พระคเณศ(ต่อเนื่องมาจากกระทู้ ๘๓

[ทิด]

ตอบ..พระพุธเป็นลูกของพระจันทร์ครับ แต่มานิยมบำเพ็ญเพศดาบสอย่างพระพฤหัส
จำได้ว่าตอนเด็กๆ เคยอ่านหนังสือบอกว่าชายาของพระพุธเป็น "หญิงเทียม"
เดิมเป็นชายชื่อท้าว "อิลราช" แต่ไปโดนหางเลขคำสาปกลายเป็นหญิงของพระอิศวรเข้า
เลยต้องกลายเป็นหญิงสลับกับเป็นชายอยู่ทุก ๑๕ วันหรืออย่างไรนี่แหละครับ ใช่หรือเปล่า
จำชื่อของท้าวอิลราชตอนเป็นหญิงไม่ได้เหมือนกันครับ

[วราลี]

เคยได้ยินว่ามีเรื่องอิลราชคำฉันท์ด้วย คนเดียวกันหรือเปล่าคะ

[เทาชมพู]

ชื่อนางอิลา ค่ะ
ใช่ค่ะ อิลราชคำฉันท์

[อินทาเนีย]

ใช่แล้วครับ..คุณทิด...

นางดาราเฉลยว่าบุตรของนาง..คือพระพุธนี้..เกิดจากพระโสมะ(พระจันทร์)
พระพุธจึงมีอีกชื่อหนึ่งว่า "เสามยะ" หรือ "เสามายนะ" แปลว่า "เหล่ากอของโสมะ"

ชายาของพระพุธชื่อนางอิลาหรืออีกชื่อหนึ่งก็คือ "มิตรวรุณี" เพราะเป็นลูกสาวของพระมิตรกับพระวรุณ ซึ่งทั้งสองเป็นพ่อของนางอิลาร่วมกันคนละครึ่ง

พระพุธกับนางอิลามีบุตรชื่อปุรูราวัส--ซึ่งเป็นบิดาของอายุสและเป็นบรรพบุรุษของท้าวภรต ท้าวกุรุ ท้าวธฤตราษฎร์ ท้าวปาณฑุ ในเรื่องมหาภารตะนั่นเอง

[วราลี]

เคยได้ยินชื่อ ม.ร.ว. มิตรารุณ ด้วยค่ะ คงเอามาจากพระมิตรกับพระอรุณ

[เทาชมพู]

ขอกลับไปที่เรื่องของพระคเณศอีกครั้งนะคะ

พระราชนิพนธ์ "บทเสภาเรื่องสามัคคีเสวก"ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว    มีบททรงบรรยายถึงพระคเณศไว้ว่า
กายาเธอจ้ำม่ำและล่ำสัน………….ผิวโรหิตะพรรณกั่นกำแหง
ทรงเครื่องเรืองรามอร่ามแดง………………..แสงกายดังแสงวราภรณ์
เป็นใหญ่ในปวงวิทยา…………………….........สง่าทรงซึ่งวินัยสโมสร
เนืองนิตย์ประสิทธิ์ประสาทพร…………..สถาวรสวัสดิ์วัฒนา
ชนใดหวังข้ามอุปสรรค……………………...พึงพำนักพิฆเนศนาถา
สำเร็จสมดังจินดา………………………….......พระองค์พาข้ามพิฆนะจัญไร
 พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖ โปรดเกล้าฯให้สร้างเทวาลัยพระคเณศไว้ ณ พระราชวังสนามจันทร์ ในฐานะเทพแห่งศิลปวิทยาการ เพื่อเป็นสิริมงคล ค่ะ

[นกข.]

ถ้าดูตามนี้ พระคเณศวร์ ในชื่อว่า พิฆเนศวร์ ก็ทรงเป็นเจ้าเหนืออุปสรรคจริงๆ เพราะผมเดาเอาจากพระราชนิพนธ์ว่า พิฆนะ แปลว่าอุปสรรค (ยอมรับว่าไม่เคยได้ยินคำนี้ครับ) + อิศวร -พิฆเนศวร
อีกนามหนึ่งที่คุ้นกันกว่า คือ คเณศ คเณศวร์ คงจะแปลได้ว่า ผู้เป็นใหญ่ในคณะ
คณะอะไร ก็ไม่ทราบชัด แต่ชวนให้ผมนึกถึงโขลงช้าง เพราะเศียรเป็นช้างอยู่แล้ว ช้างก็เป็นสัตว์ใหญ่ชนิดหนึ่งที่อยู่กันเป็นคณะ เป็นพวก เป็นหมู่ด้วย

[นกข.]

