ชวนคุยเรื่องพระเจ้าตาก

[พัดโบก]

คุยกันไปนิดหน่อยแล้วครับ ในกระทู้ 317 เห็นคุณเทาชมพู บอกว่า รวบรวมข้อมูลหลายอย่างไว้ เลยสนใจขึ้นมาทันที

ขอคุยต่อจากกระทู้ที่แล้วนะครับ เรื่องของพระยาพิชัยที่จงรักภักดี จนถึงกับตายตามพระเจ้าตาก

ส่วนตัวผมแล้ว รู้สึกว่า ไม่น่าจะเป็นเหตุผลเรื่องของ loyalty เพียงอย่างเดียว แต่น่าจะมีเหตุผลทางการเมืองแฝงอยู่ด้วย
ไม่มีหลักฐานอะไรหรอกครับ  ว่ากันตามความรู้สึกล้วนๆครับ

[เทาชมพู]

พิมพ์ยังไม่เสร็จ  ยังแปะไม่ได้  ขอเวลาถึงพรุ่งนี้อย่างช้าค่ะ
แต่บอกได้ย่อๆว่า...
กรณีการผลัดแผ่นดินจากธนบุรี มาเป็นรัตนโกสินทร์ นักประวัติศาสตร์ทั้งมืออาชีพและสมัครเล่นสนใจคุยกันมีรสชาติกว่าหัวข้ออื่นๆในเน็ต   ดิฉันขอแยกเป็น ๓ ประเด็นใหญ่
๑)พระเจ้าตากเสียพระจริตจริงหรือไม่
๒)เกิดอะไรขึ้นตอนปลายกรุงธนบุรี
๓) ร. ๑ แย่งราชสมบัติพระเจ้าตากหรือไม่
๓ เรื่องนี้มันคนละเรื่องนะคะ แม้จะเกี่ยวโยงกันก็ตาม

เท่าที่อ่านพบ  บางครั้งคุยกันไปคุยกันมา  เมื่อไรเอา ๓ ประเด็นนี้มารวมกันก็จะเกิดการแย้งระหว่างคนvs คน ขึ้นมาได้   ลืมว่าตอนแรกเราพูดแบบเป็น เหตุผล vs เหตุผล

ดิฉันจึงอยากจะพูดถึงประเด็นที่ ๒ ก่อน    ว่ามันเป็นอย่างไร  ถ้าเราพอมองภาพอะไรได้ออกในข้อนี้  ข้อ ๑ และ ข้อ ๓ ก็อาจจะไม่ใช่เรื่องต้องมาถกเถียงกันด้วยอารมณ์อีก  
หรือไม่บางทีคำตอบก็ออกมาให้เห็นได้เหมือนกัน

สำหรับดิฉัน จากหลักฐานที่ค้นๆมาหลายแห่ง   เชื่อแน่ว่าเมื่อปลายกรุงธนบุรี เกิด "อะไรบางอย่าง" ขึ้นจริงๆ
เรียกว่าความไม่สงบก็แล้วกัน
ไม่ใช่ว่าพระเจ้าตากทรงครองราชย์อยู่   แต่เจ้าพระยาจักรี เกิดยึดอำนาจขึ้นมาจนสำเร็จ  เหมือนอย่างที่เคยเกิดมาตอนผลัดแผ่นดินหลายแผ่นดินสมัยอยุธยา
สาเหตุที่เป็นตัวนำ เกิดจากพระเจ้าตาก จะว่าท่านเสียพระจริตหรือไม่ก็ไม่รู้ละ ยังไม่สรุปตอนนี้
แต่ในพงศาวดารบันทึกว่า ทรงมีพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไปจากต้นรัชกาล จนเป็นที่สังเกตของข้าราชบริพารและข้าราชสำนัก
ความเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมนี้ ผู้ได้รับผลกระทบกระเทือน มีทั้งมหาดเล็ก เจ้าจอม   ขุนนาง และบาทหลวงซึ่งทำบันทึกส่งไปยังกรุงโรม   มีหลักฐานยืนยันได้ ในกรณีที่เราไม่เชื่อหลักฐานฝ่ายไทยว่าพูดจริง
พฤติกรรมนี้จะมาจากอะไรก็ตาม  ทำให้ทรงหย่อนพระปรีชาสามารถลงทางด้านการรบ และการเป็นผู้นำแผ่นดิน   จนกระทั่งพ่ายแพ้แก่พระยาสรรค์ ซึ่งก่อกบฎขึ้นมาในเมืองหลวง
ทั้งที่พระยาสรรค์จะว่าไปก็ไม่ปรากฏว่าเป็นขุนนางเก่งฉกาจมีฝีไม้ลายมืออะไร   เทียบกับเจ้าพระยาและพระยาอีกหลายๆคน ก็ไม่เห็นมีเกียรติประวัติระบุไว้
การที่อยู่เฝ้าเมืองไม่ได้ไปรบอย่างขุนนางคนอื่น ก็พอจะบอกได้ว่าคงไม่ใช่แม่ทัพเอก
สู้พระยาสุริยอภัยหลานชายเจ้าพระยาจักรีก็ไม่ได้

การยึดอำนาจที่ทำอย่างง่ายดาย  ย่อมบ่งบอกถึงบารมีที่เสื่อมลงของพระเจ้าตากสิน..อย่างมาก

ฉายหนังตัวอย่างแค่นี้ก่อน เชิญท่านอื่นๆค่ะ

[เทาชมพู]

