พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ)

[ลุงไก่]

"พระยาข้าเก่าเบื้อง      บัวบาท
สมเด็จมกุฏราช          ร่มเกล้า
อัพภันตริกามาตย์        ดิศชื่อ เดิมแฮ
พระโปรดประมวลเข้า    พวกผู้ภักดี"

"พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ) ได้เป็นขรัวตาพระเจ้าลูกเธอ ในรัชกาลที่สี่ ๑๐ พระองค์ ในรัชกาลที่ห้า ๖ พระองค์ รวม ๑๖ พระองค์ด้วยกัน
ยังไม่ปรากฎว่าข้าราชการคนใดได้เป็นขรัวตาพระเจ้าลูกเธอมากถึงเท่านี้"

อ่านคำบรรายจากหนังสือแล้วยังงง ... คงต้องขอไปเขียนสาแหรก (Family Tree Diagram) ก่อน

"ที่บ้านพระยาอัพภันตริกามาตย์ ที่ริมถนนเจริญกรุงนี้ พระยาอัพภันตริกามาตย์แลท่านคล้ายขรัวยายได้ปลงใจถวายแก่กรมหลวงดำรงราชานุภาพแต่ยังทรงพระเยาว์ ได้แสดงเจตนาอันนี้ให้วงษ์ญาติทั้งหลายทราบทั่วกัน เพราะฉนั้นที่บ้านเรือนแห่งนี้ จึงเปนมรฎกตกอยู่แก่กรมหลวงดำรงราชานุภาพ ได้ทรงปกครองตั้งแต่พระยาอัพภันตริกามาตย์ถึงอนิจกรรมมา"

"เรือนสี่ชั้นซึ่งเรียกว่าหอสูงหลังนี้ พระยาอัพภันตริกามาตย์ได้สร้างไว้ ได้อยู่แลได้ถึงอนิจกรรมในห้องชั้น ๓ ในหอนี้เมื่อกรมหลวงดำรงราชานุภาพยังทรงพระเยาว์ เวลาพระยาอัพภันตริกามาตย์รับเสด็จออกมาบ้าน ก็ได้มาบรรทมอยู่กับพระยาอัมภันตริกามาตย์ในห้องชั้น ๓ นั้น แลได้เสด็จอยู่ที่หอสูงนี้ตั้งแต่ออกวังมาจนทำตำหนักใหม่ เมื่อรื้อถอนเปลี่ยนแปลงเรือนเก่าทำเป็นตึก แลเปลี่ยนภูมิ์แผนที่ตามควรแก่ความต้องการภายหลัง ก็หาได้ทรงแก้ไขรื้อถอนหอสูงนี้แต่อย่างใดไม่ จัดให้เปนที่ไว้อัฐิพะยาอัพพันติกามาตย์ อัฐิท่านขรัวยายคล้ายแลวงษ์ตระกูลของท่านทั้ง ๒ นั้น ด้วยทรงเคารพแลรฦกถึงคุณูปการของคุณตาคุณยาย ที่ท่านได้มีน้ำใจรักใคร่ ทำนุบำรุงแต่ยังทรงพระเยาว์มาจนตลอดชีวิตรของท่านทั้ง ๒ นั้น"

ที่มา - เรื่องตระกูลวงษ์พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ)
กรมหลวงดำรงราชานุภาพทรงเรียบเรียง เมื่อ ร.ศ. ๑๒๙

จะเรียนคุณวันดีว่าผมได้พบตำแหน่งบ้านพระยาอัพภันตริกมาตย์ เพื่อเพิ่มเติมข้อมูลในกระทู้ "ก้อกๆ ... มาทำไม" ของคุณวันดี

(ทำอย่างนี้ โบราณท่านว่า "สอนหนังสือสังฆราช" หรือ "เอามะพร้าวมาขายสวน" หรือเปล่าครับ)

[pierre]

ใน http://www.supadisdiskul.com/familytree03.html มีราชสกุลสายพระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ) ไว้ให้ดูด้วยค่ะ

[Bhanumet]

สาแหรกผิดพลาดรึเปล่าครับ

เจ้าจอมมารดาทับทิม กับ เจ้าจอมมารดาแส เป็นเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๕ นะครับ

[luanglek]

รู้แต่ขรัวตา   แล้วขรัวยาย ที่เป็นภรรยาพระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ) ชื่ออะไร

[CVT]