รู้สึกว่า ถ้าจำไม่ผิด อีกนามหนึ่งของพระคเณศ เรียกได้ว่า คณปติ ด้วย แปลว่าผู้เป็นใหญ่ในคณะเหมือนกัน
ว่างๆ รบกวนคุณเทาชมพูชะโงกเข้าไปดูในห้องพักท่านคณบดีคณะอักษรฯ หน่อยสิครับ ว่าท่านมีหัวเป็นช้างด้วยหรือเปล่า ?

[นกข.]

จะเป็นไปได้ไหมว่า ที่คนอินเดียโบราณ จะเผ่าอารยันหรือเผ่าดราวิเดียน หรือตอนหลังมาผสมกันแล้วก็ช่างเถอะ ยกให้พระคเณศเป็นเทพแห่งศิลปวิทยาการนั้น เพราะเห็นว่าช้างเป็นสัตว์ที่เฉลียวฉลาดกว่าสัตว์อื่น ?
แล้วยังให้ทรงหนูเป็นเทพพาหนะด้วย ด้วยเหตุผลเดียวกัน
ผมว่าเป็นอารมณ์ขันของแขกโบราณครับ ที่ให้ช้างขี่หนู ดูเหมือนภาพลักษณ์ของเทพองค์นี้ท่านจะตุ้มต๊ะตุ้มตุ้ยน่ารัก เป็นกันเอง เข้ากับชาวบ้านได้ง่าย ไม่ขรึมขลังอลังการ หรือน่ากลัวไปเลยอย่างมหาเทพทั้งสามหรือเจ้าแม่กาลีหรือทุรคาเทวี
แปลกดีที่ข้างทางฝรั่งเชื่อว่า ช้างกลัวหนู (จริงรึเปล่าก็ไม่ทราบครับ นักสัตววิทยาชี้แจงด้วย)
เรื่องความฉลาดของสัตว์นี้ ทำให้นึกถึงนกฮูก เข้าใจว่า ทหารฝรั่งใช้นกฮูกเป็นเครื่องหมายเหล่าเสนาธิการ เพราะนักวางแผนหัว เสธ.ทั้งหลายควรจะเป็นคนฉลาดเหมือนนกฮูก ซึ่งว่ากันว่าเป็นนกฉลาด ผมก็ไม่ใช่ทหาร แต่คลับคล้ายคลับคลายังกับว่าเข็มเสนาธิปัตย์ของทหารไทยที่บ่งว่าเจ้าตัวเป็นเสนาธิการหรือผ่านหลักสูตร เสธ.มานั้น จะไม่ใช่นกฮูก แต่จะเป็นรูปหัวช้างหรือไม่ ไม่แน่ใจ มีนายทหารในเรือนไทยอยู่บ้างไหมครับ รบกวนชี้แจงด้วย ถ้าไม่มี นายทหารที่เป็นเขยเรือนไทยก็ได้ครับ

[อินทาเนีย]

เคยอ่านเจอว่าที่พระคเณศขี่หนู เพราะหนูเป็นสัตว์ตัวเล็ก สามารถรอดผ่านร่องผ่านรูเล็กๆได้ เป็นสัญลักษณ์แสดงถึงการรอดพ้นผ่านอุปสรรคต่างๆไปได้ครับ

ส่วนที่ชื่อพระ "คเณศ" หรือ "คเณศวร" หรือ "คณปติ" หรือ "คณบดี" ซึ่งทั้งหมดแปลว่า "ผู้เป็นใหญ่แห่งหมู่คณะ" นั้น ผมได้ยินมาว่าเป็นเพราะพระศิวะซึ่งเป็นบิดาของพระคเณศแต่งตั้งให้พระคเณศเป็นหัวหน้าเหล่าเทวดาบริวารทั้งหลายที่คอยรับใช้พระศิวะครับ หรือแม้แต่ชื่อ "วินายก" ซึ่งแปลว่า "ผู้นำวิเศษ" ก็ใช้หมายถึงพระคเณศเพราะเหตุผลเดียวกัน

ยังมีอีกชื่อหนึ่งที่ใช้หมายถึงพระคเณศเหมือนกัน คือ "เชษฐราชา" แปลว่า "ราชาในหมู่ผู้อาวุโส" ทั้งนี้เพราะพระคเณศเป็นผู้นำเหล่าทวยเทพต่างๆ(ซึ่งถือเป็นผู้อาวุโส)ประกอบพิธีบูชาสรรเสริญพระศิวะกับพระปารวตี(หรือพระอุมา)นั่นเอง