พระเจ้าตากสินทรงก้าวขึ้นจากสามัญชนเป็นพระเจ้าแผ่นดิน ด้วยความเป็นเลิศ ๒ อย่าง อย่างแรกคือฝีมือการรบและการบริหารกองทัพ    อย่างที่สองคือทรงมีพระเมตตาต่ออาณาประชาราษฎร์สูงมาก
ทรงเรียกพระองค์เองว่า "พ่อ " เรียกราษฎรว่า "ลูก "  เวลาเสด็จพระราชดำเนินไปไหนก็ให้ราษฎรได้เฝ้าชมพระบารมีได้  ไม่ได้ห้าม (ธรรมเนียมห้ามราษฎรมองพระเจ้าแผ่นดิน กลับมาใช้กันอีกในราชวงศ์จักรีตลอด ๓ รัชกาลแรก   จนถึงรัชกาลที่ ๔ จึงทรงยกเลิกธรรมเนียมนี้)
นอกจากนี้เคยทรงให้อภัยทหารไทยที่แพ้พม่า   ไม่ได้ลงโทษ  ให้อภัยนายท้ายเรือและพลเรือที่พาเรือพระที่นั่งไปล่ม ถือว่าเป็นอุบัติเหตุ  จะลงโทษก็แต่คนที่เป็นเสี้ยนหนามการสถาปนาอาณาจักรอย่างกรมหมื่นเทพพิพิธ  และผู้บังอาจฝ่าฝืนพระบรมราชโองการเท่านั้น
แต่เมื่อถึงปลายรัชกาล    ก็เกิดเหตุร้ายแรงขึ้นหลายอย่าง จะเรียงลำดับให้อ่านนะคะ
-   จดหมายเหตุกรมหลวงนรินทรเทวี พระขนิษฐาในรัชกาลที่ ๑ (ป็นสตรีผู้ดีสามัญชนในสมัยธนบุรี)   ได้บันทึกไว้ว่า
"วิบัติหนูกัดพระวิสูตร  รับสั่งให้ชิดภูบาล ชาญภูเบศร์ ฝรั่งคนโปรดทั้งคู่มาจับหนูใต้ที่เสวยในที่ด้วย   เจ้าประทุมทูลว่า  ฝรั่งเป็นชู้กับหม่อมอุบลกับคนรำสี่คน เป็นหกคนด้วยกัน   รับสั่งถาม หม่อมอุบลไม่รับ   หม่อมฉิมว่ายังจะอยู่เป็นมเหสีคี่ซ้อนอีกหรือ   มาตายตามเจ้าพ่อเถิด   รับเป็นสัตย์หมด  ให้เฆี่ยนเอาน้ำเกลือราด  ทำประจานด้วยแสนสาหัส ประหารชีวิตผ่าอกเอาเกลือทา  ตัดมือตัดเท้า
ขออธิบายเพิ่มว่ามหาดเล็กที่ว่านี้ไม่ใช่คนไทย เป็นชาวโปรดุเกส  แต่ทรงโปรดปรานให้รับใช้ใกล้ชิด     ส่วนหม่อมอุบลและหม่อมฉิมเป็นพระชายาที่โปรดมากที่สุด   ทั้งสองมีกำเนิดเป็นเจ้า  หม่อมอุบลเป็นพระธิดากรมหมื่นเทพพิพิธพระโอรสในพระเจ้าบรมโกศ   เป็นหัวหน้าหนึ่งในหกก๊กที่พระเจ้าตากทรงปราบปรามได้ก็ประหารตัวหัวหน้าเสียแล้วรับธิดามาเป็นบาทบริจาริกา   ส่วนหม่อมฉิมเป็นลูกเจ้าฟ้าจีด เชื้อสายพระเพทราชา  พ่อถูกเจ้าพระยาพิษณุโลกจับถ่วงน้ำก่อนเสียกรุง เพราะไปก่อความวุ่นวายขึ้นในเมืองพิษณุโลก
ในราชสำนักแบ่งเป็นฝ่ายหน้าฝ่ายใน   มหาดเล็กอยู่ฝ่ายหน้าจะเข้าไปฝ่ายในไม่ได้ เว้นแต่มีพระบรมราชโองการ      เข้าไปแล้วก็ถูกท้าวนางทั้งหลายตามประกบตลอดไม่ให้คลาดสายตาได้พบนางในคนไหนตามลำพัง จนเสร็จธุระตามหน้าที่   ถ้ามหาดเล็กสองคนนี้แอบไปเป็นชู้กับชาววังตั้ง ๖ คน  รวมหม่อมคนโปรดเสีย ๒ คน ก็คงเป็นเรื่องเอิกเกริกไม่น้อย  น่าจะมีพยานรู้เห็นกันมาก   พระเจ้าตากน่าจะทรงสืบสาวราวเรื่องได้ไม่ยากว่าจริงหรือไม่
แต่ในเนื้อความนี้ไม่ได้บอกว่าสืบพยานหลักฐานกันหรือเปล่า   บอกแต่ว่าเจ้าประทุม( ก็พระสนมอีกคนหนึ่ง) ฟ้อง    เท่านั้นหม่อมอุบลก็รับเป็นสัตย์ และวิธีการพูดก็ดูประชดประชันอย่างไรพิกล   คำที่บอกว่า "มาตายตามเจ้าพ่อเถิด" ก็แสดงว่าหม่อมอุบลคงจะไม่ลืมเรื่องเสด็จพ่อถูกสำเร็จโทษ   และคิดว่าน่าจะถึงคิวตัวเองเข้าสักวัน    หม่อมฉิมก็คงรับเช่นกันด้วยความรู้สึกคล้ายๆ  เลยถูกประหารทั้งคู่
ถ้ามองจากกฎมณเฑียรบาล  นางในมีชู้..โทษหนักถึงประหารแน่นอน   ก่อนประหารก็ต้องเฆี่ยนเป็นการลงโทษด้วย    แต่น่าคิดว่าทำไมถึงจะต้องถึงขั้นผ่าอก ตัดมือตัดเท้า   เป็นวิธีลงโทษที่ทารุณมากเมื่อเทียบกับความเมตตากรุณาที่พงศาวดารบันทึกไว้ก่อน
เท่านั้นยังไม่จบเรื่อง   หลังจากประหารหม่อมคนโปรดไปแล้ว  พระเจ้าตากก็ทรงเสียพระทัย แล้วเกิดเรื่องให้สงสัยขึ้นมาว่าเป็นการใส่ร้ายไม่ใช่ความจริง   ในพงศาวดารไม่ได้บอกรายละเอียดว่าทำไมถึงคิดว่าเป็นการใส่ร้าย    ดิฉันจึงขอเดาว่าพยานหลักฐานหลายๆอย่างคงจะค่อยๆเผยออกมาเองว่า ไม่ใช่ตามที่ฟ้อง  เพราะมันไม่ใช่เรื่องง่ายๆที่ใครจะลอบเข้าไปเป็นชู้กับนางในตั้ง ๖ คนได้   โดยเฉพาะผู้ชายคนนั้นก็แค่มหาดเล็ก ไม่ "บิ๊ก" พอที่มีอำนาจปิดปากหรือติดสินบนท้าวนางจ่าโขลนทั้งหลายได้หมด
นอกจากนี้เพิ่งทรงทราบว่าหม่อมอุบลกำลังตั้งครรภ์อ่อนๆได้ ๒ เดือน ก็เสียพระทัยหนักขึ้น ถึงกับคิดจะตายตาม  รับสั่งกับคนใกล้ชิดว่า
"ใครจะตายตามกูบ้าง"
หม่อมเสมแม่ของหม่อมอุบล กับหม่อมอีก ๓ คนก็ทูลว่าจะตายตาม  พระเจ้าตากจึงพระราชทานเงินให้คนละ ๑ ชั่ง เพื่อเอาไว้บังสุกล   พระราชทานทองให้คนละ ๑ บาทไว้สร้างพระ  แล้วนิมนต์พระเข้ามาบังสุกุล  ตั้งพระทัยจะประหารผู้หญิง ๔ คนนี้ก่อนแล้วจะปลงพระชนม์ตามไป
ทีนี้พวกขุนนางทั้งหลายก็พากันเดือดร้อน    ก็เลยไปขอให้พระท่านนิมนต์ขอชีวิตพระเจ้าตากไว้   พระสงฆ์ท่านคงจะยกเรื่องบาปบุญคุณโทษมาแสดงให้เห็นว่าเป็นบาปจนได้ผล   ก็ทรงเปลี่ยนพระทัย ไม่ตายตามและพระราชทานเงินอีกมากให้ผู้ยอมตายตามไปเป็นการทำขวัญ
ข้อนี้เป็นข้อหนึ่งของความวุ่นวายสมัยปลายกรุงธนบุรี  ทำให้ดิฉันมองว่า พระนิสัยเปลี่ยนไป  จากความสุขุมเยือกเย็นเป็นความวู่วามและเคร่งเครียด  ก็น่าจะเป็นสัญญาณถึงแสดงถึงการเสื่อมพระบารมี  ซึ่งเริ่มมาจากพระองค์ ไม่ใช่อำนาจภายนอก

[คุณพระนาย]

คุณเทาชมพู มีข้อมูลที่จะแสดงให้เห็นว่าเป็นไปได้ที่ พระเจ้าตากสินท่านทรงมีปัญหาในการบริหารราชการ ถ้าดูจากบันทึกนี้ก็ค่อนไปในทางเสียพระจริต จริง ๆ แต่ผมมีความรู้สึกอีกอย่างว่า การขึ้นจากสามัญชน ขึ้นเป็นกษัตริย์นั้น แล้วยิ่งเป็นในสมัย ที่บ้านเมืองมีปัญหา ก็อาจจะทำให้ท่านมีความเครียดมาก จนพฤติกรรมเปลี่ยนไปได้บ้าง
ทีนี้มาถึงปัญหา ที่ว่าเกิดกบฎจริง ๆ ถ้าขุนนาง เป็นขุนนางที่ซื่อสัตย์และจงรักภักดีต่อราชวงศ์จริง ๆ จะปราบกบฎแล้วก็ สำเร็จโทษ กษัตริย์ ซะเพื่อตั้งตัวเองเป็นใหญ่เหรอครับ ตอนนั้นพระเจ้าตากท่านก็ทรงมีพระโอรสแล้วด้วย จนเจ้าฟ้าเหม็น โอรสท่านต้องมาก่อการในสมัย รัชกาลที่ 2โจโฉ ยังไม่กล้ายึดบัลลังก์ ฮ่องเต้
สมเด็จเจ้าพระยามหาศรีสุริยวงศ์ ท่านยังเป็นแค่ผู้สำเร็จราชการตลอดชีวิต แล้วทำไม
สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ท่านจึงไม่ชำระความแล้ว เป็นผู้สำเร็จราชการ โดยทำนุบำรุง โอรสของพระเจ้าตาก ล่ะครับ
ผมว่าความเห็นผมคือ เกิดความวุ่นวาย มีการปราบความไม่สงบ แล้วก็ใช้โอกาสนั้น ยึดอำนาจเพราะมีบารมีสั่งสมมาไม่น้อยแล้ว เหมือนกัน

