พระองค์เจ้าหญิงศรีวิลัยลักษณ์ สุนทรศักดิ์กัลยาวดี กรมขุนสุพรรณภาควดี

[Wandee]

ประสูติในรัชกาลที่ ๔ เมื่อวันที่ ๒๔ กรกฎาคม  พ.ศ. ๒๔๑๑
รัชกาลที่ ๕ ทรงสถาปนาเป็นกรมขุนสุพรรณภาควดี ในปี ๒๔๔๖

พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชดำริว่า  ในพระราชพิธีทวีธาภิเษกสมโภชสิริราชสมบัติ  การทั้งปวงได้จัดเป็นคู่ๆกัน  มาได้พระราชทานพระเกียรติยศพระธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระองค์หนึ่งแล้ว
ควรพระราชทานพระเกียรติยศแก่พระเจ้าลูกเธอพระองค์หนึ่งให้เป็นคู่กัน  ตามพระราชประเพณีแต่ก่อนก็เคยมีมาเป็นตัวอย่าง
จึงทรงพระราชดำริว่า พระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้าศรีวิลัยลักษณ์ สุนทรศักดิ์กัลยาวดี
เป็นพระเจ้าลูกเธอคู่ทุกข์คู่ยากมาแต่เดิม
ได้ทรงพระกรุณายกย่องพระเกียรติยศไว้ยิ่งกว่าพระเจ้าลูกเธอพระองค์อื่น  มีการโสกันต์ใหญ่เขาไกรลาสเป็นต้น
ทรงพระปรีชา มีพระอัธยาศรัยอันดี อารีรักทั่วไปในพระเจ้าลูกเธอที่อ่อนพระชนมพรรษากว่า
เป็นที่พำนักและเป็นที่นับถือทุกพระองค์
ควรจะดำรงพระเกียรติยศเป็นพระองค์เจ้าต่างกรมฝ่ายใน เฉลิมพระเกียรติยศในครั้งนี้ได้

[Wandee]

เป็นที่ ๑ ในเจ้าคุณจอมมารดาแพ  ธิดาเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์(วร  บุนนาค)และท่านผู้หญิงอิ่ม

สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ ๒๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๔๗

(ราชสกุลพระบรมราชวงศ์จักรี  บรรเจิด  อินทุจันทร์ยง   คุรุสภา ๒๕๓๙  หน้า ๕๖๕ - ๕๖๙)



งานโสกันต์
(ราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ ๕ นำเบอร์ ๓๒๙ วันอาทิตย์ เดือน๒ แรม ๑๒ ค่ำ ปีขาน สัมฤทธิษก ๑๒๔๐  แผ่นที่ ๔๒)

ขอคัดลอกเฉพาะเครื่องจักรกล  ที่มีในเขาไกรลาศ  ๓๔ ห้อง   สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ  เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษ์ทรงขอแรงบันดาพระบรมวงษานุวงษ์ ซึ่งเต็มพระทัยฉลองพระเดชพระคุณ


ห้องที่ ๑  พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าศรีเสาวภางค   ทรงทำเรื่องอิเหนาเมื่อวิหยาสะกำตามกวาง
ห้องที่ ๒  พระเจ้าราชวงษ์เธอ กรมขุนบดินทรไพศาลโสภณ  ทรงทำเรื่องอุณรุศเมื่อสมพาศกินนร
ห้องที่ ๓  เรื่องนารายน์ปราบอสูรกัณฑกะ
ห้องที่ ๔  เทพยาดาจับระบำ
ห้องที่ ๕  นารายน์ปราบเอกทันต์
ห้องที่ ๖  นารายน์ปางเมื่อนนทุกข์ไปอยู่ที่บันไดเขาไกรลาศ  เทวดาตบศีรษะนนทุกข์  นนทุกข์ไปขอพรพระอิศวรประสาทพรให้  นารายน์จำแลงเป็นนางนารายน์มาปราบนนทุกข์
ห้องที่ ๗  นนทุกข์ถือขันทองอยู่ที่เชิงบันใดที่จะขึ้นไปบนพระวิมาน

ว่ามาทั้งนี้อยู่บนเขาไกรลาศทั้งสิ้น

[Wandee]

