สาวน้อยใจถึง

[เทาชมพู]

ในรัชกาลที่ ๓ ละครนอกยังใช้ผู้ชายเล่นเป็นตัวนาง  เห็นหลักฐานได้จากกรณีหม่อมไกรสร
รัชกาลที่ ๔ มีนางละครหญิงแล้วหรือคะ
โรงละครเจ้าพระยามหินทรฯ หรือว่าโรงละครนอกอื่นๆ?

[pipat]

เพิ่มอีก 2 รูปครับ
รูปบนแสดงตั่งและการปูเสื่อที่เหมือนรูปเปิบอาหาร
ซึ่งมีสาวนุ่งเอี้ยมเหมือนรูปสาวใจถึง

จึงอนุมานว่าเป็นการถ่ายในครั้งเดียวกัน
รูปล่าง เห็นนางละคอน เป็นสตรีแน่ๆ ครับ

[pipat]

แถมอีกรูปครับ
ชายจริงหญิงแท้อีกเหมือนกัน

[เทาชมพู]

ยังไม่ค่อยเชื่อว่าสาวน้อยท็อปเลสเป็นนางละครค่ะ
แต่คิดว่าฉากที่ใช้ถ่ายทำ คือวางตั่งหรือแท่นอะไรไว้สักอย่างหนึ่ง มีผ้าคลุมยืนพื้น  เป็นสตูดิโอชั่วคราว
หลังจากนั้นก็เรียกนายแบบนางแบบที่ว่าจ้าง ผลัดกันเข้ามาแสดงบทหน้ากล้อง
มีนางแบบนางแบบที่เป็นตัวละครนอก  ชุดหนึ่ง ทั้งชายหญิง   วางท่าทางต่างๆในบทละคร  ถ่ายเสร็จแล้วก็จบกันไป
นอกจากนั้นก็เรียกนางแบบอีกชุดเข้ามา    แต่งตัวคนละแบบกับชุดแรก   เป็นนางแบบแสดงเสื้อผ้าในชีวิตประจำวัน    แสดงท่าทีในชีวิตประจำวัน  เช่นนั่งล้อมวงกินข้าว
จ้างพวกไหนมา   ก็ต้องพวกที่ยินดีมาแสดงแบบให้ดูตามว่าจ้าง  รวมทั้งเปลือยท่อนบนด้วยก็ไม่ว่ากัน 
จึงนึกถึงมาม่าซังนั่งเปิบข้าว กับหนูๆของพวกเธอ

ที่คิดว่าสาวน้อยใจถึงของคุณพิพัฒน์ไม่ใช่นางละคร ก็เพราะเห็นว่านางละครเวลาแต่งเครื่องรำ  เป็นชุดที่มิดชิดเรียบร้อย   ลักษณะเสื้อผ้าก็ไม่ต่างจากละครในเท่าไร อาจจะลดลงด้านความอลังการ
ละครพวกนี้น่าจะมีการไหว้ครู   มีพิธีกรรมต่างๆเพื่อความศักดิ์สิทธิ์ ด้วย  ยังคงเห็นเค้าตกทอดมาในการรำละครไทยของกรมศิลปากรจนทุกวันนี้
เพราะฉะนั้นนางละครสาวพวกนี้ พอถอดเครื่องปุ๊บ จะท็อปเลสปั๊บให้ฝรั่งดูกันกลางแจ้ง  ดิฉันคิดว่านางละครไทยน่าจะสำรวมกว่านั้นค่ะ 
อีกอย่าง กิริยาท่าทีของหญิงสาวที่หัดละคร  สังเกตจากท่าตอนแต่งเครื่อง เป็นท่าที่ถูกฝึกในการทรงตัว ท่านั่ง ท่ายืน อย่างสง่างาม   ท่าพวกนี้น่าจะติดตัวอยู่ไม่มากก็น้อย   ผิดกับท่าสาวน้อยคาดเอี๊ยม  ที่เธอนั่งแบบไร้การฝึกฝนอบรมเอาเลยจริงๆ 

[Wandee]

สาวคาดเอี๊ยม เปิบข้าวด้วยนิ้วทั้งห้า  ยกศอกขึ้นสูง  ถ้ายกขนาดนี้ก็คงกางออก แทบจะศอกหญิงที่่นั่ั้งอยู่ติดกันทางขวามือ