[Linmou]

แค่เรื่องสังหารภรรยาที่รักมากด้วยความเข้าใจผิด ก็เพียงพอจะทำให้คนเราเสียใจจนเป็นบ้าได้แล้วล่ะค่ะ อย่าว่าแต่ภรรยายังตั้งครรภ์อ่อนๆอีกด้วยเลย

รออ่านหลักฐานชิ้นต่อไปอยู่ค่ะ

[พวงร้อย]

จากเรื่อง "เจ้าชีวิต" ของพระองค์จุลฯ ตามความทรงจำนะคะ  แต่ถ้าจะให้ค้นก็จะไปขุดกรุมาให้ค่ะ  ดิฉันอาจจะเบลอๆเอาหนังสือเล่มอื่นที่อ่านมาปนกันด้วยก็ไเป็นได้ (โดยเฉพาะหนังสืออาจารย์นิธิ)

แต่ที่จำได้แน่ๆก็คือ  พระองค์จุลฯทรงนิพนธ์ว่า  หลังจากประหารพระเจ้าตากแล้ว  ร 1 เห็นนางในที่เคยเป็นข้าบาทบริจาริกาจของพระเจ้าตากมาก่อน  รำ่ร้องโศกา  ก็ทรงกริ้ว  สั่งให้เอาไปเฆี่ยน  นี่ถ้าเป็นการปรากดาเพื่อความสงบของบ้านเมืองเฉยๆ  ทำไมต้องอาฆาตกันขนาดนี้ด้วยล่ะคะ

ดิฉันจำไม่ได้ว่าข้างล่างนี่เป็นความเห็นของอาจารย์นิธิ หรือของพระองค์จุลฯนะคะ

ท่าน(?)ว่า  ในสมัยนั้นการล้มล้างกษัตริย์เก่าเพื่อแย่งชิงบัลลังก์  เป็นการ "ปราบดาภิเษก" นั้น  ไม่ใช่เป็นเรื่องน่าอับอายแต่อย่างใด  ในพงศาวดารจึงบันทึกไว้ว่าเป็นการปราบดาภิเษกอย่างเปิดเผย  ต่อมาเมื่อติดต่อกับฝรั่ง  โดยเฉพาะในสมัย ร 4  ที่เริ่มเกิดความไม่มั่นใจในวัฒนธรรมของเราเอง  เพราะมันเริ่มส่งผลกระทบต่อความมั่นคงของประเทศชาติ  จึงเกิดความเอนเอียงไปในทางความคิดฝรั่ง  ที่มองว่าการฆ่าฟันแก่งแย่งบัลลังก์กันเป็นเรื่องน่าละอาย  เพราะฝรั่งมองว่าป่าเถื่อน  โดยเฉพาะเจ้านายที่ไปรับการศึกษาอย่างผู้ดีอังกฤษกลับมานิพนธ์ตำราประวัติศาสตร์ต่างๆ  แม้พงศาวดารก็ ชำระกันแล้วชำระกันอีก  อาจจะมีความตั้งใจดีที่จะทำให้ประวัติศาสตร์ "ดูดี" ขึ้นยในสายตาคนต่างชาติ  ก็ทำให้ข้อมูลสูญหาย  หรือถูก "เปลี่ยนแปลง" ไปในทำนองที่ต่างกันได้

โดยความรู้สึกแล้ว  คิดว่าพระยาจักรีมีความ "ไม่ถูกชะตา" กับพระเจ้าตาก  อาจจะมาเริ่มในปลายรัชกาล   เพราะแม้แต่พระอนุชาที่ทรงรักใคร่ใกล้ชิดกันมาก  ในปลายรัชกาล ร1 ก็ยังทรงระแวงจนบาดหมางกัน  เราต้องไม่ลืมว่า  พระราชวินิจฉัยของผู้ทรงอำนาจ  มิได้เป็นของพระองค์ท่านอย่างโดดเดี่ยว  เพราะเป็นธรรมดาของผู้มีอำนาจ  ย่อมมีบริวารหว่านล้อมเพ็ดทูล  ไปนานๆและเป็นเสียงเดียวกันเข้า  ก็อาจจะมีใจเอนเอียงไปทางใดก็ทางหนึ่งอยู่ได้  เป็นแง่คิดจากด้านพฤติกรรมมนุษย์เท่านั้นหรอกนะคะ  ว่าเป็นความ "เป็นไปได้"  ไม่ใช่ว่าปักใจลงความไปแล้วอย่างนั้น

[CrazyHOrse]

เรื่องนี้ อ.นิธิ เอียวศรีวงศ์เขียนไว้ในการเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรีอย่างสมบูรณ์มากครับ ถ้าจะเล่า ผมว่าดีที่สุดก็เพียงสรุปความจากหนังสือเล่มนี้เท่านั้น หาอ่านได้จะดีที่สุดครับ
กรณีเรื่องการประหารชีวิตอย่างโหดร้ายนั้น ผมกลับไม่ได้มองว่าเป็นอะไรที่แสดงถึงจริตที่แปรปรวน ลองอ่านดูในพงศาวดารสมัน ร.๑ เมื่อขึ้นครองราชย์ใหม่ๆก็มีการประหาร(ใครผมก็จำไม่ได้เสียแล้ว)โดยตัดข้อเท้า แล้วห้อยหัวไว้จนเลือดตกหัวตาย เรื่องนี้น่าจะสะท้อนถึงการใช้ความรุนแรงเพื่อความเด็ดขาดแบบทหารในยุคนั้นมากกว่าครับ
อีกประเด็นหนึ่งซึ่งอยากจะตั้งข้อสังเกตไว้คือ การที่พระเจ้าแผ่นดินไม่ได้นำทัพออกรบเองเป็นเวลานานๆ ถ้าใช้ขุนพลเอกเพียงคนเดียว คงยากที่จะห้ามความรู้สึกที่ว่า "แผ่นดินนี้น่าจะเป็นของกู" ได้ยาก ซึ่งจะเห็นได้ว่าเกือบจะเกิดขึ้นอีกเมื่อกรมพระราชวังบวรฯประชวรหนักถึงสิ้นพระชนม์

[เทาชมพู]

คุณ CrazyHOrse  พระเจ้าตากไม่ได้ใช้ทหารเอกเพียงคนเดียวคือเจ้าพระยาจักรีค่ะ  แม้แต่ในตอนปลายที่เกิดจลาจล  ก็ทรงแบ่งทหารเอกหลายๆคน แยกย้ายกันออกไปทำหน้าที่ตามเมืองต่างๆ เพราะศึกมีอยู่รอบด้าน
บุคคลที่ไว้วางพระทัย อย่างพระยาพิชัยดาบหัก  ก็มีหน้าที่ไปตีเชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง และตอนที่เกิดจลาจลก็ไปเป็นเจ้าเมืองพิชัย เป็นด่านคอยระวังศึกอยู่ที่นั่น
ส่วนพระราชโอรสคือกรมขุนอินทรพิทักษ์ ทรงตั้งให้ไปครองเขมร คอยระงับศึกทางฝ่ายนั้นไว้ไม่ให้ตั้งตัวมารุกรานไทย
คนที่อยู่ใกล้พระเจ้าตาก คือกรมขุนอนุรักษ์สงครามผู้เป็นหลาน  แต่เมื่อเกิดศึกในธนบุรี  กรมขุนอนุรักษ์อยู่ฝ่ายพระยาสรรค์   รบกับพระยาสุริยอภัยหลานเจ้าพระยาจักรีแล้วสู้ไม่ได้ จึงถูกจับเป็นเชลย

