เจ้าจอมเพิ่ม กวีหญิงแห่งราชสำนัก

[เทาชมพู]

 "ปีเถาะ   จุลศักราช ๑๒๒๙  โสกันต์พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่  คือกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม พระองค์เจ้าอรุณวดี  และพระองค์เจ้าศิริในสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ กรมพระยาบำราบปรปักษ์
ในครั้งนี้ข้าพเจ้าแต่งตัวเข้าขบวนแห่   เรียกกันว่าแต่งอย่างฝรั่งขี้นก    
เมื่อขบวนแห่กลับมา  จวนจะถึงประตูราชสำราญ  ได้มีฝรั่งสองคนเดินตัดขบวนนางสระใหญ่  ผ่านไปทางวังสวนกุหลาบ
พวกนางสระใหญ่ นางสระเล็กและนางฝรั่งขี้นก  กลัวฝรั่ง  วิ่งเบียดเสียดกันเข้าในประตูราชสำราญ เสียงระเบ็งเซ็งแซ่"

ข้อความข้างบนนี้มาจากบันทึกของเจ้าจอมเพิ่ม  กวีหญิงแห่งราชสำนักรัชกาลที่ ๕
ที่สัญญาไว้ในกระทู้ เจ้านายทรงกรม ว่ามาเล่าให้ฟัง
มาแล้วค่ะ

เชิญนั่งบนเสื่อ ล้อมวงฟังเหมือนเดิม

[เทาชมพู]

 ใครมาฟังบ้าง ช่วยกระแอมกระไอให้เสียง จะได้จัดจำนวนหมอนขวานมาให้นั่งพิงได้ถูก
รวมทั้งน้ำร้อนน้ำชาหมากพลูด้วยค่ะ  
****************
หนึ่งร้อยปีก่อน   หญิงไทยยังกลัวฝรั่งอยู่เลยค่ะ

[B]

 หนูมารายงานตัวค่ะ อาจารย์

แต่งตัวอย่างฝรั่งขี้นกนี่ คือกระโปรงสุ่มอย่างที่เคยเห็นรูป
เจ้าจอมมารดาชุ่มแต่งมังนะคะอาจารย์

[เทาชมพู]

 ก็คิดตรงกับคุณ B เหมือนกันค่ะ
ส่วนนางสระใหญ่และนางสระเล็ก  ยังวาดภาพไม่ออกว่าแต่งตัวยังไง
ใครทราบ  ช่วยเข้ามาบอกจะเป็นพระคุณยิ่ง
เสื่อยังเหลือที่นั่งอีกกว้าง  คุณ B นั่งเอกเขนกพิงหมอนขวานตามสบายนะคะ  
พ้นวันหยุดยาวนั่นแหละถึงจะทยอยกันมา
*************************
เจ้าจอมมารดาเพิ่มเข้าวังตั้งแต่รัชกาลที่ ๔   ตอนนั้นท่านอายุได้ ๕ ขวบ  มารดานำมาฝากไว้กับคุณท้าววรจันทร์ เพื่อถวายตัวต่อสมเด็จพระจอมเกล้าฯ
ท่านได้รับพระราชทานเงิน ๕ ตำลึง และผ้าลายกับแพรสี ๒ สำรับ   สังกัดเป็นนางละครรุ่นเล็กอยู่กับคุณโต หรือเป็นที่รู้จักกันในนาม "แย้มอิเหนา"  
แต่พำนักอยู่กับคุณเลียบ หัวหน้าทหารหญิงในพระบรมมหาราชวัง

คุณเพิ่มฝึกละครจนได้เล่นเป็นสียะตราน้องชายของบุษบา  ได้ชื่อว่ารำในบทสียะตราได้งามมาก  
ท่านอยู่ในวังมาได้ ๗ ปี ก็สิ้นรัชกาล    

คุณเพิ่มเติบโตเป็นสาวขึ้นในรัชกาลที่ ๕ จนเป็นสาวเต็มตัวอายุ ๑๗ ก็ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเจ้าจอมอยู่งาน  
ย้ายจากเรือนพักเดิมมาอยู่ในเรือน ๕ ห้อง   ได้รับพระราชทานเบี้ยหวัด ๒ ชั่ง ๑๐ ตำลึง  และเงินกลางปีอีก ๕ ชั่ง

