เรือลอยพระประทีป

[ลุงแก่]

เมื่อวันศุกร์ที่ผ่านมาเป็นวันออกพรรษา ในวันเสาร์ที่ ๑๑ พฤษจิกายนก็จะเป็นวันลอยกระทง ดังนั้น
จึงจะขอนำเรื่องที่เกี่ยวกับลอยกระทงในวังสมัยก่อนมาเสนอให้เป็นความรู้กัน
 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ครั้งยังทรงดำรงตำแหน่งเป็นสภานายก
หอพระสมุดวชิรญาณ ทรงพระนิพนธ์เป็นคำนำไว้ในหนังสือโคลงเรือพระประทีป ฉบับกฐินพระราชทาน
ณ วัดอินทาราม เมื่อวันที่ ๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๑ ดังนี้

 "เรือลอยพระประทีป คือเรือที่ถ่ายแบบเรือพระที่นั่งแลเรือกระบวนเสด็จมาทำขนาดย่อมๆ ให้เหมือน
กับเรือเดิม ปั้นตุ๊กกะตาตั้งรายลำเปนนักสราศแลฝีพาย แล้วปักเทียนรายที่กลางกระทงเรือตลอดลำ
ถวายทรงจุดเทียนลอยเรือนั้นในการพิธีลอยพระประทีปทั้งกลางเดือน๑๑ แลกลางเดือน ๑๒ เหตุที่
จะเกิดเรือลอยพระประทีปนี้ เจ้าพระยาทิพากรวงษ์มหาโกษาธิบดีแสดงไว้ในหนังสือพระราชพงษาวดาร
กรุงรัตนโกสินทรว่า ในรัชกาลก่อนๆมาเจ้านายแลข้าราชการทำเครื่องประทีป เรียกว่ากระทงถวายทรง
จุดในการลอยพระประทีป กระทงนั้นทำรูปร่างต่างๆกันตามความคิด เหมือนกันแต่ปักเทียนรายไว้ถวาย
ทรงจุด ถึงในรัชกาลที่ ๓ เจ้านายแลข้าราชการผู้ใหญ่เปลี่ยนกันรับทำกระทงถวาย ประดิษฐ์คิดทำ
งดงามใหญ่โตขึ้นเรียกว่ากระทงใหญ่ ครั้นมาถึงรัชกาลที่ ๔ ทรงพระราชดำริห์ว่า ทำกระทงใหญ่เปนการ
ประกวดกัน เปลืองทุนรอนของผู้ที่ทำมากนัก จึงทรงพระกรุณาโปรดให้ขอแรงพระบรมวงษานุวงศ์
แลข้าราชการที่มีตำแหน่ง ทำเรือลอยพระประทีปแทนกระทงถวายคนละลำ เปนการทำคราวเดียวแล้วใช้
ต่อมาได้ทุกปี จึงเกิดเรือลอยพระประทีปขึ้นด้วยเหตุนี้

 มีความปรากฏในจดหมายเหตุว่า เมื่อแรกทำเรือลอยพระประทีปขึ้นในรัชกาลที่ ๔ ถึงพิธีลอยพระประทีป
ในตอนหัวค่ำ โปรดให้เอาเรือลอยพระประทีปเหล่านั้นไปลอยที่พระบวรราชวัง(วังหน้า - ลุงแก่) ถวาย
พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงจุดคราวหนึ่งก่อน แล้วจึงมาเตรียมถวายพระบาทสมเด็จ
พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงจุดในตอนดึกอีกคราวหนึ่ง แต่เรือลอยพระประทีปเมื่อแรกทำมากลำด้วยกัน
การที่ทรงจุดเทียนทุกลำเห็นจะเปลืองเวลาช้านัก ต่อมาจึงแก้ไขลักษณะลอยเรือพระประทีปถวายทรง
จุดเทียนแต่เรือของเจ้านายซึ่งทำเปนเรือพระที่นั่ง เรือขุนนางทรงจุดเทียนแต่เรือสำเภาของพระยาโชฏึก
ราชเศรษฐีลำเดียว ด้วยเปนสัญญาเมื่อถึงเรือสำเภาก็จุดดอกไม้เพลิง ส่วนเรือประทีปของขุนนางที่เปน
เรือกระบวนให้เจ้าพนักงานจุดเทียนข้างเหนือน้ำ แล้วปล่อยลอยผ่านน่าพระที่นั่งถวายตัวจนหมดทุกลำ
จนหมดกระบวน เปนประเพณีมาดังนี้จนเลิกลอยพระประทีปเมื่อรัชกาลที่ ๕

 โคลงที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ หลวงสารประเสริฐ นุช แต่งเมื่อแรกสร้างเรือพระประทีปขึ้น พรรณาชื่อเรือ
แลชื่อผู้ทำถวายทุกๆลำ ดูเหมือนจะเปนบาญชีเรือพระประทีปที่ทำครั้งนั้นมีอยู่แต่ในโคลงเรื่องนี้ฉบับเดียว
หนังสือโคลงลอยเรือพระประทีปเรื่องนี้ จึงนับว่าเปนจดหมายเหตุที่ดีด้วยอีกอย่างหนึ่ง ..."

 บทโคลงลอยเรือพระประทีปนี้มี ๑๐๕ บาท ลุงแก่คงไม่พิมพ์เพราะยาวมาก ถึงพิมพ์ไปก็คงไม่มีใครทน
อ่านได้จนจบ จึงขอพิมพ์เสนอเพียง ๒ บาทแรกเท่านั้น ดังนี้

 ๐ โคลงเรือพระประทีปไท้.............   เอกองค์
เกณฑ์ราชวงษานุวงษ์....................   มาตย์พร้อม
พลเรือนแลทหารผจง...................   จัดทั่ว  หมู่เฮย
สารประเสริฐนุชน้อม....................   นอบเกล้าแต่งถวาย ฯ

 ๐ ขยมผู้ศิษย์ลอกไว้....................   หวังชม
ฟังพจน์คำคารม..........................   เรื่องอ้าง
เปนแบบอย่างนิยม.......................   ตามไต่ ท่านนา
ดูเพื่อเทียบทานบ้าง......................   บทเบื้องครูทำ ฯ

[เทาชมพู]

น่าอ่านมากค่ะคุณลุงแก่  ขอบคุณที่มาเล่าสู่กันฟัง

[ทิด]

คุณลุงแก่ครับ มีสมาชิกถามหาอยู่ที่นี่ครับ เรื่องวัดแก้วฟ้า

http://pantip.inet.co.th/cafe/klaibann/topic/H712660.html' target='_blank'>http://pantip.inet.co.th/cafe/klaibann/topic/H712660.html