ประวัติวังสระปทุม

[ตะวันใหม่]

 เรียน ท่านผู้รู้เรื่องวังสระปทุม

ดิฉันสนใจเรื่องวังสระปทุม จากที่อ่านพบว่าตัวเรือนวังสระปทุมได้สร้างโดยสมเด็จพระพันวัสส าฯ หากแต่วังสระปทุม และสระปทุม มีมาตั้งแต่ในสมัยรัชกาลที่ 4 ท่านสร้างเป็นที่พักผ่อนชานเมือง และเท่าที่ทราบท่านได้ให้เจ้าจอม ท่านหนึ่งอาศัยอยู่  ไม่ทราบว่ามีท่านผู้รู้ท่านใดพอจะทราบประวัติหรือชื่อเจ้าจอม ท่านนี้บ้างค่ะ  

ได้มีผู้ใหญ่ท่านเล่าให้ฟังคร่าวๆ ว่าเจ้าจอมท่านนี้มีแม่เป็นเชื้อมอญ และพ่อเป็นชาวจีน ท่านขออนุญาตรัชกาลที่ 4 ไม่เข้าวังหลวง ขออยู่ดูแลพ่อแม่ที่สระปทุม เนื่องจากท่านมีญาติพี่น้องเป็นชาวสวนอาศัยบริเวณนั้น คือบริเวณจุฬา สี่พระยา ดิฉันอยากทราบชื่อและประวัติเจ้าจอมท่านนี้ค่ะ ไม่ทราบว่าจะค้นข้อมูลได้ที่ไหน เพราะทราบประวัติมาคร่าวๆ เพียงแค่นี้   ขอรบกวนให้คำแนะนำด้วยค่ะ

[ตะวันใหม่]

 ดิฉันได้ข้อมูลเพิ่มเติมมาว่า เจ้าจอมท่านนี้ได้เสียชีวิตในการคลอดพระองค์เจ้าในวันเดียวกัน ไม่แน่ใจว่าจะเรียกท่านว่าเจ้าจอมมารดา หรือเจ้าจอม  
บิดาเจ้าจอมท่านนี้เป็นชาวจีนปฏิบัติหน้าที่เป็นเจ้าภาษีนายอากร ในเขตคลองตัน วัดใหม่ช่องลม

มารดาของเจ้าจอมท่านนี้เป็นชาวมอญที่หลบหนีภัยพม่าในครั้งกรุงศรีฯ แตก และถูกพม่าจับตัวมา เมื่อมาถึงบริเวณคลองตันชาวมอญกลุ่มนี้ได้กระโดดน้ำหนี ซ่อนตัวในกอสวะ ผู้ที่รอดจากการค้นของพม่าได้หลบซ่อนมาตั้งหลักแหล่งบริเวณนั้น หัวหน้ากลุ่มมีอาชีพเป็นหมอรักษาชาวบ้านละแวกนั้น

เรื่องนี้คุณพ่อท่านเล่าให้ฟัง เป็นเรื่องที่คุณย่าท่านเล่าให้คุณพ่อฟังมานานแล้ว เมื่อถามชื่อคุณพ่อท่านจำไม่ได้ ดิฉันจึงค้นหาแต่ไม่พบข้อมูลจึงได้เรียนถามมาในกระทู้นี้ หากมีท่านใดพอจะทราบ หรือแนะนำแหล่งข้อมูลให้ได้ รบกวนขอความกรุณาด้วยเนื่องจากจะนำข้อมูลมาเขียนเป็นเรื่องการบอกเล่าของคุณพ่อเอาไว้ให้ลูกหลานได้อ่าน

[เทาชมพู]

 ไม่เคยได้ยินประวัติเจ้าจอมท่านนี้เลยค่ะ    
เป็นครั้งแรกที่ได้ยินว่ามีเจ้าจอมในรัชกาลที่ 4 ที่ได้รับอภิสิทธิ์ให้อยู่กับพ่อแม่นอกวังได้ ทั้งที่ก็ยังเป็นเจ้าจอมอยู่  
เพราะคุณบอกว่าท่านถึงแก่กรรมตอนคลอดพระองค์เจ้า  ก็หมายความว่าท่านยังดำรงสถานภาพเจ้าจอมระหว่างที่อยู่นอกวัง

