คุณเปรมใน"สี่แผ่นดิน" มาจากสกุลใด

[Wandee]

     หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช  เล่าไว้ว่า  ระหว่างที่เขียน "สี่แผ่นดิน" ในสยามรัฐรายวันนั้น  มีแฟนานุแฟนเขียนจดหมาย

มาถามว่า  สี่แผ่นดินเป็นเรื่องจริงหรือ  และ "แม่พลอย" นางเอกของเรื่องเป็นบุคคลจริงๆหรืออย่างไร

ท่านอธิบายว่า  ในเรื่อง "สี่แผ่นดิน"  เรื่องราวหรือฉากหลังของเรื่องเป็นของจริง  และได้สืบสวนค้นคว้าให้ตรงกับความจริงที่สุดเท่าที่จะทำได้

ตัวละครนั้นกลับเป็นของสมมุติ     เสด็จ  แม่พลอย  คุณเปรม และเพื่อนฝูงญาติมิตรของ แม่พลอยนั้น เกิดจากจินตนาการ

ในการสร้างบุคลิกของบุคคลเหล่านี้   ท่านได้ระมัดระวังยึดความจริงเป็นหลัก  มิให้บุคคลเหล่านี้พูดหรือกระทำการเกินบทบาทและสถานภาพของตนไป

[Wandee]

     ในช่วงสี่แผ่นดิน คือตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ลงมาจนสิ้นแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล

เป็นเวลาที่มีเรื่องราวและความเปลี่ยนแปลงต่างๆเกิดขึ้นในเมืองไทย        ประวัติศาสตร์ไม่ได้เล่าถึงความเป็นอยู่ และเรื่องราวของผู้คนในยุคนี้

คุณคึกฤทธิ์บอกว่าเป็น รายละเอียดเบื้องหลังประวัติศาสตร์  ที่มีความสำคัญ เพราะมีเกร็ดเรื่องประเพณี  ค่านิยม  การอบรม  การดำรงชีวิต

และรายละเอียดบางอย่าง


     ตัวละครของเรื่อง ตามที่ท่านผู้ประพันธ์ได้กล่าวไว้ว่าสร้างขึ้นจากจินตนาการ     ไม่มีใครอาจกล่าวได้ว่า ตัวละครใด  ตัวจริงเป็นใครกันแน่

เนื่องจากเป็นนักอ่านหนังสือเก่า มีความสนใจในสายสกุลของขุนนางและเจ้านายสมัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวลงมา    จึงอยากจะ

แลกเปลี่ยนความคิดเห็นกับมิตรสหายและท่านที่เข้ามาใน "เรือนไทย"


     ขออนุญาตแสดงความคิดเห็นตามที่ได้อ่าน "สี่แผ่นดิน" ทีไรก็อดคิดไม่ได้ทีนั้น

     ในที่นี้ขอสนทนาเรื่องของ "คุณเปรม"

[Wandee]

     เมื่อแม่แช่มแค้นใจเจ้าคุณพ่อ จนพาแม่พลอยไปถวายเสด็จนั้น  ก็เพราะเจ้าคุณพ่อไม่ยอมยกแม่ให้เป็นเอกภรรยา

หลังจากที่แช่มก็เป็นลูกพระยา  มีเชื้อสายเหมือนกัน


        ใบหน้าแม่อาบไปด้วยน้ำตา  "เมื่อท่านไม่เลี้ยงแม่แล้ว   แม่ก็จะไปตามยถากรรม   เราก็เป็นคนมีชาติมีตระกูลเหมือนกัน   ใครจะไปยอมให้กดหัวเหมือนอย่างขี้ข้า"




ใน "โครงกระดูกในตู้"   หม่อมแหววยายของคุณคึกฤทธิ์ พาลูกสาวสองคนออกจากบ้านเจ้าคุณตาที่ฟากข้างโน้น  มาอยู่ที่บ้านเดิมของยาย

คือบ้านเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี(บุญศรี)    ที่ยายโกรธนั้นเพราะเจ้าคุณตาไม่ยอมยกย่องยายให้เป็นท่านผู้หญิงเสียที  ทั้งๆที่ท่านผู้หญิงถึงแก่กรรมไปหลายปีแล้ว


เรื่องนี้ก็มีที่มาอยู่   

[Wandee]

       คุณเปรมปรากฎตัวในการแสดงละครรำที่ข้าราชการฝ่ายหน้าจัดขึ้นที่ศาลาสหทัย  เพื่อถวายตัวในงานสมโภชรับเสด็จพระราชดำเนินกลับพระนคร ร.ศ. ๑๑๖