เมื่ออ่าน ราชกิจจานุเบกษา มาถึงตอนนี้  นึกถึง แม่พลอยในสี่แผ่นดินขึ้นมาทันที

     "พอตกค่ำถึงเวลาเริ่มจุดไฟทั้งพลอยและช้อยก็ไม่มีตาสำหรับจะดูที่อื่นนอกจากที่เขาไกรลาศ.............
เพราะเวลากลางคืนแสงไฟที่ประดับประดาไว้  ได้เปลี่ยนสภาพเขาไกรลาศที่ทำด้วยไม้ไผ่และดีบุก  ให้กลายเป็นเขาไกรลาศ
ในเทพนิยายไปจริงๆ  ต้นไม้ต่างๆที่ปลูกไว้บนเขาดูระยิบระยับไปด้วยดอกไม้ที่ถูกแสงไฟและลูกแก้วสีต่างๆที่แขวนไว้  รูปภาพต่างๆถูกแสงไฟก็กลับมีชีวิต
ไม่ว่าจะเป็นรูปเทวดาหรือรูปสัตว์ที่เรียงรายอยู่ทั่วไป    ตามเชิงเขาไกรลาศนั้นทำเป็นคูหา   แต่ละคูหาก็ตั้งตุ๊กตาไขกลกระดิกตัวเคลื่อนไหวได้เหมือนคนจริงๆ 
แต่ละคูหาก็แสดงเรื่องต่างๆ มีรามเกียรติ์บ้าง  อิเหนาบ้าง  สังข์ทองบ้าง   จับเอาตอนใดตอนหนึ่งมาแสดง  ซึ่งแสดงเป็นภาพด้วยตุ๊กตากลซ้ำไม่รู้จบ
.................................................................
พอเสร็จงานแล้ว  เสด็จถึงกับทรงทักว่า "นังพลอยเที่ยวงานเสียผอม"


ห้องที่ ๘   เรื่องพิราปป่า  พระรามนางษีดาพระลักษณ์เดินชมสวน    (รักษาตัวสะกดเดิม)
ห้องที่ ๙   ทำโฮเต็ล  ฝรั่งเดินออกจากตึกปลไปตึกได้
ห้องที่ ๑๐  เรื่องท้างกระบิลมหาพรหมแลนางทั้ง๗  แต่งตัวสีต่างๆทรงพาหนะแลถือสาตราวุธต่างๆกัน  มีฤๅษีแลเทวดาแห่ห้อมล้อมมา
ห้องที่ ๑๑  เรื่องอิเหนา เมื่ออุณากรรณไปบวชเป็นดาบศนี  ประสันตาไปพบ
ห้องที่ ๑๒  เรื่องอิเหนา  เมื่ออิเหนารับแอหนังขึ้นรถมาไว้ในเมืองกาหลัง
ห้องที่ ๑๓  เรื่องพระอภัยมณี ตอนเกษราชมสวน  ศรีสุวรรณกับสามพราหมณ์ไปคอยอยู่ที่ในสวน
ห้องที่ ๑๔  รามเกียรติ  เมื่อไวยราบสะกดทัพพระราม  หนุมานจำแลงเป็นวานรใหญ่ล้อมพลับพลาไว้
ห้องที่ ๑๕  ไชยเชฐ  เมื่อนางสุวินชาเดินไปกลางทางกับวิลา  กระโดดลงในแม่น้ำให้จรเข้กิน  เกิดเป็นบัวกรดผุดขึ้นรับนางสุวินชาไว้

[Wandee]

ที่ ๑๖   รามเกียรติ  หนุมานองคต  จำแลงเป็นสุนัขเน่ากับกาจิกสุนัขเข้าไปให้กุมภกรรณเห็น   (รักษาตัวสะกดเดิม)
ที่ ๑๗   อิเหนา   บุษบาอยู่ในถ้ำ  บุษบาชมสตาหมัน  ปะตารกาหราให้ลมหอบรถบุษบากับพี่เลี้ยงทั้งสองลอยไปในอากาศ
ที่ ๑๘   ขุนช้างขุนแผน เมื่อขุนช้างดำน้ำ
ที่ ๑๙   รามเกียรติ  หนุมานไปนอนในศาลาแล้วเนรมิตตัวคับศาลา
ที่ ๒๐   อิเหนา  ชนไก่ที่วังปันจรากัน  อิเหนากับอุนากรรณนั่งดู

