สายสกุลจีนของ เจ้าคุณจอมมารดาเอมในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ

[NAVARAT.C]

ผมแคลงใจว่า ทำไมสักหน้าเป็นกลุ่มคำยาวจัง  จีนเหล่านั้นคงเจ็บแย่   
เคยได้ยินแต่ว่าสักเป็นคำเดียว หรือ ๒ คำ เกินกว่านั้นยังไม่เคยพบหลักฐาน

ผมก็ว่าอย่างงั้นแหละครับ  จริงๆคงจะสักคำเดียวเช่่น จ ซึ่งแปลว่าไพร่หลวงจาม
ถ้าสักเต็มๆ คงยาวเต็มหน้าผาก หล่อแย่

[luanglek]

ผมคิดว่าน่าจะสักว่า จาม ไว้ที่หน้า

แต่ก็ไม่แน่นะ  นายกุหลาบอาจจะพูดถูกก็ได้
เพราะเมื่อเร็วๆ นี้อ่านบทความในเนชั่นสุดสัปดาห์
ว่าหญิงชาวยะไข่บางหมู่บ้านในอดีต
มีการสักหน้า (ลายทั้งหน้า) เพื่อป้องกันถูกพวกรุกรานฉุดไปทำร้าย
ประเพณีนั้นสืบทอดมานาน จนกระทั่งเพิ่งเลิกกันไป
เมื่อหลายสิบปีก่อน  เดี๋ยวนี้เหลือผู้หญิงยะไข่ที่มีลายสักบนหน้า
อายุ ๖๐ ปีขึ้นไปเท่านั้น

การสักหน้านี่เป็นการสักเพื่อประจานและเพื่อให้เห็นได้ชัด
แต่การสักเลขนั้น  ท่านมักสักที่แขน จะท้องแขนหรือหลังแขนก็ได้
ที่ข้อมือก็เคยได้ยินว่ามีเหมือนกัน  เรื่องสักเลขนี่เป็นเหตุให้เกิดกรณีเจ้าอนุด้วย

[Wandee]

      การสักหน้าตามประเพณีนั้น   มาจากการยินยอมพร้อมใจ

และถือว่าเป็นเรื่องที่ต้องทำ    ก่อนจะสักจะต้องชโลมตัวยาแก้ปวดบางอย่าง

และน่าจะดื่มยาบางอย่างที่เข้ายาเสพติดด้วย


      การสับเสี่ยงของไทยนั้น  ได้ขอความรู้ท่านผู้อาวุโส  และสนทนากับ

ผู้เฒ่าเด็กดื้อบางคน   ท่านใช้ขวานเล็กสับที่เหนือหน้าผากพอเป็นรอย ๓ ครั้ง

[เทาชมพู]

รู้แต่ว่าพวกเลก  สักข้อมือเหมือนกัน เพื่อให้รู้ว่าสังกัดใคร
ในขุนช้างขุนแผนเอ่ยถึงเรื่องนี้ไว้ค่ะ   เมื่อเณรแก้วจะสึก สมภารดุว่าจะสึกไปเป็นเลกให้ข้อมือดำ หรือ

สักสามจุดที่หน้าผาก เป็นเครื่องหมายต้องห้ามมิให้เข้าไปในพระบรมมหาราชวังอีก สำหรับผู้ทำผิดประเพณีร้ายแรงถึงกับถูกสักหน้า   ป้าคนหนึ่งของม.ร.ว. ตึกฤทธิ์ ชื่อครูชุ่ม  ก็โดนสักหน้าในข้อหาเลสเบี้ยน  ไปเป็นทอมกับนางในหลายคน รวมทั้งสตรีมีศักดิ์ด้วย

ขอแยกซอยออกไปหน่อยนะคะ ถึงชื่อ" เจ้าจอมมารดาเอม"   
สตรีฝ่ายใน นามว่า "เอม "ที่ได้เป็น "เจ้าจอมมารดา" มีอยู่ทุกรัชกาล  ตั้งแต่รัชกาลที่ ๑ จนถึงรัชกาลที่ ๕  คงจะเป็นชื่อที่แพร่หลายมาตั้งแต่ต้นรัตนโกสินทร์ หรือย้อนไปสมัยปลายอยุธยาด้วย

