ถามเรื่องเจ้าของเมืองเหนือ

[หม่อมจุมพฏเพ็ชรกล้า]

 เห็นคนนามสกุล ณ ต่างๆของเมืองเหนือ ทำไมบางคนเป็นเจ้า....แต่บางคนก็ไม่เป็นอ่ะครับ อยากถามว่าจัดตำแหน่งยังไงว่าคนไหน เจ้า ณ คนไหน ไม่เจ้า เช่น เจ้ากอแก้ว ประกายกาวิล ณ เชียงใหม่ กิ่งกาญจน์ ณ เชียงใหม่

[ศศิศ]

 หลังจากที่ไปสอบถามมาแล้ว ก็ขอนำคำตอบของอ้ายเพิ่นมาฝากกันครับ  

"เจ้า - คำว่า เจ้า เป็นคำเรียกขาน นำหน้านามตามประเพณีนิยมแบบล้านนา ใช้กับผู้สืบสกุลของ เจ้าหลวง แต่ทั้งนี้ มีผู้สืบสกุลดังกล่าวเป็นจำนวนไม่น้อย ซึ่งดำรงชีวิตตามแบบสังคมเมืองในปัจจุบัน แม้จะมีความผูกพันกับสายสกุลอยู่อย่างมาก แต่ก็เลือกที่จะไม้ใช้คำเรียกขานตามแบบโบราณประเพณี เช่นนี้

ทางเชียงใหม่ ถ้าพ่อเป็นเจ้า แม่เป็นไพร่ ลูกจะเป็นเจ้าไปทุกชั้น แต่ทั้งนี้ต้องดูองค์ประกอบหายอย่างที่จะเรียก เจ้า เช่น มีพ่อเป็นเจ้า ทำคุณปประโยชน์ให้กับสังคม ประกอบอาชีพไม่ผิดกฏหมาย วางตัวเหมาะสมกับทุกคน ไม่ประพฤติผิดจารีตต้องห้ามของจารีตเมือง (สมัยบ่เดียวเพิ่มมาอีกต้องมีเงิน)

ถ้าแม่มีเชื้อเจ้าแต่พ่อเป๋นไพร่ ลูกจะไม่เป็นเจ้า จะเรียกคำนำหน้า ว่า ไอ่นาย อี่นาย (เช่นไอ่นายจักรแก้ว ไอ่นายต่อน หรือ อี่นายแว่นแก้ว เป็นต้น)ทั้งนี้ยกเว้นสายตรงเจ้าหลวงถ้าแม่เป็นธิดาเจ้าหลวงได้สามีเป๋นไพร่ อนุโลมเรียกลูกว่า เจ้าได้

ตั้งแต่เปลี่ยนแปลงการปกครอง2475 ในบัตรประชาชนก้อเป๋นนาย นางไปหมดละ จะเรียก กันว่าเจ้า เพราะเป็นการยกย่อง กันในสายสกุลเท่านั้น
"

[ประไหมสุหรี]

 ตอบตอนนี้โดยไม่มีหนังสือก็คือ เจ้าในสมัยที่ปกครองโดยเจ้าหลวง ก่อน พ.ศ. 2475 นั้น มีลำดับคล้ายทางเมืองหลวง หรือเมืองประเทศราชอื่นๆ คือ เจ้าหลวง เจ้าอุปราช เจ้าราชบุตร และอีก 3 ตำแหน่ง (ขออภัยจำไม่ได้ คลับคล้าย เจ้าราชวงศ์ อีกตำแหน่ง) รวมเรียกเจ้า 5 ขัน เจ้า 5 ขันนี้ เป็นตำแหน่งสูงสุด เมื่อแต่งงานกับเจ้าด้วยกัน โดยส่วนมากก็เป็นผู้ชายอยู่แล้ว ลูกก็เกิดมาเป็น "เจ้า" ถ้าผู้ชาย ก็เรียก "เจ้าจาย" ถ้าผู้หญิงก็เรียก "เจ้าญิง" แต่นำหน้าว่าเจ้าได้ ภายหลัง ได้รับพระราชทานนามสกุล แก่เจ้าหลวง (ถ้าจำไม่ผิดก็เป็นเจ้าแก้วนวรัฐ เจ้าหลวงองค์ที่ ๙ องค์สุดท้าย) จากรัชกาลที่ ๖ ก็ต่อว่า ณ เชียงใหม่

