เรือนไทย

 ดิฉันมีเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยเกี่ยวกับข้าหลวงบางท่าน ในสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ  พระพันปีหลวง มาเล่าให้ฟัง

คนแรกที่จะเล่า ชื่อคุณสาย เกิดเมื่อพ.ศ. 2416

บิดาของคุณสายเป็นแพทย์แผนโบราณ  มารดาเป็นช่างทำทองคำเปลว  มีบ้านอยู่ที่ถนนตีทอง
ไม่ทราบชื่อและสกุล ทั้งสองท่าน

คุณสายเป็นลูกสาวที่โชคดีมาก  พ่อแม่ค่อนข้างทันสมัย จึงยอมให้ได้เล่าเรียนเขียนอ่าน  ผิดกับผู้หญิงทั่วไปในสมัยนั้นที่อ่านไม่ออกเขียนไม่ได้
เพราะพ่อแม่กลัวว่าจะไปเล่นเพลงยาวเกี้ยวพาราศีกับผู้ชายพายเรือ

นอกจากนี้คุณสายก็ยังหัดอ่านเขียนภาษาจีนจนชำนาญ  เพราะคิดว่าต่อไปเธอจะต้องมีอาชีพค้าขายต่อจากพ่อแม่
รู้ภาษาจีน ทำบัญชีได้ก็จะเป็นประโยชน์

ส่วนความรู้ด้านอื่นๆเช่นจัดดอกไม้ธูปเทียน  มารดาก็อบรมสั่งสอนให้อย่างดีเช่นกัน

พอโตเป็นสาว คุณสายก็ดำเนินอาชีพทำทองคำเปลวต่อจากมารดา  ด้วยความขยันหมั่นเพียรเป็นกำลังให้ครอบครัว

 แต่ชีวิตของคุณสายก็เริ่มหักเหไปอีกทางหนึ่ง อย่างไม่ได้เตรียมมาก่อน  
เพราะว่าวันหนึ่งพระยาอิศรพันธุ์โสภณ (ม.ร.ว. หนู อิศรางกูร) ซึ่งครอบครัวนี้นับถือเป็นญาติผู้ใหญ่ มาเห็นเข้า
ท่านเป็นพระอาจารย์ถวายการหนังสือและความรู้แก่พระเจ้าลูกยาเธอในรัชกาลที่  5
ก็แนะนำว่าให้พ่อแม่ส่งคุณสายเข้าไปฝึกฝนขนบธรรมเนียมเรียนรู้วิชาต่างๆในวังหลวง ดีกว่า
จะได้มีคุณค่าประดับตัว  ดีกว่าฝึกอาชีพอยู่กับบ้าน
พ่อแม่ก็เห็นด้วย  พระยาอิศรพันธุ์จึงนำคุณสายขึ้นถวายตัวต่อสมเด็จพระบรมราชินีนาถ เป็นนางข้าหลวง

ดิฉันไม่ทราบว่าคุณสายเข้าวังเมื่ออายุเท่าไร   แต่คิดว่าคงเป็นสาวแล้ว  ไม่ใช่เด็กอย่างแม่พลอยเมื่อเข้าวัง

 สมเด็จพระพันปีหลวงทรงเห็นว่าคุณสายมีความรู้เรื่องภาษา  อ่านออกเขียนได้
ก็พอพระทั  ทรงฝึกฝนให้รู้พิธีการและระเบียบแบบแผนทางฝ่ายใน

คุณสายเป็นคนมีฝีมือทางประดิษฐ์ของต่างๆ เช่นใบตองทำบายศรี   จัดดอกไม้ธูปเทียน  ทำได้เรียบร้อยสวยงาม
เมื่อมีงานทำบุญ หรือทำพิธีอะไรในราชสำนัก คุณสายก็ต้องไปร่วมทำด้วย
เป็นที่โปรดปรานของสมเด็จพระพันปี  
เวลาทอดพระเนตรเห็นฝีมือการจัดดอกไม้ ก็ทรงจำได้ว่าเป็น "ฝีมือแม่สาย"

