พระยามนตรีพจนกิจ ฟังบรรดาศ้กดิ์เหมือนกับจะเป็นล่ามมากกว่านักปกครองนะครับ
สะดุดใจตรงกันค่ะ เมื่อได้ยินบรรดาศักดิ์นี้ เพราะบรรดาศักดิ์ขุนนางมักจะบ่งชี้ถึงหน้าที่การงาน
พวกที่มีคำว่า พจน- มักจะเกี่ยวกับงานเรียงร้อยถ้อยคำ พวกนี้เก่งด้านเขียนหนังสือ จำได้ว่าพระยาพจนปรีชา(ม.ร.ว.สำเริง อิศรศักดิ์) เคยเรียบเรียงตำราโหราศาสตร์ถวายรัชกาลที่ ๕
ทำไมพระยามนตรีฯ(ชื่น) ถึงมีบรรดาศักดิ์เหมือนท่านทำงานขีดๆเขียนๆ แต่ตามประวัติ ถูกส่งจากหัวหมื่นมหาดเล็กไปเป็นนักปกครองระดับบิ๊กที่ภูเก็ต ถ้าออกจากวังไปมหาดไทย ก็ไม่น่าจะทำงานด้าน"พจนกิจ"
ทิ้งคำถามไว้ก่อน ยังไม่ติดใจจะค้นคว้าต่อ
กลับมาถึงบรรดาศักดิ์มนตรีสุริยวงศ์ คำนี้ แปลว่า ขุนนางที่เป็นวงศ์สุริยะ หรือพระอาทิตย์
บรรดาศักดิ์นี้ เปรียบได้กับตราประทับให้ขุนนางในสกุลบุนนาคเท่านั้น เพราะวงศ์ตระกูลอื่นไม่มีตราพระอาทิตย์เป็นตราตระกูล
และเจาะจงว่าเป็นบุนนาคสายสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) ไม่ใช่สายอื่น อีกด้วย
ถ้าเป็นสายสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ ไม่มีคำที่แปลว่าวงศ์สุริยะ มีแต่คำว่า สุริยภักดี
เพราะว่า สมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่ ท่านได้รับพระราชทานตรา "สุริยมณฑล" จากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นตราประจำตัว ภายหลังจึงได้เป็นตราประจำกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ
ส่วนสมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อย (สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ) ได้รับพระราชทานตรา "จันทรมณฑล" เป็นตราประจำตัว
สาย "สุริยมณฑล" รุ่งเรืองมาตลอดรัชกาลที่ ๔ ถึง รัชกาลที่ ๕ ส่วนสาย"จันทรมณฑล" ประสบชะตากรรมน่าเศร้า บุตรชายของสมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อยถูกประหารในข้อหาลักลอบส่งสารรักใคร่กับเจ้าจอม ซึ่งผิดกฎมนเทียรบาลถึงขั้นประหาร
แม้พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวไม่เต็มพระทัยจะลงโทษทัณฑ์ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติก็ไม่ยอม เกรงว่าจะเป็นที่ครหาว่ายกเว้นให้ลูกชาย ทายาทของท่านก็เลยต้องเสียชีวิตไป พลอยทำให้สกุลสายนี้ ไม่รุ่งเรืองเท่าอีกสาย
ครูแจ้ง คนโปรดของคุณวันดี แต่งเสภาขุนช้างขุนแผน บอกนัยยะถึง สุริยะ ที่เด่นขึ้นมามากกว่า จันทร ว่า
พระอาทิตย์ชิงดวงพระจันทร์เด่น ดาวกระเด็นใกล้เดือนดาราดับ
....................................