คุณเปรมจ้องพลอยจนรู้ตัว


เจ้าของสายตาเป็นบุรุษร่างใหญ่  ผิวขาว  อายุราว ๆ ๒๕

ดูจากการแต่งกายเป็นมหาดเเล็กหลวง

[Wandee]

     ตอนกลางคืนพลอยก็ไปเล่าให้ช้อยฟัง ว่า  อีตาผู้ชายที่ไหนก็ไม่รู้  มาจ้องมองเสียจริงๆ  จ้องเอา  จ้องเอาจนรำคาญ

ช้อยปลอบว่าก็พลอยเป็นคนสวยนี่นา  คนเขาก็ต้องมองบ้างซี  ทีช้อยแต่งตัวเสียเต็มยศทีเดียว  ไม่มีคนมอง




พ่อเพิ่มพี่ชายของพลอยเล่าว่า

คุณเปรมแก่กว่าพ่อเพิ่มสามสี่ปี  เป็นคนน่าคบหามาก   เป็นคนมีอันจะกิน     เจ้าคุณพ่อเป็นพวกกรมท่าซ้ายผูกภาษีอากร  รวยกว่าบ้านเจ้าคุณพ่อของพลอยมาก


พ่อเพิ่มนั้นจะเล่าอะไรก็ไม่ตลอดรอดฝั่ง   เจ้าคุณพ่อของคุณเปรมเป็นพวกกรมท่าซ้าย   หรืออยู่กรมท่าซ้ายกันแน่

เรื่องผูกภาษีเป็นอีกเรื่องหนึ่ง  


แม่ชม้อยข้าหลวงตำหนักอื่นผู้มีความรู้ในทางสังคมวิทยากว้างขวาง บอก พลอยขณะเมื่อนั่งคอยอยู่บนรถไฟรอเวลาเสด็จพระราชดำเนินไปบางปะอิน ว่า

     "แม่พลอย!  นั่นไงคุณเปรมมหาดเล็ก     เขาว่ากันว่าเป็นเศรษฐีใหญ่ไม่มีตัวจับ       ฉันรู้จักกับพี่น้องเขาหลายคน

คุณเปรมเขาเป็นลูกหลานเจ้าคุณโชฎึก    พวกนี้เขาร่ำรวยทั้งนั้นแหละ"


(ไม่มีตัวจับ หมายความว่า ไม่สามารถจะจับตัวหมากรุกตัวใด(เศรษฐีผู้ใดไม่กล้าเทียบรัศมี)ไปวางเทียบเคียงได้)

[Wandee]

     ที่วัดวิเวกวายุพัด    คุณสายเล่าว่า

คุณเปรมเป็นลูกเจ้าคุณจรรยา ฯ กับคุณหญิงเสริม        พระยาโชฏึก ฯ เป็นปู่   

คุณเปรมเป็นมหาดเล็กถวายตัวมาได้หลายปีแล้ว

อาสองคนที่คุณเนียนกับคุณนุ้ยเคยอยู่ตำหนักท่านองค์ใหญ่  คุณสายรู้จัก



ในที่นี่จะพยายามพุ่งความสนใจอยู่ที่เรื่องของคุณเปรมเท่านั้น    (ไม่เช่นนั้นก็จะโดนฟาดฟันจากสหายที่ใช้ตำราของโบราณเป็นอาวุธ)

เรื่องคุณเปรม ลูกพระยา  หลานพระยา  อายุตั้ง ๒๕  ยังเป็นคุณมหาดเล็กธรรมดา ๆ  นี่ก็ไม่เห็นใครสะดุดเลย

[Wandee]

แบบข้อราชการในกรมมหาดเล็ก  เล่ม ๑  พิมพ์ที่โรงพิมพ์ศุภมิตรบำรุง  ร.ศ. ๑๑๖

พระยาเทเวศรวงษวิวัฒน์จางวางมหาดเล็กเป็นผู้เรียบเรียง   

นายจ่าเรศเป็นผู้เพิ่มเติมแก้ไขตามที่ได้จดจำไว้

หลวงสารประเสริฐเป็นผู้ตรวจเรียงโดยหาแบบแผนซึ่งเคยมีมา  ในกรมมหาดเล็กแต่เดิมไม่ได้สูญไป

คงจะยังขาดตกบกพร่องอยู่บ้าง   จะถือเอาเปนถูกทั้งหมดไม่ได้



ข้อราชการ

พระยาจางวางสี่ท่านของเก่าคือ

พระยามนตรีสุริวงษ

พระยาวรพงษ์พิพัฒน์

พระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์

พระยาบุรุษย์รัตนราชพัลลภ



ของใหม่คือ

พระยามนตรีสุริยวงษ

พระยาประภากรวงษ

พระยาภาสกรวงษ์วรราชาณัฐ

พระยานรรัตนราชมานิต

[Wandee]