กรณีต่อมา คือเจ้าย่อมมีเมียหลายคน สมัยก่อนไม่มีดารา ก็มีแต่ ช่างซอ หรือช่างฟ้อน เป็นต้น ซึ่งส่วนมากเป็นคนนอกคุ้มคือเป็นคนธรรมดา ถ้าเจ้า ทั้ง ๕ ที่ลำดับมา เกิด แต่งงานด้วยก็จะได้เป็น "หม่อม" ลูกออกมาก็เป็น "เจ้า" เหมือนกัน แต่ถัดจากเจ้า ๕ ขันนี้แล้วต้อง พ่อแม่เป็นเจ้าเท่านั้น ลูกจึงใช้ คำว่าเจ้าได้
ซึ่งหายากแล้ว เช่นเจ้าพ่อ เจ้าแม่ของ เจ้าป้ากอแก้ว

หรือคุณธวัชวงศ์ ณ เชียงใหม่ ที่พ่อท่าน เป็นเจ้า แต่แม่เป็นคนธรรมดา ก้ใช้เจ้าไม่ได้ แต่ชื่อเล่นท่าน ใครๆ ก็เรียกเจ้าหนุ่ย หรือ เจ้าดวงเดือน แม่ท่านก็เป็นคนสามัญ แต่พ่อเป็น เจ้า ๕ ขัน ก็เลยใช้เจ้าได้ แล้วเจ้าดวงเดือน กับเจ้ากอแก้ว ก็ถือเป็น generation สุดท้ายที่จะมีเจ้านำหน้า เจ้านายฝ่ายเหนือก็จะหมดไปที่ละน้อย จนอาจไม่มีให้ภูมิใจของคนเชียงใหม่อีก

ถ้าเคยฟังเพลงมะเมี๊ยะที่ว่าเจ้าชายเป็นราชบุตร แต่สุดที่รักเป็นพม่า นั้น คำว่าเจ้าราชบุตร ก็คือตำแหน่ง ลูกเจ้าอุปราช แต่ ชื่อจริงๆ ท่านชื่อ เจ้าน้อยสุขเกษม ตอนนั้นเจ้าแก้วนวรัตน์ยังเป็นอุปราชอยู่เลย นานมาก ถ้าจะเรียกก็เรียก เจ้าอุปราชแก้วนวรัตน์ อะไรเงี๊ยะ คงจับ concept ได้แล้ว ถ้ามีอะไรผิดพลาดก็ขอขมา เจ้าท่านด้วย

[ประไหมสุหรี]

 ขอเพิ่มเติม ตำแหน่งเจ้า ๕ ขัน ได้แล้ว คือ
๑. เจ้าหลวง
๒. เจ้าอุปราช
๓. เจ้าราชวงศ์
๔. เจ้าบุรีรัตน์
๕ เจ้าราชบุตร
และตำแหน่งอื่นๆ โดยสืบต่อกันมาตามสายเลือด เลื่อนมาตามลำดับ ยังมี
๖. เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์
๗. เจ้าราชภาคินัย
๘. เจ้าราชภาติกวงศ์
สำหรับเจ้าที่ไม่มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับภารราชกิจส่วนมากจะเป็นผู้หญิงก็จะอยู่ในตำแหน่ง
๙. เจ้าวรญาติ
๑๐. เจ้าประยูรญาติ

 เจ้าหลวงองค์สุดท้าย คือเจ้าแก้วนวรัฐ
 เจ้าราชบุตร สุดท้ายก็คือ เจ้าราชบุตรวงศ์ตะวัน ณ เชียงใหม่
      ภริยาท่านก็ได้เป็นหม่อม คือ หม่อมศรีนวล ณ เชียงใหม่
 
   เท่าที่เคยเห็นมาเจ้านายฝ่ายเหนือมีฐานะเทียบเท่าสามัญชน ไม่ต้องใช้ราชาศัพท์ เวลาสนทนากันแล้ว แต่คำว่า เจ้า มีศักด์  สูงกว่า หรือ เทียบเท่า หม่อมราชวงศ์ หรือ หม่อมหลวง คุณหญิง เวลาประกาศรายนามต้องประกาศฐานะ เจ้า ก่อน

ขอสูมา ที่เอ่ยนามท่านทั้งหลายในที่นี้ด้วย

[ศศิศ]

 ผมไปเจอลิงค์ที่น่าสนใจอยู่ลิงค์หนึ่งครับผม

เป็นลิงค์เกี่ยวกับ

รายพระนาม นาม เหล่าพระประยูรญาติ
และ เชื้อสายเจ้านายฝ่ายเหนือ
(เฉพาะบางพระองค์/ท่าน)

ที่ลิงค์นี้ครับ

http://www.globalgroup.in.th/encyclopedia_lanna1.html