ขอความรู้เรื่องราชทินนามหน่อยค่ะ

[เทาชมพู]

บรรจงเก็บหน้าที่แตกกระจายมารวมไว้อีกครั้ง

มีญาติกับเขาอยู่ 2 คนเท่านั้นแหละค่ะในแวดวงคุณ UP   อุตส่าห์ทายผิดจนได้ ถ้าเป็นเกมทศกัณฐ์ก็คงถูกคัดออกตั้งแต่หน้าที่ 1

ท่านที่คุณ UP พูดถึง   เวลานึกถึงท่านทีไรดิฉันเกือบลืมทุกทีว่าท่านเรียนจบกฎหมาย  จากนิวยอร์ค
เพราะไปดังทางสาขาอื่นๆ จนน่าจะเป็น พระยาวัฒนธรรมไทยไพศาล เชี่ยวชาญกิจการราชสำนัก อัครกรรมการโมเดิร์นไนน์สภาบดี  ควบตำแหน่งรองปลัดทูลฉลองอีกต่างหาก
ถ้าท่านและดิฉันได้รับยีนเรื่องสนใจประวัติศาสตร์ จากบรรพบุรุษมาร่วมกัน  ยีนคงเทไปรวมทางท่านเสียละมาก  เหลือส่วนน้อยมาให้ดิฉันปลูกเรือนไทยแต่พอตัวอยู่ตรงนี้

ขอเลี้ยวกลับมาที่ราชทินนามวังหน้า  ก่อนจะคุยเพลิน  เพิ่งไปค้นตู้หนังสือปัดฝุ่นทำเนียบนามข้าราชการวังหน้ามาดู ตามที่คุณประชาชนจุดประกายไว้
ข้าราชการวังหน้า มีแบบแผนหน้าที่ เป็นระเบียบเดียวกับวังหลวง   บางส่วนคุณประชาชนนำมาลงไว้แล้ว
ขยายความให้คุณเกาลัดฟังว่า  ถ้าวังหลวงมีขุนนางรับผิดชอบตำแหน่งไหน  เช่นในด้านเวียงวังคลังนา  วังหน้าก็มีขุนนางรับผิดชอบแบบนั้น แต่คนละราชทินนามกัน   เทียบกันได้เป็นคู่ๆ
เว้นแต่ว่าศักดินาขุนนางวังหน้าน้อยกว่าขุนนางวังหลวงครึ่งหนึ่ง
สูงสุดของตำแหน่งขุนนางวังหน้า คือเจ้าพระยามุขมนตรี   เทียบได้กับสมเด็จเจ้าพระยา ของวังหลวง
รองลงมาคือ พระยาจ่าแสนยากร  พระยาอิศรานุภาพ เทียบได้กับสมุหนายก วังหลวง
พระยาราชโยธา (เจ้ากรมมหาดไทยฝ่ายเหนือ-วังหน้า) เทียบได้กับพระยามหาอำมาตย์ (วังหลวง)
พระยาสุเรนทรราชเสนา  ปลัดทูลฉลอง วังหน้า เทียบได้กับพระยาราชนิกุล(วังหลวง)

เอาไว้แค่นี้ก่อนค่ะ พิมพ์ยาวมากแล้ว เดี๋ยวจะถูกเน็ตหักหลังเอาอีก

[V_Mee]

ท่านอาจารย์เทาชมพูได้กรุณาหยิบยกเรื่องราชทินนามวังหน้ามากล่าว  ก็ขอร่วมวงไพบูลย์ด้วยคนครับ  

ในประวัติศาสตร์รัตนโกสินทร์นั้น  วังหน้าท่านทิวงคตก่อนพระเจ้าแผ่นดินเสมอ  เมื่อวังหน้าทิวงคตแล้ว  ก็จะโปรดให้ยกข้าราชการวังหน้าเข้าสมทบเป็นข้าราชการวังหลวงตลอดมา  ต่อมาในรัชกาลที่ ๕เมื่อยุบเลิกวังหน้าแล้ว  จึงได้นำราชทินนามสำหรับวังหน้ามาใช้เป็นราชทินนามของวังหลวงเลยทีเดียว

[UP]

 ขอนอกเรื่อง เพื่อเรียนรายงานคุณเทาชมพูสักหน่อยว่าผู้ใหญ่ท่านนั้นท่านได้ทราบ (สมมติ) ทินนาม "พระยาวัฒนธรรมไทยไพศาลฯ" แล้วครับ ท่านชอบอกชอบใจใหญ่เชียว ...ท่านเล่าว่าวันก่อนลืมไป มีเกือบจะมีโอกาสได้เอ่ยขอบพระคุณคุณเทาชมพู แต่ก็ลืมเสียได้ที่จะเอ่ยถึงเรื่องนี้ เพราะมัวแต่พูดคุยแต่เรื่องสุขภาพของญาติผู้ใหญ่

