เรือนไทย

ผมอยากทราบว่า คำว่า ทูลกระหม่อม สมเด็จ เสด็จ ท่านชาย/หญิง มีใช้มาตั้งแต่สมัยไหนครับ แล้วในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์เรียกพระเจ้าอยู่หัวว่าทูลกระหม่อมหรือเปล่าครับ

ละเอียดขนาดนี้ ส่งไม้ต่อให้คุณเพ็ญชมพูค่ะ

ท่านรอยอินอธิบายว่า ทูลกระหม่อม เป็นคำที่พระราชโอรสพระราชธิดาทรงเรียกพระราชบิดาที่เป็นพระมหากษัตริย์ หรือ เป็นคำเรียกพระราชโอรสพระราชธิดาซึ่งเป็นเจ้าฟ้าชั้นเอก ประสูติแต่พระอัครมเหสี

คำว่า ทูลกระหม่อม มีใช้มาตั้งแต่สมัยอยุธยาดังปรากฏในนิทานโบราณเรื่อง โสวัต หรือ โสวัตนางประทุม ซึ่งเป็นเรื่องที่รู้จักในสังคมสมัยอยุธยาสืบมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น  ใน โสวัตกลอนสวด ตอนนางประทุมวดีคร่ำครวญถึงโสวัตกุมารโอรสของพระเจ้าพรหมทัตแห่งเมืองพรหมกุฏและนางสุมณฑาเทวี ซึ่งถูกพรานป่าลอบยิงด้วยธนูจนสิ้นพระชนม์  มีว่า
                                      ๔๐๕
                                 ๏โอยพระทูลกระหม่อม
เมียรักทุกข์ตรอม              เคยเฝ้าจอมขวัญ
พระละเมียไว้                  เสด็จไปสู่สวรรค์
ข้าน้อยโศกศัลย์               สร้อยเศร้าโศกา

https://vajirayana.org/โสวัตกลอนสวด/โสวัตกลอนสวด (https://vajirayana.org/โสวัตกลอนสวด/โสวัตกลอนสวด)

ขอบคุณครับ แล้วคำว่า สมเด็จ เสด็จ ท่านชาย/หญิง ล่ะครับ

ในนิยาย พลับพลึงสีชมพู ของสีฟ้า ลดาวัลย์

มีตอนหนึ่ง นางเอกถามต่อหม่อมราชวงศ์หญิงประสงค์สมว่า "ท่านปู่ของคุณหญิงเป็นพระองค์ชายหรือพระองค์เจ้า"


โดย"พระองค์ชาย" จะหมายถึงพระราชโอรสในพระเจ้าอยู่หัว อันกำเนิดจากเจ้าจอมมารดาเป็นพระองค์เจ้าลูกหลวง
"พระองค์เจ้า" ในที่นี้หมายถึง พระองค์เจ้าชั้นหลานหลวง หรือได้พระราชทานพระอิสริยยศใหม่


เเต่ในปัจจุบันสุดเเล้วเเต่พระราชวินิจฉัยเเละพระราชนิยม
เช่น เจ้านายบางพระองค์มีพระอิสริยยศเป็นพระองค์เจ้า เเต่ก็ขานพระนามลำสองเเทนพระองค์ว่า "พระองค์หญิง" หรือ "เสด็จพระองค์หญิง"

พระองค์เจ้าแห่งราชสกุลยุคลทั้ง 3 พระองค์ เป็นพระองค์เจ้าชั้นหลานหลวง    แต่ก็เรียกกันว่า พระองค์ชาย นะคะ
ตอนหลังเห็นเติมคำว่า เสด็จ เข้าไปด้วย

พระราชโอรสและพระราชธิดาในพระเจ้าแผ่นดิน อันประสูติจากเจ้าจอมมารดา  เรียกแบบลำลองว่า "เสด็จ"  ถ้าเป็นพระราชโอรสคือเสด็จพระองค์ชาย   และพระราชธิดาคือเสด็จพระองค์หญิง
ย่อลงไปอีกก็คือ เสด็จ   อย่าง เสด็จของแม่พลอย  ใน สี่แผ่นดิน
ถ้าพระราชโอรสนั้นได้รับโปรดเกล้าฯสถาปนาให้ทรงกรม   เรียกอย่างลำลองคือ เสด็จในกรม

ทูลกระหม่อม เป็นคำเรียกพระราชโอรสพระราชธิดาซึ่งเป็นเจ้าฟ้าชั้นเอก ประสูติแต่พระมเหสีเทวี ที่เป็นลูกหลวง ในรัชกาลก่อนด้วยครับ เช่น ทูลกระหม่อมบริพัตร ประสูติแต่ พระองค์เจ้าสุขุมาลย์มารศรี พระราชธิดาใน รัชกาลที่ 4
ภายหลังถึงสถาปนาเป็นพระราชเทวี ในรัชกาลที่ 5

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ และพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ ทรงเป็น "ทูลกระหม่อมฟ้าใหญ่" และ"ทูลกระหม่อมฟ้าน้อย "     ทั้งที่พระราชบิดาไม่ได้ขึ้นครองราชย์ ยังเป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล
แต่ทรงเป็นพระราชโอรสอันประสูติแต่เจ้าฟ้าชายและเจ้าฟ้าหญิง  จึงเป็นเจ้าฟ้าชั้นเอกมาแต่แรกประสูติ

สงสัยเรื่องสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์  ที่ในวิกิเรียกลำลองว่า เจ้าฟ้าชายกลาง ในฐานะที่ทรงเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประสูติแต่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี( พระมารดาเป็นลูกหลวงในรัชกาลที่ 1)  น่าจะทรงอยู่ในฐานะเดียวกับสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์ หรือสูงกว่า เพราะพระมารดาได้เลื่อนขึ้นเป็นเจ้าฟ้า    ดังนั้นทรงเป็นเจ้าฟ้าชั้นทูลกระหม่อม หรือสมเด็จ ?
ใครจะช่วยตอบได้บ้างคะ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์  ทรงถูกขานพระนามลำลองว่า สมเด็จ มิใช่ทูลกระหม่อม
ทั้งๆที่ พระมารดาเป็น ถึง เจ้าฟ้า พระราชธิดาในรัชกาลก่อน
มีเรื่องเล่าขาน ว่า สมเด็จพระศรีสุริเยนทรา พระอัครมเหสี ในรัชกาลที่ 2 ทรงทูลขอ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ว่า ขอให้ทรงเป็น เอก แต่เพียงผู้เดียว อย่าทรงยกย่องผู้ใด
ให้มาเสมอเหมือน

ในความจริง โดยพระชาติกำเนิด สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ทรงเป็นทูลกระหม่อม อย่างแท้จริง ถึงแม้พระมารดาจะไม่ได้รับการยกย่อง หรือ สถาปนาใดๆก็ตาม

ในต้นสมัย รัชกาลที่ 5 พระภรรยาเจ้า ที่เป็นลูกหลวงในรัชกาลก่อน ประสูติพระราชโอรส ธิดา ก็เป็น ทูลกระหม่อมแต่ประสูติเลย

อย่างพระองค์เจ้าชั้นโท เรียกลำลองว่า พระองค์ชาย แล้วบรรดาพระโอรสธิดาจะเรียกท่านว่าอะไรครับ ใช่เรียกเรียนพระองค์พ่อหรือเปล่าครับ แต่เห็นเขาเรียกกันว่าท่านพ่อเป็นส่วนมาก แล้วท่านพระองค์ล่ะครับ คือชั้นไหน