แม่พลอย ใน "สี่แผ่นดิน" มาจากสกุลใด

[เทาชมพู]

เรื่องนี้ แยกกิ่งก้านมาจากกระทู้
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=3364.0 
คุณเปรมใน"สี่แผ่นดิน" มาจากสกุลใด
******************
กระทู้นี้เรียบเรียงจากบทความ "แม่พลอยเป็นญาติทางไหนของม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช? " ในหนังสือ พิเคราะห์คึกฤทธิ์ พินิจสี่แผ่นดิน
ลอกมาทั้งหมดไม่ไหว

ตอนต้นของสี่แผ่นดิน มีเหตุการณ์เล็กๆอยู่เรื่องหนึ่งแทรกอยู่ คือตอนที่แม่แช่มพาพลอยเข้าวังไปถวายตัวเป็นข้าหลวงรุ่นเล็กของเสด็จ
คุณสาย แม่บ้านต้นตำหนักเล่าถึงข้าหลวงอีกคนชื่อสายหยุด  ซึ่งเคยร่ำรวยแต่มาบัดนี้ตกยาก
แม่แช่มเล่าว่าคุณสายหยุดเป็นญาติกับเจ้าคุณพ่อของพลอย เพราะเป็น "ฟากขะโน้น" ด้วยกัน

[เทาชมพู]

" เจ้าคุณนั้นก๊กฟากขะโน้นบ้านบน   คุณสายหยุดเธอบ้านล่าง"
ฟากขะโน้นบ้านบน   หมายถึงตระกูลบุนนาคสายสมเด็จเจ้าพระยามหาประยูรวงศ์    ส่วนบ้านล่าง หมายถึงสายสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ
บุตรของสมเด็จเจ้าพระยามหาประยูรวงศ์ คือสมเด็จเจ้าพระยามหาศรีสุริยวงศ์   สาย"บ้านบน"
เมื่อเจ้าคุณพิพิธฯพ่อของพลอยเป็นพวกบ้านบน ก็แปลว่าเป็นญาติทางสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์นั่นเอง  แต่จะเป็นลูกพี่ลูกน้องหรือเป็นน้องนุ่งทางไหน  ท่านผู้แต่งไม่ได้ระบุขนาดนั้น ก็จนใจ

ส่วนสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ  หรือ "ฟากขะโน้นบ้านล่าง"  มีบุตรหลายคน หนึ่งในจำนวนนี้คือพระยาศรีพิพัฒน์   บิดาของหม่อมแดง มารดาของม.ร.ว.คึกฤทธิ์
คุณชายคึกฤทธิ์จึงเป็นเชื้อสายบุนนาค "บ้านล่าง" คนละสายกับแม่พลอย

[เทาชมพู]

คุณสายหยุดเป็นญาติกับเจ้าคุณพระประยูรวงศ์   เธอจึงอยู่ตำหนักเจ้าคุณ
เธอเป็นเชื้อสายทางฝ่ายสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ     ไม่รู้ว่าเป็นลูกใคร  รู้แต่เจ้าคุณพ่อรวยและยิ่งใหญ่ขนาดสั่งขนมปังจากสิงคโปร์เข้าวังให้ลูกสาวกิน   น้ำแข็งก็มีกินก่อนคนอื่น
กินหมากด้วยหีบทอง  หรูหราพอๆกับเจ้าจอม    เพราะเธอฝันเฟื่องว่าจะได้เป็นเจ้าจอม เช่นเดียวกับกุลสตรีในตระกูลบุนนาคอีกหลายท่าน   แต่ก็ไม่ได้เป็น
ต่อมาชีวิตก็ตกต่ำเพราะสามี  หลังเจ้าคุณพ่อถึงแก่อนิจกรรม  เธอก็หมดตัว

น่าเสียดายว่าคุณสายหยุดไม่มีบทบาทมากกว่านี้    เราเลยไม่รู้อะไรเกี่ยวกับเธอมากกว่านี้ค่ะ

[Bhanumet]