เห็นมีแต่ว่า เจ้าจอมท่านใดที่ประสงค์จะกราบบังคมลาออกจากตำแหน่งเจ้าจอม กลับไปอยู่ข้างนอกละก็ ทำได้ตั้งแต่ต้นรัชกาลที่ 4  
แต่ว่าต้องไม่ใช่เจ้าจอมมารดา  พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 ไม่โปรดในกรณีหลัง

ถ้าท่านผู้นั้นไม่มีพระองค์เจ้า ขาดจากสถานภาพเจ้าจอมแล้ว ก็ไปเริ่มต้นใหม่มีสามีใหม่ได้  ไม่ผิดอะไร
แต่ถ้ายังเป็นเจ้าจอม   กลับออกมาอยู่นอกวังกับพ่อแม่  แล้วยังตั้งครรภ์อีก  ตายตอนคลอดเสียด้วย  ยังไม่เคยรู้ และแปลกใจว่าเป็นไปได้ด้วยหรือ

ที่ดินตรงวังสระปทุม  ดิฉันเข้าใจว่าสมเด็จพระพันวัสสาท่านทรงซื้อที่ดินเปล่าๆ ไม่ไกลจากวัดปทุมฯ แล้วทรงให้ปลูกตำหนักขึ้น  ไม่ใช่ปลูกลงไปบนวังหรือตำหนักเดิมค่ะ

[นางมารน้อย]

ดิฉันอ่าเรื่องเจ้าจอมหลายท่านมาก็มากแต่ไม่เคยได้ยินเลยค่ะ ถ้าได้รับพระกรุณาเป็นกรณีพิเศษแบบนี้น่าจะเคยผ่านหูผ่านตาบ้างนะคะ แต่ไม่เคยได้ยินเลย

[ตะวันใหม่]

 เรียน คุณเทาชมพู และคุณนางมารน้อย

ขอขอบคุณค่ะที่ให้ข้อมูล

ดิฉันกำลังทำบันทึกเรื่องเล่าของพ่อ คุณพ่ออายุ 84 ปี ช่วงหลังนี้มีเวลาอยู่กับพ่อ ท่านจึงเล่าเรื่องเก่าๆ ให้ฟัง เรื่องเจ้าจอมนี้เป็นเรื่องที่คุณพ่อบอกว่าคุณย่าเล่าให้ฟัง เพราะพ่อของเจ้าจอมท่านมีบุตรสาวคนเดียว คือเจ้าจอมท่านนี้ เมื่อเจ้าจอมท่านนี้เสียชีวิต คุณแม่ของคุณย่าซึ่งมีศักดิ์เป็นหลานสาว จึงดูแลท่าน รวมถึงคุณย่าดิฉันก็ได้ดูแลคุณตาขุน...ท่านนี้ด้วย

คุณพ่อบอกว่า จำชื่อคุณตาขุนท่านนี้ไม่ค่อยได้ ขุนพัด หรือ ขุนชัด แม้กระทั่งชื่อเจ้าจอมก็จำไม่ได้ จำได้ว่าพ่อท่านเป็นเจ้าภาษีนายอากร เมื่อบุตรสาวได้เป็นเจ้าจอม ท่านได้ขอพระราชทานที่สวนมะลิ (บริเวณ จุฬาฯ) ให้พ่อท่านอาศัยอยู่เพื่อจะได้ใกล้วังสระปทุม และดิฉันก็ไม่แน่ใจว่าเจ้าจอมท่านนี้อยู่วังหลวงแล้วตามเสด็จมาวังสระปทุม ..หรืออย่างไร แต่คุณพ่อบอกว่าคุณย่าเล่าว่าเจ้าจอมท่านนี้จะอาศัยอยู่เรือนไม้ข้างๆสระ ท่านเสียชีวิตตั้งแต่ยังสาวเนื่องจากคลอดพระองค์เจ้า เสียชีวิตทั้งแม่และลูก  
คุณพ่อยังเล่าต่อว่า รัชกาลที่4 ท่านทรงโปรดเจ้าจอมท่านนี้มากและได้ทรงเห็นในช่วงที่ดูแลการทำสระปทุมจึงให้มาขอเป็นเจ้าจอม
สำหรับขุนพัด หรือขุนชัด นี้ ท่านได้ถวายที่สวนมะลิคืนในสมัยรัชกาลที่ 5 และท่านก็มาอาศัยอยู่กับคุณยายของคุณพ่อดิฉันที่สี่พระยา

