ผญา ภูมิปัญญาไทยอีสาน

[จิตแผ้ว]

 หลายคนคงรอคอยด้วยความระทึกในดวงหทัย

[จิตแผ้ว]

 อย่าได้ขัวๆฮ้อง     เสมอกากินไข่     อย่าได้เป็นดังนกใส่ฮ้อง    ลางเข้มข่มแข็ง    เป็นหญิงนี้   ให้ธรรมเนียมนามไก่    ไก่มันช่างฟักช่างป้อง
ปองลูกให้ใหญ่สูง

[thawankesmala]

 เข้าไม่ถึงแก่นครับ แปลให้หน่อยครับขอบคุณมาก

[จิตแผ้ว]

 เตือนว่า จะกระทำการสิ่งใดให้กระทำด้วยความสุขุมรอบคอบ นุ่มนวล อย่ากระโตกกระตาก โหวกเหวก โวเว โวยวาย อย่าให้เหมือนอีกา ที่ลักไข่เขากิน กินไป ร้องไป มันก็อันตรายต่อตัวเอง  เป็นผู้หญิงให้ยึดแบบการเลี้ยงลูกของไก่ที่คอย
ดูแลเอาใจใส่ประคบประหงมลูกจนเติบใหญ่ อะไรประมาณนี้ หากมีท่านผู้รู้ท่านใดจะร่วม
แบ่งปันความรู้ก็ขอควากรุณาด้วยนะครับ

ให้ส่างบ้อน                  เสมอดั่งปลาหลด
อย่าได้แปนคุยลอย             ดั่งปลากระโทงใบ้
ให้ข่อยทำเพียรสร้าง             เสมอแตนแปงส่อ
ให้ส่างก่อสืบไว้                เสมอผึ้งสืบฮัง

[จิตแผ้ว]

 ไหมบ่มีครั่งย้อม      คือป่านชาวกะเลิง     ดำบ่แดงพอกะเทิน

ส่วนสิเสียเชิงผ้า


คันเจ้ามีเข็มแล้ว      ให้ถามไหมดูก่อน     ไหมบ่มีฮ้อยก้น   สนได้กะบ่งาม

[thawankesmala]

ได้กินย้อนผี ได้สี่ย้อนฝัน

หมายถึงผู้ชายโหลยโท่ย ครับ

[Aidin]

ทุกยากฮ้าย ปากกำกินมันหมก คันบ่กินมันหมก ปากบ่ดำปานนี่

[Bana]

ปากก่ำกินมันหมก  คั่น บ่ กินหมกมัน ปาก บ่ ดำ ปานนี้


"ผญา" หมายถึง ปัญญา, ปรัชญา, ความฉลาด,ความรู้  เป็นสิ่งที่สะท้อนถึงวิถีชีวิตของคนอิสาน  เป็นวรรณกรรมท้องถิ่นแบบหนึ่ง  เป็นคำสอนที่บอกต่อๆกันมา

เกิดสัพพะสิ่งฮ้อน  สัพพะฮ้นสันได๋
เข้ามาเฮือนไท  แปรเป็นเฮือนลาวได้
คำบุฮานว่าไว้  เข่า (ข้าว) เต็มเล้านั่งเว้ากะคือ เงินเต็มถังเว้าหยังกะได้

หากว่าอ้ายจิตแผ้ว       มีแนวกลอนม่วนๆ
พวกกระบวนคำเว้า      เล่นสาวมี บ่ น้อ
น้องอยากขอไปต้าน    ตามสันดานของคนหนุ่ม
ใจฮักมาเป็นปุ้ม          บาดสิเว้าคั่น บ่เป็น

[กงกง]

เข้ามาอ่านอีกคนครับ ดีครับ ที่มีแบบนี้มาให้อ่าน แถวๆบ้านผมเลยครับ เดี๋ยวจะลองหาหนังสือที่บ้านดู มาแบ่งปันกันครับ

ผ่านมาจะครบขวบปีแล้ว จนกระทั่งคุณตาเจ้าของหนังสือ จากไปแล้ว...
แต่สัญญา ต้องเปนสัญญา...สัญญา ว่ามาต้องมา...มาแบ่งปัน แน่นอนครับ

[จิตแผ้ว]

สิบปีกะสิถ้าซาวพรรษากะสิอยู่ คันบ่ได้เป็นคู่เห็นแต่อุแอ่งน้ำกะปานได้นั่งเทียม


นกเขาตู้พรากคู่กะยังขัน กาเวาวอนพรากฮังกะยังฮ้อง
น้องพรากอ้ายคำเดียวบ่เอิ้นสั่ง คันบ่เอิ้นสั่งใกล้ขอให้เอิ้นสั่งไกล



อย่าให้เสียแฮงอ้ายเดินทางหิวหอด คือดั่งม้าอยากน้ำเดือนห้าหอดหิว
คันบ่กูร์ณาอ้าย เห็นสิตายม้อยระแหม่ง เห็นสิตายหอดแห้งหิวน้ำหอดแฮง

