เส่เลเมา

[พวงร้อย]

เพลงเส่เลเมา เป็นเพลงกล่อมเด็กของภาพเหนือ  หลายๆคนช่วยกันแกะและแปลมาก่อน  เอามาแปะใหม่ เผื่อใครยังไม่ได้เห็นนะคะ

เพลงเส่เลเมา

ไก่แจ้ขันเหนอกู้ง นกยูงขันเหนอโห้ย โก้ยคานี้ไผจักมาตั๊ดบ่ม หละๆๆแหล่

(ไก่แจ้ขันเหนือคุ้ง นกยูงขันเหนือห้วย กล้วยเครือนี้ใครจะมาตัดไปบ่ม)

อะโหลโลโล ไปเมืองโก ตวยปี้เงี้ยว.........................(ไปเมืองโกกับพี่ชาวเงี้ยว)
หนตาง ก๊ดเลี้ยว ข้าน้อยจะขอถาม.........................(หนทางคดเลี้ยวข้าน้อยจะขอถาม)
หนตาง เส้นนี้ก่เป๋น ถนนก่เมืองพาน......................(หนทางเส้นนี้หรือจะเป็นถนนสู่เมืองพาน)
เนาะเจ้าปี้เนาะ จะขี่เฮือเหาะ ขึ้นบนอากาศ.............(เนอะ เจ้าพี่เนอะ จะขี่เรือเหาะขึ้นบนอากาศ)

เสเสเมา บ่าเดี่ยวเปิกเซิก.......................................(เสเลเมา เปี่ยกมะล่อกมะแล่กหมดแล้ว)
ข้ามน้ำเลิ้ก ก่บ่ได้ขอดสายโถง.................................(ข้ามนำ้ลึกก็ไม้ได้ขมวดสายมัดปากถุง)
หนามเก๊ดเก๊า ไปจ่องเอาขน ก่แมวโพง....................(หนามกุหลาบป่า ไปจ่อง(สงสัยจะไปเกี่ยว)เอาขนตัวแมวป่า)
ต๋าวันลงเจ้นจะแผวต๋าฝั่ง.........................................(ตะวันจวนจะตกลงที่ฝั่งท่านำ้แล้ว)

เสเลเมา บ่าเดี่ยวจ๊อกป๊อก.......................................(เส่เลเมา ระเหี่ยระห้อยมา)
ไปเล่นพ้ายป๊อก ก็เสียตึงลูก ก็ตึงหลาน.....................(ไปเล่นไพ่ป๊อกก็เสียไปถึงลูกถึงหลาน)
เล่นไปแหมหน้อย ก่เสียตึงปิ่น ก่ตึงลาน....................(เล่นไปอีกหน่อยจนเสียทั้งปิ่นทั้งต่างหู)
เฮย ป้อเฮย ผ้าสีปูเลย ป้าดเกิ่ง ตุ๊มเกิ่ง...................(เฮ้ย พ่อเอ๊ย ผ้าสีไพลจะหลุดแหล่มิหลุดแหล่แล้ว)

อะโหลโลโล ส้มบ่าโอ จิน้ำพริก..................................(ส้มโอจิ้มกับนำ้พริก)
เหน็บดอกปิ๊กซิก มาแป๋งต๋าเหลือบก่ต๋าแล.................(เหน็บดอกไม้ใส่หู แล้วมาทำตาชะมดชะม้อย)
ไปตางปู้นก่เป๋นประตู๋ก่ต้าแป....................................(ไปทางโน้นก็เป็นประตูท่าแพ)
งามนักแก อะโหลโลโล แม่ฮ้าง แม่ม่าย......................(งามนักแล พวกแม่ม่ายแม่ร้างทั้งหลาย)

เข่วล่าสานโถโตมเน้อ พี่บ่ย้อนเมียงหมางล่อลวง อย่าลานโตมตวยสูพี่เล้า หละหละหละแหล่.....

(กินถั่วต้มของแม่จนเมื่อยกราม พี่ไม่ได้จะมาคิดล่อลวงไปทำลาย อย่ามาต้มเอาพี่ไปด้วยเล่า - ตรงนี้มั่วเจ๊า)

เสเลเมา บ่าเดี่ยวปานกว๊าง.....................................(เสเลเมา ส่วนพรานขว้าง)
ไปเซาะซื้อจ๊างก่ํได้คู่เอกงาขาว................................(ไปเสาะซื้อช้างก็ได้คู่เอกงาขาว)
เอาไปลากไม้ ตี้เจงแสนก่เจงดาว............................(เอาไปลากไม้ที่เชียงแสนกับเชียงดาว)
เนาะเจ้าพี่เนาะ ผักกาดเกาะจิน้ำพริกหนุ่ม................(เนาะ พี่เนาะเอาผักกาดมามัดจิ้มนำ้พริกหนุ่ม)

[พวงร้อย]

