เจ้าจอม ในรัชกาลที่ 5

[sally chu]

ใครพอจะทราบมั้ยคะ ว่าเจ้าจอมกิมเนียว ในรัชการที่ 5 ที่เป็นหลานของพระยาอนุกูลสยามกิจ (หรือ ตันกิมเจ็ง) นั้น เป็นธิดาของผู้ใด คือ พ่อแม่ ชื่ออะไร  รัชการที่ 5  ทรงมีพระราชหัตถเลขากับพระยาอนุกูลสยามกิจ (หรือ ตันกิมเจ็ง) จำนวนมาก ดูได้จาก ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม (2525) แต่ ณัฐวุฒิ ไม่ได้เขียนถึงลูกหลานของ พระยาอนุกูลสยามกิจ เลย  ขอบคุณค่ะ

[เทาชมพู]

ในบรรดาเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๕  ไม่มีชื่อเจ้าจอมกิมเนียว     ไม่ทราบว่าท่านมีชื่อภาษาไทยว่าอะไรคะ

[เทาชมพู]

รายชื่อเจ้าจอมมารดาและเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๕  ได้มาจากวิกิ

2 เจ้าจอมมารดาและเจ้าจอม
 
2.1 เจ้าจอมมารดา

2.1.1 เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (เจ้าจอมมารดาแพ)
2.1.2 เจ้าจอมมารดาจันทร์
2.1.3 เจ้าจอมมารดาชุ่ม
2.1.4 เจ้าจอมมารดาแช่ม
2.1.5 เจ้าจอมมารดาโหมด
2.1.6 เจ้าจอมมารดาตลับ
2.1.7 เจ้าจอมมารดาเจ้าทิพเกษร ณ เชียงใหม่
2.1.8 เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย อิศรางกูร
2.1.9 เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แข พึ่งบุญ
2.1.10 เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เกสร สนิทวงศ์
2.1.11 เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เนื่อง สนิทวงศ์
2.1.12 เจ้าจอมมารดาทับทิม
2.1.13 เจ้าจอมมารดาเรือน
2.1.14 เจ้าจอมมารดาพร้อม
2.1.15 เจ้าจอมมารดาวง
2.1.16 เจ้าจอมมารดาวาด
2.1.17 เจ้าจอมมารดาเลื่อน
2.1.18 เจ้าจอมมารดาแส
2.1.19 เจ้าจอมมารดาแสง
2.1.20 เจ้าจอมมารดาสุด
2.1.21 เจ้าจอมมารดามรกฎ
2.1.22 เจ้าจอมมารดาเหม
2.1.23 เจ้าจอมมารดาอ่วม
2.1.24 เจ้าจอมมารดาอ่อน บุนนาค

2.2 เจ้าจอม
2.2.1 เจ้าจอมเอี่ยม บุนนาค
2.2.2 เจ้าจอมเอิบ บุนนาค
2.2.3 เจ้าจอมอาบ บุนนาค
2.2.4 เจ้าจอมเอื้อน บุนนาค
2.2.5 เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ลดาวัลย์
2.2.6 เจ้าจอมกลีบ เทพหัสดิน ณ อยุธยา
2.2.7 เจ้าจอมลิ้นจี่ เทพหัสดิน ณ อยุธยา
2.2.8 เจ้าจอมฟักเหลือง เทพหัสดิน ณ อยุธยา
 
ไม่มีชื่อเจ้าจอมกิมเนียว    ถ้าคุณเจ้าของกระทู้ทราบชื่อไทยก็จะตรวจสอบได้ว่าเป็นเจ้าจอมจริงหรือไม่    ถ้าไม่มีชื่อไทย มีแต่ชื่อจีนว่ากิมเนียว  ก็แปลว่าไม่ได้เป็นเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๕

[luanglek]

รายชื่อเจ้าจอมมารดาและเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๕  ได้มาจากวิกิ