[เทาชมพู]

 ขอเวลานอก กับคุณ UP 1  นาทีค่ะ
มีโอกาสพูดกับเจ้าคุณวัฒนธรรมไทยฯได้ถือว่าเจอแจ็กพ็อตค่ะ   น่าไปซื้อล็อตเตอรี่
ปกติท่านไม่เคยมีเวลาว่าง  คนอื่นมีเวลาทำงานวันละยี่สิบสี่ชั่วโมง ท่านทำงานวันละสี่สิบแปดชั่วโมง  
ยิ่งหลังๆนี้  เรื่องบางเรื่อง ก็น่าเห็นใจ  ท่านก็พูดได้แค่นี้จริงๆ   เรียนท่านแล้วว่าให้สู้ต่อไป  ดิฉันขอให้กำลังใจ

กลับมาเรื่องราชทินนาม ตามกระทู้ ค่ะ

ราชทินนามของขุนนางวังหลัง   มีเฉพาะในรัชกาลที่ 1    
เมื่อสิ้นวังหลังแล้ว ดิฉันคิดว่าก็คงจะเป็นแบบเดียวกับวังหน้า
อย่างที่คุณ V_Mee ให้ความรู้ไว้
คือขุนนางวังหลังก็เข้าสมทบกับขุนนางวังหลวง

ขุนนางวังหลัง มีบรรดาศักดิ์สูงสุดแค่ พระ
พระวิเศษแสนยากร   เจ้ากรมมหาดไทย

ส่วนเจ้ากรมที่เทียบได้กับ เวียง วัง คลัง นา คือ
พระบุเรนบุรียบาล    เจ้ากรมเมือง
พระพิทักษราชถาน   เจ้ากรมวัง
พระศรีโกษา           เจ้ากรมท่า
พระศรีสุทธาโภชน์   เจ้ากรมนา

ราชทินนามที่คุณเกาลัดฯ ว่าแปลกๆ อย่างเก่งระดมยิง  ลองมาอ่านราชทินนามขุนนางกรมล้อมวัง ของวังหลังดูสิคะ
ขุนแผลงพลนาศ
หมื่นมหาหักศึก
หมื่นพิลึกโยธา

[เทาชมพู]

ภาพนี้น่าจะลงในเมืองไทยในอดีต  แต่เห็นว่าเกี่ยวกับนักกฎหมายไทยก็เลยนำมาลงในกระทู้นี้ค่ะ เป็นภาพของพระยาบุณยธรรมธาดา( บุญ บุณยประสพ) เมื่อครั้งเป็นหลวงประธานคดีศาสตร์ ท่านสวมเสื้อครุยเนติบัณฑิตไทย ทับเสื้อราชปะแตน โก้มากทีเดียว

[ประชาชน]

 ผมมีประกาศตั้งสมเด็จเจ้าพระยามาฝากครับ

-----------------

                               ประกาศ

ศุภมัสดุ พระพุทธศาสนกาลเป็นอดีตภาคล่วงแล้ว ๒๔๑๖ พรรษา ปัตยุบันกาลกุกกุฎสังวัจฉรบุศยมาศชุษณปักษ์ ทศมีดิถีรวิวารบริเฉทกาลกำหนด พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์  ฯลฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชดำริว่า
                             ฯลฯ    ฯลฯ    ฯลฯ

เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์  สมันตพงศพิสุทธิมหาบุรุษรัตโนดม  ได้รับราชการฉลองพระเดชพระคุณในแผ่นดิน แต่รัชกาลที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ มาช้านาน ได้มีคุณูปการในราชกิจน้อยใหญ่เป็นอันมาก ได้ทำนุบำรุงราชอาณาจักรสยาม  อุดหนุนกระแสพระราชดำริมิให้เพลี่ยงพล้ำต่ออริราชดัสกรภายในภายนอกจำพวกที่คิดเบียดเบียฬกรุงเทพมหานคร โดยอำนาจให้เสื่อมถอยน้อยกำลังสงบไปได้โดยยุติธรรม และจัดการแผ่นดินให้ผาสุกเป็นปกติเรียบร้อยดีมิได้มีวิหิงษาอุปัทวาการอันใดอันหนึ่ง