คุณพวงร้อยคะ
"...มองว่าการฆ่าฟันแก่งแย่งบัลลังก์กันเป็นเรื่องน่าละอาย เพราะฝรั่งมองว่าป่าเถื่อน โดยเฉพาะเจ้านายที่ไปรับการศึกษาอย่างผู้ดีอังกฤษกลับมานิพนธ์ตำราประวัติศาสตร์ต่างๆ แม้พงศาวดารก็ ชำระกันแล้วชำระกันอีก อาจจะมีความตั้งใจดีที่จะทำให้ประวัติศาสตร์ "ดูดี" ขึ้นยในสายตาคนต่างชาติ ก็ทำให้ข้อมูลสูญหาย หรือถูก "เปลี่ยนแปลง" ไปในทำนองที่ต่างกันได้..."
ไม่ทราบว่าใครเป็นเจ้าของความคิดนี้  แต่จะเป็นใครก็ตาม  ดิฉันถือว่ามันเป็นเพียงสมมุติฐาน (hypothesis) ที่หักล้างได้  
สมมุติฐานนั้นคือ  ผู้ชำระประวัติศาสตร์" อาจจะ"มีความตั้งใจดีที่จะทำให้ประวัติศาสตร์ "ดูดี" ขึ้นในสายตาคนต่างชาติ"
(คนที่ "ตั้งใจดี" ก็คือสมเด็จกรมพระยาดำรงฯ นั่นแหละ เพราะในบรรดาผู้ชำระเรียบเรียงประวัติศาสตร์ก็มีพระองค์ท่านเป็นผู้นำ  ถึงจะมีเจ้านายอื่นๆเป็นกรรมการหอพระสมุดอยู่บ้าง กรมพระยาดำรงฯ ก็เป็นประธาน)
งั้นมามองว่า
๑ ประวัติศาสตร์ที่ทรงชำระ เปิดเผยออกมาให้เราได้อ่านอยู่ทุกวันนี้ ไม่ว่าพระราชพงศาวดารเล่มไหน  เป็นการสร้างภาพให้ " ดูดี" จริงหรือเปล่า?
ถ้าจะให้ดูดีจริง  ก็ต้องสร้างความชอบธรรมให้เจ้าพระยาจักรีในการขึ้นครองราชย์ใช่ไหม  ว่าเป็นสิ่งสมควรแล้ว เพราะพระเจ้าตากไม่เหมาะจะครองราชย์ต่อไปอีก
นี่ข้อหนึ่งนะคะ

ข้อที่สอง  ถ้าให้ดูดีจริง  ก็ต้องละเว้น หรือกล่าวคลุมๆ
เครือๆ ไม่ระบุชัดเจนว่าร. ๑ ทรงทำอะไรที่ไม่ดีลงไปใช่ไหม

ถ้าใช่  มาพิจารณาดูจากหลักฐานในสมัยธนบุรีและรัชกาลที่ ๑ ก่อน
หลักฐานที่ว่าพระเจ้าตากเสียพระจริต   เป็นหลักฐานที่ยืนยันสอดคล้องกันทั้งบันทึกของไทยและบันทึกของบาทหลวงฝรั่ง    อย่างหลังนี้ก็แปลเป็นไทยในสมัยกรมพระยาดำรงฯทรงชำระนี่ละค่ะ  ไม่ใช่ว่ามาแปลกันทีหลัง
ขอโยงกลับไปสู่ประเด็นเดิมว่า เกิดอะไรขึ้นสมัยปลายกรุงธนบุรี  ถ้าได้เห็นภาพในตอนนั้น  อาจจะพอมองเห็นคำตอบเอง

[คุณพระนาย]

แล้วถ้าพระเจ้าตากท่านทรงมีพระโอรส ถ้า เจ้าพระยาจักรี(เมื่อคิดว่าไม่มีตำแหน่งสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก) ทำไมไม่จัดการให้เกิดความสงบแล้วเชิญบัลลังก์ ให้กับพระโอรสของพระเจ้าตากล่ะครับ
ถ้าไม่ใช่เรื่องของอำนาจ ตรงนี้ผมยังไม่ได้เห็นความคิดเห็นของคุณเทาชมพูเลย ถึงแม้จะทรงเสียจริตจริง ๆ แต่ พระโอรสก็ยังอยู่ ถ้าพระโอรสทรงพระเยาว์ เจ้าพระยาจักรี จะเป็นผุ้สำเร็จราชการก็น่าจะได้นะครับ ทหารเอกอย่างพระยาพิชัยดาบหัก ก็คงเต็มใจจะรับใช้ พระโอรสของพระเจ้าตากแน่นอน เพราะทรงซื่อสัตย์ขนาดตายตามได้
แล้วในช่วงที่เกิดการไม่สงบนี่ไม่ทราบว่า เจ้าพระยาสุรสีห์ ท่านไปอยู่ที่ไหนล่ะครับ แต่คงไม่แปลกที่จะเข้าข้างพี่ชายตัวเอง

[แจ้ง ใบตอง]

เพิ่งอ่านการเมืองไทยในสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรีของอาจารย์นิธิเพิ่งจบ  เห็นด้วยกับคุณ CrazyHOrse
ที่ว่าอาจารย์นิธิเขียนไว้ได้สมบูรณ์มาก แตกต่างจาก"ย่ำอดีต" ที่คุณเชาว์ รูปเทวินทร์เขียนไปตอนๆ
ลงหนังสือพิมพ์  ในย่ำอดีต ผมรู้สึกว่าจะเน้นหนักไปในด้านอภินิหารบรรพบุรุษ  บางตอนก็ถึง
กับถกเถียงกันว่าพระเจ้าตากที่แท้จริงเป็นจีนหรือไม่ บางคนรับไม่ได้ที่เห็นว่าพระเจ้าตากมีเชื้อจีน
ก็พยายามสร้างกระแสใหม่ว่าพระเจ้าตากเป็นโอรสลับของพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ (บางกระแสก็ว่าเป็น
โอรสของเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศ) กับนางนกเอี้ยง ก่อนพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศเสด็จสวรรคต พระองค์
ก็พอทราบว่าจะมีการแย่งชิงอำนาจเกิดขึ้น เลยได้มอบนางนกเอี้ยงซึ่งมีพระเจ้าตากติดท้องให้กับ
เจ้าพระยาจักรี เจ้าพระยาจักรีก็มอบให้กับนายหยง แซ่แต้ อีกต่อหนึ่ง สิ่งเหล่านี้เป็นผลให้เจ้าพระยา
จักรีสนับสนุนให้พระเจ้าตากเจริญในหน้าที่การงานอย่างรวดเร็ว ซึ่งผมมองว่าเป็นเรื่องที่ไม่ค่อยสมเหตุ
สมผล ยิ่งเมื่อได้อ่านของอาจารย์นิธิด้วยแล้ว ก็ตัดสมมติฐานนี้ไปเป็นศูนย์ได้เลย...

