สืบสานศิลป์แห่งฝ่ายใน

[vun]

เมื่อปีพ.ศ.2525 อันเป็นปีมหามงคลสมัยที่กรุงเทพมหานคร มีอายุครบ 200 ปี หรือ ร.ศ.200 ซึ่งพระบรมมหาราชวัง และ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ที่ชำรุดทรุดโทรม ทั้งพระที่นั่งที่สำคัญที่เคยโดดเด่นในสมัยอดีต แต่ในสมัยนั้นได้ชำรุด ทุดโทรมมากๆก็ต้องมีการรื้อทิ้ง รวมทั้งพระตำหนักฝ่ายใน บางหลังก็ต้องรื้อลงเช่นกันแต่บางหลังก็อาจจะถูกดัดแปลงเป็นศูนย์เด็กปฐมวัย โดยกฎเกณฑ์ทั้งหลายในเขตพระราชฐานฝ่ายใน รวมทั้งศิลปะอันวิจิตรงดงามในวังหลวงแห่งนี้ ซึ่งได้ถูกเลือนหายไปโดยได้หายไป แต่ยังไม่สายเกินไปที่จะมีการฟื้นฟูวังหลวงแห่งนี้ให้กลับมาดูงดงาม สวยงาม และวิจิตรดังเดิม ซึ่งสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา จึงเล็งเห็นความสำคัญของศิลปะอันวิจิตรที่เคยโดดเด่น อยู่ในพระบรมมหาราชวังชั้นในแห่งนี้ จนบูรณะเสร็จสมบูรณ์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ทรงมีพระดำริการฟื้นฟูวัฒนธรรมของชาววังโบราณรวมไปถึงศิลปอันล้ำค่าที่เคยพิศมัยอยู่

[vun]

 เรื่องแรกที่ผมจะพูดถึงนั้นก็คือ " เขตพระราชฐานชั้นใน ในอดีตครับ "

[vun]

 บริเวณพระราชฐานชั้นในก็เต็มไปด้วยตำหนักใหญ่น้อย ทีสร้างขึ้นมาแล้วหลายรัชกาลตั้งแต่รัชกาลที่1 จนถึงรัชกาลพระพุทธเจ้าหลวงมหาราช ทุกตำหนักใช้วัสดุในการก่อสร้างต่างกันไป  เขตพระราชฐานชั้นในเปรียบเสมือนเมืองๆหนึ่งก็ว่าได้ ถนนปูด้วยหินแผ่นใหญ่ๆ   ตัดเลี้ยวไปตามตำหนักใหญ่น้อย  และ อาคารสถานที่ต่างๆ  ซึ่งล้วนแต่เป็นที่ประทับสมเด็จพระอัครมเหสี  พระอรรคชายา  พระราชชายา  ท่านเจ้าคุณจอมมารดา  ตำหนักแถวของคุณจอมมารดา  พระสนมเอกต่างๆ  ตำหนักพระเจ้าลูกเธอ  พระองค์เจ้า  และพระบรมวงศ์อีกหลายพระองค์  

ตามถนนหนทางภายในพระราชฐานล้วนเต็มไปด้วยผู้คนมากมายตั้งแต่บรรดาเหล่าพระราชวงศ์  พระสนมเจ้าจอม   ท้าวนาง  คุณพนักงาน คุณเฒ่าแก่ ข้าหลวง  หลวงแม่เจ้า คุณห้องเครื่อง โขลน  และจ่า ในเมืองเล็กๆแห่งนี้มีแต่ผู้หญิงล้วน  เพราะเป็นเขตหวงห้ามสำหรับผู้ชาย  สตรีทั้งหลายที่อยู่ในวังล้วนต้องมีสังกัด