 สิ่งที่ทำให้คุณสายขึ้นชื่อใน"ที่บน" คือฝีมือทำของหวาน    คุณสายเป็นคนทำกับข้าวเก่ง และคล่องแคล่ว
ถ้าเห็นพวกห้องเครื่องงุ่มง่ามอยู่หน้าเตาไฟ  คุณสายจะเข้าไปช่วยทันที
ของเสวยที่คุณสายทำถวายและเป็นที่โปรดปราน
คือ "กล้วยเชื่อม"

คุณสายมีฝีมือในการฝานกล้วยหักมุก ลงกระทะทองแล้วเชื่อม
นำขึ้นถวาย   จนสมเด็จพระพันปีฯ ออกพระโอษฐ์ว่า
"กล้วยเชื่อมของสาย วันหลังจะต้องส่งเข้าประกวดในงานเสียที"

ทุกครั้งที่สมเด็จฯ เสด็จวังบางปะอิน   เมื่อคุณท้าวและเฒ่าแก่จัดขบวนนางในตามเสด็จ
จะต้องมีคุณสายร่วมขบวนด้วยเสมอ
เพราะสมเด็จฯรับสั่งว่า
" ฉันจะให้ไปเชื่อมกล้วยให้กิน"

 คุณสายได้อยู่ใต้พระบารมีสมเด็จพระพันปีหลวงมาด้วยความร่มเย็นเป็นสุข
จนกระทั่งพระยาอิศรพันธุ์ผู้นำท่านเข้าไปถวายตัวเป็นนางข้าหลวง  ได้เป็นผู้นำท่านออกจากพระบรมมหาราชวัง
คราวนี้ เป็นเพราะท่านสู่ขอคุณสาย ให้กับพระนวกรณ์บรรณกิจ ซึ่งเป็นสมาชิกในราชสกุล อิศรางกูร
คุณสายจึงกลายเป็น สาย อิศรางกูร ณ อยุธยา

คุณสายกราบถวายบังคมลาออกจากพระบรมมหาราชวัง มาตั้งครอบครัว
อยู่กับลูกๆหลานๆด้วยความสุขสงบ
จนถึงแก่กรรมเมื่ออายุ 87 ปี

 เข้ามาอ่านเหมือนทุกครั้ง
แต่ไม่กล้าออกไปเงียบๆครับอาจารย์

 เข้ามาอ่านด้วยเช่นกันครับผม อ่านมาหลายวันละครับ

มารออาจารย์ว่าจะมีข้าหลวงคนอื่น ๆ มาเล่าสู่กันฟังอีกหรือเปล่าครับผม

 คนที่สอง ชื่อคุณเลื่อม สิงหลกะ

คุณเลื่อมเข้าวังหลวงตั้งแต่อายุ 10 ขวบ (เหมือนแม่พลอย)  เป็นข้าหลวงรุ่นเล็กในสมเด็จพระพันปีหลวง
คุณสมบัติพิเศษของคุณเลื่อมตามที่สมเด็จพระพันปีฯ ทรงสังเกตเห็น  คือชอบดนตรี
ดังนั้นเมื่อคุณเลื่อมได้รับการฝึกฝนเรื่องขนบธรรมเนียมประเพณีของชาววัง และวิชาที่กุลสตรีสมัยนั้นต้องเรียนรู้กันแล้ว
เธอก็ได้เรียนวิชาเครื่องสายและมโหรีอีกด้วย

เมื่อสมเด็จพระพันปีหลวงทรงเห็นว่าคุณเลื่อมเก่งทางด้านเล่นดนตรี  ก็พระราชทานนางข้าหลวงต่อไปยังสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ  กรมหลวงนครราชสีมา พระราชโอรส
คุณเลื่อมจึงได้ไปเป็นพนักงานมโหรีประจำวังขงทูลกระหม่อม
ทำให้เธอได้ฝึกฝนดนตรีจนชำนาญยิ่งขึ้น ไม่ว่า จะเข้ ซอ หรือขิม

