้งแต่เวลาประมาณ 11 โมงเช้า ไปจนบ่าย 3 - 4 โมงเย็น จนท่านไม่มีเวลาได้พักผ่อนช่วงกลางวัน .... เมื่อแขกกลับไปหมดแล้ว ท่านออกมายืนบ่นว่า "แขกเจ้ากรรมอะไร มากันมากมาย หิวจนตาลายแล้ว" ท่านผู้หญิงขจรเพิ่งกลับมาจากจ่ายตลาด ขึ้นมาบนตึกได้เอ่ยถามท่านว่า "เป็นอะไรค่ะท่าน" เจ้าคุณภะรตบอกว่า หิว ท่านผู้หญิงจึงจัดซุปให้ทาน ตกเย็นท่านก็ไปดูแข่งขันบาสเก็ตบอลรอบชิงชนะเลิศ  อากาศตอนนั้นหนาว ท่านจึงเรียกให้ไปหยิบผ้าพันคอสีน้ำเงิน-ฟ้า ติดไปด้วย การแข่งขันวันนั้น คณะผู้บังคับการชนะทั้งสองรุ่น ซึ่งทำให้ผู้บังคับการ (ในฐานะผู้กำกับคณะผู้บังคับการ) ดีใจมาก........เมื่อจบการแข่งขันแล้วท่านก็เข้านอนตามปกติ เวลาประมาณเที่ยงคืนเศษ(เที่ยงคืนครึ่ง) ท่านผู้หญิงขจร ได้ยินเสียงเหมือนสะอึกซัก 2 ที จึงใช้ให้นายเพชร คนขับรถไปตามบุรุษพยาบาลสวรรค์ไปดูอาการท่าน แต่เมื่อบุรุษพยาบาลมาถึง ท่านก็สิ้นลมไปแล้ว รวมสิริอายุได้ 89 ปี กับอีก 9 วัน รวมระยะเวลาดำรงตำแหน่งผู้บังคับการ ขาดอีก 3 วันก็จะครบ 33 ปีบริบูรณ์"

เรื่องการพระราชทานเพลิงศพของท่านเจ้าคุณภะรตราชา ก็เป็นกรณีที่ "พิเศษ" เช่นกันครับ ขอรบกวนคุณ V_Mee โปรดเล่ารายละเอียดให้ฟังด้วยครับ ขอบคุณครับ

[V_Mee]

เมื่อท่านผู้บังคับการพระยาภะรตราชาถึงอนิจกรรมนั้น  ผมจบไปปีเศษแล้วครับ  แต่เมื่อเช้าวันที่  ๑๙  ธันวาคม  ซึ่งท่านมีอายุครบ ๗๙ ปีบริบูรณ์นั้นได้ไปกราบท่าน  ได้มีโอกาสสนทนากับท่านเป็นครั้งสุดท้าย  จำได้ว่าวันนั้นท่านยังถามถึงเพื่อนๆ ว่าไปเรียนอะไรกันบ้าง  ในวันนั้นท่านยังแสดงความห่วงใยถึงเพื่อนผมคนหนึ่งที่ไม่มีโอกาสได้เรียนต่อเพราะต้องสืบทอดธุรกิจของครอบครัวต่อจากบิดาที่เสียชีวิตไป

อีก ๙ วันต่อมาไปเยี่ยมน้องที่โรงเรียน  น้องบอกว่าท่านผู้บังคับการเสียชีวิต  ผมยังพูดกับน้องที่กำลังเรียนอยู่ชั้น ป.๕ ว่า พูดจาอัปมงคล  แต่พอเห็นครูบรรจง  ลวพันธุ์ ครูประจำคณะเด็กเล็กเล็กแต่งชุดดำก็เชื่อโดยสนิทใจว่า ท่านผู้บังคับการจากไปแล้ว  จึงรีบกลับบ้านเปลี่ยนเครื่องแต่งตัวไปร่วมรดน้ำศพท่านที่ศาลาบัณณรศภาค  วัดเลญจมบพิตร  วันนั้นมีผู้มาร่วมงานเป็นจำนวนมาก 