2 เจ้าจอมมารดาและเจ้าจอม
 
2.1 เจ้าจอมมารดา

2.2 เจ้าจอม
2.2.1 เจ้าจอมเอี่ยม บุนนาค
2.2.2 เจ้าจอมเอิบ บุนนาค
2.2.3 เจ้าจอมอาบ บุนนาค
2.2.4 เจ้าจอมเอื้อน บุนนาค
2.2.5 เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ลดาวัลย์
2.2.6 เจ้าจอมกลีบ เทพหัสดิน ณ อยุธยา
2.2.7 เจ้าจอมลิ้นจี่ เทพหัสดิน ณ อยุธยา
2.2.8 เจ้าจอมฟักเหลือง เทพหัสดิน ณ อยุธยา
 
ไม่มีชื่อเจ้าจอมกิมเนียว    ถ้าคุณเจ้าของกระทู้ทราบชื่อไทยก็จะตรวจสอบได้ว่าเป็นเจ้าจอมจริงหรือไม่    ถ้าไม่มีชื่อไทย มีแต่ชื่อจีนว่ากิมเนียว  ก็แปลว่าไม่ได้เป็นเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๕

ในวิกิ ไม่มี

๑ เจ้าจอมเลียม   คนนี้ทำงานฝีมือได้เก่งมาก  ทำบ้านตุ๊กตา  ปัจจุบันจัดแสดงที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร   และเจ้าจอมคนนี้ยังเป็นผู้ทำสมุดเก็บตราต่างๆ  ถวายสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า  และต่อมาสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ได้ทรงนำมาคำอธิบายดวงตราต่างๆ ในสมุดนั้น  และพิมพ์เป็นหนังสือจำหน่ายด้วย  (ถ้าจำไม่ผิด  จะพิมพ์แล้ว  ๒ ครั้ง  ครั้งล่าสุดเมื่อตอนงานพระเมรุนี่เอง)

๒ เจ้าจอมพิศว์  บุนนาค เป็นธิดาของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร  บุนนาค) กับท่านผู้หญิงเปลี่ยน  มีความสามารถในด้านการทำอาหารต่างๆ ทั้งไทยและเทศ  ไม่แพ้มารดาท่าน

๓ เจ้าจอมประคอง คนนี้จำไม่ได้ว่า  ท่านเป็นสายสกุลไหนมาก่อน   และมีความสามารถอะไร  เคยแต่เห็นหนังสืองานศพท่าน  พิมพ์เรื่องการประชุม

๔ เจ้าจอมสว่าง   เห็นชื่อจากหนังสืองานศพ พิมพ์หนังสือเรื่อง ทำเนียบข้าราชการนครสรีธัมมราช สมัยรัชกาลที่ 2 พระประวัติสังเขปพระเจ้าขัตติยราชนิคม ประวัติสังเขป เจ้าพระยาสุธัมมนตรีสรีโสกราชวงศ เจ้าพระยานคร (เจ้าน้อย) และเจ้าพระยานคร (น้อยกลาง นะ นคร) แสดงว่าน่าจะเป็นเชื้อสายสกุล  ณ  นคร

๕ เจ้าจอมสมบูรณ์ เห็นชื่อจากหนังสืองานศพ เรื่องนิทราชาคริต พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 5 และ กตัญญูกตเวทินตากถา โดย พระกระสินธ์ุ มันประเสริฐ.

๖.เจ้าจอมแก้ว  บุนนาค ธิดาของธิดาเจ้าพระยาสุรพันธ์พิสุทธิ (เทศ บุนนาค)

๗.เจ้าจอมเพิ่ม หรือท้าวภัณฑสารนุรักษ์  เคยอ่านประวัติจากหนังสืองานศพท่าน
 

วิกิ ยังขาดชื่อเจ้าจอมไปหลายคน  ฉะนั้น  การจะอ้างข้อมูลจากวิกิ  ต้องพินิจพิจารณาให้ถี่ถ้วน

[เทาชมพู]