การเมืองในสมัยกรุงธนบุรีนั้นค่อนข้างแปลก  ไม่เหมือนกับระบบราชการสมัยอยุธยาเสียเลยทีเดียว
เนื่องจาก เป็นการเมืองในลักษณะชุมนุม พระเจ้าตากได้สนับสนุนคนที่ร่วมทุกข์ร่วมสุขกันมา (ตั้งแต่ครั้ง
ตีฝ่าหนีทหารพม่าออกจากรุง) ให้ได้ตำแหน่งหน้าที่ราชการใหญ่โต ซึ่งบุคคลเหล่านี้อาจจะเรียกได้ว่า
 "ไม่รู้จักหัวนอนปลายตีน"บางคนเป็นจีน บางคนเป็นไพร่ เช่นนายทองดีฟันขาวก็เป็นเพียงไพร่ธรรมดา
ที่มีฝีมือในทางดาบและต่อยมวยตอนหลังก็ได้เลื่อนเป็นพระยาพิชัย  ส่วนที่เป็นข้าราชการยุคกรุงเก่ามีบ้าง
เช่นนายสุดจินดา(เจ้าพระยาสุรสีห์) เกือบทั้งหมดนี้พระเจ้าตากได้แต่งตั้งให้เป็นใหญ่เป็นโตไปควบคุมดูแล
ตามหัวเมืองที่สำคัญต่างๆและทรงให้ความสำคัญกับตำแหน่งในส่วนภูมิภาคมากกว่าในส่วนกลาง ข้าราชการ
ครั้งกรุงเก่าที่มาถวายตัวภายหลังมิได้แต่งตั้งให้อยู่ในตำแหน่งที่สำคัญๆ ก็ส่งผลให้เกิดความไม่พอใจ
จนมองไปว่าการปกครองบ้านเมืองของพระยาตากที่ไม่ยึดขนบแบบแผนในสมัยอยุธยาเป็นการเสียพระจริต
จึงเริ่มเอาใจออกห่างไปอยู่ในสังกัดเจ้าพระยาจักรีซึ่งเป็นเชื้อสายผู้ดีมาแต่ครั้งกรุงเก่ามากขึ้น...  

ช่วงท้ายรัชกาล พระเจ้าตากอาจจะมีแนวคิดที่แปลกออกไปจนแลดูเหมือนเสียพระจริต สังเกตได้จากบันทึก
ของบาทหลวงฝรั่งเศส แต่นั่นก็มิได้หมายความว่าจะทรงบริหารราชการมิได้  การยึดอำนาจพระเจ้าตากจึงน่า
จะมาจากการเมืองที่ครุกรุ่น พร้อมที่จะปฎิบัติการได้ทันทีที่เวลาและโอกาสเหมาะสมการกล่าวหาว่าพระเจ้าตาก
ทรงมีสติหรือสัญญาวิปลาส จึงเป็นข้อกล่าวอ้างให้การยึดอำนาจครั้งนั้นเป็นไปด้วยความชอบธรรม ยิ่งมีการ
ชำระพงศาวดารให้ถูกใจฝรั่ง (อย่างที่คุณพวงร้อยว่า)เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในประวัติศาสตร์ ก็จะถูกบิดเบือนมากขึ้น..

[พัดโบก]

การวิเคราะห์ของคุณเทาชมพูน่าสนใจทีเดียว รออ่านต่อครับ

ผมมีโอกาสอ่านการเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรีของ อ.นิธิ แล้ว แต่ยังไม่จบ หนาไม่เบาทีเดียว
แต่เห็นด้วยครับ ว่าสมบูรณ์มากจริงๆ

[พวงร้อย]

คุณพระนายคะ  อาจารย์นิธิให้เหตุผลว่า  เจ้าพระยาสุรสีห์เป็น "ข้าหลวงเก่า" ของพระยาตากที่ใกล้ชิดกันมาก  พระจาจักรีนั้น  มาทีหลัง  
และไม่ได้อยู่ในกลุ่มข้าราชบริพาร "วงใน" นี่ก็เป็นจุดที่น่าสนใจอีกจุดหนึ่ง  

มาตอบคุณเทาชมพู  ไปค้นกรุมาค่ะ  จากหนังสือ "กรุงแตก, พระเจ้าตาก และประวัติศาสตร์ไทย"  โดยสำนักพิมพ์มติชน  พิมพ์ครั้งที่ ๓  พศ ๒๔๔๐

เกี่ยวกับการ "ชำระ" พงศาวดาร  จากหน้า ๑๒๔
"นอกจากนี้ปัญหาความขัดแย้งกันทางศาสนานี้  ตามที่กล่าวในจดหมายเหตุโหร  ก็มิใช่เป็นสิ่งที่พระเจ้ากรุงธนบุรีทรงก่อขึ้น  
หากเป็นข้อวิวาทของพระราชาคณะอยู่แล้ว  ความแตกร้าวในวงการคณะสงฆ์ในสมัยธนบุรีนั้น  มีรุนแรงพอสมควร  
และยังจะมีอยู่สืบมาในต้นรัชกาลที่ ๑ ด้วย  เหตุการณ์ข้อพิพาทและอธิกรณ์ของพระราชาคณะชั้นผู้ใหญ่  ซึ่งพระยาทิพากรได้จดไว้  
ตามกระราชพงศาวดารฉบับพิมพ์ของหมอบรัดเลย์นั้น  ได้ถูกสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  ผู้ทรงชำระพระราชพงศาวดารตัดออกหมด"

ตัดตอนจาก "ปราบดาภิเษกน่าแสลงใจแก่ใคร" หน้า ๑๓๘-๑๔๒
"...น่าประปลาดที่ว่าพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกเอง  และผู้นำไทยในต้นรัตนโกสินทร์จนถึงรัชกาลที่ ๓ อย่างน้อย  มิได้พยายามจะปิดบังเลยว่า
เจ้าพระยาจักรี "ชิงราชสมบัติ" จากพระเจ้ากรุงธนบุรีซึ่งถูกเรียกในสมัยนั้นไว้หลายอย่างเช่น "ขุนหลวงตาก", "อีตาตาก", "เจ้าที่ล่วงไปแล้ว",
"พระยาตาก"  (แต่ไม่เคยพบที่ใดซึ่งเรียกพระองค์ในสมัยรัชกาลที่ ๑ ว่า พระพุทธเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ)  
คำเรียกพระนามอันส่อความไม่เคารพเหล่านี้  แสดงให้เห็นว่า  มีเหตุผลอันสมควรที่เจ้าพระยาจักรี  จะต้องแย่งสมบัติจากพระเจ้ากรุงธนบุรี...."

"...การแย่งราชสมบัตินั้น เป็นกลไกสำคัญชิ้นหนึ่งที่มีอยู่ประจำในระบบการเมืองการปกครองของไทยแต่โบราณ  และเหมือนกับกลไกชิ้นอื่นๆ  
ย่อมมีหน้าที่ในอันที่จะจรรโลงให้ระบบนั้นตั้งอยู่และดำเนอนต่อไปได้  เพราะการชิงราชสมบัติคือ  การเลือกสรรตามธรรมชาติ  
ในหมู่ชนชั้นสูงของประเทศ  ในอันที่จะได้บุคคลที่เข้มแข็ง มีความสามารุ และได้รับการสนุบสนุนจากชนชั้นนำเป็นกลุ่มก้อน  
มาไว้เป็นผู้สืบทอดอำนาจทางการเมือง  ในระบบการเมืองการปกครอง  ที่ให้ความสำคัญแก่พระเจ้าแผ่นดิน  
ทั้งในฐานะผู้บริหารองค์กรที่มีอำนาตเด็ดขาด ....  นโยบายที่ไม่ได้ผล ที่ไม่เป็นธรรม กฎหมายที่กดขี่ การคลังที่ล้มเหลว ฯลฯ จะเปลี่ยนได้อย่างไร
หากพระเจ้าแผ่นดินไม่สวรรคต  หรือเชื้อสายของพระเจ้าแผ่นดิน  ไม่ถูกขจัดออกจากการกุมอำนาจ ..."

