'เสด็จ' ในเรื่องสี่แผ่นดิน

[vun]

ผมคิดวิเคราะห์มาตั้งนานจนได้ความว่าเสด็จพระองค์หญิงน่าจะคือพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้าศรีนาคสวาทดิ์เพราะด้วยเหตุผลหลายประการ คือในเรื่องของตำหนักที่ท่านอยู่จะเป็นตำหนักคล้ายที่หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์คือมี2ชั้น มีห้องโถงสูงใหญ่ สามารถมองเห็นที่บน(พระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร ปัจจุบันรื้อลงแล้ว เพราะเก่าแก่เกินจะบำรุงได้) และพระองค์ท่านยังสิ้นพะชนม์ในสมัยหลังรัชกาลที่5สด็จสู่สวรรคาลัย ได้ไม่นาน และพระศพก็ตั้งอยู่ที่ศาลาธรรมสังเวชเช่นกัน แล้วความคิดทีบอกว่าท่านคือ พระมเหสีในร.5ผมว่าเป็นความคิดที่ดี แต่ผมคิดว่าแทบเป็นไปมิได้เลยเพราะพระมเหสีในร.5จะตามหลังด้วยไม่ใช่พระองค์หญิงครับ

[vun]

พระทีนั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร ทีไกล้กับพระทีนั่งอมรพิมาณมณีในพระบรมหาราชวัง

[vun]

ดูสภาพพระทีนั่งทั้ง2องค์สิครับเก่าแก่เกินทีจะบำรุงได้แล้ว และอีกหลายองค์นะครับประมาณสัก5-6องค์ได้ถูกรื้อถอนหมดเลยครับ น่าเสียดายเนอะครับ แต่ถ้าไม่รื้ออีกหน่อยถ้าถล่มลงมาเองจะเป็นปัญหาใหญ่นะครับ ส่วนพระที่นั่งมูลสถานบรมอาสถ์ กับพระที่นั่งสมมติเทวราชอุบัติถูกสร้างขึ้นใหม่ในปัจจุบันเพื่อเป็นอนุสรณ์แด่หมู่พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท

[เทาชมพู]

 รอคุณหยดน้ำมาต่อค่ะ
ดิฉันเคยอ่านเรื่อง"คุณพนักงาน" ประเภทต่างๆ แต่ว่าหาหนังสือไม่เจอแล้ว
จำได้กะท่อนกะแท่นว่า คุณพุ่ม บุษบาท่าเรือจ้าง เคยเป็น "คุณพนักงานเชิญพระแสง" ในรัชกาลที่ 3
ใครพอจะช่วยขยายความได้บ้างคะ

[เทาชมพู]

 มาต่อเรื่อง สี่แผ่นดิน ตอนหนึ่งกล่าวถึง "คุณท้าว" ดังนี้ค่ะ
" ถ้าเป็นการเฝ้าสมเด็จโดยเฉพาะแล้ว  เสด็จมักจะเสด็จขึ้นทางบันไดด้านตะวันออก  ข้างที่มีดาดฟ้าและร้านดอกไม้
แต่พลอยก็ได้ส่งเสด็จเพียงอัฒจันทร์ข้างล่างและนั่งรออยู่จนกว่าจะเสด็จกลับ
เพราะการที่จะขึ้นบันไดไปชั้นบนนั้น  จะต้องผ่านห้องที่นั่งของคุณท้าวผู้ซึ่งมีคนยำเยงเกรงวาสนาทั้งวัง
เพียงแต่รู้ว่าคุณท้าวนั่งอยู่ในห้องก็ทำให้พลอยตัวเล็กลงจนเกือบจะเป็นละอองฝุ่นเสียแล้ว
ถ้าขืนอาจหาญล่วงล้ำผ่านขึ้นไป  เพียงแต่คุณท้าวท่านมองดูเท่านั้น   พลอยก็คงจะละลายหายไปด้วยความกลัวตรงนั้นเอง

