หินยานกับมหายาน

[ชิตนาวิน]

 อยากทราบว่าลัทธิหินยาน กับมหายาน ของพุทธศาสนามีความเป็นมาอย่างไรครับ    

[โพธิ์ประทับช้าง]

ช่วงสัปดาห์นี้ มีวันสำคัญทางศาสนาถึง ๒ วัน ได้แก่ วันเข้าพรรษา และ วันอาสาฬหบูชา เลยอยากจะขอรับใช้ท่าน ในเรื่องราวที่เกี่ยวกับพุทธศาสนา ด้วยสติปัญญาอันน้อยนิด หากผิดพลาดประการใด ต้องขออภัยไว้ด้วยนะครับ ลองทำความเข้าใจเบื้องต้นกันก่อน จะได้พอทราบเรื่องราวคร่าวๆ เกี่ยวกับมหายาน แล้วมีโอกาสจะมาเล่าให้ฟังอีกว่ามหายานมีมาอย่างไรครับ ก. ครั้งที่พระพุทธองค์ยังทรงพระชนม์อยู่ พระเทวทัต พระญาติของพระองค์ (พระเชษฐาของพระนางยโสธราพิมพา) ได้เคยพยายามแยกสงฆ์ออกไปปกครองต่างหาก แต่พระพุทธองค์ได้ทรง ปฏิเสธและอธิบายว่า การแยกสงฆ์เป็นฝักฝ่ายนั้นไม่นำมาซึ่งผลดี แต่พระเทวทัต ก็ได้ทูลขอแล้วขออีก พระพุทธองค์ก็ทรงปฏิเสธทุกครั้ง ความริษยาและความแข่งดี ของพระเทวทัตนั้นได้เพิ่มมากขึ้น กลายเป็นการจองเวรต่อพระพุทธองค์

[โพธิ์ประทับช้าง]

ข. การสังคายนาพระไตรปิฏกครั้งใหญ่ ๔ ครั้ง ในอินเดีย I. สังคายนาพระไตรปิฏก ครั้งที่ ๑ (ปฐมสังคายนา) (The First Buddhist Synod) ---------------------------------------------------------------------------------------------- - กระทำภายหลังที่พระพุทธองค์ปรินิพพานแล้วราว ๓ เดือน - ณ ถ้ำสัตตบรรณคูหา เขาเวภาระ เมืองราชคฤห์ แคว้นมคธ (ราชคฤห์ ล้อมรอบด้วยภูเขาทั้ง ๕ คือ ๑.เวภาระ ๒.ปัณฑวะ ๓.เวปุลละ ๔.อิสิคิริ ๕.คิชฌกูฏ) - พระเจ้าอชาตศัตรู เป็นองค์ศาสนูปถัมภ์ - มีเหตุมาจากภิกษุสุภัททะ จ้วงจาบพระธรรมวินัยและแสดงอาการปิติ หลังจากพุทธปรินิพพานได้ ๗ วัน - ๗ เดือนจึงสำเร็จ ทำให้การร้อยกรองพระไตรปิฎกเป็นหมวดหมู่เกิดขึ้นเป็นครั้งแรก - พระมหากัสปเป็นประธาน เป็นผู้สอบถาม - พระอุบาลีเป็นผู้ตอบข้อซักถามทางวินัย - พระอานนท์เป็นผู้ตอบข้อซักถามทางธรรม - มีพระอรหันต์ประชุมกัน ๕๐๐ รูป ร่วมประชุม - ร้อยกรองพระธรรมและพระวินัย - เริ่มปรากฏความไม่ลงรอยในหมู่ภิกษุสงฆ์เกี่ยวกับพระธรรมและพระวินัย แต่ไม่มีการแตกแยก

[โพธิ์ประทับช้าง]