ที่ ๒๑   พระอภัยมณี  ศรีสุวรรณกับสามพราหมณ์เนรมิตรฟางเป็นเรือสำเภายนต์ข้ามไปรมจักร
ที่ ๒๒   รามเกียรติ  ทหารในสุวรรณพลับพลามาลองฤทธิกัน  สุกะสานปลอมเข้ามา
ที่ ๒๓   อิเหนา   ปันหยีเล่นหนังให้แอหนังดู
ที่ ๒๔  รามเกียรติ  ประไลยกันลองแรงกับมหิงษา
ที่ ๒๕  รามเกียรติ หณุมาณลงตามก้านบัว  ด้านช้างด่านเขากระทบกันทุกทีที่รบ  ด่านยุงเท่าแม่ไก่  ยุงบินขึ้นได้  หณุมาณหายไปต่อหน้ามัจฉานุ


ที่ ๒๖  อินทรชิตทำพิธีโลทันติเรียกฝูงนาค
ที่ ๒๗ ท้าวดาหาใช้บล  มีกระบวนทหารและตำรวจ  กลองชนะแตรสังข์เครื่องสูง อภิรุมชุมสายดอกไม้เงินดอกไม้ทอง  รถท้่วดาหากับมเหษีทั้งห้า  รถบุษบากับสียะตรา
        สียะตราแหวกม่านออกมาได้  ม้าของอิเหนาก็เดินได้  นกกางเขนร้องได้เป็นเพลงต่างๆ  หมีอ้าปากได้  ท่านทำเป็นของเหมือนจริงทุกสิ่ง
ที่ ๒๘ กุมภกรรณทดน้ำ  หนุมาณจำแลงเป็นลิงใหญ่ไปรบ
ที่ ๒๙  ระเด่นมนตรีไปอาบน้ำเล่นน้ำพุที่ลำธาร  น้ำไหลมาได้จริงๆ  ครว่ายน้ำได้ในลำธาร
ที่ ๓๐  ย่าหรันตามบุหรง


ที่ ๓๑  วิรุณจำบังตีลิงไปถึงหน้ารถพระราม
ที่ ๓๒  พระลอไปจับไก่   ไก่นั้นคลอดฟองออกมาได้และเดินได้น่าดูจริงๆ  เป็นของอัศจรรย์ประหลาด
ที่ ๓๓  พระปิ่นทองเมื่อนางแก้วหน้าม้าพาบุตรมาส่งให้
ที่ ๓๔  สุครีพพาองคตลงท่าลงไปได้ในน้ำ  ปูนั้นอ้าก้ามได้คอยจะหนีบองคตที่ลอยอยู่  ในน้ำมีท่าตำหนักแพ


เรื่องรายละเอียดของดูหาก็มีดั่งนี้แลท่านผู้เจริญ  ฟังดูสนุกสนานยิ่งนัก

[เทาชมพู]

สียะตราแหวกม่านออกมาได้  ม้าของอิเหนาก็เดินได้  นกกางเขนร้องได้เป็นเพลงต่างๆ  หมีอ้าปากได้  ท่านทำเป็นของเหมือนจริงทุกสิ่ง
ระเด่นมนตรีไปอาบน้ำเล่นน้ำพุที่ลำธาร  น้ำไหลมาได้จริงๆ  คนว่ายน้ำได้ในลำธาร
พระลอไปจับไก่   ไก่นั้นคลอดฟองออกมาได้และเดินได้น่าดูจริงๆ  เป็นของอัศจรรย์ประหลาด

อยากเห็นตุ๊กตากลพวกนี้จริงๆค่ะ คงน่ารักมาก

[Kurukula]

เคยเห็นแต่ตุ๊กตาประดับงานพระเมรุทำเป็นรูปรามเกียรติ์ตอนต่างๆ เช่น ตอนมังกรกัณฑ์ ภาพจับ รูปนางกินรีและลูก คาดว่าเป็นกะไหล่เงิน สูงสักคืบ แต่กระดุกกระดิกไม่ได้

อยากเห็นตุ๊กตากลเหมือนกันครับ รู้สึกจะมีการสืบทอดมาบ้างที่วัดไทร เพชรบุรี มีการทำเครื่องตั้งประดับเมรุติดตั้งกลไกต่างๆน่าดูมาก

[เทาชมพู]

ตุ๊กตากลพวกนี้ ทำด้วยวัสดุอะไรคะ  ไม้? ดินปั้น?  หรือเป็นกระดาษปิดหลายๆชั้น  แบบหุ่นกระบอก
เมื่อเคลื่อนไหวได้ แสดงว่ามีการต่อหัว คอ แขน เป็นท่อนๆ  แบบหุ่นกระบอก