ตามที่คุยๆกันมา  คุณดาหาชาดาเป็นคนอธิบายความหมายต่างไว้ให้ดังนี้

เพลงนี้มีอายุเป็นร้อยปีแล้ว  
เข้าใจว่าคงเป็นการบรรยายภาพการเดินทางของกองคาราวานหรือ
กองวัวต่าง ที่ไปค้าขาย  โดยเดินทางผ่าน เมืองพาน (เข้าใจว่าเป็น
อำเภอพาน ในจังหวัดเชียงราย)  เพื่อไปสู่  เมืองโก (อาจจะเป็นเมือง
โกกะริก ในเขตพม่า ตรงข้ามกับเมืองตาก หรือชื่อโบราณว่า เมืองระแหง)

เวลาเดินป่าเดินเขา  พอจะเข้าเขตบ้าน จะได้ยินเสียงไก่ขันเหนือคุ้งนำ้  
เป็นสัญญาณว่าเข้าเขตบ้านเรือนคนแล้ว  แล้วเวลาข้ามนำ้ลำธาร  
ก็ต้องเอาเสื้อผ้าข้าวของใส่ถุง เอาเทินหัวไว้  ถ้าไม่มัดปากถุงไว้แน่นๆ  
ของก็ตกน้ำหายไปได้   การบุกป่าฝ่าดงเต็มไปด้วยขวากหนาม  
แม้แต่สัดว์ป่าก็ยังถูกหนามเกี่ยว สาอะไรกะคน  

สมัยนั้นคนพม่าตกอยู่ใต้การปกครองของอังกฤษ  
ก็เริ่มเอาการเล่นพนันไพ่ป๊อกเข้ามา  เป็นที่นิยมกันมาก  
เจ้ามือก็กวาดเกลี้ยงรวยเละ  ได้ทั้งเงินได้ทั้งข้าวของจนทั้งหาบทั้งพาดบ่า  
จะตกมิตกแหล่(ป๊าดเกิ่งตุ้มเกิ่ง) เพราะต้องหอบมากเหลือเกิน

ถ้ามั่วผิดไปก็ขออภัยด้วยนะคะ  คำเมืองโบราณนี่แปลยากจริงๆค่ะ  
ดีว่าได้คนช่วยกันหลายคน

[waree]

ขอบคุณครับเป็นความรู้ที่อยากรู้มาเหมือนกัน ....มีประวัติเพลงอื่นๆไหมครับ...ขอด้วย.
อย่าของอ.พวงร้อย..อภัยวงศ์น่ะครับ

[เทาชมพู]

ขอบคุณค่ะคุณพวงร้อย
อธิบายจนพลอยเห็นภาพตามไปด้วย
อยากถามว่า เส่เลเมา แปลว่าอะไร เพราะเคยได้ยินทำนองเพลงชื่อนี้มาก่อนค่ะ
อีกอย่างเพลงนี้พูดถึงเรือเหาะ ว่า
จะขี่เรือเหาะขึ้นบนอากาศ
คงเป็นในยุคที่ชาวบ้านทั่วไปรู้จักเครื่องบินแล้ว
น่าจะไม่ถึงหนึ่งร้อยปีนะคะ  เป็นไปได้ไหม

[นกข.]

สูมาเต๊อะเจ้า ข้าเจ้าเป๋นคนใต้อู้กำเมืองกะบ่จ้างเจ้า แต่ว่าข้าเจ้าเป๋นคนใต้ใจดี๋แต้ๆ บ่ใจ้คนใต้ขี้จุ๊หนาเจ้า-
วันนี้มาแอบขโมยฟังเพลงเส่เหลเมา  เผื่อว่าจะเอาไปออกเงี้ยวได้บ้างครับ เกือบจะหมดสิบสองภาษาแล้ว เหลือแต่ข่า (เล่นยังไงก็ไม่รู้) ญี่ปุ่น ลาว (พอมั่วได้) กับเงี้ยวเท่านั้น
ขอบคุณนักเจ้า

[โต้โผเจ้าใหม่]

มาตามพระเอกลิเกไปต้อนรับแม่ยก กะแต่งเครื่องลิเกชุดใหม่ รอได้แล้วครับ
เข้ามาซ้อมออกเงี้ยวอยู่นี่เอง

[พวงร้อย]

คุณเทาชมพูคิดเหมือนดิฉันเป๊ะเลยค่ะ  ตอนนั้นก็ถามคุณดาหาชาดาไว้เหมือนกัน  เธอก็ตอบไว้อย่างนี้ค่ะ (คัดเอามาแปะเลย)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------
ยังติดใจตรงเครื่องบินน่ะค่ะ ไปค้นดูปรากฏว่าพี่น้องตระกูลไรท์ทดลองบินสำเร็จเป็นครั้งแรกในปี คศ ๑๙๐๓ ยังไม่ถึงร้อยปีดีนัก
ชักสงสัยแล้วค่ะ ว่าเพลงนี้จะอายุน้อยกว่าร้อยปีมากรึเปล่า เพราะเครื่องบินเอามาใช้กันจริงจังก็คงจะเป็นหลังสงครามโลกครั้งที่ ๑
ไม่ทราบว่าพวกอังกฤษเอาพม่าเป็นเมืองขึ้นเมื่อไหร่ ใครมีหนังสือช่วยค้นหน่อยได้มั้ยคะ เพราะคิดว่าในสมัยแรกๆ อาจเป็นไปได้ว่า
พวกอังกฤษเอาเครื่องบินขนาดเล็กมาตรวจสังเกตการณ์ เพราะป่าดงทึบมาก จนชาวบ้านได้เห็นเอามาพูดถึงกัน