รอมาหลายชั่วโมง ไม่มีคนมาตอบเรื่องขรัวยายเลย  

ขรัวยาย ชื่อ คล้าย เป็นบุตรี เจ๊สัวบุญศรี แซ่ตั้ง กับนางชิวอิด
ขรัวยายคล้าย เกิด วันพฤหัสบดี ขึ้น ๕ ค่ำ เดือน ๔ ปีวอก จุลศักราช ๑๑๗๔ ถึงแก่กรรมเมื่อ ปีชวด จุลศักราช ๑๒๓๘

ขรัวตาดิศ และขรัวยายคล้าย มีลูกด้วยกันคือ
๑. เจ้าจอมมารดาเที่ยง ในรัชกาลที่ ๔
๒. โถ ช.
๓. หุ่น ญ.
๔. ช้อย ญ.
๕. เจ้าจอมมารดาชุ่ม ในรัชกาลที่ ๔
๖. วัน ญ.
๗. มลิ ญ.
๘. ชื่น ช.
๙. ทรัพย์ ญ.

นอกจากขรัวยายคล้ายแล้ว ขรัวตาดิศ ยังมีภรรยาอีกหลายคน ที่มีบุตรด้วยกันคือ
๑. ขรัวยายอิ่ม มีบุตรคือ เจ้าจอมมารดาทับทิม ในรัชกาลที่ ๕
๒. ขรัวยายบาง มีบุตรคือ เจ้าจอมมารดาแส ในรัชกาลที่ ๕
๓. จีบ มีบุตร ๘ คน คือ สมบุญ, เจิม, จรหรือจันทร์, สวัสดิ์, ศิริ, ระเบียบ, อำพัน, สอาด
๔. แก้ว มีบุตร ๒ คนคือ เจียม, ปลั่ง
๕. เอี้ยง เป็นน้องสาวของแก้ว มีบุตร ๒ คน คือ เสงี่ยม, เล็ก
๖. พุดจีบ มีบุตร คือ จีบ
๗. ยิ้ม มีบุตร คือ แย้ม
๘. ม.ร.ว.ตาด มีบุตร คือ จั่น

ผมคัดลอกมาจาก เรื่องตระกูลวงศ์พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ)
กรมหลวงดำรงราชานุภาพทรงเรียบเรียง เมื่อ ร.ศ.๑๒๙
ใน หนังสือความทรงจำ ฉบับสำนักงานหอสมุดกลาง ๐๙ จัดพิมพ์เมื่อ พ.ศ.๒๕๑๓

[ลุงไก่]

มัวแต่ไปเขียนสาแหรกอยู่ คุณ CVT มาช่วยตอบไปแล้ว รอดตัวไป

เพิ่มเติมอีกหน่อย - "หลังเจ๊สัวบุญศรีตาย ซิวอิดไปได้ขุนแสนพลรักษ์ กรมพระสุรัสวดีฝ่ายพระราชวังบวรเป็นสามี มีบุตรชายคน ๑ ชื่อผึ้ง เป็นบิดาหม่อมนวมในกรมหลวงดำรงราชานุภาพ แลเป็นตาหม่อมเจ้าหญิงจงจิตรถนอม หม่อมเจ้าหญิงพร้อมเพราพรรณ์ หม่อมเจ้าหญิงสรรพสมบูรณ์"

คือหม่อมนวมกับกรมหลวงดำรงราชานุภาพเป็นหลายยายของซิวอิดเหมือนกัน

จากเอกสารฉบับเดียวกันกับคุณ CVT

มารดาของพระยาอัพภันติกมาตย์ชื่อขำ ได้เป็นท้าวมังสีในรัชกาลที่ ๔ น้องสาวของขำชื่อแสง ได้เป็นท้าวมังสีต่อจากท้าวมังสี (ขำ) และอยู่ต่อมานถึงรัชกาลที่ ๕

อยากให้ท่านผู้รู้ช่วยอธิบายความหมายและหน้าที่ของตำแหน่ง "ท้าวมังสี" ด้วยครับ

[SILA]

เมื่อวานเข้าเน็ทอ่านบทของรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

พบคำเกี่ยวข้องกับกระทู้ จึงคัดมาลงไว้ด้วย

                                               ขรัว

          คำว่า ขรัว ปัจจุบันคำว่า ขรัวมี ๓ ความหมาย

          ความหมายที่ ๑ เรียกผู้ที่เป็นตาหรือยายของพระราชโอรส พระราชธิดาชั้นพระองค์เจ้า.
คือเป็นคำเรียกคนธรรมดาที่มีลูกสาวได้เป็นเจ้าจอม พระชายา หรือหม่อมของพระราชวงศ์พระองค์ใดพระองค์หนึ่ง
และลูกสาวคนนั้นให้กำเนิดบุตรซึ่งมีฐานันดรศักดิ์ตั้งแต่พระองค์เจ้าขึ้นไป.  ตาและยายของพระองค์เจ้านั้นก็ได้เป็น
ขรัวตาและขรัวยาย เช่น
                       พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ) เป็นขรัวตาของพระเจ้าลูกเธอในรัชกาลที่สี่   ๑๐ พระองค์.

