ธิดา กงศุลเยเนอราลอังกฤษ แฟนนี น้อกซ์

[เทาชมพู]

รูปนี้ ลงตีพิมพ์ในหนังสือ สกุลบุนนาค  หน้า ๙๓
แถวนั่ง จากซ้ายไปขวา
กรมหลวงวงศาธิราชสนิท   สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์   กงสุลน็อกซ์
แถวยืน จากซ้ายไปขวา
เจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค)  เจ้าพระยาภูธราภัย (นุช บุณยรัตพันธุ์) ส่วนคนขวาสุดที่เป็นปริศนา
หนังสือระบุว่า "ไม่ทราบนาม"
แต่ดูเค้าโครงหน้า  น่าจะเป็นพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม บุนนาค) ราชทูตไทยคนแรก    ตำแหน่งสุดท้ายคือสมุหพระกลาโหมฝ่ายเหนือ    ถึงแก่กรรมเมื่ออายุ ๔๗ ปีเท่านั้นเอง

[เทาชมพู]

ขออนุญาตแยกกระทู้ตั้งแต่มีเรื่องพระยามนตรีฯ เข้ามานะคะ    เพราะเรือออกอ่าวอังกฤษ ไกลมิศแฟนนีไปทุกทีแล้ว
ติดตามเรื่องพระยามนตรีสุริยวงศ์ ได้ที่นี่
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=3272.15

[เพ็ญชมพู]

คุณนวรัตนได้ค้นคว้าทำให้เราทราบว่าเกิดการผิดพลาดครั้งใหญ่

ขอประทานโทษ ฝรั่งในรูปนั้น คำบรรยายบอกว่าคือราชทูตจากปรัสเซีย นายกอนต์ เอวเลนเบิก (Friedrich Albrect zu Eulenburg) ผู้เข้ามากรุงเทพระหว่างวันที่๒๓ พฤศจิกายน คศ ๒๘๑๖ (คุณนวรัตนแก้ไขภาพหลังเป็น ค.ศ. ๑๘๖๑) ถึง ๓๐ มกราคมปีถัดไป ถ่ายร่วมกับเสนาบดีผู้ใหญ่ฝ่ายไทยระหว่างการเยี่ยมคำนับ

เอาละซี ข้อมูลเดิมที่เคยได้มาว่าฝรั่งที่ว่าเป็นนายน๊อกซ์ กงสุลอังกฤษ (รวมทั้งในเวปต่างๆที่ลอกกันต่อๆมาด้วย) เลยสร้างความเพี้ยนกันใหญ่

หนังสือสกุลบุนนาคเห็นทีจะต้องปรับปรุงคำบรรยายใหม่ก็ด้วยหลักฐานนี้แล

 

[เพ็ญชมพู]

เพื่อไม่ให้ลงเรือออกอ่าวไปปรัสเซียไกลเกินเรื่องของแฟนนี่แลบิดา ขออนุญาตเสนอเรื่องของ เฟรียดริช อัลเบรชต์ กราฟ ฟริส ซู ออยเลนเบอร์ก” (Friedrich Albrecht Graf Fritz zu Eulenburg) ทูตพิเศษ และอัครราชทูตผู้มีอำนาจเต็มของ ปรัสเซีย และในนามของสหภาพเยอรมัน (German Customs Union) กับโทรคมนาคมแรกเข้าสู่สยาม ในรูปของลิงก์ข้างล่างนี้

http://www.torakom.com/article_index.php?sub=article_show&art=190

แต่ดูเถอะครับ รูปนายมิศหนอกอดีตครูผึกแถวทหารวังหน้านี่ก็คล้ายกับท่านทูตปรัสเซียเสียด้วย เพียงแต่เครายาวกว่าหน่อยนึงเท่านั้น

ซ้าย - มิศหนอก  ขวา - ท่านทูตปรัสเซีย

[NAVARAT.C]

ผมมั่นใจว่าเคยมีหนังสือที่เล่าเรื่องของแฟนนี นีอกซ์อยู่ในบ้านมากกว่าหนึ่งเล่ม แต่ก่อนหน้านี้นึกเท่าไรก็นึกไม่ออกว่าเรื่องอะไรอยู่ที่ไหน อยู่ๆวันนี้ไปหยิบขึ้นมาโดยบังเอิญ เป็นหนังสือของสำนักพิมพ์ศิลปวัฒนธรรมชื่อ “ค้นหารัตนโกสินทร์ สิ่งที่เรารู้ แต่อาจไม่ใช่ทั้งหมด” โดยไกรฤกษ์ นานา เป็นรวมเล่มของสารคดีหลายเรื่องหลายบท และมีเรื่องของพระปรีชากลการและเมียแหม่มที่ชื่อแฟนนีนี่อยู่2บท ให้ชื่อว่า “ฟื้นปริศนาคดีประวัติศาสตร์ นางแฟนนี น็อกซ์แก้ต่างความผิดให้พระปรีชากลการ”

