ตุ๊กตาหิน อับเฉาจากจีน หรือ Made in Thailand

[siamese]

เรื่องหินหิน นี่ชอบยิ่งนัก

เรื่องตุ๊กตาอับเฉาเรือนั้น ทราบว่าทำกันอยู่ตำบลแถบกวางตุ้ง จุดประสงค์หลักของการทำเครื่องหินแกะรูปต่างๆนี้ ธรรมเนียมจีนนำไปประดับหน้าหลุมศพ เพื่อเซ่นสักการะดวงวิญญาณและถือให้เป็นสัตว์และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ปกป้องสถานที่ดังกล่าว จึงเป็นเหตุผลว่า การนำเอารูปตุ๊กตารูปร่างต่างๆไปขายยังพม่า เวียดนาม จึงไม่เป็นที่นิยมเท่ากับทางฝ่ายไทย เนื่องจากฝ่ายไทยไม่ถือคติดังกล่าว แต่นำมาประดับเพื่อความสวยงาม

ลั่นถันหมายถึงรูปจำหลักหินที่เป็นรูปคนต่างๆทั้งที่เป็นขุนนาง ฝ่ายบู๊และฝ่ายบุ๋น ซึ่งเรียกกันว่าตัวงิ้วขนาดเล็กและขนาดใหญ่ โดยมักนำมาวางไว้ตรงช่องทางเข้าออกหรือประตูอาคาร สถาปัตยกรรม สำหรับตัวงิ้วหรือลั่นถันนี้ ในประเทศจีนมักนำไปตั้งตามสุสานเพื่อรับใช้ร่างที่ฝังอยู่ในสุสานนั้นทั้งยังปกป้องไม่ให้สิ่งเลวร้ายมารบกวน ดวงวิญญาณคนตายด้วย ลั่นถันที่พบเรียงรายตลอดทางเข้าสุสาน เป็นรูปจำหลักหินขุนนางฝ่ายบู๊และฝ่ายบุ๋น ซึ่งพบเห็นได้ตามภาพที่แนบมานี้ เป็นทางเข้าสุสานแห่งราชวงศ์หมิง

[siamese]

ตุ๊กตาจีนตอนเหนือ (ภาพเล็ก) และตุ๊กตาจีนตอนใต้ (กวางตุ้ง) รูปร่างศิลปะต่างกัน แต่สิ่งหนึ่งที่อยากให้สะกิดใจเล็กน้อยคือ การนำสินค้าประเภทนี้ขนส่งทางท่าเรือเป็นหินอับเฉาเรือ ผมวิเคราะห์ดังนี้
1. หินที่นำมาวางใต้ท้องเรือต้องมีขนาดไม่ใหญ่โตจนเกินไป จะได้บรรทุกหลายตัว หลายแบบ เช่น รูปช้าง รูปม้า รูปคนขนาดเล็ก (ไม่ใหญ่เท่าวัดโพธิ์ฯ)
2. ถ้าหินอับเฉาเรือ มีขนาดใหญ่มาก คาดว่าคงต้องแยกชิ้นส่วน แต่..เครื่องประดับหินบางชิ้น มีขนาดใหญ่มากและไม่แยกชิ้น แถมยังอ่อนช้อย แตกหักได้ง่าย คงไม่น่าจะยกใส่เรือได้ ถึงได้ก็คงไม่กี่ตัว ต้องบรรทุกมาหลายครั้ง ซึ่งการค้าทางเรือกำหนดให้เดินเรือค้าเพียงไม่กี่เดือนเท่านั้น เนื่องจากอุปสรรคเรื่องลมตะเภา
3. กระบวนการแกะสลัก รูปร่างหน้าตาไม่จีนอย่างแท้จริง กระเดียดผสมไทย อาจจะเป็นสินค้าตาม Order ส่งภาพร่างไปให้ช่างแกะ

[siamese]

คุณภาพของหินที่ อาจารย์ NAVARAT.C กล่าวไว้คือ หิน agalmatolite หรือภาษาแต้จิ๋วเรียก  หินฮ่วยเส่งง้ำ เมื่อค้นหาในเนตกลับเป็นหินมีค่าประเภทหยก และหินที่แกะได้คือ หินสบู่ ซึ่งไม่เหมือนกับตุ๊กตาหินที่ประดับตามวัด บ้างก็ว่าเป็นหินแกรนิต ซึ่งผมว่ามีหลายหินที่เอามาทำตุ๊กตา