เมื่อท่านผู้บังคับการกราบถวายบังคมลาถึงอนิจกรรมนั้น  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ รับการศพไว้ในพระบรมราชานุเคราะห์โดยตลอด  พระราชทานพระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรม ๗ คืน  ทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ๗ วัน ๕๐ วัน และ ๑๐๐ วันพระราชทาน  สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี พระราชทานพระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมต่อจากของหลวง ๗ คืน  และสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงบำเพ็ญพระกุศลพระราชทานอีก ๑ คืน  จากนั้นบรรดาศิษย์จึงได้ร่วมกันเป็นเจ้าภาพในการสวดพระอภิธรรมจนถึงวันออกเมรุ  ในการบำเพ็ญพระราชกุศลออกเมรุพระราชทานศพพระยาภะรตราชานั้น  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระมหากรุณาพิเศษยิ่งกว่าที่พระราชทานแก่องคมนตรีเสียอีก  โดยในวันนั้นได้เสด็จพระราชดำเนินขึ้นเมรุพระราชทานเพลิงศพด้วยพระองค์เองแทนที่จะทรงจุดฝักแคพระราชทานเพลิงตามลำดับชั้นผู้ที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์มหาวชิรมงกุฎ ซึ่งได้รับพระราชทานโกศแปดเหลี่ยม

[tb]

ชอบมากๆเลยเนื้อหาดีจริงๆ

[Wandee]

ขอบคุณที่แวะมาอ่านนะคะ

อยากจะเสนอสายสกุลทั้งสองฝ่ายไว้เพื่อท่านที่สนใจคนอื่น ๆ ด้วย

เพราะหนังสือหายากเข้าทุกที




โปรดติดตามประวัติบุคคลที่น่าสนใจคนอื่น ๆ นะคะ        ยังมีอีกหลายท่าน

ตั้งใจว่าจะเสนอสตรีไทยโบราณก่อน         นักการศึกษาที่ไม่เป็นที่รู้จักมากก็ยังมี

และมีงานเขียนที่หายากประกอบด้วยค่ะ


ขอต้อนรับค่ะ

[ritti018]

อาบน้ำ ประแป้งรอท่าไว้เลยครับ ชอบมากๆ น้อยคนนักที่จะมีข้อมูล ทั้งก็น้อยคนนักที่จะสนใจ+ใส่ใจ แต่ผมคนนึงแหละครับ ที่ไม่พลาดด้วยประการทั้งปวง ยังคงเพียรมาเเวะชมอยู่แทบทุกวัน เพียงแต่ว่าไม่ได้เข้ามาร่วมวงสนทนาก็เท่านั้น...

[Wandee]

เชิญร่วมวง  และแลกเปลี่ยนข้อมูลนะคะ     เราเป็นเพื่อนกันทุกคน

แต่บางทีก็ไม่สามารถจะตอบคำถามได้  เพราะไม่มีคำตอบ

ต้องเห็นข้อมูลในหนังสือเล่มอื่น  และจดไว้  จึงจะกล้านำมาลง

ชีวิตของท่านผู้มาก่อนนั้น  มีที่น่าสนใจและมีประโยชน์ในเรื่องการทำมาหากิน  ไม่งอมืองอเท้า

ดิฉันไปค้นหนังสือจากลังมารวม ๆ กันไว้         อะไรที่สนุกก็อยากนำมาเล่าต่อ

บางอย่างมีข้อมูลที่ไม่ถูกต้องอย่างแน่นอน  ดิฉันก็จะข้่ามความนั้นเสีย   คิดว่าคงมีโอกาสไปแก้ข้อความนั้นด้วยเอกสารฉบับอื่น ๆทีหลัง

ความรู้อย่างหนึ่งคือว่า  วัดได้อบรมลูกจีนให้เป็นขุนนางและนักปราชญ์ไทยไปได้      เมื่อรับราชการและรุ่งเรืองในหน้าที่แล้ว

บุตรหลานของท่านเหล่านั้นก็เป็นบุตรหลานข้าราชการ  เป็นผู้มีตระกูลไปได้ทันที

[art47]

อยากร่วมวงและแลกเปลี่ยนข้อมูลครับ

แต่ความรู้น้อย ด้วยประสบการณ์ จึงนิยมเป็นผู้ฟังผู้ชมมากกว่า

(คุณวันดีคงไม่ว่าหากข้าน้อยศิษย์ผู้หลานจะติดตามซือแป๋เรื่อยๆ)

[Wandee]