นี่เป็นสิ่งที่คุณพ่อเล่าให้ฟังท่านยังไม่หลง แต่ที่ท่านเล่าเป็นเรื่องที่ท่านได้รับฟังจากคุณย่า ดิฉันกำลังจัดทำบันทึกเรื่องต่างๆ เอาไว้ให้ลูกหลานอ่าน จึงพยายามหาชื่อของ เจ้าจอมท่านนี้ รวมถึงพ่อของท่านเจ้าจอมท่านนี้ด้วย

หากจะกรุณารบกวนช่วยแนะนำเอกสารเกี่ยวกับเจ้าจอมในรัชกาลที่ 4 ให้ดิฉันได้ค้นคว้าจะเป็นพระคุณค่ะ

[เทาชมพู]

 อยากจะช่วยสืบหาให้แต่จนใจจริงๆ    เท่าที่ฟังมาข้อมูลก็ยังสับสนอยู่ เป็นวังสระปทุม หรือวัดปทุม ดิฉันก็ไม่แน่ใจ
ถ้ามีเจ้าจอมมาอยู่นอกวังจริง ก็น่าจะเป็นการตามเสด็จมาชั่วคราว  

ลองไปหาหนังสือของคุณส.พลายน้อย ชื่อ "พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดา" อ่านดูนะคะ เผื่อจะเจอ

[ตะวันใหม่]

 เรียนคุณเทาชมพู
ได้มีโอกาสคุยกับคุณพ่อตอนเย็น คุณพ่อบอกว่าเจ้าจอมท่านนี้มักจะขอตามเสด็จมาวัดสระปทุมเสมอ เพื่อจะได้มาพบเจอญาติพี่น้องที่อยู่บริเวณนั้น ท่านจะพักที่เรือนไม้ข้างวัดที่รัชกาลที่ 4 ท่านทรงสร้างไว้สำหรับเป็นที่ประทับเวลาที่เสด็จมาที่วัดสระปทุม ตอนนั้นดูเหมือนยังไม่เรียกเป็นวังสระปทุม และขุนพัดพ่อของเจ้าจอมก็ได้รับพระราชทานที่ดินอยู่บริเวณใกล้ศาลเจ้าแป๊ะกงซัน ที่ทำสวนดอกไม้ แถวหอพักชายเก่า ไม่แน่ใจว่าท่านถวายคืนหรือโดนเวนคืน

ดิฉันได้ข้อมูลเจ้าจอมที่คิดว่าน่าจะใช่ ก็คือ เจ้าจอมมารดาเชยเพราะมีพระองค์เจ้า และสิ้นพระชนม์ในวันที่ประสูติ แต่ไม่มีข้อมูล ตระกูลของท่านเลยค่ะ   ไม่ทราบว่าพอจะแนะนำหนังสือเกร็ดประวัติศาสตร์ในรัชกาลที่ 4 เพื่อค้นคว้าเพิ่มเติมได้หรือไม่ค่ะ  
ขอขอบคุณล่วงหน้าค่ะ

[เทาชมพู]

 ไปค้นจากหนังสือของคุณ ส. พลายน้อยเล่มที่บอกไว้ข้างบน  
เจ้าจอมมารดาเชย  ไม่มีประวัติระบุไว้เลย  บอกแต่ว่า มีพระองค์เจ้าหญิงซึ่งสิ้นพระชนม์ในวันประสูติ  ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๑๐ ค่ะ

[ศิษย์มารบูรพา]

เอารูปมาฝากครับ

[หยดน้ำ]