         ความหมายที่ ๒ ขรัวเป็นคำเรียกพระภิกษุที่มีอายุมาก บวชมานาน แต่ไม่มีสมณศักดิ์ใด ๆ  มักเรียกกันว่า ขรัวตา  ขรัวปู่.

         ความหมายที่ ๓ ขรัว เป็นคำเรียกคนที่มั่งมีว่า เจ้าขรัว ความหมายหลังนี้ ปรากฏในพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน
พ.ศ. ๒๕๔๒ แต่ปัจจุบันไม่มีผู้ใช้ มีใช้แต่คำว่า เจ้าสัว ในความหมายเดียวกัน

ที่มา :  บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย" ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย
           เมื่อวันที่ ๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

[ลุงไก่]

ในปทานุกรมสำหรับนักเรียน พ.ศ. ๒๔๗๒ กรมตำรา กระทรวงธรรมการ ให้ความหมายของคำว่า "ขรัว" ไว้ว่า

ขรัว น. ภิษุที่มีอายุมาก, ผู้เฒ่า. ขรัวยาย น. ตำแหน่งบรรดาศักดิ์หญิงที่เป็นยายพระองค์เจ้า

ไม่มี ขรัวตา แฮะ ...

[ลุงไก่]

ขอนำกระทู้เก่ามาเล่าต่ออีกสักนิด


จากหนังสือ “ความทรงจำ” พระนิพนธ์สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

เมื่อสึกแล้วฉันไปอยู่บ้านคุณตาที่ฉันได้รับมรดก แม่ก็ออกไปอยู่ด้วย เหตุที่ฉันจะได้บ้านคุณตาเป็นมรดกนั้น แม่เล่าให้ฟังว่าเมื่อฉันยังเล็ก คุณตาซื้อบ้านจงผึ้งที่ริมคลองวัดสุทัศน์ฯ ไว้ แล้วบอกแก่แม่ว่าเมื่อฉันโตขึ้นจะให้เป็นที่ทำวังของฉัน จะได้อยู่ใกล้ๆ กับกรมหมื่นราชศักดิ์สโมสร

ครั้นสิ้นรัชกาลที่ ๔ คุณป้าเที่ยงสิ้นวาสนาจะออกไปอยู่นอกวังกับกรมหมื่นราชศักดิ์ฯ แต่ท่านอยากมีบ้านของท่านเองต่างหาก คุณตาสงสารจึงโอนที่บ้านจงผึ้งไปให้แก่คุณป้าเที่ยง เพราะบ้านนั้นอยู่ใกล้กับกรมหมื่นราชศักดิ์ฯ ดังกล่าวมาแล้ว ท่านจึงบอกแก่แม่ว่าจะให้บ้านของท่านเองแทนบ้านจงผึ้ง แล้วแสดงให้ปรากฎในวงญาติว่าจะให้บ้านของท่านเป็นมรดกแก่ฉัน เพราะตัวท่านก็แก่ชราแล้ว กว่าฉันจะเติบใหญ่ถึงต้องมีรั้ววังก็เห็นจะพอสิ้นอายุของท่าน หรือมิฉะนั้นถ้าท่านยังอยู่ก็จะให้ไปอยู่กับท่านไปพลาง น่าจะเป็นเพราะท่านเจตนาเช่นนั้น คุณตาจึงมักรับฉันไปนอนค้างที่บ้านบ่อยๆ ดังเล่ามาแล้ว ผิดกับเจ้านายพระองค์อื่นๆ ที่เป็นหลานด้วยกัน

เผอิญการก็เป็นอย่างคุณตาว่า พอถึงปีฉันโกนจุก คุณตาก็ถึงอนิจกรรม บ้านของคุณตาจึงตกเป็นของฉันแต่นั้นมา เรือนชานในบ้านของคุณตาสร้างด้วยเครื่งไม้ทั้งนั้น มีตึกหลังเดียวเรียกว่า “หอสูง” ที่ท่านอยู่ และฉันอยู่ต่อมาในตอนก่อนสร้างเป็นวัง

...