วิกิเป็นข้อมูลที่หาได้ง่ายสุด   เวลาไม่อยากไปค้นหนังสือ  ก็ขออ้างที่นี่ไว้ก่อน
รู้อีกอย่างว่าอ้างวิกิ  ถ้าขาดตกบกพร่อง  เดี๋ยวจะมีชาวเรือนไทยมาเติมให้เองละค่ะ  ไม่คุณหลวงเล็กก็คุณเพ็ญ หรือคุณวันดี คุณศิลา คุณV_Mee คุณม้าฯลฯ
แต่ถ้าไม่ประเดิมตอบเสียก่อน  ก็ไม่ค่อยมีใครเข้ามาตอบ

อย่างกระทู้นี้ คุณคนถามก็รอมาตั้งแต่ 16 เมษา แล้ว

[han_bing]

เรียนสมาชิกเรือนไทยทราบ

       ข้าพเจ้าคิดว่าสมาชิกที่เสนอเรื่องเจ้าจอมกิมเนียว คงอ่านข้อมูลมาจากวิทยานิพนธ์ของคุณ พรศิริ บูรณเขตต์ เรื่อง "นางใน: ชีวิตทางสังคมและบทบาทในสังคมไทยในสมัยรัชกาลที่ ๕" ของคณะสังคมวิทยาและมนุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ พ.ศ. ๒๕๔๐ หน้าที่ ๙๐
        จากวิทยานิพนธ์เรื่องนี้ให้ข้อมูลเพียงว่าท่านเป็นเจ้าจอมในรัชกาลที่ห้า ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อพ.ศ. ๒๔๓๙ และบอกว่าเป็นหลานของพระยาอนุกูลกิจ (ตันกิมเจ๋ง) อยู่ในตระกูลแซ่ตัน แต่ข้าพเจ้าสืบประวัติของท่านไปมากกว่านี้ไม่พบเหมือนกัน
        ใครรู้ช่วยตอบด้วย

[luanglek]

ข่าวตาย  

"...กิมเหนียว  หลานพระยาอนุกูลสยามกิจตันกิมเจ๋ง  ป่วยถึงแก่กรรม เมื่อวันที่ ๒ มกราคม ร,ศ,๑๑๕..."

ถ้าเป็นเจ้าจอม  ทำไมไม่มีคำนำหน้าชื่อว่า เจ้าจอม  แต่นี่เอ่ยชื่อเฉยๆ  คงเป็นแต่พนักงานฝ่ายในล่ะกระมัง  อาจจะได้ถวายตัวแล้ว  แต่ยังไม่ได้ถวายงาน
 

[เทาชมพู]

กำลังสงสัยอย่างเดียวกับคุณหลวงเล็ก
ตั้งสมมุติฐานว่าเจ้าจอมกิมเนียว (หรือกิมเหนียว)มีตัวจริง     แต่ไม่รู้ชื่อไทย  ไม่รู้ว่าพ่อเป็นใคร  และไม่ได้เป็นเจ้าจอมมารดา
หลักฐานอย่างเดียวที่รู้คือตายเมื่อ ร.ศ. ๑๑๕  หรือพ.ศ. ๒๔๔๐
ต้องไปไล่รายชื่อเจ้าจอม ว่าคนไหนตายปีนี้  อาจจะเจอประวัติเข้าบ้างก็ได้ค่ะ

แต่ถ้าไม่เจอ  ก็เป็นได้ ๒ ทาง
- ข้อมูลผิด
- เป็นเจ้าจอมที่ไม่ได้ขึ้นทำเนียบเจ้าจอม   จะด้วยอะไรก็ต้องหากันต่อไป

[luanglek]

กำลังสงสัยอย่างเดียวกับคุณหลวงเล็ก
ตั้งสมมุติฐานว่าเจ้าจอมกิมเนียว (หรือกิมเหนียว)มีตัวจริง     แต่ไม่รู้ชื่อไทย  ไม่รู้ว่าพ่อเป็นใคร  และไม่ได้เป็นเจ้าจอมมารดา
หลักฐานอย่างเดียวที่รู้คือตายเมื่อ ร.ศ. ๑๑๕  หรือพ.ศ. ๒๔๔๐
ต้องไปไล่รายชื่อเจ้าจอม ว่าคนไหนตายปีนี้  อาจจะเจอประวัติเข้าบ้างก็ได้ค่ะ