เคยเห็นตู้กระจกใส่ตุ๊กตากล  พอหยอดเหรียญลงไปในช่อง  จะมีเสียงเพลง ตุ๊กตาก็เคลื่อนไหวได้จากลวดที่ดึงแขนขาให้ขยับเป็นจังหวะ
ใช้หลักการเดียวกันหรือเปล่าคะ

[Wandee]

ปลื้มมากค่ะที่คุณเทาชมพูสนใจ

ขอเล่าต่อเรื่องการโสกันตพระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์ที่บรรยายเรื่องการประดับตกแต่ง

เขาไกรลาศนั้นสูงสี่วาเศษ บุด้วยดีบุกแล้วด้วยสีเงินทองและนาก
ที่เชิงเขาไกรลาศด้านประจิมทิศ  มีที่สรงน้ำพุออกจากปากราชสีห ๑  ปากโค ๑  ปากอัศดร ๑  ปากคชสารหรึ่ง  มีพระแท่นบัวกลุ่มปิดทองคำเปลวสองชั้น
ที่พระองค์เจ้าจะได้เสด็จขึ้นสรงน้ำบนนั้น

ด้านใต้มีพลับพลาทรงเครื่ององค์หนึ่ง  ปักฉัตรเงินทองนากเจ็ดชั้นล้อมเขา ๑๘ คัน   ราชวัตรทรงเครื่องล้อมเขาทั้งสี่ทิศ

บนวิมานยอดไกรลาศนั้นบุทองอังกฤษย่น  มีม่านหักทองขวางทั้งสี่ทิศ ล้อมบุษบกใหญ่มีราชวัตรทอง แลพระทวารยอดจรนำีมีม่านทองแผ่ลวดปิดทั้งสี่
พระทวารหลังราชวัตรทอง  ปักเครื่องสูงเจ็ดชั้น ๑๒ คันทั้ง ๔ ทิศ


ที่เขาไกรลาศนั้น  มีต้ันไม้ต่างๆประดับด้วยดอกไม้จีน  ผลนั้นแล้วด้วยแก้ว  มีนกต่างๆ
หม่อมเจ้าสัตบันในพระเจ้าบรมวงษเธอพระองค์เจ้าเรณู  แลหม่อมเจ้านิลวรรณในพระเจ้าราชวงษเธอกรมหมื่นอุดมลักษณะสมบัติ ทำถวาย สิบอย่าง
จมื่นวิไชยยุธเดชาคนี ทำรูปนารีแขวนต้นไม้
พระวรวงษเธอพระองค์เจ้าประดิษฐวรการ  พระเทพรจนา  หลวงกัลยาไมยพิจิตร  ปันช้างสิบตระกูล  ช้างนั้นสีต่างๆกัน
ม้าอาชาไนย  ม้่าวลาหก  คชสีห ไกรสรราชสีห  บัณฑุราชสีห  พยัคฆ  หมูหมีแลเลียงผา กินนร  พระอิทร์ทรงช้างเอราวัณ  วิชาธรแลฤๅษี

กรมหมื่นภูมินทรภักดีทำวานรแลชะนีถวาย
หม่อมเจ้าวัชรินทร์ในพระเจ้าราชวงษเธอ กรมขุนบดินทรไพศาลโสภณทำกระรอกแลกระแตถวาย

หม่อมเจ้ายินดีในพระเจ้าบรมวงษเธอกรมพระพิพิธโภคภูเบนทร์ ๑   หม่อมเจ้าสวัสดิ์ในพระเจ้าบรมวงษเธอ กรมพระพิทักษเทเวศ ๑   
หม่อมเจ้าทั่งในพระเจ้าราชวงษเธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี ๑  ทั้งสามนี้ทำงูถวาย

.........................................
........................................
ที่ยอดเขาไกรลาศสี่มุมนั้น มีบุษบกประดับด้วยทองอังกฤษ มีรูปท้่วโลกบาลยินอยู่ในบุษบกที้งสี่
บุษบกด้านอุดรทิศเชิญพระอิศวรพระอุมา   พระมหาวิฆเนศวรู่อยู่ในบุษบกทักษิณทิศ  พระนารายน์พระลักษมีพระมเหศวรีอยู่ในบุษบก