พระนายสี่ของเดิมเป็นจมื่น  แล้วทรงแปลงต้นชื่อเป็นเจ้าหมื่น  คือ

เจ้าหมื่นสรรพเพ็ธภักดี

เจ้าหมื่นศรีสรรักษ

เจ้าหมื่นเสมอใจราช

เจ้าหมื่นไวยวรนาถ



นายเวรสี่ที่คำนอกเรียกกันว่าหลวงนาย  คือ

หลวงศักดินายเวร

หลวงสิทธิ์นายเวร

หลวงเดชนายเวร

[Wandee]

จ่าสี่คือ

นายจ่ายง

นายจ่ายวด

นายจ่าเรศร

นายจ่ารง



หุ้มแพรต้นเชือกสี่  อันเป็นของเก่าคือ

นายกวด

นายขัน

นายจันมีชื่อ

นายจิตรเสน่ห์


ทรงแปลงเป็น

นายกวด

นายขัน

นายฉัน

นายชิด

[Wandee]

ยังมีหุ้มแพรนายยาม มีอีก ๘ นาย รวม ๑๒ นาย เป็นของเก่า

ทรงตั้งเติมเข้าอีก ๘ นาย รวม  ๒๐ นาย


ทรงตั้งตำแหน่งนายรองตามชื่อหุ้มแพรทั้ง ๒๐ นายของเก่า  คือ

นายสนิท

นายเสน่ห์

นายเล่ห์อาวุธ

นายสุจินดา

นายพลพ่าย

นายพลพัน

นายไชยขรรค์

นายสรรพวิไชย


ตั้งใหม่คือ

นายเสนองานประกาศ

นายสนองราชบรรหาร

นายบำเรอบรมบาท

นายบำรุงราชบทมาลย์

นายพิไนยราชกิจ

นายพินิจราชการ

นายพิจารณสรรพกิจ

นายพิจิตรสรรพการ


แบ่งออกเป็น ๔ เวร     ข้างขึ้น ๒ เวร  ข้างแรม ๒ เวร

เวรหนึ่งแบ่งออกเป็น ๓ ยาม  คือยามกลางวัน ๑    ยามเย็น ๑    ยามกลางคืน ๑


แล้วแบ่งออกเป็นเวรซ้าย  เวรขวา      ข้างขึ้นเป็นเวรขวา   ข้างแรมเป็นเวรซ้าย


นี่คือโครงสร้างของกรมมหาดเล็กในเวลานั้นพอดี  ปี ร.ศ. ๑๑๖  คือ พ.ศ. ๒๔๔๐

ขออภัยที่จำเป็นต้องกระจายออก เพื่อให้เข้าใจได้ไม่สับสน และเคยมีท่านที่สนใจสอบถามมาบ้าง

ว่ามี ตำแหน่งเหล่านี้ด้วยหรือ    ทำหน้าที่อะไร

[Wandee]

หลักฐานราชการเรื่องกรมมหาดเล็ก ที่แสดงตำแหน่ง  ราชทินนาม ชื่อ และที่อยู่ คือ

สารบาญชีส่วนที่ ๑ คือ ตำแหน่งราชการ  ออกมาเมื่อ จ.ศ. ๑๒๔๕ (พ.ศ. ๒๔๒๖)



ตอนนั้น แม่พลอยเกิดแล้วอายุได้ ๑ ขวบ  และ คุณเปรมก็อายุได้ ๖ ขวบ     

หลายคนใน "สี่แผ่นดิน" เล่าว่า คุณเปรมแก่กว่าแม่พลอย ๕ ปี



ในปี พ.ศ. ๒๔๒๖ นั้น  จางวางกรมมหาดเล็ก คือ

พระยาภาษกรวงษวรราชานัต(พร)  บ้านราชทูต ลำนำ้ฝั่งตะวันตก

พระยาประภากรวงษวรวุฒิภักดี(ชาย)  บ้านคลองหลังบ้านสมเด็จเจ้าพระยา

พระยานรรัตนราชมานิต(โต)  บ้านคลองบางลำภูบน


หัวหมื่นเวรศักดิ์ ที่ใครๆดูว่าเมื่อแรกเข้ารับราชการจะมาอยู่ที่เวรนี้ทั้งนั้น  คือ เจ้าหมื่นสรรพเพธภักดี(หลาน)    บ้านคลองหลังตลาดวังพระองค์เจ้าสิงหนารถ