ผมจะทะยอยเอารูปประกอบมาลงไว้พอเป็นหนังตัวอย่าง ท่านที่สนใจกรุณาตามไปหาหนังสือดังกล่าวมาอ่านเอาเองแล้วกันนะครับ

[NAVARAT.C]

อาจารย์ไกรฤกษ์ นานาเขียนเล่าว่าไปได้หนังสือเล่มนี้ตั้งแต่สมัยเป็นนักเรียนอังกฤษ ชื่อในภาคภาษาไทยคือ “แฟนนีและผู้สำเร็จราชการแห่งสยาม” ในเนื้อเรื่องที่นักประพันธ์ชาวอังกฤษเขียนขึ้นนี้ เป็นเรื่องจริง75เปอร์เซนต์ที่ไม่สามารถปฏิเสธได้ แต่อีก25เปอร์เซนต์นั้น เป็นข้อมูลสำคัญที่สุดที่คนอังกฤษไม่รู้ เพราะเป็นข้อเท็จจริงที่นางแฟนนีนำไปเล่าให้พระองค์เจ้าปฤษฎางค์ฟังในฐานะที่พระองค์ทรงเป็นอัครราชทูตอยู่ที่ปารีส เพราะหวังว่ารัฐบาลสยามจะสนใจติดตามเงินที่พระปรีชากลการยักยอกหลวงไปลงทุนไว้ในบริษัทฝรั่ง แล้วถูกหุ้นส่วนใช้เล่ห์เหลี่ยมเบียดบังไปเป็นของตนอีกต่อหนึ่ง นางหวังว่าหากนางชี้ช่องให้ทางราชการสามารถติดตามเงินก้อนใหญ่นี้คืนมาได้ นางคงจะได้รับส่วนแบ่งบ้าง

เรื่องดังกล่าวนี้ฝรั่งไม่รู้เพราะเป็นความลับทางราชการอยู่ในหนังสือรายงานที่พระองค์เจ้าปฤษฎางค์ทูลถวายมายังเสนาบดีกระทรวงต่างประเทศ ฝรั่งจึงเขียนเฉพาะเรื่องราวที่น่าตื่นเต้นราวกับนิยาย พระเอกนางเอกแหวกม่านประเพณีมารักใคร่แต่งงานกัน จึงถูกคู่แข่งทางการเมืองหาเรื่องไปเพ็ดทูลด้วยความริษยา ทำให้พระเอกได้รับพระราชอาญาถึงประหารชีวิตด้วยการถูกตัดคอด้วยดาบ ส่วนนางเอกก็ต้องหนีตายระหกระเหินไปแผ่นดินพ่อ ผู้แม้จะเป็นถึงกงสุลของประเทศอันยิ่งใหญ่อย่างอังกฤษ ก็ยังช่วยชีวิตบุตรเขยไม่ได้

[NAVARAT.C]

แฟนนีมีน้องสาวร่วมบิดามารดาอีกคนหนึ่งชื่อแคโรไลน์ มีรูปถ่ายซะด้วย เธอผู้นี้แต่งงานกับนายหลุยส์ โธมัส ลีโอโนแวนส์ ลูกชายนางแอนนา
ผมดูรูปของเธอแล้ว ตรงลูกตาน่ากลัวชะมัดทั้งแม่ทั้งลูก
แต่นายหลุยส์คงไม่กลัวมั้ง ตามประวัติหมอนั่นเป็นเพลย์บอยตัวฉกาจ ขนาดมีฮาเร็มอยู่ที่เชียงใหม่แน่ะ

[NAVARAT.C]

จวนของพระปรีชากลการสมัยเป็นเจ้าเมืองปราจีน คุมงานทำเหมืองทองที่ในหลวงรัชกาลที่ห้าทรงเชื่อพระทัยลงทุนให้ทำเป็นเงินมหาศาลอยู่ที่กบินทร์บุรี พระปรีชาเองก็เจ้าชู้ไม่เบาหรอก ก่อนนางแฟนนีก็มีภรรยามาแล้วไม่ต่ำกว่า4คน นางแฟนนีจะมาใช้จวนนี้เป็นเรือนหอได้สักเท่าไรกันเชียว ตามเรื่องว่าแต่งงานกันต้นเดือนมีนาคมพอถึงกลางเดือนพระปรีชาก็ถูกจับแล้ว