"...เป็นด้วยแนวคิดแบบฝรั่งศึ่งเคยชินกับกษัตริย์ที่ไม่ค่อยมีอำนาจรวมศูนย์ดังเช่นในสมัยกลางของยุโรปต่างหาก  ที่มองเห็นการแย่งชิงราชสมบัติว่า
ทำลายเสถียรภาพทางการเมือง  และเป็นอันตรายต่อรัฐ ..."

"...พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกและพระราชโอรส - นัดดาซึ่งได้เป็นผู้นำไทยในต้นรัตนโกสินทร์  ไม่เคยพยายามปิดบังเลยว่า  พระราชวงศ์จักรี
ได้แย่างราชสมบัติมาจากพระเจ้ากรุงธนบุรี  แต่ประเด็นสำคัญที่บุคคลเหล่านี้ต้องการเน้น  อยู่ที่เหตุผลว่า  ทำไมจึงต้องแย่งราชสมบัติต่างหาก..."

"...ในฐานะนักประวัติศาสตร์  สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ  อาจมีข้อบกพร่องบางอย่างศึ่งนักเรียนประวัติศาสตร์ในสมัยหลังจะต้องหลีกเลี่ยง  
ข้อบกพร่องเหล่านั้น  อาจจะเกิดจากพระภารกิจด้านอ่ืนของพระองค์  จากภาวะที่ขาดเครื่องมือาำหรับการศึกษาค้นคว้า  
และอาจเกิดขึ้นจากอคติส่วนพระองค์ของท่าน  (ตราบที่ยังเชื่อว่าท่านทรงเป็นมนุษย์  จะแปลกอะไรที่จะพูดว่า  ท่านทรงมีอคติเหมือนเราท่าน)  
แต่ความยิ่งใหญ่ในฐานะนักประวัติศาสตร์ของสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพนั้น  มิได้ถดถอยลงเพียงเพราะข้อบกพร่ืองเหล่านี้  
และความยิ่งใหญ่นี้มีรากฐานมาจากการที่ทรงยอมรับว่า  พระองค์อาจผิดพลาดได้  ทั้งยังทรงเชื้อเชิญให้นักศึกษาคนอื่น  
วิพากษ์วิจารณ์และปรับปรุงพระมติของพระองค์ท่าน..."

เอาพอเป็นเลาๆเท่านี้ก่อนนะคะ  พิมพ์ไม่หวายแล้วค่ะ

[เทาชมพู]

ขอต่อถึงเหตุการณ์สมัยธนบุรีนะคะ

ความสัมพันธ์ระหว่างพระเจ้าตากกับบาทหลวงนิกายโรมันคาธอลิก ก็เป็นอีกเรื่องหนึ่งที่น่าจะรู้ เพื่อเอามาพิจารณาด้วยเช่นกัน
เมื่อบาทหลวงไปเผยแพร่ศาสนาไม่ว่าส่วนไหนของโลก  เขามีหน้าที่จะต้องเขียนบันทึกเล่าถึงการปฏิบัติงาน  ส่งไปให้ประมุขของพวกเขาคือสันตปาปาที่กรุงโรม     เอกสารถูกเก็บไว้ที่วาติกัน
นอกจากนี้ก็มีจดหมายเหตุ หรือบันทึกส่วนตัวของพวกเขาด้วย
เรื่องราวที่เขาบันทึกก็แน่นอนว่าเป็นเรื่องในสังคมที่เขาประสบ เท่ากับเราได้เรียนรู้ประวัติศาสตร์ของยุคนั้นไปด้วย  
แม้เป็นเอกสารที่อาจจะเจือปนด้วยอคติบางอย่างของมนุษย์ เช่นอคติทางศาสนา  แต่แน่นอนคือเอกสารเหล่านี้ไม่ได้ถูกเซนเซอร์จากทางการบ้านเมืองที่บาทหลวงพวกนั้นอยู่   เพราะเขียนเป็นภาษาละตินซึ่งเป็นภาษาของพวกพระ (หรืออาจจะภาษาอื่นแล้วแต่ว่าบาหลวงนั้นถือสัญชาติอะไร) เพราะฉะนั้นเรื่องที่เล่า ก็แน่ใจได้ว่าเป็นเหตุการณ์เกิดขึ้นจริง  ไม่ยกเมฆขึ้นมา

บาทหลวงคาธอลิคหลบหนีภัยสงครามตอนกรุงแตกไปอาศัยอยู่ในประเทศใกล้เคียงทยอยกันกลับมาเมื่อสถาปนากรุงธนบุรีได้   ทุกคนต่างได้รับการต้อนรับอย่างดีจากพระเจ้าตากสิน   บาทหลวงหลายคนบันทึกไว้ตรงกันว่าพระเจ้าตากมิได้รังเกียจศาสนาคริสต์  ทรงผูกไมตรีด้วยดีขนาดเสด็จไปเยือนบาทหลวงถึงบ้าน  ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ไหนทำมาก่อน

บาทหลวงคอล์บันทึกไว้ว่า

" เมื่อวันที่ ๒๕ เดือนพฤศจิกายน ปีนี้ พระเจ้ากรุงสยามเสด็จมาเยี่ยมข้าพเจ้าด้วยพระองค์เอง ซึ่งเป็นการไม่เคยมีตัวอย่างมาเลย  พวกขุนนางผู้ใหญ่ก็ไม่กล้าจะมาสนทนากับพระสังฆราชที่บ้านบาทหลวง   พระเจ้ากรุงสยามเสด็จมาในครั้งนั้นได้ทอดพระเนตรเห็นว่าที่เราคับแคบมาก  จึงมีรับสั่งให้รื้อศาลาซึ่งอยู่ในที่ของเราลงหลังหนึ่ง  และรับสั่งให้ขุดคูเอาดินมาถมที่ และให้ก่อผนังโบสถ์ซึ่งเปิดอยู่ทุกด้าน
และได้รับสั่งสรรเสริญชมเชยพวกเข้ารีตเป็นอันมาก  คือรับสั่งว่าพวกเข้ารีตลักขโมยปล้นสะดมไม่เป็น  และเป็นคนที่ซื่อสัตย์และกล้าหาญดี  ทั้งศาสนาคริสเตียนก็เป็นศาสนาเก่าแก่ที่สุดในโลกนี้
…………………..
ระหว่างที่ข้าพเจ้ากราบทูลอยู่นั้นทรงพลิกหนังสือทอดพระเนตรอยู่  แล้วจึงรับสั่งว่า ศาสนาคริสเตียนจะไม่ดีได้อย่างไร  อะไรของเขาดีไปหมด  จนกระดาษที่เขาใช้ก็ดี

ฟังๆบาทหลวงก็ปลื้มพระเจ้าตากเอามาก   ก็น่าจะให้ปลื้ม เพราะก่อนหน้านี้พวกเขาเป็นที่รังเกียจของราชวงศ์บ้านพลูหลวงมาตลอดนับแต่สิ้นรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์   แม้แต่การเผยแพร่ศาสนาก็ถูกสั่งห้าม  ก่อนกรุงแตก ถึงกับมีพระบรมราชโองการ ประกาศมิให้ชาวไทยฟังคำสั่งสอนของพวกบาทหลวงอีก

แต่พระเจ้าตากทรงดำเนินนโยบายตรงข้ามกับพระเจ้าแผ่นดินก่อนๆนี้ทั้งหมด   หลังจากครั้งนี้ก็โปรดฯให้บาทหลวงได้เข้าเฝ้า   ได้สนทนาธรรม(ของคริสต์)ด้วยเป็นอย่างดี  เป็นกันเองขนาดประทับนั่งบนเสื่อธรรมดากับบาทหลวง   ตั้งพระทัยฟัง  แม้ทรงคัดค้านบ้างในความเชื่อบางข้อก็ไม่ใช่เรื่องขัดแย้งกัน