ขาดการอบรมในมารยาทเบื้องต้น  คือก้มหน้าก้มตากิน

โกนจุกแล้วทำไมไม่ห่มผ้า

[เทาชมพู]

เห็นอะไรเพิ่มอีกเล็กน้อย

รูปนี้เป็นการจัดฉากแสดงวิธีการกิน    ตั่งเป็นเครื่องประกอบฉากที่ฝรั่งช่างภาพหามาวาง  อาจจะเพื่อมุมกล้อง   
แต่ไม่ใช่ที่นั่งกินอาหารตามปกติของผู้หญิงในรูป     เธอสี่คนก็เลยต้องแออัดเบียดกันบนตั่ง
สองคนที่นั่งหน้า ซ้ายขวา นั่งพับขากันทุลักทุเล  จนน่าจะเป็นเหน็บ  คุณป้าคนขวาแทบจะพลัดตกจากตั่ง

ท่ากินของคุณป้าทางขวาก็แปลกๆนะคะ ไม่แช่มช้อยเป็นผู้ลากมากดีเสียเลย   เธอยกมือขวาขึ้นทำอะไร มองไม่ชัด    คล้ายๆจะซดน้ำแกงจากช้อน
ท่านั่งของหญิงสาวด้านหลังคุณป้าก็เหมือนกัน  ไม่นิ่มนวล  นั่งยกแขนงอมืออยู่ยังงั้นเหมือนรอจังหวะหยิบกับข้าว

[pipat]

รูปเหล่านี้ คนไทยถ่ายคนไทยด้วยกันครับ
ฝรั่งเข้ามาก็ไปที่เรือนแพนายจิต ซื้อหาออกไปทำมาหารับประทาน
เราอยู่ทางนี้ก็นึกว่าฝรั่งขนกล้องเข้ามา เก็บรูปออกไป

หามิได้ครับ
ทั้งหมดที่เห็น น่าจะเป็นฝีมือนายจิต....เดาว่าคณะละคอนนี้มาว่าจ้างให้ไปเก็บรูปที่โรง
หาใช่ยกกองทัพมาถ่ายที่สตูดิโอลอยน้ำของนายจิตไม่
เฉพาะผ้าปูและหนังเสือที่รองนั่ง ก็หลายเงินอยู่แล้วครับ

การวางท่าที่ดูขัดเขินนั้น น่าจะเป็นเพราะเขินกล้อง
รวมทั้งการที่จับยัดให้นั่งบนตั่งตัวเดียว ก็เพราะข้อจำกัดในการถ่ายทำ
กล้องตัวนี้ใช้เลนส์ที่กว้างไม่พอ เพราะเป็นเลนส์ถ่ายพอร์เทรต หากใช้เลนส์มุมกว้าง
ก็จะกว้างมากเกินไป ตัวตนจะเล็กนิดเดียว ดูไม่เต็มตา

[เทาชมพู]

ถ้าหากว่าเป็นภาพถ่ายฝีมือท่านฟรันซิส จิตร  ดิฉันขออนุญาตนั่งทางในอีกแบบ
ว่า

ประมาณ พ.ศ. ๒๔๐๕
มีฝรั่งสำรวจอาณาจักรตะวันออก เข้ามาในสยาม   ว่าจ้างช่างภาพไทยคนเดียวที่มีอยู่ในพระนคร  ชื่อเสียงโด่งดัง
ให้ยูช่วยรับจ๊อบ ถ่ายรูปคนไทย หลายอาชีพ   เพื่อไอจะเอาไปประกอบหนังสือ
อาชีพที่ไอเลือก ก็..อะไรดีล่ะ   ละครแต่งตัวสวยๆ ไอไปเห็นมาแล้ว   ชอบมั่ก    พูหญิงสยาม สาวๆ แก่ๆ ได้ทั้งนั้น
ไออยากได้รูปชาวสยามเขากินเขาอยู่ยังไง ด้วย
ขอด่วน   เพราะไอจะเดินทางไปเขมร   แล้วไม่ย้อนกลับมาที่นี่อีก 