แต่ถ้าไม่เจอ  ก็เป็นได้ ๒ ทาง
- ข้อมูลผิด
- เป็นเจ้าจอมที่ไม่ได้ขึ้นทำเนียบเจ้าจอม   จะด้วยอะไรก็ต้องหากันต่อไป

ข้อมูลที่เอามาลง  ผมคัดจากราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๓ ปี ร,ศ,๑๑๕ (๒๔๓๙ นับอย่างเก่า )หน้า ๕๐๐
ฉะนั้นข้อมูลเชื่อถือได้  มีชื่อนี้ มีตัวคนแน่นอน  เพราะมีข้อความขยายว่า "หลานพระยาอนุกูลสยามกิจตันกิมเจ๋ง"  ย่อมเป็นใครอื่นไม่ได้
ส่วนที่ไม่มีข้อมูลบิดามารดา   สันนิษฐาน (เป็นคำที่ดูดีกว่าคำว่าเดา) ว่า  คงเป็นเพราะบิดามารดาของกิมเหนียวไม่ได้รับราชการ หรือไม่มียศตำแหน่งทางไทย  ประการหนึ่ง  กับ  อาจจะเป็นเพราะพระยาอนุกูลสยามกิจตันกิมเจ๋งเป็นผู้นำกิมเหนียวมาเข้าเฝ้าฯ ถวายตัวทำราชการ   จึงได้ระบุว่าเป็นหลานพระยาอนุกูลสยามกิจ  ส่วนจะเป็นหลานฝ่ายไหนนั้นไม่มีข้อมูลขณะนี้

เจ้าจอมที่ถึงแก่กรรมในปีเดียวกันนี้ ก็มีเหมือนกัน  ซึ่งก็ระบุว่า เป็นเจ้าจอม   แต่กิมเหนียวนี้คงเป็นแต่พนักงานฝ่ายใน  ที่อาจจะยังไม่ได้ถวายงานจนได้เลื่อนเป็นเจ้าจอมก็เป็นได้

[เทาชมพู]

เจ้าจอมที่มีประวัติว่าถึงแก่กรรมปีเดียวกันนี้ คือเจ้าจอมคนไหนคะ
จะเป็นคนเดียวกันได้ไหม   ถ้าหากว่าเจ้าจอมกิมเหนียวมีชื่อไทย

คุณหลวงเล็กคงจะคุ้นกับราชกิจจาฯ    ดิฉันก็ไม่เคยสังเกตว่าราชกิจจาฯ  มีหลักการอย่างใดในการลงเรื่องมรณกรรมของบุคคล
ขอถามว่า  การที่ลงบันทึกเรื่องกิมเหนียวถึงแก่กรรม    ถือได้ไหมว่าเธอมีความสำคัญกว่าพนักงานธรรมดา
หรือว่าพนักงานข้าราชการธรรมดาๆในวัง คนไหน ถึงแก่กรรม ก็อาจบันทึกในราชกิจจาฯได้เหมือนกัน

[Ann]

ขอบคุณมากๆเลยค่ะสำหรับกระทู้นี้ พอดีรู้จักกับญาติเจ้าจอมกิมเนียวที่สิงคโปร์  แต่ไม่ทราบประวัติเลย  เขาอยากทราบเหมือนกันว่าเป็นลูกใคร  เขามีป้ายที่คนจีนสลักตอนเสียชีวิต  มีชื่อลูกหลาน  ญาติฝ่ายสิงคโปร์ซึ่งเป็นลูกหลานของ Tan Tock Seng บิดาของ Tan Kim Cheng หรือพระยาอนุกูลสยามกิจ มีงานรวมญาติกันทุก 2 ปี เป็นครอบครัวใหญ่ เจ้าของโรงพยาบาล Tan Tock Seng มีชื่อถนนนี้ด้วยถ้าใครเคยไปสิงคโปร์จะเห็น  เขารู้แต่ว่า Tan Kim Cheng ได้ถวายหลานสาวคนหนึ่งเป็นเจ้าจอม  และหนังสือ นางใน ของ พรศิริ บูรณเขตต์ ก็ระบุชื่อ เจ้าจอมกิมเนียว  ไม่ทราบว่าได้ชื่อนี้มาจากที่ใด  แต่กิมเนียวคงไม่สำคัญนัก เพราะไม่ได้เป็นเจ้าจอมมารดา และเสียชีวิตเร็ว เลยไม่ค่อยมีใครกล่าวถึง