ส่วนชื่อ "วิฆเนศวร" หรือ "พิฆเนศวร" หรือ "วิฆนราชา" ซึ่งแปลว่า "ผู้เจ้าเหนืออุปสรรค" นั้น (วิฆนะ แปลว่า อุปสรรค ความขัดข้อง) เพราะพระคเณศเป็นผู้ปราบอุปสรรค เป็นผู้ขจัดความขัดข้องต่างๆนั่นเอง

[อินมาเนีย]

ทีแรกพิมพ์ตกคำว่า "เป็น" ครับ...

"วิฆเนศวร" หรือ "พิฆเนศวร" หรือ "วิฆนราชา" แปลว่า "ผู้เป็นเจ้าเหนืออุปสรรค"

[อินทาเนีย]

บางแห่งก็ว่า ที่พระคเณศมีหนูเป็นพาหนะนั้น เพราะหนูเป็นสัตว์สัญลักษณ์ของความฉลาดครับ (พระคเณศเป็นเทพหรือเป็นเจ้าแห่งความเฉียวฉลาด)

[เทาชมพู]

ไปอ่านเจอเกร็ดเกี่ยวกับเทวาลัยพระคเณศร์  เลยเอามาฝากค่ะ

ถ้าไปที่พระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม จะเห็นเทวาลัยพระคเณศร์ประดิษฐานบนสนามหญ้ารูปทรงกลมหน้ากลุ่มพระที่นั่ง
มีหลักฐานอยู่ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม๒๘  ภาค ๑ รศ.๑๓๐ พ.ศ. ๒๔๕๔ ระบุว่า " …เป็นศาลเทพารักษ์สำหรับพระราชวังสนามจันทร์"
โหรหลวงได้คำนวณหาฤกษ์อัญเชิญพระรูปที่เป็นมงคล  เชิญเทวรูปประดิษฐานยังหอแก้ว พระราชวังสนามจันทร์ ดังนี้
" ขอประทานกราบเรียน  วันเสาร์ที่ ๑ กุมภาพันธ์  พระพุทธศักราช ๒๔๖๑  ตรงกับเดือน ๓ ขึ้น ๑ ค่ำ เวลา ๔ นาฬิกา กับ ๕๒ นาที ๕๗ วินาที  หลังเที่ยง  ขอพระราชทานอัญเชิญเสด็จทรงเจิมรูปพระพิฆเนศวร  แล้วเชิญขึ้นประดิษฐาน ณ หอแก้ว เป็นปฐมฤกษ์ ไปจนถึงเวลา ๕ นาฬิกา กับ ๔๐ นาที ๕๗ วินาที หลังเที่ยงเป็นที่สุดแห่งพระฤกษ์"
จนทุกวันนี้ มหาวิทยาลัยศิลปากร ณ พระราชวังสนามจันทร์ ก็จะพานักศึกษาใหม่และนักเรียนใหม่ของร.ร. สาธิตศิลปากร ไปสักการะพระคเณศร์ ในโอกาสที่ได้เข้าศึกษาในมหาวิทยาลัย

[Mr. T]

พระคเณศ สะกดมี ร์ หรือเปล่าครับ

[เทาชมพู]

บางแห่งก็สะกดแบบมี ร์  บางแห่งก็ไม่มีค่ะ
คเณศ เขียนย่อจาก คเณศวร  
ส่วน คเณศร์ เป็นศัพท์อีกคำหนึ่ง  แปลว่าผู้เป็นใหญ่ในหมู่คณะ  เหมือนคำว่าคณบดี เป็นนามพระคเณศวรเหมือนกัน

มีเกร็ดมาฝากอีกนิดค่ะ
ในรามเกียรติ์  พระคเณศร์อวตารลงมาเหมือนกันแต่มีบทน้อยมาก  เป็นสิบแปดมงกุฎ
ในเรื่องนี้ แยกออกเป็น ๒ องค์ คือพระพิเนก กับพระพินาย  ความจริงคือพระคเณศร์นั่นเอง พิเนกเป็นการออกเสียงแบบไทย
พระพินายลงมาเกิดเป็นนิลเอก  พระพิเนกเป็นนิลขัน ไม่ค่อยมีบทบาทเท่าไร ก็เลยไม่ค่อยมีใครจำกันได้