หอสมุดกรมพระยาดำรง ฯ มีหนังสือเรื่องกรมการปกครองมากทีเดียวค่ะ
เมื่อ ๒๐ กว่าปีก่อน เคยไปใช้บริการ ต้องแสดงบัตรประจำตัวและเซ็นชื่อ
เจ้าหน้าที่มองแล้วมองอีก เพราะบัตรข้าราชการเป็นอาจารย์แพทย์ แต่ไปขอดูหนังสือทำเนียบข้าราชการมหาดไทย
ที่สำคัญจำได้ว่าวันนั้นนั่งอ่านอยู่คนเดียว ไม่มีคนไปใช้บริการเลย
เคยไปใช้บริการที่หอสมุดสมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ถนนหลานหลวงเหมือนกัน ประมาณ ๒-๓ ครั้ง
หนังสือดีและเก่าหาได้ยากในหอสมุดอื่น มีมาก
เช่น หนังสือเทศาภิบาล (ไม่ใช่เทศาภิบาล พระนิพนธ์สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ นะครับ)
ออกมาตั้งแต่เริ่มตั้งเทศาภิบาลในสมัยรัชกาลที่ ๕ มีเรื่องลงน่าสนใจหลายเรื่อง
ได้แก่ รายงานการประชุมเทศาภิบาล ข่าวราชการกระทรวงมหาดไทย
การแต่งตั้ง ย้าย สับเปลี่ยน ข้าราชการกระทรวงมหาดไทย
รายงานของข้าหลวงมณฑลเทศาภิบาลต่างๆ ฯลฯ
บางที ไม่ใคร่มีข่าวราชการอะไร ก็จะลงเรื่องเอกสารประวัติศาสตร์ดีๆ เก่าๆ
เช่น พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ (แพ ตาละลักษมณ์)
ลงพิมพ์ครั้งแรกก็ในหนังสือนี้ ทำเนียบศักดินาหัวเมืองสมัยกรุงศรีอยุธยา เป็นต้น
หนังสือเทศาภิบาลนี้ยังคงออกมาจนกระทั่งปัจจุบัน นับดูก็นานกว่า ๑๐๐ ปีแล้ว
แต่รูปแบบ เนื้อหาในสมัยปัจจุบันย่อมแตกต่างไปจากเทศาภิบาลสมัยแรกๆ มาก
เคยเจอเทศาภิบาลสมัยหลัง ๒๔๗๕ เป็นต้นมา ลางเล่ม ลางปี เนื้อหาเป็นข่าวราชการหนักๆ ล้วนๆ
ซื้อมาเก็บไว้บ้าง เพราะเห็นชื่อบรรณาธิการ เป็น พระยาสัจจาภิรมย์ (สรวง ศรีเพ็ญ)
ในหอสมุดนี้ยังมี หนังสือทำเนียบข้าราชการกระทรวงมหาดไทย จำนวนรายปี
ซึ่งเล่มหนามาก เพราะข้าราชการมหาดไทยมีทั้งส่วนกลางและหัวเมืองมณฑลต่างๆ
เล่มปีเด็ด ที่ควรหามาอ่าน คือ ปี ร,ศ, ๑๓๑ ซึ่งกระทรวงมหาดไทยรวบรวมข้อมูลข้าราชการ
มหาดไทยทั้งหมด พร้อมลงสังเขปข้อมูลประวัติข้าราชการแต่ละคนไว้ด้วย
ทั้งนี้เป็นเพราะเริ่มรัชกาลใหม่(รัชกาลที่ ๖) จึงมีรับสั่งให้กระทรวงต่างๆจัดทำทำเนียบและข้อมูลข้าราชการ
ในกระทรวงมาทูลเกล้าฯ ถวาย เพื่อจะได้ทรงทราบว่ากระทรวงใด มีใครกำกับและทำราชการบ้าง
อันจะเป็นประโยชน์ในการเลื่อนหรือตั้งข้าราชการต่อไปในกาลข้างหน้า
โชคดีว่า อีกไม่นาน ตนเองกำลังจะได้เอกสารดังกล่าว
เพราะผู้ใหญ่ใจดีแถวๆ ท่าวาสุกรี ท่านมีเมตตากรุณามุทิตาอุเบกขา
ยอมทำสำเนาเอกสารให้ โดยมีข้อแม้ว่าขอถ่ายสำเนาเอกสารของผมบางเรื่อง
ผู้สนใจเรื่องเก่าและศึกษาเอกสารเก่า เวลาสนทนากันจะสนุกสนาน
เพราะบางทีไม่ต้องเอ่ยชื่อหนังสือ แค่พูดถึงสีปกหรือลักษณะปกก็ร้องอ๋อ
ถ้าใครขาดแคลนข้อมูล ถ้าไม่เหลือบ่ากว่าแรงก็ยินดีค้นหาให้ทันที
(แต่ต้องให้เวลากันสักหน่อย) ทั้งต้องพิจารรษจากมารยาทผู้ขอด้วย
ใจดีเป็นพระเวสสันดรมากนัก มักจะเจ็บตัวเจ็บใจเหมือนม้าอารีเสมอ