จากคุณ : พวงร้อย - [19 มี.ค. 13:24:55]

เรื่องเรือเหาะนี่ อาจจะไม่ได้มาจากเครื่องบินนะคะ กลับไปดูในวรรณคดีเก่า ๆของล้านนาซึ่งก็เหมือนกับที่อื่น
ๆคือมีความคิดฝันที่จะเหาะเหินเดินอากาศได้เหมือนนกเหมือนกัน เรื่องเรือเหาะน่าจะอยู่ในเรื่องค่าวหงส์หินหรือไงเนี่ยถ้าจำไม่ผิด

เป็นไปได้ว่าเพลงนี้อาจจะมีอายุน้อยกว่าร้อยปี หรืออาจแต่งเสริมบางส่วนขึ้นมาตามเหตุการณ์ ถ้าคาดว่าเพลงนี้แต่งขึ้นทีเดียวกันทั้งหมด
การเดาอายุน่าจะดูจากตอนที่ซื้อช้างไปทำป่าที่เชียงแสนกับเชียงดาว ป่าตรงนั้นให้สัมปทานเมื่อไร ก็ย้อนลงมาหลังจากนั้นคงไม่นานนัก

จากคุณ : ดาหาชาดา - [19 มี.ค. 14:13:55]

นั่นซีคะ  เล่นลิเกต่อเถอะค่ะ  รอดูด้วยคนค่ะ

[พวงร้อย]

อ้อ ลืมไปอีกอย่าง  ที่คุยๆกันไป  ยังไม่มีใครทราบเลยค่ะ ว่า เส่เลเมา นี่แปลว่าอะไร

[นกปิ๊ดตะลิว]

ข้าเจ้าเป๋นคนเจียงใหม่แต๊ๆเจ้าาาา
มีคนเก่าคนแก่สันนิษฐานว่า เป็นคำขึ้นต้นเวลาร้องเพลงซอคำเมืองของคนทางเหนือ อาขขะเหมือนเวลาขึ้นต้นเพลงพวงมาลัย หรือเพลงฉ่อยของคนภาคกลาง ข้อสันนิษฐานนี้นี้ไม่แน่ใจนะคะ
แต่เรามีเพลงกล่อมเด้กเก่าแก่ของคุณตาเราเป็นเพลงกล่อมเด้กภาษาญองด้วยล่ะเดี๋ยวว่างๆ จะเอามาฝาก คุณตาเราตอนนี้อายุ  90  แล้วล่ะคาดว่าเพลงนี้คงเก่ามาก ได้ยินตอนกลับไปอยู่เชียงใหม่ตอนเศรษฐกิจสลบเหมือด ขอกลับไปดูที่จดไว้ก่อนนะคะแล้วจะเข้ามาใหม่

[พวงร้อย]

ขอบคุณมากเลยค่ะ คุณนกปิ๊ดตะลิว  ดีใจมากค่ะ  เพราะเกรงว่าวัฒนธรรมเหล่านี้จะสูญหายไปหมด  ถ้าเราไม่ช่วยกันรักษาเอาไว้นะคะ  แล้วจะรอค่ะ

[นกปิ๊ดตะลิว]

ปะใส่กล๋อนของคนบ่เก่าตางเหนือ เลยเอามาหื้อ ตี้ว่าจะไปเซาะเพลงกล่อมละอ่อน ขอหื้อรอซักกำมัน ผันวรรณยุกต์ยากแต๊ๆ
เขียนแค่นี้ก้แย่แล้วค่ะ เอาอาขยานล้านนามาฝาก อาจจะเคยได้ยินมาบ้าง

อายุซิบปี๋ อาบน้ำบ่หนาว
อายุซาวปี๋ แอ่วสาวบ่ก้าย
สามซิบปี๋ บ่หน่ายสงสาร
สี่ซิบปี๋  เยี้ยะก๋านเหมือนฟ้าผ่า
อายุห้าซิบปี๋ สาวด่าบ่เจ็บใจ๋
หกซิบปี๋ ไอเหมือน(ฝ้านโขก)
เจ็ดซิบปี๋ บ่โหกเต็มตั๋ว
แปดซิบปี๋ ไข้หัวเหมือนไห้
เก้าซิบปี๋ ไข้ก่อต๋ายบ่ไข้ก่อต๋าย

เชิญช่วยกันแปล มีสองคำที่ไม่แน่ใจว่าเขียนมาถูกหรือเปล่าจะกลับไปถามคุณแม่ให้อีกทีค่ะ