เท่าที่แกะรอยอยู่ คือ
๑)ในรัชกาลที่ ๑    เจ้าจอมมารดาเอม เป็นจอมมารดาของพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิงธิดา
๒)  วังหน้ารัชกาลที่ ๑  กรมพระราชวังบวรมหาสุรสีหนาท   เจ้าจอมมารดาเอม เป็นจอมมารดาของพระองค์เจ้าชายสุก
๓)  เจ้าจอมมารดาเอม ในรัชกาลที่  2 เป็นจอมมารดาของพระองค์เจ้าอรุณวงษ์  กรมหลวงวรศักดาพิศาล
ในรัชกาลที่ ๓  มีชื่อซ้ำกัน ๒ ท่
๔)  เจ้าจอมมารดาเอมน้อย จอมมารดาของพระองค์เจ้าลดาวัลย์ กรมหมื่นภูมินทรภักดี
๕)  เจ้าจอมมารดาเอมใหญ่ จอมมารดาใน พระองค์เจ้าชุมสาย  กรมขุนราชสีหวิกรม
๖)    เจ้าจอมมารดาเอม ในวังหน้ารัชกาลที่ ๓ สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ เป็นจอมมารดาใน พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเริงคนอง
๗)  เจ้าจอมมารดาเอม ในรัชกาลที่ 4 จอมมารดาใน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนงค์นพคุณ
๘ )  เจ้าคุณชนนี  เจ้าจอมมารดาเอม ในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว จอมมารดาในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ และพระองค์เจ้าเนาวรัตน์  กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์

ท่านสุดท้าย เป็นเจ้าจอม(เฉยๆ) มิได้เป็นเจ้าจอมมารดา คือ
๙ ) เจ้าจอมเอม พิศลยบุตร ในรัชกาลที่ 5

[luanglek]

พระสนมวังหน้า  ถ้าไม่มีพระโอรสพระธิดา เรียกจอม ตามด้วยชื่อ
ถ้ามีพระโอรสพระธิดา เรียกจอมมารดา ตามด้วยชื่อ

แต่ทำไมต่อมาภายหลังเรียกปนกันทั้งของวังหน้าวังหลวง
เอกสารสมัยรัชกาลที่ ๔ - ๕ ยังเรียกกันถูกอยู่เลย

ฝากถามคุณ NAVARAT.C จอมมารดาเอม ถึงแก่อนิตยกรรมเมื่อใด
และไม่ทราบว่าชื่อขุนนางที่คุณ NAVARAT.C มาในเนื้อหานั้น
พอจะมีข้อมูลอะไรนอกเหนือจากที่นายกุหลาบเขียนไว้บ้างหรือไม่ครับ

[NAVARAT.C]

^
^
เจ้าจอม ในพระราชสำนักคือ "พระสนมของพระเจ้าแผ่นดิน(วังหลวง) หรือพระอุปราชวังหน้าและวังหลัง"
เจ้าจอมมารดา คือเจ้าจอมที่มีพระราชโอรสหรือพระราชธิดา ถ้าไม่มีลูก คงเรียกว่า เจ้าจอม  
 
พระสนม คือ เมียของพระเจ้าแผ่นดินและพระอุปราช ปกติเป็นบุตรข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย ตั้งแต่เสนาบดีจนถึง พระหรือหลวง มีใจยินดียอมยกธิดาขิงตนถวายพระเจ้าแผ่นดินและทรงรับไว้ ให้รับราชการฝ่ายใน ธรรมเนียมโบราณจะยกพระสนมขึ้นเป็นท้าวพระสนมเอก ๔ คน มีชื่อต่างๆ เหมือนชื่อขุนนาง เช่นท้าวศรีสุดาจันทร์  แต่ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ไม่เคยตั้งเช่นนั้น  มีแต่เจ้าจอมมารดาใหญ่ที่มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ พระราชทานเครื่องยศอย่างพระสนมเอก  ให้สถาปนาขึ้นเป็นเจ้าคุณ เช่น เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ หรือ เจ้าคุณแพ เจ้าคุณจอมมารดาสำลี เจ้าคุณจอมมารดาเปี่ยม

เจ้าคุณจอมมารดาเอม ได้รับพระราชทานเครื่องยศเช่นนั้น และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้เรียก เจ้าคุณพระชนนี ด้วยเนื่องจากเป็นพระราชมารดาของกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ซึ่งทรงเป็นพระอุปราชวังหน้า

[NAVARAT.C]

สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงพระนิพนธ์ไว้ในประวัติเจ้าคุณพระประยุรวงศ์ เกี่ยวกับ “เครื่องยศ” พระสนม ดังนี้

 “ชั้นที่ ๔ ชั้นต่ำกว่าเพื่อน เป็นหีบหมากเงินกาไหล่สำหรับพระราชทาน” นางอยู่งาน “ แต่โบราณดูเหมือนจะเรียก “นางกำนัล” ซึ่งทรงใช้สอยในพระราชมณเฑียร ได้แก่บางคนที่ทรงพระเมตตาในหมู่นางอยู่งาน แต่ชั้นนี้ยังไม่นับว่าเป็นเจ้าจอม
 
ชั้นที่ ๓ เป็นหีบหมากทองคำ สำหรับพระราชทานนางอยู่งาน ซึ่งทรงเลือกไว้ใช้ใกล้ชิดประจำพระองค์ใครได้พระราชทานหีบหมากทองคำจึงมีศักดิ์เป็น “เจ้าจอม” เรียกว่า “เจ้าจอม” นำหน้าชื่อทุกคน ฉันเข้าใจว่าชั้นนี้ที่เรียกว่า “เจ้าจอมอยู่งาน”