[จิตแผ้ว]

คันเจ้าได้ขี่ซ้างกั้งฮ่มเป็นพระยา  อย่าได้ลืมคนทุกข์ผู้ขี่ควายคอนกล้า  คันเจ้าได้ขี่ซ้างกั้งฮ่มสัปทน อย่าได้ลืมคนจนผู้แห่นำตีนซ้าง

[จิตแผ้ว]

ตีเจ็บแล้วแสนสิออยกะปานด่า  แม่นว่าเว้าจ้อยจ้อยกะปานไม้แดกตา
 
ใจประสงค์สร้าง  กลางดงกะว่าท่ง ใจขี้คร้าน กลางบ้านกะว่าดง


ใจบ่โสดาด้วยเว้าแม่นกะเป็นผิด  ใจบ่โสดาดอมเว้าดีกะเป็นฮ้าย


 ขันตีตั้งสัจจังหมั้นเที่ยง  บ่ได้คึดเบี่ยงเลี้ยวลวงล้อหลอกใผ ปานใดเดสิได้จูงแขนเข้าพาขวัญป้อนไข่หน่วย มือขวาป้อนไข่อ้าย


มือซ้ายป้อนไข่นาง

[CrazyHOrse]

อ่านแล้วรู้สึกทุกครั้งว่าโคลงสี่นี้มีรากฐานจากทางอีสานบ้านเฮานี่เอง

ผมเคยเซฟบทความเรื่องวรรณกรรมอีสานไว้นานแล้ว ยังไม่ได้เอามาอ่านจริงจังสักที

ว่างๆจะขออนุญาตงัดมาคุย ขอความรู้จากเจ้าถิ่นตัวจริงครับ

[Bana]

บาปบุญ
บุญบาปนี้เป็นคู่คือเงา                                  เงานั้นไปตามเฮาสู่วันบ่มีเว้น
คันเฮาพาเล่นพามันเต้นแล่น                         พามันแอะแอ่นฟ้อนเงานั้นแอ่นนำ
เฮานั่งยองย่อเงาก็นั่งลงนำ                           ยามเฮาเอาหลังนอนก็อ่อนลงนอนด้วย
คันเฮาโตนลงห้วยภูเขาหลายหลั่น                  ขึ้นต้นไม้ผาล้านด่านเขา
เงาก็ตามเลี้ยวเก๊าะเกี่ยวพันธนัง                     บ่ได้มียามเหินห่างไกลกันได้
อันนี้สันใดแท้ทั้งสองบุญบาป                        มันก็ติดต่อก้นนำส้นผู้ทำ นั้นแหล่ว

น้ำพึ่งเรือเสือพึ่งป่า
คือดังปลาอาศัยน้ำ                น้ำกะเผิ่งวังปลา
ปลาอาศัยวังเวิน                   จึ่งล่องลอยนาน้ำ
ทามอาศัยห้วย                     งัวควยอาศัยแอก
ตาแฮกอาศัยไก่ต้ม               จึงโดนตุ้มจากคอน
คือดังคอนอาศัยไม้               นกใส่อาศัยโกน
คนกะอาศัยคน                     เผิ่งกันโดยด้าม
คามอาศัยหม้อ                     หมอมออาศัยส่อง
ฆ้องอาศัยไม้ฆ้อน                 ตีต้องจึงค่อยดัง

[Bana]

ผญาเกี้ยวห่อโคลง
ผญา
*** ใจประสงค์ต่อไม้........จังได้แบกขวานมา
ใจประสงค์ต่อปลา........จังแบกแหมาพร้อม
โคลง
....ใจจงจำนงค์ไม้........จึงมา น้องเอย
บนบ่ขวานเตรียมดา.......ดีพร้อม
ประสงค์ต่อปูปลา..........จึ่งด่วน
แหพี่มาเตรียมต้อม........ต่อเนื้อปลามัน

โคลงมีน้อยครับท่าน CH ส่วนมากจะเป็นกาพย์  ถ้าโคลงก็จะเป็นโคลงดั้นโบราณ  ที่ไม่ค่อยยึดเอกโทมากนัก  โดยมากจะยึดเสียงมากกว่ารูป  มีทั้งโคลงสอง  โคลงสาม  โคลงสี่  และมากที่สุดคือโคลงห้า  ในวรรณคดีท้าวฮุ่งจะเป็นโคลงโบราณชัดเจนครับ  เห็นที่วิเคราะห์ชัดเจนในเรื่องโคลงโบราณเป็นแบบวิชาการ  ก็มีแต่ท่านจิตร ภูมิศักดิ์  ที่ริเริ่มดึงโคลงห้าแบบโคลงลาวโบราณ  ออกมาจากโคลงสลับร่าย  หรือที่เรียกว่า ลิลิต  หามาวิเคราห์สิครับท่าน CH  ผมว่าน่าศึกษาครับ...