[NAVARAT.C]

เรื่องเกิดที่ปราจิน ก็ต้องไปจบที่ปราจีน

พระปรีชากลการ ถูกนำออกจากที่จองจำในกรุงเทพแต่เช้า ลงเรือล่องไปจนถึงปราจีนบุรีในเวลาบ่ายแก่ๆ และจัดการประหารในเย็นวันนั้น
เมื่อตายแล้ว ชาวบ้านได้ตั้งศาลให้ ใหญ่โตไม่ธรรมดา

ปัจจุบันศาลได้เปลี่ยนรูปแบบไปจากเดิม สถานที่ตั้งกลายเป็นด้านข้างของสถานีตำรวจภูธรประจำจังหวัด ศูนย์ข้อมูลทางวัฒนธรรมของปราจีนบุรีบันทึกไว้ว่า
"เจ้าพ่อสำอาง คือ พระปรีชากลการ เดิมชื่อ สำอาง อมาตยกุล เมื่อปี พ.ศ. 2419 ได้เป็นเจ้าเมืองปราจีนบุรี ได้ทำคุณประโยชน์ต่อแผ่นดิน จังหวัดปราจีนบุรี เช่น การสร้างถนน สถานที่ราชการ อาคารต่างๆ โรงงานเครื่องจักรสำหรับ ทำทอง บูรณะและสร้างอุโบสถวัดหลวงปรีชากูล และถึงแม้ว่าดวงชะตากรรมของท่าน จะต้องโทษทัณฑ์ด้วยการถูกประหารชีวิต แต่ประชาชนชาวจังหวัดปราจีนบุรีก็ยังเคารพบูชา จนถึงทุกวันนี้"

[NAVARAT.C]

เมื่อพระปรีชากลการต้องพระราชอาญาถึงประหารนั้น ถูกริบราชบาตร ทรัพย์สินเงินทองต้องตกเป็นของหลวงด้วย รวมทั้งบ้านที่ตนอยู่ในกรุงเทพหลังนี้

อาคารไปรสะนียาคาร เป็นที่ทำการไปรษณีย์แห่งแรกของประเทศสยามเมื่อวันที่ 4 สิงหาคม พ.ศ.2426 เดิมคือบ้านของพระปรีชากลการดังกล่าวสร้างเมื่อพ.ศ.2414  ต่อมาในพ.ศ.2525 ถูกทุบทิ้งเพื่อสร้างสะพานพระปกเกล้า

อาคารหลังปัจจุบันในรูปเป็นอาคารที่สร้างขึ้นใหม่ตามแบบเดิม เพื่อใช้เป็นพิพิธภัณฑ์

ดูจากภาพทั้งสองแล้ว สมควรทึ่งว่าพระปรีชากลการร่ำรวยถึงขนาดนี้ได้อย่างไร นี่ผมยังไม่ได้กล่าวถึงทรัพย์สินที่นางแฟนนีเปิดเผยกับพระองค์เจ้าปฤษฎางค์เป็นเงินสกุลยุโรปอีกหลายหมื่นปอนด์นะครับ

[NAVARAT.C]

คุณนวรัตนเคยนำข้อมูลด้านการเงิน Fanny@Paris มาแสดง

ชีวิตดั่งนิยาย-พระองค์เจ้าปฤษฎางค์ กระดูกสันหลังพระปิยะมหาราช?
http://topicstock.pantip.com/library/topicstock/2009/07/K8075368/K8075368.html#11

แฟนนีได้ไปหาหม่อมเจ้าปฤษฎางค์ที่ปารีสในฐานะอัครราชทูต แล้วไขความลับว่า สามียังมีเงินฝากอยู่ในประเทศอังกฤษอีก ๒ บัญชี ตนเองถอนออกมาไม่ได้ เพราะถูกรัฐบาลไทยอายัตไว้ แต่ถ้าราชทูตมีหนังสือไปแจ้งธนาคารว่ายินยอมให้ถอน ก็คงจะถอนได้ แล้วเอาเงินออกมาแบ่งกัน

ท่านราชทูตจึงรีบเรียกพนักงานมาเป็นพยาน แล้วบันทึกคำให้การของแฟนนี อย่างตรงไปตรงมา หลังจากปรึกษานายธนาคารที่รับฝากเงินไว้ ได้ความว่า ถ้ารัฐบาลไทยทำหนังสือเรียกเงินมา ก็จะจ่ายให้ตามสัญญา จึงทำหนังสือรายงานไปทูลเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ และเสนอความเห็นขอพระมหากรุณาธิคุณให้ลูกแฟนนีที่ยังเล็ก ก็โปรดเกล้าฯพระราชทานพระราชานุญาตให้ตามที่ขอ

