คำว่า"จักรพรรดิ"และ"กษัตริย์"

[หม่อมจุมพฏเพ็ชรกล้า]

 สองคำนี้ใช้ในโอกาสต่างกันอย่างไร และ มีความหมายต่างกันอย่างไรเช่น ญี่ปุ่น จีน ใช้จักรพรรดิ ทางยุโรป ไทย ใช้ กษัตริย์ มันต่างกันอย่างไรครับ

[เทาชมพู]

 มี 2 ความหมาย เท่าที่เคยเรียนมา
1  ถ้านักประวัติศาสตร์ใช้ในการเขียนตำราตะวันตก    แบ่งว่าใครเป็นกษัตริย์ใครเป็นจักพรรดิ  เขากำหนดว่า
กษัตริย์ ครอง 1 อาณาจักร
จักรพรรดิ  ครองหลายอาณาจักร  
ก็ส่วนใหญ่ไปรุกรานจนครองครองได้ละค่ะ
ที่รู้จักกันลือนามก็คืออเล็กซานเดอร์และนโปเลียน

2  ความหมายเฉพาะ
บางประเทศก็เรียกกษัตริย์ของตนว่าจักรพรรดิ    
แม้ว่าครองประเทศเดียว ก็เรียกกันยังงั้น  
ตัวอย่างที่มีจักรพรรดิครองประเทศเดียวก็เช่นญี่ปุ่น
หรือบางทีประเทศนั้นเกิดจากการรวมแคว้นเล็กแคว้นน้อยที่ไม่มี king มีแต่ duke  เข้าเป็นประเทศ
ผู้ครองก็เรียกจักรพรรดิ  หรือถ้าผู้หญิงครองบัลลังก์ได้เรียกจักรพรรดินี
ในยุโรป สมัยก่อนสงครามโลกครั้งที่ 1 ก็มีจักรพรรดิและจักรพรรดินีอยู่หลายองค์ เช่น ประเทศออสเตรีย

ทั้งหมดนี้เป็นความเข้าใจ คร่าวๆ   ถ้าหากว่าผิด หรือใครมีรายละเอียดมากกว่านี้ ช่วยเพิ่มด้วยค่ะ
เห็นคุณเข้าไปตั้งกระทู้นี้ในห้องสมุดพันทิป  มีใครตอบหรือยัง ไม่ทันดูคำตอบ

[หม่อมจุมพฏเพ็ชรกล้า]

 ผมไม่ได้ไปตั้งในพันธุ์ทิพย์นะครับ ยังไม่ได้เป็นสมาชิกเลย

[Hotacunus]

 โดยทั่วไป ก็น่าจะเป็นอย่างที่คุณเทาชมพูบอกไว้นั่นแหละครับ

ผมว่าน่าสนใจดีนะครับ ระหว่าง ๒ คำนี้ เพราะผมเองก็เคยสงสัยอยู่เหมือนกัน แต่ก็ไม่ได้พิจารณาดีๆ ซักที

ผมมาสังเกตว่า ถ้าเป็นเรื่องประเทศอื่นๆ เรามักจะแปลมาจากตำราเรียนฝรั่งครับ

คือ ถ้าเป็น Emperor เราก็จะแปลเป็น จักรพรรดิ (สันสกฤต = จกฺรวรฺติ; บาลี = จกฺกวตฺติ)

ถ้าเป็น King เราก็จะแปลเป็น พระมหากษัตริย์ (สันสกฤต = กฺษตฺริย  แปลว่า "ผู้ป้องกันภัย" หรือ  "ชาตินักรบ"; บาลี = ขตฺติย)

Emperor แปลจริงๆ ตามรูปศัพท์แปลว่า "ผู้บัญชาการ" มาจากรากละตินว่า imperator  ส่วนอาณาเขตที่ Emperor ปกครองนั้น จะเรียกว่า Empire เราก็แปลเป็น จักรวรรดิ

King เป็นคำภาษาตระกูลอินโดยุโรเปียน สายเยอรมันเก่า ถ้าแปลเป็นไทยก็อาจตรงกับคำว่า "ขุน" หรือ "กษัตริย์" หรือ "พญา" หรือ "พระราชา" ส่วนอาณาเขตที่ King ปกครองนั้น จะเรียกว่า Kingdom เราก็แปลเป็น อาณาจักร

แต่อย่างไรก็ตาม ต่อมา คำว่า King มีความหมายกว้างขึ้น เท่ากับคำว่า King of Kings (ราชาแห่งราชาทั้งปวง = มหากษัตริย์ = มหาราชา = ราชาธิราช = พ่อขุน) ดังนั้น ปัจจุบันนี้ เราจึงแปลคำว่า King เป็น พระมหากษัตริย์ได้ครับ