เมื่อมีไมตรีกันด้วยดี  พระเจ้าตากก็โปรดว่าพวกคนไทยที่เข้ารีตจะปฏิบัติตัวดี   ซื่อสัตย์ ไม่ลักขโมย ไม่ทำบาป   ก็ทรงยอมให้ทหารขุนนางไทยเข้ารีต ไม่ห้ามปราม เพื่อผลดีของสังคมจะได้สงบราบรื่นด้วย และทรงไว้วางพระทัยถึงกับให้พวกเข้ารีตเป็นทหารรักษาพระองค์
พวกนี้แหละค่ะที่ต่อสู้ปกป้องพระเจ้าตากจนถึงที่สุด เมื่อเกิดกบฎพระยาสรรค์

กลับเข้าเรื่อง

บาทหลวงเผยแพร่ศาสนามาได้เรื่อยอีกหลายปี  จนเกิดเรื่องขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๓๑๙
เรื่องนั้นก็คือพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา  ข้าราชการทุกคนต้องเข้าร่วมดื่มน้ำสาบานว่าจะจงรักภักดีต่อพระเจ้าแผ่นดิน
ส่วนหนึ่งของพิธี ต้องมีพิธีพุทธและพราหมณ์ปะปนด้วย  บาทหลวงผู้ยึดมั่นว่าชาวคริสต์จะมีพระเจ้าได้องค์เดียว  ไม่เคารพรูปบูชาอื่นๆ ก็ไม่ยอมอนุญาต  ขุนนาง ๓ คนก็คล้อยตามบาทหลวง ไม่ยอมดื่มน้ำสาบาน

การไม่ยอมถือสัตย์กลายเป็นเรื่องใหญ่  เพราะไม่ได้หมายความว่าไม่ยอมรับพิธีพุทธหรือพราหมณ์  แต่กลายเป็นว่าไม่ยอมรับพระเจ้าแผ่นดิน  ละเมิดหลัก loyalty ที่ดิฉันเคยพูดมาก่อนหน้านี้ว่าเป็นคุณธรรมซึ่งถือกันว่าสูงมากในระบบ" เจ้ากับข้า"

ผลก็คือขุนนาง ๓ คนกับบาทหลวงอีก ๓ ก็ถูกจับตัว แล้วเอาตัวมาเฆี่ยนหลังเสียตามความผิด  สังฆราชเลอบองซึ่งเป็นหนึ่งในสาม บันทึกไว้ละเอียดว่า ในตอนแรก ทรงให้เฆี่ยนแต่ขุนนางทั้ง ๓ แต่เว้นบาทหลวงไว้ทั้งหมดเพียงแต่ถูกจับมัดกับหลักเฉยๆ  เหมือนจะโดนเฆี่ยนด้วย  เอาเข้าจริงก็เฆี่ยนแต่คนไทย เฆี่ยนเสร็จก็เอาไปจองจำไว้

ดิฉันคิดว่าทรงจับบาทหลวงมา " เชือดไก่ให้ลิงดู" ให้ตกใจจะได้หวาดกลัวเข็ดหลาบไม่กล้ามายุ่งกับพิธีของบ้านเมืองอีก
แต่เมื่อนำตัวออกจากห้องขังมาในวันรุ่งขึ้นเพื่อสอบสวน   บาทหลวงเหล่านี้ก็ยืนกรานไม่ยอมรับให้พวกนับถือคริสต์ทำพิธีถือน้ำแบบในวังอีก  คราวนี้พระเจ้าตากกริ้วจริง เลยสั่งเฆี่ยนสังฆราชและบาทหลวง แล้วจองจำไว้  แต่ก็ไม่มีความคิดจะลงโทษหนักกว่านั้น  เพียงแต่ดำริว่าจะจับตัวส่งลงเรือเนรเทศออกจากพระราชอาณาจักรไป

ขุนนางไทยมาติดต่อให้บาทหลวงเหล่านี้กล่าวขอโทษ และจะไม่ก้าวก่ายกับพิธีทางการของไทย  แต่บาทหลวงก็ยืนกรานไม่ยอมท่าเดียว

ในที่สุด ๑ ปีต่อมาก็หายกริ้ว  ทรงปล่อยบาทหลวงเป็นอิสระ   ไม่อยากจะให้มีเรื่องราวลุกลามไปถึงฝรั่งเศสที่บาทหลวงเหล่านี้ถือสัญชาติอยู่   เพราะทรงเกรงว่าจะมีปัญหาเรื่องคุกคามจากมหาอำนาจเหมือนอย่างสมัยพระนารายณ์
แล้วก็ทรงต้อนรับบาทหลวงด้วยดี  พระราชทานของเสวยให้  ประทับนั่งสนทนาด้วยเหมือนเดิม

มีตอนหนึ่งในบันทึกของบาทหลวงคูแด เล่าเมื่อ พ.ศ. ๒๓๒๒ ( ๓ ปีก่อนสิ้นรัชกาล) เรื่องพระเจ้าตากหายกริ้วและทรงต้อนรับบาทหลวงด้วยดี  ต่อจากนั้นมีข้อความวิจารณ์พระเจ้าตากที่น่าสนใจ ขอลอกมาให้อ่านกันค่ะ

"พระเจ้าตากรับสั่งอยู่เสมอว่าทรงเหาะเหินเดินอากาศได้   พระเจ้าตากเป็นคนที่มีความคิดพลิกแพลงอยู่เสมอ  เพราะฉะนั้นจึงได้ทรงมีพระราชดำริจะเป็นพระพุทธเจ้า   ในเรื่องนี้ได้มีรับสั่งว่า มีพระราชประสงค์จะเป็นพระพุทธเจ้า  และก็มีคนเรียกพระองค์ว่า พระพุทธเจ้าแล้วก็มี    เพราะในเมืองนี้ไม่มีเลยที่ใครจะไม่ทำให้ถูกพระทัยตามวิธีดำเนินการที่ทรงมีพระราชดำริไว้นั้น

ในชั้นต้นจะได้ทรงเหาะขึ้นไปตามอากาศก่อน  และเพื่อจะเตรียมการที่จะทรงเหาะนี้ ได้ทรงทำพิธีต่างๆในวัดและในวังมาสองปีแล้ว  เพราะฉะนั้นในเวลานี้จะต้องถือว่าพระเจ้าตากไม่ใช่มนุษย์  ไม่ใช่เป็นมนุษย์ในโลกนี้แล้ว  ถ้าเรื่องนี้ใครไปทูลขัดคอหรือในเวลาที่ทรงเข้าพิธี   ใครเข้าไปเฝ้าแล้วคนนั้นก็ถูกเคราะห์ร้าย   เราจึงได้ทูลอยู่เสมอว่าเป็นการที่เป็นไปไม่ได้
เราได้ทูลบ่อยเข้าถึงกับทรงเบื่อไม่อยากฟังเราแล้ว   เพราะฉะนั้นจึงไม่ได้รับสั่งให้เราไปเฝ้ามาได้ปีหนึ่งแล้ว"

ในที่สุดสถานการณ์ระหว่างบาทหลวงกับพระเจ้าตากก็ตึงเครียดขึ้นเป็นลำดับ  เพราะต่อมาพวกเข้ารีตหลายคนก็ไม่ยอมเข้าพิธีหลวงอื่นๆอีกด้วยเหตุผลเดียวกัน   จะบังคับยังไงก็ไม่ได้ผล

พระเจ้าตากก็ตัดสินพระทัยเนรเทศบาทหลวงออกจากแผ่นดินไทยในที่สุด  แต่มิได้ทรงทำร้ายพวกนี้

บาทหลวงคูเดได้เข้าเฝ้าเจ้าฟ้ากรมขุนอินทรพิทักษ์ พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ ที่พวกเขาเรียกว่าพระมหาอุปราช  บันทึกการโต้ตอบกันไว้ว่า