[siamese]

จัดภาพเก่าให้ลุงไก่ดูหอสูงครับ

[ลุงไก่]

จัดภาพเก่าให้ลุงไก่ดูหอสูงครับ

ด้วยความขอบพระคุณ คุณหนุ่มเป็นอย่างยิ่งเลยครับ

[visitna]

ขอนอกเรื่องนิด  พบว่าคุณหนุ่มเข้ามาพอดี

อยากให้คุณหนุ่ม siamese  อธิบายภูมิสถาน หรือรายละเอียดของภาพ
จากภาพของ william hunt โดยตั้งเป็นกระทู้ก็ดี ค่อยอธิบายทีละภาพ
จะเป็นการให้ความรู้แก่สมาชิกเป็นอย่างมาก

หรือภาพเก่าจากช่างภาพอื่นด้วยก็ได้

[เทาชมพู]

ขรัวตาดิศ และขรัวยายคล้าย มีลูกด้วยกันคือ
๑. เจ้าจอมมารดาเที่ยง ในรัชกาลที่ ๔
๒. โถ ช.
๓. หุ่น ญ.
๔. ช้อย ญ.
๕. เจ้าจอมมารดาชุ่ม ในรัชกาลที่ ๔
๖. วัน ญ.
๗. มลิ ญ.
๘. ชื่น ช.
๙. ทรัพย์ ญ.


ผมคัดลอกมาจาก เรื่องตระกูลวงศ์พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ)
กรมหลวงดำรงราชานุภาพทรงเรียบเรียง เมื่อ ร.ศ.๑๒๙
ใน หนังสือความทรงจำ ฉบับสำนักงานหอสมุดกลาง ๐๙ จัดพิมพ์เมื่อ พ.ศ.๒๕๑๓

ทีแรกว่าจะตั้งกระทู้ใหม่ พอดีกลับไปเจอกระทู้นี้เข้า เลยมาต่อท้ายดีกว่าค่ะ

ช้อย ที่อยู่ในรายชื่อนี้ คือเจ้าจอมช้อยที่ถูกประหารชีวิตพร้อมกับขุนสุวรรณ ใช่ไหมคะ

[ritti018]

เพิ่งได้หนังสือ สัมภาษณ์ หม่อมเจ้าหญิงจงจิตรถนอม  ดิศกุล กำลังอ่านอยู่เลยครับตอนนี้

ท่านหญิงใหญ่ทรงเล่าได้ละเอียดดีมากถึงลำดับชั้นพระญาติของท่าน อ่านไปก็มีแอบ งง บ้างเล้กน้อย

เนื่องจาก บางที หลานอายุมากกว่าน้าบ้าง น้าหลานรุ่นเดียวกันบ้าง เรียกตามศักดิ์บ้าง ตามอายุบ้าง

ทำให้เวลาอ่านต้องนั่งลำดับชั้นพระญาติของท่านหญิงดีๆ

อย่างเช่น เจ้าจอมมารดาชุ่ม(โรจนดิศ)คุณย่าของท่านหญิงใหญ่นั้น ก็มีศักดิ์เป็นพี่สาวของหม่อมแม่ท่านหญิงใหญ่(หม่อมนวม  โรจนดิศ)

อ่านแรกๆต้องใช้สตินิดนึง แต่อ่านสนุกครับ

[Wandee]

สวัสดีค่ะคุณ ritti018


        ไม่ทราบว่าได้อ่านหนังสือ 'สิ่งที่ข้าพเจ้าพบเห็นมา'  ของท่านหญิงพูนพิศมัย  ดิศกุล

หรือยังคะ   มีหลายเล่มนะคะ      

        ตอนท้าย ๆ  ผู้สำเร็จให้มาเชิญท่านหญิงและท่านหญิงมารยาทในเรื่องราชการ (เพราะ Lady Louise Moutbatten

จะมาเมืองไทยในเรื่องกาชาด)   ที่วังกำลังจะเลี้ยงอาหารเย็นกัน  โดยนำอาหารมาคนละสิ่ง   ทุกคนก็ตะลึงมองหน้ากัน

คุณคึกฤทธิ์  ปราโมชคนเดียวตะโกนขึ้นมาว่า   "อุ๊ย   ท่านหญิงพูนอีกแล้ว  ไม่รู้จักจบจักสิ้น  ทุกยุคทุกสมัย!

ที่จำมาได้เพราะมีเรื่องคุณคึกฤทธิ์ล่ะค่ะ

(ท่านผู้สำเร็จคือคุณปรีดีค่ะ)