ครั้นถึงในรัชกาลปัจจุบันนี้ ได้รับตำแหน่งที่ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ฉลองพระเดชพระคุณโดยอัธยาศัยเที่ยงธรรมซื่อตรง มิได้เห็นและเกรงแก่ผู้ใดจะว่ากล่าวตัดสินการสิ่งใดจะให้เป็นคุณเป็นประโยชน์ทั่วกันเป็นแบบอย่างต่อไปภายหน้าสิ้นกาลนาน และได้ช่วยทำนุบำรุงพระบรมวงศานุวงศ์ผู้ใหญ่ผู้น้อยให้ตั้งอยู่ในความเจริญทั่วไป มิได้มีความรังเกียจร้าวฉานแก่กัน  กับทั้งข้าราชการทั้งปวงได้อยู่เย็นเป็นสุขทั่วกันทั้งพระราชอาณาเขตต์และดำริราชการซึ่งเป็นเหตุเป็นคุณ มีความเจริญแก่แผ่นดินเป็นหลายประการ ดำรงอยู่ในธรรมสัตย์สุจริตหาผู้เสมอมิได้  สมควรจะเป็นผู้รับบรมราชอิสริยยศมหันตเดชานุภาพมีเกียรติยศใหญ่ยิ่งในแผ่นดิน  สมควรแก่ความชอบได้

จึ่งมีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท  ดำรัสสั่งให้เลื่อนที่เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ เป็นสมเด็จเจ้าพระยา  มีสมญาภิธัยนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฎว่า

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์  สมันตพงศ์พิสุทธิ  มหาบุรุษรัตโนดม  บรมราชุตมัคมหาเสนาธิบดี มหาสุริยมัณฑลีมุรธาธร  จักรรัตนสหจรสุรศรขรรควรลัญจธารินทร์  ปรมินทรมหาราชวรานุกูล  สรรพกิจจานุกิจมูลประสาท  ปรมามาตยกูลประยูรวงศ์วิวัฒน์  สกลรัชวราณาจักรประสดัมภ์  วรยุติธรรมอาชวาธยาศัย  ศรีรัตนตรัยคุราภรณ์ภูษิต  อเนกบุญฤทธิ์ประสิทธิสรรค์มหันตวรเดชานุภาพบพิตร  อัชนาม เป็นบรมราชุตมรรค มหาเสนินทร ประธานาธิบดี มีอำนาจบรมอิสริยยศบรรดาศักดิ์  ๓๐๐๐๐  ยิ่งกว่าจตุสดมภ์มนตรี  ๓ เท่า ดำรงตรามหาสุริยมณฑล  ได้บังคับบัญชาสิทธิขาดราชการแผ่นดินในกรุงนอกกรุงทั่วพระราชอาณาจักร  และสำเร็จสรรพอาญาสิทธิประหารชีวิตคนที่ถึงอุกฤษฏโทษมหันตโทษได้

ขอให้สิ่งซึ่งเป็นต้นเหตุเป็นใหญ่ในโลก  จงอนุเคราะห์บำรุงบริรักษ  สมเด็จเจ้าพระยาผู้ดำรงมหิศวรศักดิ์  วรเดชานุภาพบพิตร ยืนยาวหาอันตรายมิได้  ให้เจริญชนมายุพรรณ  สุข  พล  ปฏิภาณ  คุณสารสมบัติ  สรรพศิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคล  วิบุลยอิฐผลกมลปรีดาผาสุขทุกประการเทอญ

             ให้ตั้งจางวางทนาย   เป็น    หลวงบำรุงวรามาตย์        
      ให้ตั้งปลัดจางวางทนายเป็น     ขุนประสาทภักดี
               ให้ตั้งสมุห์บัญชีทนายเป็น      หมื่นศรีพยุหรักษ์
------------------

[เทาชมพู]

 ยังไม่อยากจบกระทู้อยู่ดี
ขอสรุป เปรียบเทียบราชทินนามขุนนาง ของ วังหลวง และวังหน้า  
ตามตำแหน่งสำคัญๆ  แบบนี้ค่ะ
ลอกส่วนหนึ่งจากคห. 7 ของคุณ V_Mee มาประกอบ

วังหลวง
สมุหนายก เป็น เจ้าพระยาจักรี
สมุหพระกลาโหม เป็น เจ้าพระยามหาเสนา
จตุสดมภ์ คือ เวียง วัง คลัง นา
เสนาบดีวัง เป็น เจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ หรือ ธรรมาธิกรณาธิบดี
เสนาบดีคลัง(เทียบกับกระทรวงการคลัง พาณิชย์ และการต่างประเทศ) เป็น เจ้าพระยาโกษาธิบดี
เสนาบดีเวียง (เทียบกับมหาดไทย) เป็น เจ้าพระยายมราช
เสนาบดีนา(เทียบกับกระทรงเกษตรฯ) เป็น เจ้าพระยาพลเทพ


วังหน้า  
เจ้าพระยามุขมนตรี เทียบหน้าที่ เท่ากับสมเด็จเจ้าพระยา ของวังหลวง
สมุหนายก
พระยาจ่าแสนยากร   เทียบหน้าที่ เท่ากับเจ้าพระยาจักรี  ศักดินา 5000
พระยาราชโยธา  เทียบหน้าที่ เท่ากับ เจ้าพระยามหาอำมาตย์