ดิฉันสงสัยว่าคุณท้าวที่เอ่ยถึงในนี้ คือท้าววรจันทร    ไม่ทราบว่าท่านผู้รู้ที่เข้ามาอ่าน จะช่วยชี้แจงได้ไหมว่าถูกหรือเปล่า
ตำแหน่งท้าววรจันทร อย่างที่คุณหยดน้ำโพสต์ไว้   เป็นหัวหน้าท้าวนางทั้งปวง มีหน้าที่บังคับบัญชาราชการทั่วไปในราชสำนักฝ่ายใน ตลอดจนมีหน้าที่ตักเตือนว่ากล่าวพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายใน และพระสนมกำนัล

ถ้าเป็นท้าววรจันทร  ก็คือเจ้าจอมมารดาวาด ในรัชกาลที่ 4
เจ้าจอมมารดาวาด เคยเป็นข้าหลวงในตำหนักสมเด็จพระนางโสมนัสฯ มาก่อน  รำเป็นตัวอิเหนาได้สง่างามมาก  อีกบทหนึ่งที่ท่านรำได้งามไม่มีใครสู้คือบทท้าวมาลีวราช  
ความสามารถอีกอย่างคือเล่าเรียนเขียนอ่านได้ เป็นศิษย์ของแหม่มแอนนามาก่อน

ท่านได้เป็นท้าววรจันทร์เมื่ออายุ 45 ปี  ในรัชกาลที่  5 เป็นอยู่นานกว่า 40 ปี   ถึงแก่อนิจกรรมเมื่ออายุ 98 ปี นับว่าเป็นเจ้าจอมที่อายุยืนยาวมากท่านหนึ่ง
ท้าววรจันทรมีพระองค์เจ้า องค์หนึ่ง  คือพระองค์เจ้าโสณบัณฑิต กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา ต้นราชสกุล โสณกุล
และเป็นย่าของพระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าธานีนิวัต  กรมหมื่นพิทยาลาภพฤฒิยากร

[เทาชมพู]

ภาพท้าววรจันทร ค่ะ

[หยดน้ำ]

 มาต่อเรื่องพนักงานครับผม  แต่คงเป็นส่วนของพนักงานในสมัยรัชกาลที่  5  ครับ


หม่อมเจ้าหญิงจงจิตรถนอม  ดิศกุล  พระธิดาองค์ใหญ่ในสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ  เคยถวายตัวเป็นข้าหลวงในพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี  พระราชเทวี  จนกระทั่งได้เลื่อนขึ้นเป็นคุณพนักงาน  ได้ทรงบันทึกชื่อและหน้าที่ของพนักงานเหล่านั้นไว้เท่าที่ทรงจำได้


-  พนักงานภูษา  ---  เจ้าจอมมารดาวาด
-  พนักงานพระสุคนธ์  ---  เจ้าจอมมาดาเหม
-  พนักงานพระสุธารส
-  พนักงานพระศรี  ---  หม่อมราชวงศ์สร้อย
-  พนักงานพระที่  ดูลาดพระยี่ภู่  ตลอดจนงานประสูติเจ้าฟ้า
-  พนักงานพระแสง  ---  หม่อมเจ้าเบญจางค์
-  พนักงานนมัสการ  เป็นผู้ช่วยจุดธูปเทียนและดอกไม้  จัดพระแท่นพระพุทธรุปทุกรัชกาลในงานถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา
-  พนักงานเฝ้าหอพระมณเฑียร  หรือหอพระบรมอัฐิ
-  พนักงานเฝ้าหอพระสุราลัยพิมาน  หรือหอพระพุทธรูป
-  พนักงานเช็ดกวาดห้องบนพระที่นั่ง  มีพระองค์เจ้าอรไทเทพกัญญา  พระองค์เจ้าแขไขดวง  ทรงเป็นผู้กำกับ

-  พนักงานสนองพระโอษฐ์  ทำหน้าที่เชิญพระบรมราชโองการไปที่  "อ๊อฟฟิสหลวง"  ซึ่งอยู่ข้างพระที่นั่งจักรี   และคอยประสานติดต่อกับเจ้าหน้าที่ต่างๆ  ระหว่างฝ่ายหน้า  กับฝ่ายใน  ---  หม่อมเจ้าถนอม  หม่อมเจ้าผอบ  สนิทวงศ์