(ขุน ในสมัยโบราณ เป็นตำแหน่งผู้ปกครองนคร เพิ่งมาถูกเปลี่ยนความหมาย ให้เป็นแค่ "ขุนนางในราชสำนัก" ในสมัยอยุธยา สังเกตได้จาก สมัยสุโขทัยคำว่า ขุน อาจหมายถึงผู้ครองนคร ส่วนคำว่า "พ่อขุน" หมายถึง ผู้เป็นใหญ่แห่งขุนทั้งหลาย ก็จะหมายถึง "พระมหากษัตริย์" นั่นเอง ซึ่งก็น่าจะมีนัยหมายความว่า เป็นผู้ปกครองเหล่าขุนอีกทีหนึ่ง แสดงว่าต้องปกครองดินแดนกว้างมากที่เดียว คือ กว้างขว้างกว่าขุน)

ผมขอสรุปเป็นเบื้องต้นว่า เรื่องตำแหน่งการปกครองนี้ อาจจำแนกได้เป็นระดับ ๒ ระดับ ดังนี้ครับ

Emperor = จักรพรรดิ = พระราชาธิราช = พระมหากษัตริย์ = มหาราชา = พระยา = พญา = พ่อขุน (ความหมายแบบไทยโบราณ)

King = พระราชา = กษัตริย์ = ขุน (ความหมายแบบไทยโบราณ)  = เจ้าเมือง = ท้าว = ผู้ครองนคร

ต่อมาความหมายน่าจะมีการปรับเปลี่ยน โดยยกให้ จักรพรรดิ เป็นตำแหน่งที่ปกครองพื้นที่มากที่สุด

Emperor = ก็คือผู้ปกครองดินแดนที่กว้างใหญ่ ที่อาจเป็นดินแดนที่เป็นเผ่าพันธุ์เดียวกัน (ตามชาตินิยม) หรือ ปกครองดินแดนที่เผ่าพันธุ์อื่นยอมเป็นประเทศราช

King = คือผู้ครองนคร ๑ นคร ที่เป็นเอกราช หรือ อาจขึ้นกับอาณาจักรอื่นก็ได้ ต่อมา ความหมายกว้างขึ้น คือ เป็นผู้ครองแคว้น หรือ ประเทศก็เรียก King ได้

ถ้าตามที่ผมว่านี้นะครับ การที่จะใช้ "จักรพรรดิ" หรือ "กษัตริย์" นั้น ก็ขึ้นอยู่กับพระราชอาณาเขตครับว่า ปกครองกว้างใหญ่แค่ไหน

ในกรณีของญี่ปุ่นนั้น ผมคิดว่า คงเรียกเป็นการยกย่อง โดยมีนัยว่า ทรงปกครองดินแดนที่เป็นเกาะญี่ปุ่นทั้งหมด จึงเป็นจักรพรรดิ

แต่ประเทศที่เป็นจักรวรรดิจริงๆ อย่าง อังกฤษ รู้สึกว่าก็ไม่เคยเรียกผู้ปกครองของตนว่า "Emperor" หรือ "Empress" แต่กลับเรียกแค่ว่า "King" หรือ "Queen" เท่านั้นครับ

[ประชาชน]

 เท่าที่ผมเคยอ่านบทความและค้นคว้าในอินเตอร์เน็ตนะครับ คำว่า จักรพรรดิ์ หรือ Emperor นั้น รากฐานที่มาคือ มาจำคำโรมันว่า Imperator เป็นคำละติน ซึ่งหมายถึงแม่ทัพที่ได้รับชัยชนะในการรบ คือเป็น Title ที่  Roman ยุค Republic มอบให้แม่ทัพที่ชนะการรบในสงครามใหญ่ ไม่ได้หมายถึงแม่ทัพ (โดยแม่ทัพที่ชนะการรบในสงคราม จะมีมาลัยดอกไม้สวมศรีษะ ผมลืมแล้วว่าทำจากใบไม้อะไร แบบที่กรีกเขาสวมศรีษะให้นักกีฬาโอลิมปิคที่ได้เหรียญครั้งที่แล้วนั่นและครับ)

ความนี้เมื่อ Augustus Caesar ได้อำนาจ ปราบมาร์คแอนโทนี่ กับพระนางคลีโอพัตราได้ ก็เรียกตัวเองว่า Imperator (ภาษาอังกฤษคือ Emperor) เพราะไม่กล้าตั้งตัวเองเป็น King เพราะ Roman เป็น Republic ไม่ใช่ Kingdom และคนโรมันก็เกลียด King มาก จูเลียสซีซ่าถูกฆ่าตาย เพราะมีความพยายามที่จะตั้งตัวเองขึ้นเป็น King สมาชิก Senate กลุ่มหนึ่งที่มีอุมการณ์สาธารณรัฐเลยวางแผนกันฆ่า