เรื่องราวข้างบนผมเขียนมาจากการรวบรวมพระประวัติของพระองค์เจ้าปฤศฎางค์ ก่อนได้อ่านหนังสือของอาจารย์ไกรฤกษ์  ใหญ่ๆแล้วก็ไม่มีอะไรผิดหรอกครับ
เรื่องของเรื่องก็คือ พระปรีชากลการ เป็นผู้ที่มีเชื้อสายดี มีความสามารถในเชิงวิศวกรรมเป็นที่โปรดปรานของพระเจ้าอยู่หัว ท่านบิดาเป็นนายโรงกระสาปน์พระปรีชาจึงได้ไปช่วยงานที่นั่นด้วย และคงมีข้อมูลอยู่บ้างว่าแหล่งแร่ที่จะมาทำเหรียญในเมืองไทยนั้นมีอยู่ที่ใดบ้าง เมื่อสำรวจแล้วพบว่าแหล่งทองคำที่กบินทร์บุรีน่าจะมีปริมาณพอที่จะลงทุนเปิดเหมืองเป็นเรื่องเป็นราว เอาทองคำมาผลิตเหรียญเป็นสมบัติของแผ่นดินได้ จึงนำความขึ้นกราบบังคมทูลแล้ว พระเจ้าอยู่หัวทรงเชื่อตามนั้น จึงโปรดเกล้าให้พระปรีชาไปเป็นเจ้าเมืองปราจีนบุรี เพื่อดำเนินการเปิดเหมืองทองคำดังกล่าว
แต่วันเดือนปีผ่านไป ความสำเร็จมิได้เกิดตามที่ทุกคนหวัง พระปรีชาเบิกเงินหลวงไปแล้ว15500ชั่ง แต่ส่งทองคำได้เพียง110ชั่งเท่านั้น

[NAVARAT.C]

ผู้ที่ยกประเด็นนี้ขึ้นมาสอบสวนคือ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ระหว่างนั้นก็ยังฟันธงมิได้ว่ามีการกระทำทุจริตจริง ก็เกิดประเด็นขึ้นแทรกซ้อน ไม่ทราบว่าพระปรีชาจะพยายามหาภูมิคุ้มกันตัวหรือเปล่าที่ไปสร้างรักกับนางแฟนนี ลูกสาวนายน้อกซ์ กงสุลใหญ่อังกฤษ ทั้งๆที่ตนเองมีเมียคนไทยตั้งหลายคนอยู่แล้ว นางแฟนนีเองก็คงจะเห็นว่าพระปรีชาเป็นบุคคลระดับอภิมหาเศรษฐีคนหนึ่ง น่าจะคุ้มค่าเนื้อค่าตัวอยู่กระมัง เลยเออออห่อหมกกันไปโดยมีพ่อตาเข้ามาเอี่ยวด้วยอย่างน่าผิดสังเกตุ

การแต่งงานของพระปรีชากับแฟนนีเป็นการท้าทายพระราชอำนาจอย่างโฉ่งฉ่างจนเกินไป พระเจ้าอยู่หัวท่านทรงไม่ชอบหน้านายน็อกซ์เอามากๆอยู่ เพราะทรงเห็นว่านายน็อกซ์เคยใช้อิทธิพลของอังกฤษ พยายามจะผลักดันวังหน้าให้ขึ้นเป็นกษัตริย์มาแล้วในต้นรัชกาล แต่ไม่สำเร็จ พระปรีชากลการจึงถูกจับจากจวนที่ปราจีนบุรี มาเข้าคุกที่กรุงเทพในข้อหายักยอกฉ้อโกงพระราชทรัพย์ และเป็นไปดังคาด นายน็อกซ์ได้เข้าแทรกแซงข่มขู่พระองค์ โดยกล่าวหาว่าทรงเชื่อสมเด็จเจ้าพระยาจนเกินไปในเกมการเมืองที่พวกบุนนาคพยายามบั่นทอนบารมีของพวกอมาตยกุล ด้วยการยัดข้อหาการกระทำอันเป็นทุจริตให้พระปรีชา แต่ยังหาหลักฐานพิสูจน์ไม่ได้