ด้วยความที่มีผู้คนอยู่อาศัยกันอย่างหนาแน่น  จึงถึงกับมีตลาดย่านการค้าเกิดขึ้นในเขตพระราชฐานชั้นใน  ซึ่งธุรกิจการค้าขายนั้นจะเกิดขึ้นบริเวณแถวเต๊ง  ซึ่งเป็นเรือนแถวยาวอยู่ทางทิศใต้ ทิศตะวันออก ทิศตะวันตก ของพระราชวัง อีกทั้งเต๊งแถวท่อ เต๊งแถวแดง  

ในวังต่างๆ  ผู้ใดที่มีโอกาสเข้าไปอยู่ในวังหลวงก็จะได้รับการอบรมสั่งสอนขนบธรรมเนียมประเพณี  จรรยามารยาท  ตลอดจนวิชาสำหรับกุลสตรีต่างๆ  ดังนั้นผู้คนจึงถวายบุตรหลานเข้าไปอยู่ในวังกันเป็นจำนวนมาก

[vun]

 ทัวร์เขตพระราชฐานชั้นใน ในอดีต กับสี่แผ่นดิน(เรียบเรียง)

เขตพระราชฐานชั้นใน ตั้งอยู่ด้านหลังของพระมหาปราสาทและพระราชมณเฑียร ประกอบด้วยตำหนักที่ประทับของพระมเหสีเทวี พระราชธิดา ตลอดจนเรือนเจ้าจอม สนมกำนัลและพนักงานซึ่งเป็นหญิงล้วน ก่อนเข้าประตูศรีสุดาวงศ์จะมีจำโขลนเฝ้าประตูวังชั้นใน พอเข้าไปในวังผ่านโรงละครในวังซึ่งเป็นโรงโถง กลางวัดก็ดูเหมือนศาลาวัดกว้างๆ เดินต่อไปจะพบสระน้ำเป็นสระของพระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา (ปัจจุบันยังคงอยู่)ผ่านทิมโขลนที่ทิมโขลนนี้จะสังเกตเห็นโขลนนั่งอยู่มาก จะมีนายโขลนชาววังเรียกกันว่าหลวงแม่เจ้า

ที่ริมทางเดินจะมีตึกยาวติดต่อกันเป็นสองชั้น แบ่งเป็นห้องๆ เรียกว่า แถวเต๊ง แถวเต๊งเป็นที่อยู่ของคุณพนักงาน คุณเฒ่า คุณห้องเครื่อง รวมทั้งข้าหลวงบนตำหนัก ในแถวเต๊งแดงบางแห่งก็เปิดร้านขายของด้วย  

ในเขตพระราชฐานชั้นในนี้ ผู้ใดเดินตามถนนหนทางในวังในเวลาค่ำคืนจะต้องถือใครไม่ปฎิบัติอาจถูกโขลนจับได้

เจ้านาย และเจ้าจอมมารดา หรือเจ้าจอมในวังนี้มีฐานะไม่เท่าเทียมกัน บางพระองค์หรือบางท่านอยู่ในตำหักที่ค่อนข้างเก่าแก่ผุพัง บางท่านก็อยู่ตำหนักใหญ่สูงหลายชั้น ประกอบด้วยเครื่องตกแต่งโอ่โถง ตำหนักแต่ละหลังมีบรรยากาศแตกต่างกันไป บางตำหนักก็ขายน้ำอบ น้ำปรุง บางตำหนักก็ปิดเป็นห้างขายแพร และเครื่องใช้ต่างๆ บางตำหนักเป็นชาวเมืองเพชรบุรี     พูดสำเนียงเป็นชาวเมืองเพชรไปทั้งตำหนัก ที่มาจากปักษ์ใต้ก็พูดปักษ์ใต้

ส่วนตำหนักใหญ่สูงสี่ชั้นมียอดหอคอยกลางเป็น ตำหนักพระราชชายาเจ้าดารารัศมี เรือนข้าราชบริพารฝ่ายในนับว่าแปลกกว่าที่อื่น พราะข้าหลวงนุ่งซิ่นไว้มวบ แต่งกายอย่างชาวเชียงใหม่ พูดภาษาเมืองเหนือทั้งตำหนัก และเป็นที่เดียวที่มีเมี่ยงคำแจกกันทานเป็นประจำ(เป็นตำหนักหลังเก่าของพระองค์)