-  พนักงานห้องเครื่องต้น  ---  ม.จ.สารภี  ลดาวัลย์  ม.จ.สบาย  นิลรัตน์  ม.จ.ประทุม  นิลรัตน์  ม.จ.เมาฬี  ปราโมช  เป็นต้น

-  พนักงานกลาง  ทำหน้าที่เชิญเครื่องเสวยจากห้องเครื่องต้น
-  พนักงานลงพระบังคน
ผู้รับสั่ง  มีหน้าที่กำกับแพทย์ที่เข้ามารักษาไปตามตำหนัก

ต่อจากชั้นพนักงาน  ก็เป็นชั้น  "นาย"  ข้าราชการระดับล่าง  โดยมากสังกัดกรมโขลน

-  ทนายเรือน  (นาย  ถมยา)  มีหน้าที่กำกับแพทยืเข้ามารักษา
-  นายหุ่นโขลน  กำกับโณงประเคน  ซึ่งทำสำรับถวายพระสงฆ์ในงานพระราชพิธีต่างๆ
-  นายหริดโขลน  ดูแลคุกในพระราชวัง
-  นายชวาลา  ทำหน้าที่จุดโคมและนำคบไฟ  เนื่องจากในสมัยนั้นไม่มีไฟฟ้า  และมีข้อกำหนดว่าผูสัญจรไปมาในพระราชฐานชั้นในตอนกลางคืนต้องถือโถมไฟให้มีแสงสว่างติดตัวไปด้วย  นอกจากนี้ยังทำหน้าที่กำกับแพทย์ถวายงานนวดด้วย  ตำแหน่งนี้อยู่ในการกำกับดูแลของพนักงานสนองพระโอษฐ์


จะสังเกตได้ว่าผู้รับหน้าที่เป็น  "นางพนักงาน"  นั้น  ส่วนใหญ่มักจะเป็นเชื้อพระวงศ์  หรือไม่ก็สตรีชั้นสูงที่เคยรับราชการมาก่อนและนอกจากนี้ยังมีพนักงานเฉพาะหน้าที่อื่นๆ  อีก  แต่เป็นพนักงานชั้นล่างๆ  คือ  เช่น  วิเสท  พิณพาทย์  ช่างเย็บ  ช่างย้อม  ช่างเขียน  ช่างบาตร  เป็นต้น


สำหรับตำแหน่งอีกอันหนึ่งที่สำคัญก็คือ  "นางอยู่งาน"  ไม่ใช่เจ้าจอมอยู่งานนะครับ    มีหน้าที่เชิญเครื่องราชูปโภคตามเสด็จ  และผลัดเวรประจำอยู่บนพระราชมณเฑียรเพื่อคอยรับรับสั่ง  หรือที่เราเคยได้ยินกันบ่อยๆ  ว่า  "นางพระกำนัล"  ตำแหน่งนี้สูงกว่า  "นางพนักงาน"  ครับ

[หยดน้ำ]

 ส่วนคุณพุ่ม  ธิดาพระยาราชมนตรี(ภู่)  นั้น  เป็นพนักงานพระแสงครับอย่างที่คุณเทาชมพูบอกอ่ะครับ  แต่จะทำหน้าที่อะไรนั้นผมก็ยัไม่รู้เลยครับ  จะว่ามีหน้าที่เชิญพระแสงตามเสด็จ  มันก็เป็นหน้าที่ของนางพระกำนัลอ่ะครับ  แล้วยังไงจะล้องไปหาข้อมูลครับผม


"คุณท้าวผู้ซึ่งมีคนยำเยงเกรงวาสนาทั้งวัง"  จริงๆ  แล้วก็น่าจะหมายถึงท้าววรจันทรนะครับ  แต่ดูจากตำแหน่งหน้าที่ของท่านไม่น่าจะไปนั่งประจำอยู่ที่นั่นได้ในประวัติท้าววรจันทร  พระนิพนธ์ในกรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร  เขียนไว้ว่า

"...การบังคับบัญชาตัดสินราชการโดยมากก็นั่งว่าไปที่เรือนของท่าน  บ่ายลงจึงจะต้องขึ้นไปบน  และจะกลับมาได้ต่อเมื่อพระเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ  ขึ้นจากออกขุนนางแล้ว  แต่บางคราวที่ราชการฉุกเฉินต้องขึ้นไปบนจนดึกดื่นก็มี..."