เมื่อสถาปนากรุงในรัชกาลที่ ๑ โปรด ฯ ให้หม่อมบุนนาค เป็นที่พระยาอุไทยธรรม พระราชทานให้อยู่แถวจวนเสนาบดี ระหว่างท้ายพระราชวังหลวงทางทิศใต้ กับวัดโพธิ์
บริเวณนั้น มีวัง และจวน หลายแห่ง  ผมจำลำดับที่ไม่ได้ จำได้แต่ว่ามีวังของเจ้าครอกวัดโพธิ์ จวนเจ้าพระยาพลเทพ ทองอิน

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เล่าว่าท่านเกิดบริเวณที่เป็นวิหารพระนอน ในวัดโพธิ์ปัจจุบัน

ในรัชกาลที่ ๒ โปรดจะขยายพระราชวังหลวงออกไปทางใต้ จึงพระราชทานที่ฟากขะโน้นให้ลูกหลานเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา บุนนาค (บริเวณเชิงสะพานพุทธฝั่งธน ฯ ในปัจจุบัน)
บ้านของพระยาสุริวงษ์มนตรี ดิศ (สุริยวงศ์มนตรี) เรียกว่า บ้านบน (เมื่อได้เป็นที่เจ้าพระยาพระคลัง ที่สมุหพระกระลาโหม จึงออกนามท่านว่า เจ้าคุณหาบน คือ เจ้าคุณอยู่(บ้าน)บน)
บ้านของพระยาศรีสุริวงษ์ ทัต (ศรีสุริยวงศ์) เรียกว่า บ้านล่าง

คำว่า "ก๊กฟากข้างโน้น" ถ้าจำไม่ผิดเป็นคำที่ใช้ในรัชกาลที่ ๔ ที่ ๕

พระปิ่นเกล้า ฯ เมื่อครั้งรัชกาลที่ ๓ ก็ออกกันว่า ท่านฟากข้างโน้น

[เทาชมพู]

ดิฉันสงสัยมานานแล้วว่าทำไมถึงเรียกว่าบ้านบนและบ้านล่าง   เดาว่าเป็นโลเคชั่นของบ้าน ที่ก๊กหนึ่งอยู่ในทำเลทิศเหนือของอีกก๊ก   
คำว่า ฟากขะโน้น หรือฟากข้างโน้น คือฟากข้างธนบุรีเมืองหลวงเดิม     ก๊กบุนนาคเป็นก๊กใหญ่สุด  เมื่อเอ่ยกันแค่นี้ก็เข้าใจว่าหมายถึงขุนนางตระกูลไหน
ไม่ทราบว่าบ้านสมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่อยู่ไหน   แต่สมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อย (คือสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ) อยู่แถววัดพิชัยญาติ
ขอแยกออกซอยไปอีกหน่อยว่า  เคยไปเดินท่อมๆอยู่แถวนั้นนานมาแล้ว เพื่อสืบหาบ้านขุนนาง  พบว่าแถวนั้นนอกจากบ้านของสกุลไกรฤกษ์แล้ว ยังมีบ้านของสกุลกัลยาณมิตรด้วย
คือบ้านของเจ้าพระยารัตนบดินทร์   บุตรชายเจ้าพระยานิกรบดินทร์(โต กัลยาณมิตร)
ที่สำคัญ คือ ท่านชุ่ม  พระอัยกา(ปู่)ของสมเด็จพระศรีนครินทรฯ ท่านเคยอยู่ในบ้านของเจ้าพระยารัตนบดินทร์มาตั้งแต่เล็กด้วยค่ะ 

[Bhanumet]

ลิงก์ถิ่นฐานบ้านเรือนสกุลบุนนาคครับ

http://www.bunnag.in.th/history7-home2.html

[ploysodsaijung]

ได้ความรู้เยอะทีเดียว 

[hobo]

บุนนาคมีชื่อจีนด้วยไหมครับ เห็น avatar ของคุณ ภาณุเมศฺวร ปุนฺนาค มีต่อท้ายว่า หลิวไท่หยาง - เล่าไท้เอี๊ยง