[Wandee]

บ้านของคุณเปรมอยู่ริมคลองพ่อยม   บริเวณกว้่างขวาง ๑๐ ไร่ 

ตึกใหญ่นั้น ๒ ชั้น  มีบ้านหลายหลังที่ญาติของคุณเปรมอยู่   มีผู้คนอาศัยอยู่ ๕๐ เศษ


"สี่แผ่นดิน" ขยายความว่า คุณหญิงเสริม มารดาของคุณเปรมนั้นเป็นที่ทราบทั่วไปว่า ขี้หึง

คุณสมบัติดั่งนี้อาจนับว่าโดดเด่นได้  แต่ไม่มีรายละเอียดของสกุลให้แกะรอยได้เลย

เจ้าคุณ จรรยา ในระยะเวลาที่เราคุยกันอยู่นี้ มี ๒ คน   รวยอื้อ หรือว่ารวยอึดทึดเลยทั้งคู่

[Wandee]

รวยขนาดไหน

คุณสายเล่าว่า เคยไปเที่ยวที่บ้านคลองพ่อยมกับแม่นุ้ยหนหนึ่ง

เห็นทองเป็นหีบ ๆ  วางจากพื้นไปเกือบจดฟาก    อ่านแล้วเข้าใจว่าจากฝาด้านหนึ่งไปถึงอีกด้านตรงข้าม

หีบเหล็กเก็บทรัพย์สมบัติในสมัยก่อนจะมีส่วนขาที่ตอกตะปูตรึงไว้กับพื้น

บางบ้านก็ล่ามหีบเหล็กติดไว้กับเสาบ้าน

ถ้าร่ำรวยขนาดนี้ไม่น่าที่คุณนุ้ย คุณเนียนจะค้างติดบ้านอยู่เลย  จริงไหมคะ

[V_Mee]

อ่านลายแทงที่คุณ Wandee ให้ไว้ในความเห็นที่ ๑๑  แล้ว  ชวนให้นึกถึงท่านผู้หญิงเปลี่ยน ภาสกรวงษ์  ซึ่งแม้แต้พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ ยังออกพระโอษฐ์ว่า เป็นคนที่ช่างหึงสามีเสียเหลือเกิน 

[เทาชมพู]

ในหนังสือ พิเคราะห์คึกฤทธิ์ พินิจสี่แผ่นดิน มีบทความของดิฉันที่เขียนเรื่อง "สี่แผ่นดินในสามวัย"  ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ได้เขียนตอบบทความนี้
ตอนหนึ่ง ดิฉันพูดถึงคุณเปรม  ว่ามาจากสกุลไหน แล้วคิดเรื่อยเปื่อยไปว่า เป็นพวกโชติกเสถียร   ท่านผู้เขียนก็ตอบมาว่า ท่านสมมุติขึ้น ไม่ได้มาจากสกุลไหน

เมื่อคุณเปรมเห็นแม่พลอยครั้งแรก  คุณเปรมอายุ ๒๓ ปี ตอนนั้นแม่พลอยอายุ ๑๘   คุณเปรมยังไม่ได้เป็นอย่างอื่นนอกจากมหาดเล็กธรรมดา
จนแต่งงานแล้วถึงเลื่อนเป็น "นายสนองฯหุ้มแพร"
จากนั้นเมื่อเป็นพระยา  ก็เป็นพระยาภักดีบทมาลย์  สังกัดกระทรวงวัง  ไม่ได้อยู่กระทรวงคลังอย่างบรรพบุรุษ
พ่อของคุณเปรมเป็นพระยา   ส่วนปู่มาจากเมืองจีน  เป็นจีนควั่นหางเปีย ก็คือถักเปียแบบแมนจู     คนนี้ละมังเป็นพระยาโชฎึกราชเศรษฐี    ไม่ใช่ทวด  เพราะชั้นทวดของคุณเปรมยังอาศัยอยู่ในเมืองจีน

ขำความละเอียดลออของคุณวันดี  ที่มองเห็นว่าคุณนุ้ยกับคุณเนียนเป็นลูกสาวมหาเศรษฐีขนาดนี้  ไฉนเลยขายไม่ออกทั้งสองคน
ก็ต้องแก้ตัวให้ว่า  คุณนุ้ยกับคุณเนียนหาลูกชายขุนนางมหาเศรษฐีที่สมน้ำสมเนื้อกันไม่ได้ต่างหาก  เลยถือหลักว่า "อย่ามีคู่เสียเลยจะดีกว่า"