ในวังมีสวนเต่า มีต้นไม้ครึ้ม และมีสระน้ำที่ไม่ลึกพอลุยได้ ก้นสระนั้นปูด้วยหิน มีตะไคร้น้ำจับจนลื้น

[vun]

พระที่นั่งบริเวณ และริมพระราชฐานชั้นใน พระที่นั่งบรมพิมาน ตั้งอยู่เหนือสวนศิวาลัย มี2ชั้น สถาปัตยกรรมแบบยุโรป ในปัจจุบันรับรองแขกบ้านแขกเมือง พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่8 ทรงประทับในพระที่นั่งนี้จนกระทั่งเสด็จสวรรคต พระที่นั่งมหิศรปราสาท เป็นพระที่นั่ง สถาปัตยกรรมแบบไทย สร้างในสมัยรัชกาลที่4 อยู่ใกล้กับหมู่พระราชมณเฑียรมากที่สุด ปัจจุบันได้ดัดแปลงเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูป พระที่นั่งสีตลาภิรมย์ ตั้งอยู่ริมสนามด้านหลังพระที่นั่งบรมพิมาณ เป็นพระที่นั่งชั้นเดียว เป็นพลับพลาโถง ใช้เป็นที่ประทับเมื่อพระราชทานเลี้ยง เช่นงานพระราชอุทยานสโมสร พระที่นั่งนั่งศิวาลัยมหาปราสาท อยู่ตรงมุมด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ของสวนศิวาลัย ข้างประตูราชสำราญ เป็นปราสาท5ยอด สร้างในสมัยรัชกาลที่5 ในปัจจุบันพระที่นั่งศิวาลัยได้ว่าง ไม่ได้ใช้การอะไร

[vun]

พระที่นั่งมหิศรปราสาท

[vun]

 หมู่พระตำหนักที่สร้างขึ้นในรัชกาลที่1-3
ในรัชกาลที่1-3ได้มีสถาปัตยกรรมแบบเรือนไทย แบบเรือนหมู่

พระตำหนักเขียว

ตำหนักเขียว เป็นตำหนักของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยาเทพสุดาวดีพระเชษฐภคินีของรัชกาลที่ 1 ทรงโปรดให้รื้อมาสร้างถวายที่วัด สถาปัตยกรรมเป็นเรือนไทยสมัยต้นรัตนโกสินทร์ ได้ถวายเป็นกุฏิเจ้าอาวาสวัดอมรินทรารามซึ่งอยู่ในความอนุรักษ์ของกรมศิลปากร  ซึ่งทางวัดได้ทำการรื้อเพื่อย้าย และ ทำการสร้างใหม่ให้คงสภาพเดิม

[vun]

ตำหนักแดง พระตำหนักแดง เป็นส่วนหนึ่งของพระตำหนักในพระบรมมหาราชวัง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โปรดฯ ให้สร้างพระราชทานสมเด็จพระพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ ต่อมาเป็นที่ประทับของสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินีในรัชกาลที่ 2 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้รื้อไปปลูก ูถวายสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินีซึ่งเสด็จไปประทับที่พระราชวังเดิม กรุงธนบุรี            พระตำหนักแดงหลังนี้เป็นที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชโอรสในสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี เมื่อเสด็จบวรราชาภิเษกแล้ว จึงทรงย้ายจากพระราชวังเดิม มาปลูกไว้ในพระราชบวรสถานมงคล เมื่อพ.ศ. 2400            พระตำหนักแดง เป็นเรือนหลวง สร้างด้วยไม้สักทั้งหลัง ขนาด 7 ห้อง เครื่องบนประดับช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ แสดงฐานานุศักดิ์ของเรือน ฝาเป็นฝาปะกน มีเสานางเรียงรองรับแนวชายคาด้านหลัง ด้านหน้าเป็นระเบียง ภายในแบ่งเป็น 2 ห้อง และมีห้องสรงอยู่บนเรือนด้วย ปัจจุบันจัดแสดงส่งของส่วนพระองค์สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี และสิ่งของเครื่องใช้สำหรับเจ้านาย หรือชนชั้นสูงในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์  http://www.thailandmuseum.com/bangkok/tumnakdang.htm