 ฝีมือจะเข้ของคุณเลื่อมก็เป็นที่รู้จักกันแพร่หลาย    เมื่อมีมโหรีในวัง เธอก็จะได้แสดงฝีมืออยู่เสมอ
นอกจากนี้ คุณเลื่อมเป็นคนมีเสน่ห์ในการเข้าเจ้านาย     ไม่ว่าจะเข้าเฝ้าเสด็จพระองค์ไหนก็เป็นที่พอพระทัย ในความอ่อนหวานนอบน้อม

สมเด็จพระพันปีหลวงเองก็ทรงเสียดายนางข้าหลวงผู้นี้อยู่ไม่น้อย  
เพราะฉะนั้นหลังจากทรงเห็นว่า เธอไปใช้ชีวิตในวงมโหรีนอกวังหลวงนานพอแล้ว  ก็ทรงเรียกตัวกลับมารับใช้ในวังพญาไท
จวบจนเสด็จสวรรคต

เมื่อสิ้นเจ้านาย  คุณเลื่อมก็กลับไปอยู่บ้าน   และต่อมาก็เข้าพิธีสมรสกับพระยาราชมนตรี( ไม่ทราบชื่อและนามสกุล)
จนกระทั่งถึงแก่กรรมเมื่ออายุ 74 ปี

คนที่สาม เป็นข้าหลวงเรือนนอก  ชื่อนางพิทักษ์ธัญญกรณ์
ชื่อเดิมคือ ชั้น นามสกุลคงพันธุ์
ตอนสาวๆคุณชั้นเป็นสาวชาววัง   แต่ต่อมาก็สมรสแล้วย้ายตามสามี
ซึ่งไปรับราชการที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

เธอมีฝีมือเป็นเอกในเรื่องการครัว   คนในกรุงเก่ารู้จักกันดีตั้งแต่เจ้าเมืองลงมาถึงชาวบ้าน
เห็นได้จาก เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จไปบวงสรวงสมเด็จพระมหาบูรพกษัตราธิราช
มีข้าราชบริพารตามเสด็จมากมาย
ต้องตั้งโรงครัวขนาดใหญ่  จัดหาแม่ครัวมาเป็นจำนวนมาก เพื่อเลี้ยงอาหารชาววัง
ทางการก็ต้องขอตัวคุณชั้นมาเป็นผู้อำนวยการโรงครัว  และมีหน้าที่ทำเครื่องเสวยถวายโดยตรง

ต่อมา เมื่อสมเด็จพระพันปีหลวงเสด็จแปรพระราชฐานไปประทับที่เกาะลอย ในรัชกาลที่ 6
คุณชั้นก็ได้รับหน้าที่เดิมอีกครั้ง  ประกอบพระกระยาหารถวายสมเด็จ
ด้วยฝีมือตัวเอง

คุณชั้นมีอายุยืนยาวมาจนถึงสงครามโลกครั้งที่สอง   ถึงแก่กรรมเมื่ออายุได้ 74 ปี

น่าสนใจค่ะ  แต่เผอิญเพิ่งได้มาอ่าน เพราะเพิ่งรู้จักเวบนี้ไม่ถึงเดือน 
ไม่ทราบว่าเรื่องข้าหลวงอื่น ๆ อีกไหมคะ  หรือจะเป็นข้าหลวงในสมเด็จพระพันวสาก็ได้ค่ะ

ผมขอหลบฝนมานั่งรอฟังบนเรือนด้วยคนนะครับ :D

ปัจจุบันนี้  ยังมีข้าหลวงของเจ้านายระดับพระภรรยาเจ้าในรัชกาลที่ ๕ อยู่ท่านหนึ่งที่ยังมีชีวิตอยู่ อายุ ๙๒ แล้ว  แต่ความจำยังดี ร่างกายแข็งแรง คือม.ล. เนื่อง นิลรัตน
ท่านเก่งเรื่องกับข้าวกับปลา เพราะเป็นหลานของนายห้องเครื่องของพระวิมาดาฯ 
ลองหา "ชีวิตในวัง" เล่ม ๑-๒ และ "ชีวิตนอกวัง" อีกหลายเล่มมาอ่านดูซิคะ  สนุกมาก

ท่านเขียนหนังสือเก่งเหมือนทำกลับข้าวกลับปลาจริงๆ ครับ
เคยอ่านเรื่องของท่านอยู่บ้าง เรื่องทำอาหารนี่ บางเมนูผมเพิ่งจะเคยได้ยินจากเรื่องของท่าน