ยินดีมากค่ะ  แต่ไม่ใช่นักวิชาการ  เรื่องหนังสืออ้างอิงและโบราณพอมี

คุณอาร์ตเป็นคนที่มีน้ำอดน้ำทนและชอบค้นคว้่า       

ลองเป็นนักอ่านเรื่องโบราณไปก่อนนะคะ

[tb]

เห็นทุกคนคุยกันแล้วอิจฉาจังความรู้เราแค่หางอึ่งเพิ่งจะมารู้กว้างๆก็ตอนนี้ว่าเรามีปราชญ์ที่เก่งด้านประวัติศาสตร์หลายคนในเรือนไทยวิชาการข้าน้อยขอคารวะจากใจจริง :)ขอฝากตัวด้วยนะเพิ่งมาเป็นสมาชิกใหม่จ้าโปรดชี้แนะด้วยเถิด

[Wandee]

สวัสดีค่ะ  ยินดีต้อนรับ   คนที่รู้จริงทั้งลึกและกว้างและสูง  แวะเข้ามาอ่านกระทู้ของ เรือนไทย แทบทุกวัน

ได้ข่าวว่าตอนนี้ติดกระทู้ แฟนพันธุ์แท้รามเกียรติ์   นักปราชญ์ตัวจริงหัวเราะอย่างรื่นรมย์ว่าสนุกจริงหนอที่เล่นกันอย่างจริงจังปานนั้น


       ร้านขายหนังสือทางเน็ตแห่งหนึ่งที่เป็นร้านที่มีระดับขายสูงสุด   เจ้าของที่เป็นสมาชิกเรือนไทย  ติดโฆษณาชวนอ่านว่า  เป็นกระทู้ที่มีสาระที่สุดเวลานี้

นำข่าวไปเรียนจขกทที่กำลังป่วยหนัก   เป็นโรคเจ็บคอหรือคอเจ็บ  พูดแทบไม่ได้  ท่านหัวเราะเสียงแคร่ก ๆ ครากๆ และพูดอะไรบางอย่าง

ตีความเป็นภาษาได้ว่าโถ...คุณโทนี่ ฮุย  แล้วจขกทกระทู้รามเกียรติ์แฟนพันธุ์แท้ก็แน่นิ่งไป  สงสัยว่ากระโดดตัวลอยจนตกเตียง


คุณโทนี่คนนี้แวะมาอ่านอะไรต่อมิอะไรเสมอ  แล้วก็ตัดสินใจมาเป็นสมาชิกเพราะความอยากคุยนั่นล่ะค่ะ    นานไปท่านก็นำรูปหนังสือหายากมาโพสให้เราดูกันบ้าง

ท่านเล่าว่ามีแฟนานุแฟนของท่านมาถามหาหนังสือเก่าแปลก ๆ    ก็สงสัยว่า  อะไรมาถามพร้อมๆกันอย่างนี้   แฟนานุแฟนแจ้งว่าแวะมาอ่านในเรือนไทยอย่างไรเล่า



คุณหลวงเล็ก บัญชาลอยๆไปในอากาศ  ด้วยความหวังอันลางเลือนว่าดิฉันคงรับไปปฎิบัติการว่า อยากรู้จังว่าหนังสือรามเกียรติ์ทั้งหลายขายเพิ่มขึ้นบ้างไหม

ดิฉันเองนั้นหลงป่าเข้าไปในกระทู้  แล้วก็ติดอยู่ที่นั่น          ได้นัดผู้ร่วมชะตากรรมว่า  กระนั้นสหายเราจงพากันหนีทัพ โดยรอดท่อก้มกึ  ออกไปนอกกำแพงเมือง

แล้วมุ่งไปทางทิศตะวันออกกันเถิดจะได้ไปเป็นใหญ่เป็นโตที่เมืองอื่น     มีผู้เห็นด้วยโดยพร้อมเพรียงค่ะ         แต่พอคุณหลวงเล็กโพสคำถาม    ทุกคนก็กระโจนเข้าตอบ

แบบไม่พูดจากัน  ได้แต่ชำเลืองดูผู้ที่เสร็จก่อน      เป็นการทรมานบันเทิงอย่างหนึ่ง


เรื่องปราชญ์นั้น  สหายแถวนี้ไม่ได้เป็นหรอกค่ะ    นัก "ปาด" น่ะ มีแน่      แน่จริงต้องปาดให้พ้นนะเพื่อน

คุณ  tb  คะ   มาฝากตัวทั้งที     เรามาพยุงกันเดินไปนะคะ