[เทาชมพู]

 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯทรงเล็งเห็นอุปนิสัยและความสามารถเฉพาะตัวของเจ้าจอมเพิ่ม ว่าเป็นคนใฝ่ความรู้  
จึงโปรดให้พระยาศรีสุนทรโวหารเป็นครูสอนหนังสือ  ตลอดจนสอนกาพย์กลอนโคลงฉันท์ให้ท่าน  
เปิดการสอนที่มุขกระสัน  พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท  เรียนกันแบบติวเตอร์ ตัวต่อตัวตั้งแต่ ๑๐.๐๐ -๑๓.๐๐ น. ทุกวัน

วันหนึ่ง พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ เสด็จมาขณะที่คุณจอมกำลังเรียนลิลิตและกาพย์กลอนโคลงฉันท์อยู่    ทรงเห็นว่ามีฝีมือในเชิงกวีของท่านไม่เลวเลย  
พระยาศรีสุนทรโวหารก็กราบบังคมทูลว่า เจ้าจอมเพิ่มมี" หัว" ทางนี้   น่าจะเป็นกวีหญิงแห่งราชสำนักได้   จึงเป็นที่พอพระราชหฤทัยมาก  
เพราะพระองค์เองมีพระราชประสงค์จะมีคู่โต้เชิงกวี    จึงพระราชทานเงิน ๓ ชั่งและหีบหมากกะไหล่ทองให้

เมื่อเรียนจนจบวิชาแล้ว    พระเจ้าอยู่หัวก็โปรดให้เจ้าจอมเพิ่มได้ตามเสด็จไปตามที่ต่างๆ  ได้มีโอกาสชมภูมิประเทศที่สวยงามเพื่อจะ " ฟัก" เป็นบทกวีในมันสมอง
จึงโปรดเกล้าฯให้ตามเสด็จพระราชดำเนินทุกแห่ง    ไม่ว่าใกล้หรือไกล  
เช่นคราวหนึ่งเสด็จอ่างศิลาและเขาสามมุก      พระเจ้าอยู่หัวทรงม้า   คุณจอมก็นั่งเกวียนตามเสด็จ

[pipat]

. ขนรูปมาช่วยครับ โสกันต์ปี 2409 ก่อนระบุในคำเปิดเรื่องหนึ่งปี ยังเถียงกันไม่จบว่าเป็นพระองค์ใด เดิมเคยเชื่อว่าเป็นเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ ...อันนี้ปล่อยผู้รู้ว่ากันไป เอามาให้ชมนางตัวน้อยๆ ทรงเครื่องเดินนำขบวน ดูเหมือนจะเรียกนางมยุรา ใช้เด็กหญิง อย่างที่ท่านจอมมารดาทำหน้าที่นั่นแหละครับ

[pipat]

. พระองค์เจ้าหญิงวังหน้า เตรียมโสกันต์ ประมาณปี 2409 ช่วยได้เพียงรูปสมัย ร. 4 นะครับ ถึง ร. 5 ต้องอาศัยคนอื่น

[เทาชมพู]

 ขอบคุณค่ะ
นางในตัวน้อยๆ น่ารักมาก แต่ข้อลำเธอคงไม่แข็งแกร่งพอจะคอนหางนกยูงและฉัตรได้ทนนาน   กว่าท่านฟะรันซิศจิตจิตจะเล็งกล้องชักเงารูปเสร็จ  เธอก็คงเมื่อยเต็มแก่   เครื่องในมือจึงสั่นไหว
พยายามแกะรอยในภาพตามประสามือใหม่หัดขับ     พ.ศ.๒๔๐๙  พวกทหารไม่นุ่งโจงกระเบนกันแล้ว หันมานุ่งกางเกงฝรั่งแทน
หรือว่าเป็นสนับเพลาที่มีผ้าคาดทับจากเอวลงมากันแน่คะ
รองเท้ายังไม่สวมกัน   ถนนหนทางคงไม่มีเศษแก้ว หรือขยะมากมายอย่างทุกวันนี้

[pipat]