ชั้นที่ ๒ เป็นหีบหมากทองคำลงยาราชาวดี สำหรับพระราชทานเจ้าจอมมารดา หรือเจ้าจอมอยู่งาน ซึ่งทรงพระเมตตายกย่องขึ้นเป็นชั้นสูง ฉันเข้าใจว่าเรียก “พระสนม” แต่ชั้นนี้ขึ้นไป
 
ชั้นที่ ๑ ที่เรียกว่า “พระสนมเอก” ได้พระราชทานพานทองเพิ่มหีบหมากลงยาที่กล่าวมาแล้ว เป็นพานหมากมีเครื่องในทองคำ กับกระโถนทองคำด้วยใบหนึ่ง เป็นเทือกเดียว กันกับพานทอง เครื่องยศที่พระราชทานเจ้านายและขุนนางผู้ใหญ่ แต่ขนาดย่อมกว่าพานทองเครื่องยศฝ่ายหน้า”
พระสนมเอกในรัชกาลที่ ๔ ที่เรียกกันว่า เจ้าจอมชั้นพานทองนี้ ต่อมาในรัชกาลที่ ๕ เมื่อทรงสถาปนาเครื่องราชอิสริยาภรณ์สำหรับตระกูลจุลจอมเกล้าฝ่ายในแล้ว บรรดาเจ้าจอมที่โปรดเกล้าฯให้เป็น “พระสนมเอก” ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นที่ ๒ คือ ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) และทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.)

[siamese]

ซูมภาพเครื่องยศพระสนมเอกให้เห็นละเอียดขึ้นครับ

[siamese]

ตราราชสกุลนวรัตน์ 

[NAVARAT.C]

^
ขอบพระคุณครับ คุณหนุ่มสยาม

[siamese]

เจ้าคุณจอมมารดาเอม ครับ อ.NAVARAT.C 

[siamese]

และอีกภาพหนึ่ง

[NAVARAT.C]

^
ท่านทั้งสองในภาพคือเจ้าจอมมารดาเอมน้อยในสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ และพระราชโอรส พระองค์เจ้าลดาวัลย์ กรมหมื่นภูมินทรภักดี  ต้นราชสกุลลดาวัลย์

ผมเคยไปพบภาพเจ้าจอมมารดาท่านนี้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ ด้านหลังภาพเขียนมีลายดินสอเขียนว่า เจ้าคุณจอมมารดาเอมในสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ
แต่ภายหลังมาเห็นสมุดภาพรัชกาลที่๔ลงพิมพ์ภาพเดียวกัน แต่บรรยายว่าเป็นเจ้าจอมมารดาเอมน้อยในรัชกาลที่๓ ก็เริ่มเอะใจแล้ว ครั้นนำมาเปรียบเทียบกับพระรูปกรมหมื่นภูมินทรภักดี ก็แน่ใจใครผิดใครถูก รูปทั้งสองถ่ายในห้องภาพเดียวกัน สังเกตุที่ม่าน อาจจะวันเดียวกันด้วยที่กรมหมื่นภูมินทรฯไปฉายพระรูป แล้วพาพระมารดาไปด้วย

[NAVARAT.C]

^
^
ส่วนภาพนี้ เป็นภาพเจ้าจอมมารดาเอมใหญ่ในสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ พระราชโอรสคือ พระองค์เจ้าชุมสาย กรมขุนราชสีหวิกรม  ต้นราชสกุลชุมสาย
หอจดหมายเหตุมีภาพชุดนี้สองสามภาพ บรรยายว่าเป็นเจ้าจอมมารดาเอมใหญ่ในรัชกาลที่๓

ส่วนในภาพที่ถ่ายกับเจ้านายเด็กๆ คงจะเป็นชั้นหลานย่า สังเกตุที่ท่านชราภาพมากแล้ว

ในเวปมีผู้นำภาพนี้ไปประกอบบทความพระราชประวัติของสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯโดยไม่ได้อธิบายใดๆ ทำให้คิดไปได้ว่าเป็นภาพของท่านเจ้าคุณจอมมารดาเอม
ต้องขอขอบพระคุณ คุณหนุ่มสยามมากครับที่นำมาลง ทำให้ผมได้มีโอกาสชี้แจงมิให้เกิดความเข้าใจผิดสะสมกันยิ่งขึ้น

[siamese]

ขอบคุณ อาจารย์ NAVARAT.C มากครับผม ก่อนหน้านี้ อ.เทาชมพูก็ได้แจ้งไว้ ในเรื่องเจ้านายที่มีชื่อ "เอม" มีชื่อซ้ำกันมากมาย

ผมก็คิดมากนะครับ ว่าคำว่า "เอม" นี่ทำไมนิยมติดปากคนสมัยโบราณหรือ มาจาก ผลชะเอม-อิ่มเอม-เอมโอช-เอมโอชา