ผมคิดว่าน่าจะเป็นคุณท้าวท่านอื่นมากกว่าครับ

รัชกาลที่ทรงเคยรับสั่งถึงท้าววรจันทรไว้ว่า  "...เรื่องท้าววรจันทรนั้น  ฉันขอเสียที  รู้อยุ่แล้วว่าไฟก้อย่าเอามือเข้าไปจี้  ...  เขาไม่ได้เดินเหิรเข้ามา  ฉันเอาเขาเข้ามาเอง..."

[เทาชมพู]

เกร็ดจาก สี่แผ่นดิน  อีกตอนหนึ่ง ก็คือ "เล่ากันว่าวันหนึ่งพระเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรเห็นตลับงาใบเล็กของเสด็จอธิบดี  ที่ทรงใช้มานานจนงานั้นแดงเป็นมันดูงามดี  จึงมีพระราชดำรัสว่า ตลับงานี้ใช้นานไปก็งามเป็นสีแดง พอจะเล่นกันได้อย่างฝรั่งเล่นกล้องสูบบุหรี่ทำด้วยดินขาว  เรียกว่ากล้องเมียร์ชอม" คำว่า"เล่น" อย่างเล่นตลับงา เล่นกล้อง  หมายความว่า "สะสม" ดิฉันเคยเห็นตลับงา ว่ารูปร่างหน้าตาเป็นยังไง   เสียดายหาภาพไม่ได้  เลยไม่ได้โพสต์ ใครมี กรุณานำมาลงด้วยจะขอบคุณมากค่ะ ส่วนกล้องสูบบุหรี่ที่เรียกว่า "กล้องเมียร์ชอม"  นึกไม่ออกว่าเป็นยังไง  เก็บความสงสัยมานาน จนกระทั่งไปเห็นภาพเข้าในวันหนึ่ง พบว่ามันก็คือไปป์นี่เอง  ส่วนปลายแทนที่จะทำเป็นทรงกลมเรียบๆสีขาวอย่างที่เราเห็นกันในภาพนี้ ก็ปั้นเป็นงานศิลปะ    รูปทรงต่างๆแล้วแต่ช่างจะประดิดประดอย

[เทาชมพู]

นี่คือกล้องเมียร์ชอม ที่นักสะสม มีกัน   ตรงปลายออกแบบเป็นรูปต่างๆ ไม่ซ้ำกัน สวยงามมาก

[เทาชมพู]

กล้องเมียร์ชอม อีกแบบหนึ่ง

[เทาชมพู]

นี่ก็อีกแบบ   น่าจะเอาไว้ดูมากกว่าเอาไว้สูบ

[เทาชมพู]

กล้องเมียร์ชอมทำเป็นศีรษะหญิงสาว

[Gotz21]

 ไม่ว่า"เสด็จ" จะเป็น พระองค์ใด แต่ผมว่า ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ได้ทำให้สี่แผ่นดิน เป็นเรื่องราวที่ไม่ตาย ไปจากพวกเรา อย่างน้อยก็มีกลุ่มสมาชิกเรือนไทย มาช่วยกันแสดงความคิดเห็นอยู่ นี่แหละ ความงดงามของวรรณกรรม

[samongi]

 เห็นด้วยค่ะ  ดิฉันเองติดใจสี่แผ่นดิน  จนในขณะที่ทำฐานข้อมูล E-Book  ต้องหยิบเรื่องนี้มาเลยค่ะ