1. โครงสร้างหินอัคนี เกิดจากเถ้าลาวาเย็นตัวลง บรรดาเม็ดแร่จะค่อยๆตกผลึกเย็นตัวลง แต่ละอย่างจะจับกันเป็นผลึก เราเรียกว่า "หินแกรนิต" ซึ่งเราเห็นได้ง่ายในสมัยนี้ จะเป็นเม็ดๆ มีวัสดุสีดำผสม เนื้อสีเทาเป็นพื้น ส่วนที่เป็นสีแดง สีเหลือง สีดำ เป็นสารแร่ธาตุเข้าไปผสมให้เกิดสี

2. เมื่อหินแกรนิต โดนความร้อนใต้ผิวโลกอีกครั้ง เหล่าเม็ดแร่ทั้งหลายจะหลอมละลายอีกครั้ง และเย็นตัวลง แต่ยังคงไว้ซึ่งลักษณะของความเป็นแกรนิต คือ แร่สีดำ ยังคงอยู่ และมีเกล็ดแร่แวววาวบ้าง เนื้อเนียนสีเขียว เรียกว่า "หินไนส์"

บริเวณแถบชายทะเลอ่างศิลา(สมัยเก่า) ทำครกหินเขียว ก็เป็นผลผลิตมาจากหินแกรนิต (จะเป็นลายๆ) ส่วนหินไนซ์ (จะสีเขียวๆชัดเจน) ซึ่งมีคุณภาพคล้ายกับหินตุ๊กตาจีนอย่างมาก

หินต่าง ๆ ที่ใช้ในการก่อสร้างสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ ในวัดพระเชตุพนฯ ได้แก่ พระวิหารทิศพระโลกนาถ พระวิหารทิศพระปัญจวัคคีย์ พระวิหารทิศพระนาคปรก พระวิหารทิศพระป่าเลไลยก์ พระระเบียงพระอุโบสถชั้นใน ลานพระอุโบสถ พระมหาสถูป พระระเบียงพระอุโบสถชั้นนอก พระเจดีย์รายและพระเจดีย์หย่อม พระมหาเจดีย์สี่รัชกาล พระวิหารคด พระมณฑป ศาลาทิศพระมณฑป ศาลาการเปรียบ พระวิหารน้อย หอระฆัง สระจระเข้ สวนมิสกวัน พระวิหารพระพุทธไสยาสน์ เขามอรอบกำแพงวัด ศาลเจ้าพ่อเขาตก ศาลาราย ประตูและกำแพงวัด หินที่ใช้มีหลากหลาย เช่น หินอ่อน หินปูนจากเกาะสีชัง หินโดออไรท์ หินภูเขาไฟสีเขียว หินทรายเนื้ออ่อนและเนื้อหยาบ หินชนวน หินเหล็กไฟ หินสีม่วงแข็ง หินทรายแดงจากราชบุรีและเพชรบุรี หินปูน ศิลาเลี่ยงโผ หรือหินสีแดงจากเมืองเลี่ยงโผหรือเน่งโป หินแกรนิตไนส์จากชลบุรี หินแกรนิตจากลพบุรี หินทรายเนื้ออ่อนจากเขาสำเภาลพบุรี หินสบู่จากนครนายก หินเหล็กไฟ หินทรายแดง หินดินดานสีดำเนื้อแน่นจากสุโขทัย ศิลามอจากสุโขทัย หินฟันม้าจากลพบุรี หินชั้น หิน Tactite หินทรายสีเขียว หินชนวน หินอ่อนสีดำ หินกรวดภูเขาไฟ หินขัด

ภาพนี้เป็นภาพซูมให้เห็นเนื้อหินไนซ์ ซึ่งไม่ใช่หินแกรนิตที่จะมีเนื้อหินหยาบกว่านี้ ถ่ายเมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๓ วัดพระเชตุพนฯ

[siamese]

บทกวีนิพนธ์โคลงดั้นปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ ครั้งรัชกาลที่ ๓ พ.ศ.๒๓๘๘ พระนิพนธ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส

กวีนิพนธ์กลอนโต้ตอบระหว่างสุนทรภู่อกับกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ คำกลอนเฉลิมพระเกียรติ รัชกาลที่ ๓ ของพระยาไชยวิชิต (เผือก) ซึ่งบทกวีนิพนธ์ได้ให้ความรู้ที่แม่นยำ เช่น ตุ๊กตาศิลาจีนส่วนหนึ่งมาจากประเทศจีน โดยบรรทุกเรือสำเภาที่ไปค้าขายขากลับเป็นอับเฉากันเรือโคลง อีกส่วนหนึ่งทำขึ้นในเมืองไทย โดยมีช่างจีน ทั้งช่างไม้ ช่างปูน ช่างเขียน ช่างสลัก ได้อพยพเข้ามาตั้งหลักแหล่งดำรงชีวิตในเมืองไทยเป็นจำนวนมาก เหตุนี้เองจึงเป็นที่น่าจะตอบได้ส่วนหนึ่งว่า หินแกะสลักอันวิจิตรใหญ่โต หน้าตาอย่างกระบวนไทย ผลิตขึ้นในประเทศสยามนี้เอง

             วางถะเจ็ดชั้นขนาด                      ในลาน   แลฤๅ
   คือพระเจดีย์กลาย         กลั่นแกล้ง
   อย่างจีนต่างประเทศสถาน      ถือฝ่าย   เขานา
   ศิลาชาติเขียวแสร้งสร้าง         เสร็จผจง ฯ
   บำนาญท่านจ่ายจ้าง                      เจ๊กกระทำ   จีนแฮ
   แปรเปลี่ยนมารแบกทรง         ทรวดเยื้อง
   หินเขาชื่อสำเภา         พื้นฉลัก   รูปฤา
   ถะละแปดรูปเพี้ยนเบื้อง         แบบบรรพ์


และบทกวีนิพนธ์ของพระยาไชยวิชิต (เผือก) กล่าวว่า

“อันวัดวาอาวาสประหลาดสร้าง                   ยักย้ายหลายอย่างโบสถ์วิหาร
ช่อฟ้าหางหงส์ทรงบุราณ                           ไม่ทนทานว่ามักจะหักพัง
พระอารามนามราชโอรส                           หน้าบันชั้นลดลายฝรั่ง
กระเบื้องเคลือบสอดสีมีพนัง                      เป็นอย่างนอกออกปลั่งปลาบปลิว
ลางหลังตั้งวงเป็นทรงเก๋ง                          จีนสำเพ็งพวกแซ่แต้จิ๋ว
วิชาช่างจ้างทำเป็นแถวทิว                         แจกติ้วให้ตั๋วตั้งครัวเลี้ยง”

[เทาชมพู]

คุณ siamese คิดว่าตุ๊กตาจีนตัวนี้ สลักจากช่างจีนในสยามหรือเปล่าคะ

[Ruamrudee]

หินแกรนิตไนส์จากชลบุรี

หินชนิดนี้ใช่ไหมคะ ที่ใช้ทำครกอ่างศิลา สีจะไม่เขียว แต่ออกขาวอมชมพูอ่อน ๆ

มีข้อสงสัยว่า ทำไมรูปตุ๊กตาหิน แต่งกายแบบจีน ถึงได้สวมหมวกทรงสูงอย่างฝรั่งคะ

[เทาชมพู]

นำมาให้ดูอีกตัว



ดิฉันพยายามแกะรอย ตามข้อสันนิษฐานว่ามาจากเครื่องแต่งกายฝรั่ง  ดัดแปลงโดยช่างสลักจีน  

หมวกที่สวมอยู่ หน้าตาน่าจะเป็น  top hat  ก็เลยไปหาเครื่องแต่งกายผู้ชายที่สวมกับ top hat มาให้ดูกัน
สังเกตว่าเสื้อนอกมีหางยาว  นุ่งกับกางเกงขาลีบตรง  
 