=====================================

ขอนำเรื่องของข้าหลวงในสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีมาเล่าบ้างครับ อายุอานามของท่านก็พอพอๆ กับมล. เนื่อง นิลรัตน์เลยครับ (ท่านนี้เกิดในปี 2458 ความจริงน่าจะรุ่นเดียวกับมล. เนื่องนะครับ เพราะคำนวณแล้วได้ 92 ปีเท่ากัน)

ข้าหลวงท่านนี้คืออาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน ท่านได้เป็นถึงศิลปินแห่งชาติด้วยนะครับ

ในวัยเด็ก บิดาของท่านซึ่งสืบเชื้อสายมาจากตระกูลนักดนตรี ได้นำท่านถวายไว้เป็นข้าหลวงเรือนนอกของรัชกาลที่ 6
ต่อมา เมื่อผลัดแผ่นดิน ท่านจึงถวายตัวเป็นข้าหลวงสมเด็จพระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 มีหน้าที่ขับร้องและบรรเลงดนตรีในวงมโหรี

ในรัชกาลปัจจุบัน ท่านเป็นครูดนตรีไทยที่เชี่ยวชาญมาก ท่านได้สอนดนตรีไทยให้กับจุฬาฯ และได้เป็นพระอาจารย์ถวายการสอนให้กับสมเด็จพระเทพฯ ด้วย

ในปี 2530 ท่านจึงได้รับคัดเลือกให้เป็นศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย)

ข้าหลวงในพระนางเจ้าสุวัทนา และสมเด็จเจ้าฟ้าเพชรรัตนฯ ที่ยังมีชีวิตอยู่ อายุเก้าสิบกว่าแล้วเหมือนกัน คือคุณหญิงนิธิวดี อ้นตระการ   
ท่านเป็นน้องสาวของคุณสด กูระมะโรหิต  นักประพันธ์เจ้าของเรื่อง "ปักกิ่ง นครแห่งความหลัง" และ "เมื่อหิมะละลาย"
คุณหญิงนิธิวดีทันเห็นพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ   ตอนนั้นท่านเป็นเด็กอายุสิบกว่าขวบ    ความจำท่านยังดี สามารถเล่าเรื่องเก่าๆในวังได้เหมือนเพิ่งเกิดขึ้นไม่นาน

กว่าจะหาที่นี่เจอ....เฮ้อ.. นึกว่าจะไม่ได้อ่านอะไรดีๆแบบนี้อีกแล้วนะคะ

ดูเรื่องสี่แผ่นดิน แล้วมาอ่านเรื่องนี้ ก็พอนึกออกนะคะว่าการใช้ชีวิตของข้าหลวงเป็นยังไง


เล่าต่อค่ะอาจารย์

เมื่อคืนชมข่าวในพระราชสำนัก

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ เสด็จฯพระราชทานเพลิงศพ ม.จ. อุษาวดี สวัสดิวัฒน์ ข้าหลวงในสมเด็จพระพันวสาอัยยิกาเจ้าฯ หลังจากสมเด็จพระพันวสาเสด็จสวรรคต ท่านหญิงก็ประทับอยู่ในวังสระปทุมจนกระทั่งสิ้นชีพิตักสัย

มานั่งหลบฝนหาความรู้ด้วยคนค่ะ
ไม่ค่อยรู้เรื่องพวกนี้แต่ชอบอ่านค่ะ

หม่อมเจ้าหญิงที่เป็นข้าหลวงวังสระปทุมท่านนั้น จริงๆ แล้วมีนามว่า หม่อมเจ้าอุษารดี สวัสดิวัตน์ ครับ แต่สื่อมวลชนมักเขียนผิดเป็น "วดี"

ขอบพระคุณครับ สำหรับข้อมูลที่ถูกต้อง

ผมว่าแล้วเชียวว่าพระนามของเชื้อพระวงศ์นี่แม้จะฟังดูธรรมดาแต่ต้องไม่ธรรมดา

ติดตามคุณเทาชมพูอย่างต่อเนื่องค่ะ
หลังจากที่เสริชมาเจอเรื่องกอสซิปในวังแล้วเลยตาอ่านกระทู้อื่นๆด้วย