 เอาข้อมูลมาฝากครับ  เผื่อจะเป็นประโยชน์  "วังสระปทุม"  มิได้เป็นส่วนหนึ่งของ  "พระราชวังสระปทุม"  ครับ  วังสระปทุมถูกสร้างขึ้นบนที่ดินที่รัชกาลที่  5  สร้างพระราชทานสมเด็จเจ้าฟ้ามหิดลอดุลเดช  ส่วนพระราชวังสระปทุมนั้นรัชกาลที่  5  โปรดให้ใช้เป็นโรงทหาร  จนกระทั่งในสมัยรัชกาลที่  6  จึงได้พระราชทานให้เป็นวังที่ประทับของสมเด็จเจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก



ในพระราชพงศาวรดารรัชกาลที่  4  ของเจ้าพระยาทิพกรวงศ์ฯ  (ขำ บุนนาค)  เขียนเกี่ยวกับพระราชวังสระปทุมไว้ว่า

"...ในเดือนอ้ายนั้นแล้วทรงพระราชดำริห์ว่า  ท้องนาที่หลวงอยู่ในคลองบางกะปิรายหนึ่งจะทำเป็นสระบัวปลูกบัวต่างๆ  ไว้ชมเล่น  จึงโปรดให้สมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อยเป็นแม่กอง  พระยาสามภพพ่ายเป็นนายงานจ้างจีนขุดสระบัว  ให้เป็นเกาะน้อยใหญ่ลดเลี้ยวกันไป  ถ้าที่ไม่พอก็ให้ซื้อที่ราษฎรต่อไปอีก  สมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อย  พระยาสามภพพ่ายทำพระที่นั่งประทับแรมองค์หนึ่ง  ทำพลับพลาโรงละครที่เจ้าจอมอาไศรยโรงครัวข้างใน  และโรงเลี้ยงขุนนางฃ้างน่า  ฝ่ายข้างใต้ให้สร้างวัดขึ้นวัดหนึ่ง  ประทานชื่อวัดประทุมวรรณาราม  นิมนต์พระสงฆ์ธรรมยุติไปอยู่  เจ้าอธิการชื่อพระครูประทุมธาดา  แล้วขุดสระใหญ่มีเกาะน้อยเกาะใหญ่ในกลางสระ  ...  ถึงน่าฤดูแล้งเดือนญี่ข้างขึ้นให้ไขน้ำไว้เปี่ยมสระ  เสด็จประทับแรมอยู่สองราตรีบ้างสามราตรีบ้าง  ให้พระราชวงษานุวงษแลข้าราชการฝ่ายในลงเรือพาย  เก็บดอกบัวแลพรรณดอกไม้แลพรรณผักต่างๆ  เล่นเป็นการสนุกนิ์  ..."


ส่วนฝ่ายในที่โปรดให้กราบบังคมทูลลาออก  อย่างที่คุณเทาชมพูบอกอ่ะครับ  รัชกาลที่  4  ท่านโปรดให้เจ้าจอมมารดาลาออก  ฝ่ายใน  12  ท่านแรกที่ลาออก  มีดังนี้

เผือก  บุตรพระยาประชาชีพ  (คต)  เจ้าจอมในรัชกาลที่  3  พนักงานชวาลา
แสง  บุตรพระยาพชรฎา   (น้อย)  เจ้าจอมในรัชกาลที่  3  พนักงานพระสุธารส
หุ่น  บุตรพระหฤทัย  เจ้าจอมอยู่งาน
ตาด  บุตรนายศรีมหาดเล็ก
เลี่ยม  บุตรพระยาราชภักดีศรีรัตนราชสมบัติ
พุ่ม  บุตรพระประชาชีพ  (กระต่าย)
กลีบ  บุตรพระประชาชีพ  (กระต่าย)
สังวาล  บุตรพระราชสมบัติ
ปริก  บุตรหลวงอุดมจินดา
เลี่ยม  บุตรหลวงอุทยานธิกรณ์
สารภี  บุตรขุนนรินทร..
พัน  บุตรขุนชำนาญคดี

[ตะวันใหม่]

 ขอขอบคุณทุกท่านค่ะที่กรุณาให้ข้อมูล แต่ตอนนี้กำลังค้นหาเรื่องเจ้าจอมมารดาเชย ค่ะ คาดว่าน่าจะใช่ ท่าน หากมีข้อมูลเพิ่มเติม ขอความกรุณาด้วยนะคะ  ขอขอบคุณล่วงหน้าค่ะ