พระเพลิงทรงแรดองค์หนึ่ง  นารายน์ทรงครุฑองค์หนึ่ง  พระไพสบทรงโคองค์หนึ่ง   พระโสมทรงม้าองค์หนึ่ง  ยืนประจำอยู่สี่ทิศ 
หน้าบุศบกนั้นมีเครื่องนมัสการประจำทุกแห่ง

ที่บนเขาไกรลาศและเนินเขานั้น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษ  ทรงทำรถพระอาทิตย์แลรถพระจันทร์  มีดวงจักรกลมหมุนไปได้  จักรเมฆขลารามสูรไล่ตามกัน  แลสุครีพพาลี 

[เทาชมพู]

เขาไกรลาศนั้นสูงสี่วาเศษ บุด้วยดีบุกแล้วด้วยสีเงินทองและนาก
ที่เชิงเขาไกรลาศด้านประจิมทิศ  มีที่สรงน้ำพุออกจากปากราชสีห ๑  ปากโค ๑  ปากอัศดร ๑  ปากคชสารหนึ่ง  มีพระแท่นบัวกลุ่มปิดทองคำเปลวสองชั้น
ที่พระองค์เจ้าจะได้เสด็จขึ้นสรงน้ำบนนั้น

ดิฉันเคยเห็นรูปเขาไกรลาศแบบที่มีน้ำพุจากปากสัตว์ ค่ะ  แต่หาไม่เจอ  คุณพิพัฒน์น่าจะมี

[Kurukula]

เคยเห็นในจิตรกรรมฝาผนังครับ บริเวณที่เขียนโลกสัณฐาน (เรื่องราวเกี่ยวกับโลกและจักรวาล) แถบสะกัดหลังพระประธาน ส่วนที่เขาไกรลาสจำลองคิดว่าน่าจะเป็นการจำลองสร้างสระอโนดาตที่มีน้ำไหลออกมาจากปากช้าง ม้า สิงห์ โค เช่นเดียวกัน ถ้าจำไม่ผิดรู้สึกว่าเคยเห็นมีการทำน้ำพุเช่นนี้ประดับตามวัดบางแห่ง (ไม่แน่ใจว่าที่วัดสามปลื้มหรือเปล่า รบกวนอาจารย์พิพัฒน์ด้วยครับ)

[Wandee]

ขอบคุณคุณเทาชมพูและคุณ Kurukula

ขออนุญาตเล่าต่อในเรื่องกระบวนแห่ฝ่ายหน้าที่เห็นว่าเป็นความที่หาอ่านได้ยาก
(ราชกิจจานุเบกษา  เล่มที่ ๕ นำเบอร์ ๓๖๙  วันอาทิตย เดือน ๔ ขึ้น ๓ ค่ำ  ปีขาน สัมฤทธิศก ๑๒๔๐  แผ่นที่ ๔๗  หน้า ๓๗๕)

โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงษเธอ เจ้าฟ้ามหามาลา  กรมพระบำราบปรปักษ์  พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นนเรศวรฤทธิ  ทรงกะเกณฑ์แลจัดกระบวนคู่แห่หน้าหลังแลยืนกลาบาตประจำริ้ว

ฝ่ายหน้าทั้งสิ้นได้ทรงจัดกระบวน  มีทหารญี่ปุ่น ๙   ทหารอย่างฝรั่งเศส ๒๕  ทหารแตร ๓๐  ทหารนา ๒๐๐  รวม ๒๖๔ คน  กระบวนหน้าตั้งริ้วนอกประตูราชสำราญ

กระบวนหน้า ๑๘๐ คนตั้งริ้วพระราชวังข้างใน(ขอข้ามรายละเอียด/วันดี)



คู่แห่บุตรข้าราชการ   จีนแต่งตัวอย่างจีน ๒๐   อาสาจามแต่งตัวอย่างมาลายู ๒๐  กรมท่าขวาแต่งตัวอย่างแขกเทศ ๒๐  บุตรข้าราชการศีรษะจุก ๘๐  รวม ๑๔๐  กระบวนนำตั้งริ้วในพระราชวังข้างใน
ต้นเชือกเด็กศีรษะจุก  หลวงรัตนา ๑  หลวงมหามณเฑียร ๑    รวม ๒ คน
ปลายเชือกเด็กศีรษะจุก  หลวงวิเชียรไพชยนต์ ๑   หลวงสกลพิมาน ๑  รวม ๒ คน