ว่าแล้วก็อยากจะมีโอกาสได้สนทนากับท่านข้าหลวงเก่าๆ อยากฟังว่าสมัยก่อนเป็นอย่างไรจริงๆค่ะ
ขอบคุณที่นำมาเผยแผ่นะคะคุณเทาชมพู

ฝนตกหนัก หลบเข้ามาพักในเรือนไทย
แต่ไฉนดูมันเงียบๆ ....ไม่ค่อยเหมือนบ้านหลังเดิมเลย
...งั้นก็ขออ่าน เก็บความรู้แบบเงียบๆแล้วกันนะครับ

ชื่นชม คุณเทาชมพู ที่กรุณาเล่าเรื่องที่น่าสนใจอย่างยิ่ง
เติมเต็ม ความรู้ เรื่องในวัง อย่างน่าสนใจ
กี่ร้อยหลายพันชีวิตที่มาอยู่รวมกันในระยะเวลาของการเปลี่ยนแปลง

ขอประทานโทษค่ะ  ไม่ทราบว่ากล้วยหักมุก ทำเชื่อมได้ดีเลิศ
อาหารชาววังหลายๆอย่างก็แทบไม่เคยเห็นนอกจากในรูป

เคยกินกล้วยหักมุกเชื่อมฝีมือชาวบ้าน ไม่ใช่ชาววัง
น้ำตาลที่เชื่อมเป็นสีแดงๆ ค่ะ ข้นเหนียว   คุณ Wandee นึกออกไหมคะ

ขอบคุณ คุณเทาชมพูค่ะ

วาดภาพกล้วยไข่ในกะทะทอง
รบกวนแท้ๆ  ขออภัยค่ะ
เคยเห็นแต่รูปขนมจีบชาววัง  ที่ปั้นหัวหยิบเป็นหัวเป็ด
เคยเห็นขนมนางเล็ดดอกจิ๋วๆ
เคยเห็นรูปฝอยทองที่ทำเป็นไจไหม
อ้อ..เคยเห็นสับปะรสลูกเท่าหัวแม่มือที่มีตา และขั้ว

คิดว่าเป็นการฝึกฝีมือและใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์
ชาววังตัวจริงก็ประหยัดใช้ของให้เป็นประโยชน์ทุกอย่าง

อาหารชาววังหลายอย่าง ม.ล.เนื่อง นิลรัตน ท่านยังเปิดสอนอยู่นะคะ  ครูสอนคือคุณนิจ บุตรบุญธรรมของท่าน
ขนมจีบไทยที่ว่า เป็นคนละอย่างกับขนมจีบในภัตตาคารจีน  ตรงคอขนมจีบพับเรียงกันยังกะจีบพลีต   คุณยายม.ล.เนื่องท่านทำเป็นค่ะ

ตามอ่านทุกเรื่องเลยค่ะวันนี้ เคยอ่านเหมือนกันค่ะทำให้นึกภาพว่า สมัยก่อนแม่ครัวเอกฝีมือดีๆมีหลายท่าน แต่น่าเสียดายที่บางตำหรับอาหาร ขาดผู้สืบทอด ทำให้หายไปจากสังคมเมืองไทย นะคะ

แวะมาพักสมองกระทู้นี้ ได้ความรู้เพิ่มอีกเป็นกองๆ

แต่....หนูเอะใจนิ๊ดดดดนึงค่ะ



หนูจำว่ากล้วยเชื่อมที่เชื่อมเป็นสีแดงๆ ข้นเหนียว นั่นคือกล้วยน้ำว้าเชื่อม ไม่ใช่หรือค่ะ กินมาแต่เด็ก
ส่วนกล้วยหักมุกเชื่อม จะออกสีเหลืองทอง