II. สังคายนาพระไตรปิฏก ครั้งที่ ๒ (ทุติยสังคายนา) (The Second Buddhist Synod) ---------------------------------------------------------------------------------------------- - กระทำภายหลังที่พระพุทธองค์ปรินิพพานแล้ว ๑๐๐ ปี - ณ วาลิการาม (อารามดินทราย) เมืองเวศาลี แคว้นวัชชี - พระเจ้ากาฬาโศก เป็นองค์ศาสนูปถัมภ์ - มีเหตุมาจากเหล่าภิกษุวัชชีบุตร ผู้ถือวินัยผิดเป็นเหตุ - พระสัพพกามีมหาเถระเป็นประธาน - พระอชิตะเป็นผู้จัดสถานที่การประชุม - มีสงฆ์ร่วมประชุม ๗๐๐ รูป - ๘ เดือนจึงแล้วเสร็จ - คณะสงฆ์วัชชีบุตรแห่งเวศาลี แก้ไขพระวินัยบัญญัติ ๑๐ ประการ (วัตถุ ๑๐ ประการ) - มีทั้งสงฆ์ที่เห็นด้วยและไม่เห็นด้วย เมื่อยึดถือวินัยที่แตกต่าง จึงแยกออกมาเป็น ๒ นิกาย - คณะสงฆ์ที่โต้แย้งได้รับชื่อว่า "เถรวาท" (นิกายฝ่ายใต้) เพราะถือตามพระเถรพุทธสาวกที่ทำปฐมสังคายนา - สงฆ์ที่ถือพระธรรมวินัยตาม "เถรวาท" ได้ชื่อว่า "สถวีระ" - เถรวาทได้แบ่งออกเป็น ๑๒ นิกาย หลังจากพุทธปรินิพพานราว ๒๐๐ ปี - คณะสงฆ์วัชชีบุตรได้ชื่อว่า "อาจาริยวาท" (นิกายฝ่ายเหนือ) เพราะถือตามที่อาจารย์แก้ไขไว้ภายหลัง - สงฆ์ที่ถือตาม "อาจาริยวาท" ได้ชื่อว่า "มหาสังฆิกะ" (สงฆ์หมู่ใหญ่) และได้แยกไปสังคายนา ต่างหากที่เมืองปาฏลีบุตรมีสงฆ์เข้าร่วมถึง ๑๐,๐๐๐ รูป เปลี่ยนแปลงแต่งเติมพระสูตร และพระวินัยขึ้นมากมาย แตกแยกออกเป็นหลายนิกาย ที่สำคัญได้แก่ นิกายโลกุตรวาท นิกายไจตยิกะ และ นิกายไศละ ซึ่งแม้จะยังไม่ถือเป็นมหายานโดยตรง แต่ก็จัดได้ว่าเป็นเบื้องต้นแห่งการแตกแยก จากฝ่ายเถรวาทมาเป็นมหายานในเวลาต่อมา - มหาสังฆิกะเริ่มแบ่งแยกออกเป็นนิกายย่อยราวพุทธปรินิพพาน ๑๐๐ปี - ความแตกต่างของ ๒ นิกายส่วนใหญ่ เกี่ยวกับเรื่องพุทธลักษณะมากกว่าข้อพระธรรม (พระพุทธองค์ไม่ใช่มนุษย์ธรรมดา แต่เป็นโลกุตตระ ในที่สุดก็กลายเป็นพระโพธิสัตว์)

[โพธิ์ประทับช้าง]

III. สังคายนาพระไตรปิฏก ครั้งที่ ๓ (ตติยสังคายนา) (The third Buddhist Synod) ---------------------------------------------------------------------------------------------- - สังคายนาครั้งนี้กระทำหลังจากที่พระพุทธองค์ปรินิพพานแล้ว ๒๓๔ ปี - ณ อโศการาม เมืองปาฏลีบุตร แคว้นมคธ - มีเหตุมาจากพวกเดียรถีร์มาปลอมบวชเป็นเหตุ - พระเจ้าอโศกมหาราช กษัตริย์องค์ที่ ๓ แห่งราชวงศ์โมริยะ เป็นองค์ศาสนูปถัมภ์ - พระโมคคลีบุตรเป็นประธาน - มีสงฆ์ร่วมประชุมราว ๑,๐๐๐ รูป - ๙ เดือนจึงแล้วเสร็จ - เป็นเพียงการประชุมของฝ่ายเถรวาท หรือ สถวีระ เท่านั้น (สถวีรวาทิน หรือ วิภาชยวาทิน) - สะสางพระธรรมวินัยที่แตกแยก ตามที่นิกายต่างๆ อวดอ้างและสั่งสอนแข่งกัน - ส่งพระสมณฑูตไปเผยแพร่พระพุทธศาสนา - รวมพระบรมสารีริกธาตุจากสถูปทั้ง ๘ แห่ง และแบ่งปันไป - พระมหินทเถระ โอรสพระเจ้าอโศกมหาราช ได้นำพระพุทธศาสนาไปประดิษฐานใน ลังกาและทำการสังคายนาพระไตรปิฏกครั้งแรก ณ ถูปาราม เมืองอนุราช

[โพธิ์ประทับช้าง]

IV. สังคายนาพระไตรปิฏก ครั้งที่ ๔ (การสังคายนาของฝ่ายเหนือ) (The Fourth Buddhist Synod) ---------------------------------------------------------------------------------------------- - สังคายนาครั้งนี้กระทำหลังจากที่พระพุทธองค์ปรินิพพานแล้ว ๖๔๓ ปี - ณ อินเดียเหนือ แคชเมียร์ (เมืองชาลันธะ หรือ เมืองกัสมิระ? เรื่องสถานที่ และ รายละเอียดอื่นๆ นั้น ปรากฏหลักฐานในที่ต่างๆ ไม่ตรงกัน) - พระเจ้ากนิษกะแห่งราชวงษ์กุษาณะ เป็นองค์ศาสนูปถัมภ์ - เนื่องจากพระองค์ทรงสับสนกับคำสอนที่บริสุทธิ์แท้จริง - นิกายสรวาสติวาท (มหายาน) มีอิทธิพลเหนือนิกายอื่นๆ - สะสางปัญหาความแตกแยกของหมู่สงฆ์ ๑๘ นิกายสำคัญ (The eighteen sects) แต่ก็ป้องกันการเกิดนิกายใหม่ไม่ได้ จึงเกิดนิก่ยใหม่ขึ้นอีกรวม ๒๒ นิกาย - เป็นการสังคายนาผสมระหว่างนิกายสัพพัตถิกวาทกับฝ่ายมหายาน - ประชุมและร้อยกรองอรรถกถา - พุทธศาสนิกชนฝ่ายใต้ไม่ยอมรับการสังคายนาในครั้งนี้ - พระพุทธศาสนา (มหายาน) เผยแพร่ไปยังเอเซียกลาง เอเซียตะวันตก และ ราชสำนักจีน