[vun]

ต่อไปผมจะพาไปรับชมภาพตำหนักต่างๆในพระราชฐานชั้นในนะครับ เริ่มจากภายในพระตำหนักแดง

[vun]

พระแท่นบรรทมแบบไทยบน จีน / คันฉ่องโบราณสวยงามมากครับ

[vun]

ตำหนักแบบเรือนแถวที่สร้างขึ้นในสมัยต้นรัชกาลที่4-5 ตัวอย่าง: พระตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักษณวดี ภาพนี้เป็นตำหนักที่ถูกดัดแปลงเป็นห้องเครื่อง พระตำหนักสูง 2 ชั้น มีพาลัยหน้าหันสู่ทิศใต้

[vun]

ตัวอย่างที่2: เรือนเจ้าจอมเยื้อน ในรัชกาลที่ 5 เป็นเรือนแถวทีถูกดัดแปลงบางส่วนเป็น2ชั้น เป็นเรือนที่กึ่งไทย กึ่งจีน กึ่งยุโรป หรือเรือนลูกครึ่ง แต่โดยมากจะเป็นแบบจีน

[vun]

แปลนเรือนเจ้าจอมเยื้อน

[vun]

ตัวอย่างที่3: เรือนเจ้าจอมประคอง ในรัชกาลที่ 5 ภาพนี้เป็นเรือนเจ้าจอมประคอง ในรัชกาลที่ 5 เป็นเรือนแถวเรือนสูง 2 ชั้น มีลานกว้างตรงกลางเรือน ประมาณปี 2528 คาดว่าจะใช้เป็นรร.อนุบาล

[vun]

 ตำหนักของ- พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้นที่4
- พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้นที 5
- และเจ้าจอมมารดาบางท่าน

1. ตำหนัก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทเทพกัญญา
2. ตำหนัก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์
3. ตำหนัก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเวศวรสมัย
และเจ้าจอมมารดาทับทิม ในรัชกาลที่ 5
4.ตำหนักเจ้าจอม หม่อมราชวงศ์จิ๋ว หรือพระอัครชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ ในรัชกาลที่ 5

ตำหนักเหล่านี้เป็นตำหนักเดี่ยว ก่ออิฐถือปูน ความสูง 2 หรือ 3 ชั้น มีผนผังเป็นรูปตัว U มีมุข 2 ข้าง มีกำแพงก่ออิฐถือปูนเชื่อมมุขทั้ง 2 ที่รั้วกำแพงมีซุ้มเหลี่ยมกั้นเข้าออก ไปลานกว้างในตำหนัก ภายในมีบันได 2 แห่ง คือ บันไดใหญ่ กับบันไดบ่าว ส่วนมากบันไดบ่าวเป็นบันใดเวียน บ้างก็เป็นบนไดคล้างตึกพระยาอภัยภูเบศร ที่ปราจีนบุรี ตำหนักมีการทำ Built in(เครื่องเรือนติดผนัง) ไว้กันห้อง และบางตำหนัก ( ตำหนักพระอัครชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ ในรัชกาลที่ 5 ) มีที่ประดับชายคาเป็นลายไม้ฉลุเล็กๆ

รูปแบบตำหนัก เป็นแบบตะวันตก บนตะวันออกอย่างลงตัว ภายในการตกแต่งหน้าต่างเป็นแบบตะวันตก ส่วนหลังคายังคงมุงกระเบื้องว่าวสีขาว หรือกระเบื้องเคลือบดินเผาไม่ทาสี