. ขยายให้เต็มที่ครับ ได้แค่นี้ อยากให้สังเกตว่า เด็กวันนี้ สี่ห้าขวบ นอกจากร้องไห้ขอของเล่นแล้ว ทำอย่างนี้ได้ใหม ระบบของเราต้องมีอะไรผิดพลาดแน่แน่ครับ

[เทาชมพู]

ขอแวะพักเรื่องเจ้าจอมเพิ่มชั่วคราวค่ะ   ดิฉันกลับไปค้นภาพเก่าในกระทู้  "ภาพเมืองไทยในอดีต" ซึ่งยาวเหยียดต่อกัน ๕ กระทู้    แต่ละกระทู้ก็ยาวจนต้องซอยกันเป็นสองห้องบ้าง สามห้องบ้าง พบชื่อจอห์น ทอมสันว่าเป็นชาวสกอตที่เดินทางมาเมืองไทยช่วง ๒๔๐๘-๑๐ ประมาณนั้น มีรูปถ่ายที่บอกว่าเป็นฝีมือเขา  อย่างภาพนี้ นายคนนี้น่ะหรือคะที่คุณพิพัฒน์เชื่อว่าซื้อภาพของฟะรันซิศ จิต ไป แล้วกลายเป็นที่เข้าใจว่าเขาเป็นคนถ่ายเอง . .

[เทาชมพู]

. . ส่วนภาพนี้เป็นเหตุการณ์เดียวกับค.ห. ๕ แต่ถ่ายคนละมุมหรือเปล่า

[pipat]

. เสนออีกรูปหนึ่ง เถียงกันอยู่เหมือนกันว่างานใหน เจ้าต็อมสั้น ลงชื่อไว้ บอกว่าเป็นเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ นางแอนนาเอาไปใช้ บอกว่าเป็นพระองค์หญิง ผมเอามาใช้ บอกว่าอะไร ช่างเถิด ไม่เกี่ยวกับเรื่องเจ้าจอมเพิ่ม อยากให้ดูการแต่งองค์ทรงเครื่องของพลแบกพระราชยาน รองเท้า เป็นของแสลง เดินไปเกิดหลุด ขบวนมิพังหรือครับ สมัยนั้น ไม่มีน้ำอัดลมหรือกระทิงแดง เท้าของท่านเหล่านี้ เหยียบหนามนะครับ หนามหลบ ผมเคยเห็นกะตา

[pipat]

ต็อมสั้น เป็นช่างภาพครับ ถ่ายรูปเก่งด้วย
ในทางสากล เขายกย่องให้เป็นผู้ริเริ่มสายงาน Photo Documentary แกถ่ายรูปท้องถนนกรุงลอนดอน ถ่ายแต่ผู้ยากไร้ และถ่ายแต่ชีวิตความเป็นอยู่ของสามัญชน ประกอบข้อเขียนของนักสังคมวิทยาเลื่องชื่อ เป็นผลงานในตำนานโลก และผมก็ชื่นชมมากครับ เพลง street of london ก็ยืมคำและสาระของเขามาใช้ ในอีกร้อยกว่าปีต่อมา

แต่...ผมไม่ชื่นชมไอ้ฝรั่งสก็อตส์คนนี้
ผมว่าเขาเป็นนักเผชิญโชคแท้ๆ ไม่บริสุทธิ์ใจนัก จะให้กล่าวถึงหมอนี่มากไป ก็จะไม่สะบายปากกระผมด้วยว่าจะหลุดถ้อยคำอันไม่สะเหนาะหูออกมา และจะรบกวนความสนุกของเรื่องเจ้าจอมกวีศรีรัชกาลที่ 5 โอกาสเหมาะผมไม่ปล่อยเอาไว้แน่ครับ
ผมมันถือคติกรมพระราชวังบวรเสือ

[caeruleus]

 มาลงชื่ออ่านด้วยคนค่ะ
คดีประวัติศาสตร์ดิฉันไม่ค่อยสันทัด (จริงๆแล้วก็ไม่เป็นว่าตัวเองจะสันทัดซักคดี )
ขออ่านอย่างเดียวนะคะ

[ศรีปิงเวียง]

 เรียน ทุก ๆ ท่าน ที่เคารพ
มาลงทะเบียนที่เรือนหลังนี้ครับ