ผมขอแทรกความเห็นส่วนตัวหน่อยนะครับ การลงทุนทำเหมือง แม้ในปัจจุบันที่ทีเทคโนโลยีสูงกว่าสมัยก่อนมากมาย แต่ก็ยังเสี่ยงที่ขุดไปแล้วไปเจออย่างอื่นที่ไม่ใช่แร่ที่ต้องการอยู่ดี ยิ่งในสมัยโน้น โอกาสที่จะประเมินผิดประเมินถูกมีอยู่มาก การที่ทุนทรัพย์จะละลายไปในดินเป็นความเสี่ยงที่ผู้ลงทุนจะต้องทำใจกับลูกน้องในข้อผิดพลาดโดยสุจริต(แน่ะ ใช้ศัพท์ทันสมัยซะด้วย)
ฝรั่งตั้งข้อสังเกตุว่า ระบบราชการไทย(ก่อนร.5ท่านจะทรงปฏิรูป) ข้าราชการไม่มีเงินเดือน แต่พระมหากษัตริย์จะพระราชทานสิทธิ์ในการทำมาหากิน (ระบบศักดินา) ให้ข้าราชการไปหาเงินเลี้ยงชีพและครอบครัวเอาเอง บ้างก็ให้เป็นนายอากร เก็บเงินชาวบ้านแล้วมาแบ่งให้พระคลังตามที่ตกลงไว้ พระปรีชาเบิกเงินหลวงไปทำกิจการ ก็มีสิทธิ์เอาไปใช้เป็นค่าใช้จ่ายส่วนตัวด้วยเพราะไม่มีเงินเดือน จะเอาผิดได้อย่างไร

[NAVARAT.C]

นายน็อกซ์ได้บังอาจข่มขู่พระองค์ด้วยว่า หากทรงเชื่อสมเด็จเจ้าพระยาเกินไป จะไม่มีฝรั่งผู้ใดสนับสนุนพระองค์อีก  ทรงตีความว่านายน็อกซ์หมายความว่าจะหันไปสนับสนุนวังหน้าให้ขึ้นมาแทนพระองค์ หนำซ้ำ เพื่อเร่งรัดคดีพระปรีชาจะให้จบเร็วๆตามที่ตนต้องการ นายน็อกซ์ได้ทำรายงานไปยังรัฐบาลอังกฤษ ขอเรือรบFoxhoundเข้ามาจอดลอยลำอยู่หน้ากงสุลในกรุงเทพ

พระเจ้าอยู่หัวท่านปริวิตกกับเหตุการณ์ในครั้งนี้ยิ่งกว่าคราวเกิดวิกฤตวังหน้าสี่ห้าปีก่อนมาก หลังจากปรึกษาสมเด็จเจ้าพระยาผู้โชกโชนในประสพการณ์แล้ว ทรงดำเนินวิเทโศบายด้วยการส่งอัครราชทูตไปอังกฤษเพื่อร้องเรียนว่ากงสุลใหญ่นำเรื่องส่วนตัวมาเป็นเหตุ หาเรื่องแทรกแซงกิจการภายในของสยาม ซึ่งเหตุผลนี้ฟังขึ้น รัฐมนตรีต่างประเทศได้เรียกกงสุลกลับไปอังกฤษ และมิได้ส่งกลับมาอีก

[NAVARAT.C]

ส่วนคดีพระปรีชา ก็ใช้ข้อกล่าวหาทางการเมืองเอาผิด ไม่ต้องใช้คดีทุจริตที่พิสูจน์กันยาวกว่าจะตัดสินคดี จำเลยถูกตัดสินประหารชีวิต และดำเนินการอย่างรวดเร็วก่อนการตัดสินใจของรัฐบาลอังกฤษด้วยซ้ำ

[เทาชมพู]

รองอำมาตย์โท หลวงบำรุงรัฐนิกร (บุศย์ เอนกบุณย์) ได้บันทึกเหตุการณ์ก่อนการประหารชีวิตพระปรีชากลการให้เราทราบ ดังนี้

...พระปรีชาฯ เอาผ้าขึ้นเช็ดหน้า แล้วทิ้งลงดิน พูดออกมาอย่างน่าสงสารว่า โบสถ์สร้างขึ้นยังไม่ทันแล้ว เพราะได้เมียฝรั่ง ตัวจึงตาย...

คุณพระโทษว่าสาเหตุคือได้แฟนนี่เป็นภรรยา   ไม่ได้โทษตัวเองว่าฉ้อราษฎร์บังหลวง    เงินมหาศาลที่เอาไปฝากไว้ในยุโรปนั่นแหละคือหลักฐาน
ไม่น่าเป็นพระเอกได้เลย  ทั้งๆชีวิตก็ดราม่าสุดๆ