[sally chu]

ขอบคุณมากๆ สำหรับทุกคำตอบนะคะ  ขอให้ข้อมูลเพิ่มเติมว่าหนังสือภาษาอังกฤษ เขียนโดย  Jeffrey Finestone เรื่อง "The Royal Family of Thailand -- The Descendants of King Chulalongkorn" ระบุว่าหลานสาวของ Tan Kim Cheng ชื่อ Chao Chom Kim-niao เป็นเจ้าจอมลำดับที่ 116 จากพระมเหสี และเจ้าจอมทั้งหมด 153 ท่าน  ขอคำแนะนำด้วยค่ะว่าควรจะไปค้นหาข้อมูลเกี่ยวกับเจ้าจอมกิมเนียวต่อที่ไหน

[luanglek]

เจ้าจอมที่มีประวัติว่าถึงแก่กรรมปีเดียวกันนี้ คือเจ้าจอมคนไหนคะ
จะเป็นคนเดียวกันได้ไหม   ถ้าหากว่าเจ้าจอมกิมเหนียวมีชื่อไทย

คุณหลวงเล็กคงจะคุ้นกับราชกิจจาฯ    ดิฉันก็ไม่เคยสังเกตว่าราชกิจจาฯ  มีหลักการอย่างใดในการลงเรื่องมรณกรรมของบุคคล
ขอถามว่า  การที่ลงบันทึกเรื่องกิมเหนียวถึงแก่กรรม    ถือได้ไหมว่าเธอมีความสำคัญกว่าพนักงานธรรมดา
หรือว่าพนักงานข้าราชการธรรมดาๆในวัง คนไหน ถึงแก่กรรม ก็อาจบันทึกในราชกิจจาฯได้เหมือนกัน

เจ้าจอมมารดาที่ถึงอนิจกรรมปีเดียวกับกิมเหนียว หลานของพระยาอนุกูลสยามกิจ(ตันกิมเจ๋ง)  คือ เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย  อิศรางกูร พระมารดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  พระองค์เจ้าอรพินทุ์เพ็ญภาคย์  เจ้าจอมมารดาย้อย  ป่วยเป็นอหิวาตกโรค  ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อ ๑๙ เมษายน ร,ศ, ๑๑๕


เท่าที่ได้สำรวจดู  ในปี ร,ศ,๑๑๕  มีฝ่ายในที่วายชนม์   ดังนี้  ท้าวภู่  เถ้าแก่,  เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย  ,   น้อย  พนักงานมโหรีในรัชกาลที่ ๔,  ขลิบ  เถ้าแก่พนักงานหอพระอัฐิ,  นวน  พนักงานเฝ้าพระพุทธรัตนสถาน,  หม่อมหลวงจั่น   พนักงานพระสุทธารศ,  ทับ  เถ้าแก่ในพระบรมมหาราชวัง,  กิมเหนียว  หลานพระยาอนุกูลสยามกิจ (ตันกิมเจ๋ง),  ท้าวสัตยานุรักษ (กลีบ)  ฝ่ายพระราชวังบวร     และ  อิ่ม   พนักงานห้องนมัสการในพระบรมมหาราชวัง 

และถ้าดูไปถึงปีก่อนหน้ากับปีถัดไป 

ปี ร,ศ, ๑๑๔  ฝ่ายในที่วายชนม์ มี   ส่าน  จอมมารดาในพระบวรราชวัง,   แจ่ม  ในกรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร์,   อิ่ม  หลวงแม่เจ้า,  เจ้าจอมฟักเหลือง  บุตรีพระยาไชยสุรินทร์ (เจียม)   และ   จัน  เถ้าแก่ในพระบรมมหาราชวัง