" เรา(หมายถึงบาทหลวง)ได้เข้ามาอยู่เมืองไทยแล้ว  และพระเจ้าแผ่นดินก็หาได้ทรงขัดขวางอย่างใดไม่  กลับสร้างวัดพระราชทานเราเสียอีก  พระมหาอุปราชจึงได้รับสั่งว่า ข้อนั้นก็จริงอยู่  แต่พระบิดาของเราได้เปลี่ยนพระอัธยาศัยแล้ว   สังเกตดูพระมหาอุปราชก็ทรงพระกรุณาต่อพวกเราอยู่บ้าง  แต่จะไปกราบทูลพระเจ้าแผ่นดินอย่างไรๆก็หาสำเร็จไม่"

ผลก็คือพวกบาทหลวงก็เดินทางออกนอกไทยไป   จบสิ้นสัมพันธไมตรีกับพระเจ้าตากสินไว้เพียงแค่นี้

[เทาชมพู]

คุณพวงร้อยคะ ในหนังสือที่คุณยกมา  ดิฉันขอเรียบเรียงด้วยภาษาของดิฉันเอง โดยไม่เปลี่ยนแปลงเนื้อความตามที่ผู้เขียนได้บอกไว้
เพื่อแสดงให้เห็นว่าวิธีการเขียนคนละอย่าง ในเรื่องเดียวกัน  ก่อผลแตกต่างกันได้ค่ะ

"พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกเอง และผู้นำไทยในต้นรัตนโกสินทร์จนถึงรัชกาลที่ ๓ มิได้พยายามจะปิดบังเลยว่า เจ้าพระยาจักรีได้ขึ้นครองราชย์ด้วยการได้ราชบัลลังก์มาจากการยึดอำนาจผลัดเปลี่ยนราชบัลลังก์จากพระเจ้ากรุงธนบุรี  
ซึ่งถูกเรียกในสมัยนั้นไว้หลายอย่างเช่น "ขุนหลวงตาก", "อีตาตาก", "เจ้าที่ล่วงไปแล้ว",
"พระยาตาก" (แต่ไม่เคยพบที่ใดซึ่งเรียกพระองค์ในสมัยรัชกาลที่ ๑ ว่า พระพุทธเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ)
คำเรียกพระนามเหล่านี้ แสดงให้เห็นว่า  พระเจ้าตากมิได้เป็นที่เคารพของราชวงศ์จักรี "

ต่อไปนี้คือข้อความเพิ่มเติม ของดิฉันค่ะ

คำว่าพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ ใช้กันตอนปลายอยุธยา หมายถึงพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ก่อนที่ล่วงไปแล้ว  และการล่วงไปนั้นก็เป็นการสวรรคตตามปกติ  มีการถวายพระเพลิงและเก็บพระบรมอิฐิไว้ในพระโกศ   หรือแม้แต่ยังไม่ได้ถวายพระเพลิง ก็จะอยู่ในพระบรมโกศ
แผ่นดินใหม่นั้นก็คือแผ่นดินของลูกหลานขององค์ที่อยู่ในโกศนั่นละค่ะ
บุคคลที่ชาวบ้านสมัยรัตนโกสินทร์เรียกกันติดปาก คือพระเจ้าบรมโกศ  ด้วยเหตุผลนี้ เพราะว่าเสด็จลงโกศไปจริงๆ และแผ่นดินต่อมาทั้ง ๒ แผ่นดินก็เป็นพระราชโอรส  ไม่ใช่ผลัดเปลี่ยนราชวงศ์ใหม่
แต่พระนามในพระสุพรรณบัตรของพระเจ้าบรมโกศ ไม่ใช่ชื่อนี้  สมัยของพระองค์ท่านดิฉันก็เชื่อว่าไม่มีราษฎรหรือขุนนางเรียกว่าพระเจ้าบรมโกศ
เพราะฉะนั้น การไม่เรียกพระเจ้าตากในที่ใดว่าพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ ก็ถูกต้อง  แต่ไม่ใช่ถูกต้องเพราะเหยียดหยามดูถูก  แต่ถูกต้องตามสภาพความเป็นจริง

อีกเรื่องคือ คำเรียกพระเจ้าตากนั้นก็ไม่ใช่ว่ามีแต่เรียก "อีตาตาก "
ขอสารภาพว่าไม่เคยได้ยินคำนี้  ได้ยินแต่คำว่า "เจ้าตาก"
และเจ้านายในราชวงศ์จักรี ที่บันทึกเรื่องราวสมัยปลายธนบุรี โดยมิได้ลบหลู่ด้วยพระนามต่างๆ  ยังคงกล่าวถึงด้วยราชาศัพท์ ในฐานะท่านทรงเป็นพระเจ้าแผ่นดินก็มี
ขอยกจดหมายเหตุความทรงจำของกรมหลวงนรินทรเทวีขึ้นมาอีกครั้ง

" เหตุผลกรรมของสัตว์  พื้นแผ่นดินร้อน  ราษฎรเหมือนผลไม้  เมื่อต้นแผ่นดินเย็นด้วยพระบารมีชุ่มพื้นชื่นผลจนมีแก่น   ปลายแผ่นดินแสนร้อนรุม สุมรากโคนโค่นล้มถมแผ่นดิน   ด้วยสิ้นพระบารมีแต่เพียงนั้น"

ถ้าใครคนหนึ่งใช้คำว่า "ชิง " และ "แย่ง" เสียแล้ว  ดิฉันถือว่านี่คือสมมุติฐานของเขา   ดังนั้นการให้เหตุผลต่างๆก็คือการพิสูจน์ว่า เป็นการ "ชิง " และ "แย่ง" จริง

แต่สำหรับดิฉัน จะมองในแนวว่า...เกิดอะไรขึ้นที่เป็นมูลเหตุ
แล้วมันนำไปสู่ผลอย่างไร
ส่วนผลที่ออกมาเมื่อเป็นอย่างไรแล้ว  ก็แล้วแต่มุมมองของคนอ่าน ว่าเขาจะประเมินอีกทีว่าเป็นอย่างไรค่ะ

การชำระพงศาวดารของกรมพระยาดำรงฯ ที่แตกต่างจากพงศาวดารของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ มีหลายแห่งค่ะ  
ทรงชำระไว้จากหลักฐานหลายๆแห่งแล้วทรงเลือกแห่งที่เห็นว่ามีหลักฐานมากที่สุด  เพราะบางครั้งหลักฐานก็แตกต่างกัน

สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ทรงรวบรวมและเรียบเรียงตามหลักฐานที่มี และทรงวินิจฉัยตามพระปรีชา  เพราะฉะนั้นก็ไม่ทรงผูกขาดว่าพระองค์ท่านจะต้องถูกต้องอยู่ฝ่ายเดียว
ถ้ามีหลักฐานในชั้นหลังเพิ่มเติมมา  คำวินิจฉัยก็เปลี่ยนแปลงได้

แต่เท่าที่ดิฉันเห็น หลักฐานเพิ่มเติมขึ้นใหม่มีน้อยมาก  นอกจากบางเรื่องที่เราได้มาจากฝรั่ง อย่างอ.เทพมนตรีเคยเอ่ยไว้    
นักประวัติศาสตร์ไทยทำกันมากก็คือไปหยิบฉบับที่ทรงอ่านแล้ว แต่ไม่ได้ทรงตัดสินว่าเป็นฉบับหลัก  เอาขึ้นมาใหม่  แล้วยึดฉบับนั้นแหละว่าเป็นหลัก แทน
ดิฉันถือว่าเป็น "การตีความ" ที่แตกต่างกัน ค่ะ

[ลุงแก่]

ยังเชื่อว่าพระเจ้าตากถูกปฏิวัติโดยเจ้าพระยาจักรี เป็นเรื่องธรรมดาของระบบในสมัยนั้น อย่าคิดมาก