กระบวนแตรงอน  ๑๐  สารวัตร ๑  รวม ๑๑
ขุนหมื่นเชิญเครื่องสูง  รวม ๒๒ สารวัตร ๒  รวม ๒๔
มหาดเล็กเชิญพระแสงหว่างเครื่อง ๑๐

ขออนุญาตข้าม เจ็ดบรรทัด/วันดี

ขุนหมื่นหามพระราชยานกง ๑๖ สารวัตรกำกับพระราชยาน ๑  รวม ๑๗

คู่เคียง ๑๒ คน(ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ทั้งสิ้น)
กระบวนทหารเดินต่อท้ายข้าหลวง รวม ๒๘๒

กรมอาสาญี่ปุ่น  แต่งตัวอย่างจีนถือขวานจีน  ๖๐
กรมอาสาจาม  แต่งอย่างมาลายูถือหอกคู่  ๖๐
กรมอาสาใหม่ กรมท่าแต่งตัวอย่างแขกเทศถือเสโลเขนหนังดิบ ๖๐
กรมเกณฑ์หัดอย่างฝรั่งสรวมเสื้อเสนากุฏถือพร้าประกัก(รักษาตัวสะกดเดิม) ๖๐  รวม ๒๔๐

กระบวนแต่งตัวถืออาวุธยืนกลาบาตรายทาง .................


(อ้างอิง พจนานุกรมมติชน ๒๕๔๗)
เสื้อเสนากุฏ เสื้อทหารสมัยโบราณ  พิมพ์เป็นลายสีรูปสิงห์ขบสำหรับแต่งเข้ากระบวนแห่ของหลวง
เสโล  เครื่องกันอาวุธ โล่ เช่นถือเสโลโล่ดั้งหอกดาบ  โตมรกำซาบปืนผา(รามเกียรติ์ ร.๒)
เขน  เครื่องป้องกันอาวุธรูปกลมนูนคล้ายกระดองเต่า ทำด้วยโลหะ หนัง หรือหวายถัก  ด้านหลังมีห่วงสำหรับคล้องแขนและมือจับ
พร้า   มีดขนาดใหญ่  เครื่องมือตัดฟัน  มีหลายชนิดเช่นพร้อขอ  พร้ากลาย
       
(อ้างอิง อักขราภิทานศรับท์  บลัดเล ๒๔๑๖ ฉบับอาจารย์แม้นมาศ ชวลิตพิมพ์ถอดแบบ ๒๕๑๔   หน้า ๔๗๑)
พร้า  มีด  คือเครื่องเหล็กใช้สำหรับสับฟันเป็นต้น  มีด้ามทำด้วยไม้  มีคมข้างเดียว  เช่นพร้าโต้คือพร้าหน้าไก่  พร้ากราย  พร้าหวด  หร้าหัวเสียม)

คำถาม
๑. พร้าประกัก  คือ พร้าปะตัก  เป็นไปได้หรือไม่
๒. อาสาจามถือหอกคู่  อาจจะเป็นหอกสั้นได้หรือไม่

[เทาชมพู]

รูปที่ดิฉันเห็น เป็นรูปถ่ายค่ะ คุณ Kurukula
คำถามของคุณ Wandee ไม่มีความรู้จะตอบค่ะ  ต้องรอท่านอื่น

[หนอนบุ้ง]

ดิฉันเคยเห็นรูปเขาไกรลาศแบบที่มีน้ำพุจากปากสัตว์ ค่ะ  แต่หาไม่เจอ  คุณพิพัฒน์น่าจะมี

http://www.reurnthai.com/index.php?topic=1824.0

นี่ค่ะ ลิ้งค์เขาไกรลาศแบบที่มีน้ำพุจากปากสัตว์ คคห 13

[หนอนบุ้ง]

เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ กับพระธิดาทั้ง 3 พระองค์ (จากซ้าย) พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าศรีวิลัยลักษณ์
เจ้าคุณพระประยูรวงศ์อุ้มพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าบัณฑรวรรณวโรภาส
และพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสุวพักตร์วิไลยพรรณ

[หนอนบุ้ง]

พระสนมเอกที่ ร. 5 ทรงรักมาก
เจ้าคุณเจ้าจอมมารดาแพ เจ้าคุณพระประยูรวงศ์