Augustus Caesar กลัวประวัติศาสตร์ซ้ำรอยก็เลยเรียกตัวเองว่า Imperator เพราะยังมีคนนิยมสาธารณรัฐอยู่มาก ดังนั้น Imperator จึงเทียบได้คร่าว ๆ กับ President (ที่จริงระบบการเมืองของอเมริกาก็จำลองแบบมาจากโรมันเลย เพียงแต่เปลี่ยนชื่อ จาก Imperator เป็น Prisident เพราะคนอเมริกันช่วงตั้งประเทศก็ไม่นิยมระบบกษัตริย์ แต่โลกยุคนั้นประมุขของรัฐก็มีแต่กษัตริย์กับจักรพรรดิ์

Emperor ของโรมันมาจากเลือกตั้งโดย วุฒิสมาชิก แต่อยู่ในอำนาจตลอดชีวิต และเมื่ออยู่ในอำนาจนานเข้า ก็มีอิทธิพลต่อ วุฒิสมาชิก ดังนั้น วุฒิสมาชิกจึงเลือกแต่ลูกชายของ จักรพรรดิคนก่อนขึ้นเป็นจักรพรรดิ แม้ว่าโรมันในยุคหลังออกุสตุสจะเป็นจักรวรรดิ์ แต่โดยนิตินัยถือว่าเป็น สาธารณรัฐโดยนิตินัยจักรพรรดิก็มาจากเลือกตั้ง แต่พฤตินัยก็เลือกตั้งพอเป็นพิธี ไม่มีใครกล้าเลือกคนอื่น เพราะหมายถึงการแก้แค้นทางการเมืองถึงชีวิต และ สว.ส่วนใหญ่ก็คนของจักรพรรดิ จักรพรรดิยุคท้ายๆ ของโรมันจึงเหมือนเป็นราชวงศ์

ความยิ่งใหญ่ของจักรวรรดิโรมันทีมีเมืองขึ้นมากมายมหาศาล ประมุขเมืองขึ้นก็มีกษัตริย์ต่างมากมาย แต่ก็ต้องมาอ้อนน้อมต่อจักรพรรดิโรมัน หรือและเล็กกว่า ผู้ว่าของโรมันด้วยซ้ำ โรมันแบ่งการปกครองเป็นจังหวัด มีผู้ว่า แต่จังหวัดอาจรวมอาณาจักรน้อยใหญ่หลายอาณาจักร ที่มีกษัตริย์เป็นเมืองขึ้น แต่ก็ต้องขึ้นกับผู้ว่าของโรมัน ดังนั้น คำว่า "จักรพรรดิ" จึงกลายเป็นว่าใหญ่กว่า กษัตริย์ไป

ต่อมาคำนี้ก็เพี้ยน เมื่อจักรวรรดิโรมันตะวันตกล่มสลาย เหลือแต่จักรวรรดิโรมันตะวันออก คำว่าจักรพรรดิ์ก็ยังมีความหมายที่ยิ่งใหญ่อยู่ เมื่อพระเจ้าชาญเลอมาญ สามารถรวบรวมอาณาจักรโรมันตะวันตกเดิมได้ ในปีราว ๆ ค.ศ. 800 และยกกองทัพเข้าโรมได้ สันตะปาปาจึงสวมมงกุฎให้เป็นจักรพรรดิ์และก่อตั้ง "Holly Roman Empire"

คำว่าจักรพรรดิ์แพร่เข้าไปในชาติอื่นๆ หลังโรมัน ก็มีชาติอื่นๆ เอาไปใช้ เช่น รัสเซียเรียกว่าซาร์ หรือฮังการี "จักรพรรดิ์ของจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์" ก็มาจากเลือกตั้ง โดยเจ้าอีเล็กเตอร์ เพิ่งมาถูกยุบในสมัยนโปเลียน และนโปเลียนก็สถาปนาจักรวรรดิฝรั่งเศสขึ้น และตั้งตัวเองเป็นจักรพรรดิ์

ความหมายใหม่ของจักรพรรดิ์ จึงไม่เหมือนเดิมกลายเป็น King of the King ไป ที่จริงไม่ใช่จักรพรรดิแต่เป็น "กษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่"

สำหรับจีนก็มาจากจิ้นซีฮ่องเต้ เอาคำว่า ฮวงกับตี้ มารวมกันเป็น "ฮ่วงตี่" หรือ ฮ่องเต้ หมายถึง King of the King