ส่วนจตุสดมภ์ เวียง วัง คลังนา  เหมือนกัน  แต่เป็นพระยา ไม่ใช่เจ้าพระยา  มีศักดินาครึ่งหนึ่งของเจ้าพระยาวังหลวง คือ 5000
เสนาบดีวัง เป็น พระยามณเฑียรบาล เทียบหน้าที่ เท่า เจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์
เสนาบดีคลัง เป็นพระยาไกรโกษา  เทียบหน้าที่ เท่า เจ้าพระยาพระคลัง
เสนาบดีเวียง เป็น พระยาพิไชยบุรินทรา  เทียบหน้าที่ เท่า ยมราช
เสนาบดีนา เป็นพระยาเกษตรรักษา เทียบหน้าที่ เท่าเจ้าพระยาพลเทพ

[V_Mee]

 จากความเห็นที่ ๓๔
ภาพของพระยาบุณยธรรมธาดา( บุญ บุณยประสพ)
เมื่อครั้งเป็นหลวงประธานคดีศาสตร์
ท่านสวมเสื้อครุยเนติบัณฑิตไทย ทับเสื้อราชปะแตน โก้มากทีเดียว

เสื้อครุยนี้เป็นครุยอังกฤษที่เสด็จกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ทรงนำมาให้ศิษย์ของพระองค์ที่สอบไล่ได้เป็นเนติบัณพิตใช้  ต่อมาในรัชกาลที่ ๖ พระวรวงษ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม ได้กราบบังคมทูลพระกรุณาขอพระราชทานเสื้อครุยแบบไทย  จึงทรงพระราชกำริเสื้อครุยเนจิบัณฑิตขึ้นใหม่เป็นเสื้อครุยไทย  มีสำรดจิดขอบรอบและที่ต้นแขนปลายแขน  สำรดพื้นสีขาวตามสีของกระทรวงยุติธรรม  เดินแถบทแง  ครุยเนติบัณฑิตนี้ได้เป็นต้นแบบเสื้อครุยชองจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยมาจนทุกวันนี้  นอกจากนั้นยังได้พระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์จัดสร้างเสื้อครุยเนติบัณฑิตพระราชทานแก่ผู้ที่สอบไล่ได้เป็นเนติบณฑิตทุกคน  ผู้ที่เป็นเนติบัณฑิตอยู่ก่อนวันที่ ๕  มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๘  ล้วนได้รับพระราชทานต่อพระหัตถ์ในวันเสด็จฯ เหยียบศาลสยามสถิตยุติธรรมทุกคน  ผู้ที่สอบไล่ได้ในปีต่อๆ มา  รับพระราชทานจากพานที่วางไว้หน้าพระบรมรูปสืบมาจนสิ้นรัชกาล  จึงเลิกประเพณีการพระราชทานเสื้อครุย  ผู้ที่สอบไล่ได้เป็นเนติบัณฑิตต้องไปตัดกันเอาเอง  ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕  ผู้ใหญ่ในคณะราษฎร์หลายท่านซึ่งเป็นนักกฎหมายจากฝรั่งเศสลงความเห็นกันว่า  เสื้อครุยแบบไทยนั้นขาดง่าย ทั้งสำรดที่คิดแถบทองนั้นก็ทำให้ราคาเสื้อครุยแพงเกินไป  จึงเปลี่ยนเสื้อครุยเนติบัณฑิตเป็นเสื้อดำมีผ้าพาดบ่าแบบฝรั่งเศส  โดยดัดแปลงสำรดเดิมนั้นมาทำเป็นผ้าพาดบ่าที่เรียกกันว่า ผ้ากราบ แทน

เมื่อคราวที่เนติบัณฑิตสภา กราบทูลเชิญสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เป็นเนติบัณฑิตกิตติมศักดิ์  และได้ถวายย่ามเนติบัณฑิต แทนเสื้อครุยเนติบัณฑิตนั้น  อยากจะเห็นจังเลยครับว่า ย่ามนั้นหน้าตาเป็นอย่างไร  ผมพยายามไปเล็งที่ตำหนักเพ็ชร  วัดนวรนิเวศวิหารมาหลายรอบแล้ว  แต่ก็ไม่พบ  วานท่านผู้รู้ช่วยบอกด้วยนะครับว่าหน้าตาเป็นอย่างไร

เห็นราชทินนาม หลวงประธานคดีศาสตร์ แล้ว  อดนึกถึง "หลวงประเคนคดีศาสตร์" อัยการมณฑลโลเลบุรี  ในพระราชนิพนธ์เรื่อง คดีสำคัญ ไปไม่ได้  ได้ดูละครเรื่องนี้ทีไรเป็นได้หัวเราะกันท้องคัดท้องแข็งทุกทีไปครับ