หมวกท็อปแฮท เพิ่งโผล่โฉมมาให้ชาวโลกเห็นที่อังกฤษ เป็นครั้งแรก เมื่อค.ศ. ๑๗๙๗ (พ.ศ. ๒๓๔๐)
ก่อนหน้านี้ไม่มีหมวกแบบนี้  
ถ้าช่างจีน (ไม่ว่าจีนในจีน หรือจีนในสยาม) สลักหมวกท็อปแฮทลงบนศีรษะตุ๊กตาจีนตัวนี้    ตุ๊กตาก็จะมีอายุก่อนปี ๒๓๔๐ ไปไม่ได้  ถ้าหลังจากนั้นละก็ได้



คำถามต่อมาก็คือระหว่างช่างจีนในสยาม กับช่างจีนในจีน  ใครมีโอกาสรู้จักเครื่องแต่งกายฝรั่งมากกว่ากัน

[luanglek]

เคยอ่านในหนังสือตุ๊กตาศิลาจีนวัดโพธิ์ Chinese stone figurines of Wat Pho
ประทุม ชุ่มเพ็งพันธุ์, เรียบเรียง
แปลเป็นภาษาอังกฤษโดย สิทธา พินิจภูวดล, อำนาจ บุญศิริวิบูลย์, กรกช พรวิศิษฏ์สกุล
กรุงเทพฯ : วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม, 2548.
หนา เกือบ ๔๐๐ หน้า ราคา เอ่อ  ประมาณ ๓๐๐๐ บาท (นานแล้วนะครับ)

เขาว่า ตุ๊กตาหินนี้ ช่างแกะสลัก อาศัยเค้ามาจาก มาร์โค โปโล (Marco Polo) นักเดินทางค้าขายและนักสำรวจชาวเวนิส-อิตาลี
ซึ่งเคยเดินทางตามเส้นทางสายไหมร่วมกับบิดาและลุงของเขาไปยังประเทศจีน และใช้ชีวิตอยู่ที่เมืองหางโจวนานถึง ๑๗ ปี

ตุ๊กตาหินจีนนี้ ในหนังสือนำชมวัดพระเชตุพน เรียกว่า ตุ๊กตาหินมาร์โคโปโล ครับ
ข้อมูลที่แท้เป็นอย่างไรไม่ทราบได้  แต่ก็น่าจะมีเค้าอยู่  และขอให้สังเกตว่า ฝรั่งคนนี้คาดผ้าที่เสื้อนอกด้วย


ส่วนเรื่องตุ๊กตาหินจากจีนนั้น   เข้าใจว่า ในช่วงแรกนำเข้ามาเป็นรูปสำเร็จเพื่อถ่วงน้ำหนักเรือสำเภาขากลับ
แต่ต่อมา  เกิดความนิยมตุ๊กตาหินมาประดับวัดวาอาราม  จึงเปลี่ยนจากการนำเข้าตุ๊กตาหินมาเป็นนำเข้าช่างแกะสลักแทน
ส่วนสิ่งของที่นำมาถ่วงท้องเรือสำเภาขากลับ  คงจะเปลี่ยนไปเป็นเครื่องกระเบื้องต่างๆ โดยเฉพาะกระเบื้องมุงหลังคา

[เทาชมพู]

มาร์โคโปโล  เกิดเมื่อ ค.ศ. 1254  ศตวรรษที่ 13   แต่งตัวแบบนี้ค่ะ

[luanglek]

ขอดึงกลับเข้ามาที่เจ้าคุณจอมมารดาเอมอีกสักครั้ง

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ  ได้ทรงกล่าวไว้ว่า
เจ้าจอมมารดาเอมนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พึ่งทรงสถาปนาเป็น "เจ้าคุณ" เมื่อเจ้าจอมมารดาเอมถึงแก่อสัญกรรม
เดิมเป็นแต่คนเรียกกันว่า เจ้าคุณ โดยความเคารพที่เป็นพระชนนีในกรมพระราชวังบวรสถานมงคล

กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ เสด็จทิวงคตก่อนเจ้าคุณจอมมารดาเอมไม่นาน

เกียรติคุณของเจ้าคุณจอมมารดาเอมประการหนึ่ง คือ ได้ถวายน้ำอภิเษก
แด่กรมพระราชวังบวรมหาวิไชยชาญในการพระราชพิธีอุปราชาภิเษกด้วย
เท่าที่อ่านเอกสารมา  ท่านน่าจะเป็นเจ้าจอมมารดาเพียงคนเดียวในสมัยรัตนโกสินทร์
ที่ได้ถวายน้ำอภิเษก   การถวายน้ำอภิเษกของท่านแม้ฝรั่งก็ยังจดเอาไว้