ส่วนจักรพรรดิ์ญี่ปุ่น ไม่ได้เป็นการใช้โดยการแปลมาจากภาษาอังกฤษ แต่ก็หมายถึงกษัตริย์นั้นเอง บทความของฝรั่งเรียกว่าเป็น Emperor by Translation

อังกฤษนั้นมี Title อันหนึ่งคือ  Empress of India เป็นตำแหน่งแยกต่างหากจากการเป็น ราชินีอังกฤษ เพิ่งมายกเลิกตอนอินเดียได้เอกราช

ความหมายดั้งเดิมของ จักรพรรดิ=ประธานาธิบดี ในปัจจุบัน
ที่จริงประธานาธิบดีอเมริกาฉายภาพคำว่า จักรพรรดิโรมันได้ดีที่สุดมีอำนาจครอบโลก มากกว่ากว่ากษัตริย์ของประเทศต่างๆ ที่จริงแล้วที่มาของ "ประธานาธิบดีอเมริกา" ก็เป็นการยืมเอาระบบโรมันมาใช้

ของไทยเราเอามาแปล แล้วเข้าใจกันว่า จักรพรรดิใหญ่กว่ากษัตริย์ แต่ความหมายเดิมของคำนี้คือเป็นตำแหน่งที่มาจากเลือกตั้ง

[ประชาชน]

 ที่จริงจุดที่ต่างกันจริงๆ ของจักรพรรดิ์ และ กษัติย์คือ
- จักรพรรดิมาจากเลือกตั้ง อยู่ในอำนาจตลอดชีวิต
- กษัตริย์ มาจากการสืบราชสันติวงศ์
- ประธานาธิบดีมาจากการเลือกตั้งอยู่ในอำนาจตามวาระ

จักรพรรดิยุคหลังๆที่มาจากการสืบราชสันติวงศ์ คือ พระมหากษัตริย์ หรือ King of the King

ดังนั้น จักรพรรดิที่แท้จริงตามความหมายเดิมจึงมีแต่จักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมัน กับ จักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์

Holly Roman Empire คือ จักรวรรดิของพวกเยอรมันสมัยก่อน จักรพรรดินโปเรียนยุบไป

จักรพรรดิไกเซอร์ของเยอรมันก็ยังครองตำแหน่งเดิมของตนคือ กษัตริย์แห่งอาณาจักรปรัสเซีย และรัฐธรรมนูญของจักรวรรดิเยอรมันยุคบิสมาร์กก็เขียนไว้ชัดเจนเลยว่า ประธานาธิบดีของจักรวรรดิเยอรมันคือดำรงตำแหน่งจักรพรรดิ ตรงนี้ก็อบปีมาจากรัฐธรรมนูญจักรวรรดิเยอรมันเดิม
-------------
This confederation shall bear the name of, the German Empire, and shall have the following constitution:-


-------------
Article 11
The King of Prussia shall be the President of the Confederation, and shall have the title of German Emperor.
----

-----------

[ประชาชน]

 ที่จริงจุดที่ต่างกันจริงๆ ของจักรพรรดิ์ และ กษัติย์คือ
- จักรพรรดิมาจากเลือกตั้ง อยู่ในอำนาจตลอดชีวิต
- กษัตริย์ มาจากการสืบราชสันติวงศ์
- ประธานาธิบดีมาจากการเลือกตั้งอยู่ในอำนาจตามวาระ

จักรพรรดิยุคหลังๆที่มาจากการสืบราชสันติวงศ์ คือ พระมหากษัตริย์ หรือ King of the King

ดังนั้น จักรพรรดิที่แท้จริงตามความหมายเดิมจึงมีแต่จักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมัน กับ จักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์

Holly Roman Empire คือ จักรวรรดิของพวกเยอรมันสมัยก่อน จักรพรรดินโปเรียนยุบไป

จักรพรรดิไกเซอร์ของเยอรมันก็ยังครองตำแหน่งเดิมของตนคือ กษัตริย์แห่งอาณาจักรปรัสเซีย และรัฐธรรมนูญของจักรวรรดิเยอรมันยุคบิสมาร์กก็เขียนไว้ชัดเจนเลยว่า ประธานาธิบดีของจักรวรรดิเยอรมันคือดำรงตำแหน่งจักรพรรดิ ตรงนี้ก็อบปีมาจากรัฐธรรมนูญจักรวรรดิเยอรมันเดิม
-------------
This confederation shall bear the name of, the German Empire, and shall have the following constitution:-


-------------
Article 11
The King of Prussia shall be the President of the Confederation, and shall have the title of German Emperor.
----

-----------