ปี ร,ศ, ๑๑๖  ฝ่ายในที่วายชนม์  มี อิน ในสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงศ์  (หม่อมอินซอ  มารดาของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์) ,  หม่อมอบเชย  มารดาในพระสัมพันธวงศ์เธอ  กรมหมื่นนฤบาลมุขมาตย์,   ผอบ  พนักงานถือลูกกุญแจ   และ  ปราง    ภรรยาพระพิเรนทรเทพ   

กิมเหนียว  อาจจะเป็นคุณพนักงานที่เฝ้าฯ ถวายตัวแล้วแต่ยังไม่ได้ถวายงาน

[เทาชมพู]

ขอบคุณคุณหลวงเล็ก   ในความอุตสาหะ  ไปหารายชื่อผู้ถึงแก่กรรมมาให้ยาวเหยียดทีเดียวค่ะ
ตัดข้อสงสัยไปได้ว่าคุณกิมเหนียว เป็นเจ้าจอมหรือเจ้าจอมมารดาท่านใดท่านหนึ่ง   ดูๆแล้วผู้ที่ถึงแก่กรรมปีเดียวกัน ไม่มีท่าทีว่าเป็นคนเดียวกันได้เลย

นอกสังเกตว่า ผู้ถึงแก่กรรมแต่ละคน มีคำบรรยายสถานภาพของเจ้าตัวประกอบไว้ด้วย   ใครทำหน้าที่อะไรในวังหลวง ก็มีคำประกอบ  เป็นพนักงานชั้นผู้ใหญ่( คุณเถ้าแก่)หรือผู้น้อย(พนักงานเฝ้าหอพระ) ก็บอกไว้ ไม่เว้น   
เป็นหม่อมของเจ้านายองค์ไหน ก็บอกสถานภาพไว้ชัดเจน

มาถึงคุณกิมเหนียว มีสถานภาพเดียวคือหลานสาวพระยาอนุกูลฯ ไม่มีตำแหน่งอื่น  ทำให้คิดว่า
- ไม่มีตำแหน่งเป็นพนักงานหน้าที่ใดหน้าที่หนึ่ง 
- ไม่ใช่เจ้าจอม หรือจอมมารดา
- อยู่ในวัง
ถ้าจะเดา ก็เดาว่ากิมเหนียวคงถูกส่งตัวเข้ามาในวัง    เพื่อจะถวายเป็นเจ้าจอม  เมื่อถึงโอกาสอันควร
แต่ยังไม่ทันจะมีตำแหน่งใดๆ  และไม่ทันถวายตัว   เธอก็ถึงแก่กรรมเสียก่อน
ญาติพี่น้องคงรู้กันแต่ว่าเธอถูกส่งเข้าวังเพื่อถวายตัว   ก็เลยนับเธอเป็นเจ้าจอม

[Wandee]

จุฬาลงกรณ์ราชสันตติวงศ์ พระบรมราชวงศ์แห่งประเทศไทย  ของคุณ เจฟฟรี่ ไฟน์สโตน
จัดเป็นหนังสือหายากเล่มหนึ่งในวงการหนังสือ


ที่ว่าหายาก คือ  ร้านหนังสือไม่มีหนังสือมาขาย
เจ้าของอ่านแล้วเก็บไว้อ่านและดูรูป  ไม่ปล่อย หรือไม่ขาย

ราคาหนังสือสูงขึ้นเรื่อยๆในงานหนังสือ



หนังสือพิมพ์ครั้งแรกในพ.ศ. ๒๕๓๒ เมื่อวางแสดงนั้นเป็นที่ฮือฮามาก
ดิฉันเห็นแล้วก็ชอบมากเหมือนกัน  รูปเจ้านายนั้นก็แปลกตาหลายรูป 
ในเวลาไม่กี่ปีหนังสือฉบับนี้ก็ไม่มีวางแสดงเสียแล้ว

ไม่มีผู้ใดทราบจำนวนพิมพ์ของหนังสือเล่มนี้ เพราะในเล่มไม่มีบอกไว้

หนังสือมีขนาด ๒๐๙  x  ๒๘๕ มม
หนา ๖๘๘ หน้า
ภาพประกอบ  ๕๒๔  หน้า