อันที่จริงก่อนหน้าที่พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวจะเสด็จสวรรคต
เจ้าจอมมารดากลีบ เป็นเจ้าจอมมารดาคนหนึ่งที่ว่ากันว่าโปรดมากอยู่ แต่ก็มีเหตุให้ต้องพระราชอาญาไป

[NAVARAT.C]

^ ^ ^^

ขอบคุณครับ

[siamese]

อาจารย์เทาชมพูครับ ผมมีภาพนายจอนห์ ทอมป์สัน ช่างกล้องระดับโลก ได้ไปเยือนประเทศจีนและท่องเที่ยวถ่ายภาพไปยังที่ต่างๆ มีภาพหนึ่งนายจอนห์ ได้ถ่ายรูปตัวเองไว้ด้วย ท่าทางไว้หนวด สวมหมวก คลุมเสื้อนอกด้วยครับ พวกคนจีนถือว่า ชาวฝรั่งเป็นพวกป่าเถื่อน มีความน่ากลัวในที อาจจะเป็นไปได้ไหมว่า การแกะสลักหิน ก็อาศัยโดยผ่านการมองชาวยุโรปแบบนี้  (จอนห์ ทอมป์สัน เดินทางท่องเที่ยวในประเทศจีนช่วง ค.ศ.1868 - 1872 / พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๑๕) ซึ่งก่อนหน้านี้ราว พ.ศ. ๒๔๐๘-๒๔๐๙ ได้เข้ามาถ่ายภาพในกรุงสยาม ไว้อย่างมากมาย

แต่การแกะสลักหินย่อมมีมาก่อนนายจอนห์ ทอมป์สันไปเมืองจีนแน่นอนครับ เนื่องจากภาพริ้วกระบวนเสด็จทางสถลมารคของรัชกาลที่ ๔ ไปยังวัดพระเชตุพน ยังคงเห็นตุ๊กตาหินรูปงิ้ว ตั้งอยุ่ปากประตูแล้ว

[siamese]

火成岩 หั่ว เฉิง เหยียน เป็นภาษาจีนกลาง ส่วนภาษาแต้จิ๋ว อ่านออกเสียง ฮ่วย เส่ง ง้ำ (หรือ 其他名称：岩浆岩;岩浆岩(magrnatic rock)) สรุปถามเพื่อนชาวจีนแล้ว คือหินอัคนี ซึ่งตรงกับสิ่งที่ผมกล่าวไว้แล้วว่าเป็นตระกูลหินอัคนี คือ กลุ่มหินแกรนิต หินไนซ์ ซึ่งมีหลายสี หลายแบบ เหมาะแก่การแกะสลักครับ

[เทาชมพู]

ดิฉันเชื่อว่ารูปสลักหินจีนสวมหมวกฝรั่ง น่าจะมาจากฝรั่งในยุคนั้นละค่ะ  ไม่ใช่มาร์โคโปโล  เพราะเสื้อผ้าแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง
แต่ช่างสลักจีนก็น่าจะคุ้นเคยกับฝรั่งที่เข้าไปค้าขาย เคยเห็นฝรั่งมากกว่าช่างจีนในไทย
เรื่องนี้เปิดเอาไว้ เผื่อมีข้อมูลมากกว่านี้

[han_bing]

รูปเสาหินหน้าสุสานดังกล่าวข้าพเจ้าถือเป็นกรณีสันทัด

เพราะเป็นสุสานปฐมจักรพรรดิราชวงศ์หมิง อยู่ในเมืองนานกิง

แกะสลักครั้งราชวงศ์หมิง

อย่างไรก็ตาม การแกะสลักของทางใต้นั้นโดยเฉพาะทางกวางตุ้งจะละเอียดละออมาก

ภายหลังกลายเป็นเครื่องเรือนอย่างดังประเภทหนึ่งในเมืองจีน

เรียกว่าแบบ "กว่างซื่อ" (广式：guang shi)

ฟังอาจารย์เทาชมพูเปิดประเด็นแล้วว่างๆจะค้นมาลงครับ

สวัสดี