เวลาทำขนมประเภทเชื่อมกล้วย คนโบราณชาวบ้าน จะใช้น้ำตาลได้ทั้ง 2 ชนิด
เชื่อมกล้วยไข่ กล้วยน้ำว้า กล้วยหักมุก ใช้น้ำตาลทรายขาวเชื่อม ได้กล้วยสีเหลืองทอง
เฉพาะกล้วยน้ำว้า ถ้าใช้น้ำตาลปีบ หรือน้ำตาลมะพร้าวเชื่อม จึงจะได้กล้วยสีแดง

(ตำราเชื่อมกล้วยหักมุก จะไม่ค่อยเห็นว่ามีสูตรไหน ใช้น้ำตาลปีบเลยค่ะ)



แล้วไปเอารูปกล้วยหักมุกจากลิ้งค์นี้ค่ะ http://www.horapa.com/webboard/show.php?No=2137

ต่อรูปกล้วยน้ำว้าเชื่อมเพิ่มเติมจากลิ้งค์นี้ http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=birthz&date=11-06-2007&group=3&gblog=4

อยากขออนุญาตเรียนถามอาจารย์เทาชมพูถึงประวัติของ นางพิทักษ์ธัญญกรณ์ (ชั้น คงพันธุ์) ข้าหลวงเรือนนอกในสมเด็จพระพันปีหลวงครับ ว่าท่านอาจารย์เทาชมพูมีประวัติของคุณชั้นมั้ยและท่านทราบประวัติคุณชั้นมาจากที่ใด เนื่องจากกระผมเป็นลูกหลานของคุณชั้น แต่เวลานี้ยังไม่มีประวัติและรูปถ่ายของคุณชั้นเก็บไว้เลย จึงอยากขอความกรุณาอาจารย์เทาชมพูช่วยบอกเล่าเป็นความรู้แก่ลูกหลานคุณชั้นด้วยครับ ขอบพระคุณครับผม

ดิฉันได้มาจากหนังสือเก่าเล่มหนึ่ง ซึ่งเมื่อกี้ไปค้นในตู้หนังสือแล้วยังไม่เจอ    ผู้เขียนหนังสือนี้ได้เรียบเรียงประวัติสตรีในอดีตที่น่าสนใจไว้หลายสิบท่านด้วยกัน มีนางพิทักษ์ธัญญกรณ์ (ชั้น คงพันธุ์)รวมอยู่ด้วยค่ะ
ดูจากการเรียบเรียงแล้ว เข้าใจว่าผู้เขียนหนังสือน่าจะได้มาจากหนังสืออนุสรณ์งานศพของท่าน  ซึ่งคุณอาจจะไปค้นได้ที่หอสมุดแห่งชาติ หากว่ามีเก็บไว้ที่นั้นนะคะ

พระยาราชมนตรี (สง่า สิงหลกะ) มีคุณหญิง ๒ ท่าน คือ คุณหญิงวาส

และคุณหญิงบุญปั่น (มารดาคุณหญิงสุภัทรา สิงหลกะ) คุณหญิงบุญปั่น เดิมเป็นข้าหลวงพระราชชายาดารารัศมี

พระยาราชมนตรียังมีภรรยาอีก ๓ ท่าน 

พระบรมฉายาลักษณ์สมเด็จพระพันปี  พระรูปนี้งามมาก  ไม่เห็นมาก่อน ก็เลยนำมาลงในกระทู้นี้ค่ะ

ขอบคุณอ.เทาชมพูสำหรับพระบรมฉายาลักษณ์ของสมเด็จพระพันปีภาพนี้ เห็นฉลองพระองค์ชัดเจนมากเลยค่ะ

วังพญาไท ที่สมเด็จฯใช้เวลาช่วงสุดท้ายพำนัก

ด้านหลัง

มีเรื่องราวเกี่ยวกับข้าหลวงสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า   ในหนังสือเล่มนี้

เล่าเรื่องราวของสมเด็จพระพันวัสสาฯในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง

การย้ายที่พำนักของสมเด็จฯทั้งที่วังหลวง- รพ.สมเด็จ ศรีราชา -เรือกลางนํ้า- พระราชวังบางปะอิน

คุณชายหมีก (ถนัดศรี) ก็อยู่ที่วังสระปทุมด้วยในระหว่างมีระเบิดลงในกรุงเทพฯ