ท่านช่างภาพของเรา ก็ยิ้ม ตอบว่าไม่ยาก
ส่วนหนึ่งถ่ายได้ในสตูดิโอของฉันเอง เครื่องไม้เครื่องมือพร้อม  ของแต่งฉากก็มี  ดีกว่าหอบกล้องไปข้างนอก เจอฝนตกแดดหลบเข้าจะยุ่งยาก
ฝรั่งต้องการรูปกลุ่มคนไทย   ฉันก็ติดต่อจ้างวานมาได้หลายกลุ่ม
คณะละครนอกเขาตกลงจะมาให้ชักรูป ตามจ้าง    เอารูปแถมไปให้เขาได้โฆษณาละครไปในตัว

แต่ผู้หญิงทั่วไปนี่สิหายากหน่อย  ส่วนใหญ่ก็เชื่อว่าถ่ายรูปแล้วจะอายุสั้น  นอกจากนี้  พ่อแม่ก็หวง ไม่ยอมให้ถ่ายรูป  ยิ่งฝรั่งสั่งให้เปลื้องผ้าห่มด้วย   ช่างภาพจะโดนตบเอาง่ายๆ
ก็มีทางเดียว  ไปหาผู้หญิงที่ว่าจ้างได้  ให้เงินเสียอย่าง จะให้ทำยังไงมันก็ยอม    แต่งปะวะหล่ำกำไลให้สะสวย
พอแม่เล้าคุมตัวมาส่ง   ฉันก็นึกออก   ให้นั่งกินข้าวรวมหมู่ในสตูดิโอ  ก็ตั่งเดิมผ้าคลุมเดิมที่ละครเพิ่งจะมาถ่ายรูปเสร็จกลับไป   
เครื่องประกอบฉากฉันมีสารพัด   ทั้งโต๊ะเก้าอี้ฝาหรั่งสำหรับคุณหลวงคุณนายมาถ่ายรูปกับลูก  ตั่งเตียงผ้าเสือดาวหรูหรา  ผ้ายกฉันยังมีให้ยืมแต่งนี่นา 
ทำนอง"มัคสิน"ฝาหรั่งที่ทูลกระหม่อมฟ้าน้อยท่านโปรดทรง   แล้วหยิบยื่นมาให้ฉันดูรูปสวยๆในนั้น  ท่านทรงเล่าว่า ห้องชักภาพฝาหรั่ง มันมีโต๊ะเก้าอี้ผ้าคลุมหมอนอิงดีๆ ให้คนมาถ่าย  ไม่ต้องหอบมาจากบ้านให้รุงรัง

[กุ้งแห้งเยอรมัน]

คุณพพ. ระวังน้า อาจารย์นั่งทางในได้เยี่ยมมาก

[CrazyHOrse]

รูปในหนังสือของมูโอต์เป็นรูปที่เขียนขึ้นจากภาพที่มูโอต์เตรียมไว้อีกทีนี่ครับ เห็นตัวอย่างจากรูปสาวเปลือยอกกับสาวใส่เอี๊ยมซึ่งมีต้นฉบับเป็นรูปถ่ายสาวเปลือยอกยืนคนเดียว(?) ผมว่ารูปสี่สาวเปิบข้าวก็น่าจะมาตะเภาเดียวกัน คือยำจากหลายรูปประกอบกันอีกทีนะครับ

[เทาชมพู]

รูปเดิม คือรูปผู้หญิงสองคน  ถ่ายรูปมีฉากหลังพร้อม 
ถ่ายสองครั้ง   ผู้หญิงคนยืนห่มสไบครั้งหนึ่ง  เปลื้องสไบออกอีกครั้งหนึ่ง
ประกอบฉากหนังสือของนักสำรวจชาวฝรั่งเศส

ต่อมาอีกหลายปี หนังสือเล่มในอเมริกาที่พิมพ์หนังสือของนางแอนนา เลียวโนเวนส์ 
จะหารูปเกี่ยวกับสยาม  ในอเมริกาไม่มี     ก็เลยไปหาหนังสือจากยุโรปของมูโอต์
ตัดเอาแต่ผู้หญิงคนเดียวมา  ฉากก็ตัดออก  เอามาใส่ปกหนังสือ
กลายเป็นภาพที่คุณพพ.นำมาลงให้ดูไงคะ

[CrazyHOrse]

เอ... ภาพประกอบในหนังสือของมูโอต์น่าเป็นภาพลายเส้น ไม่ใช่ภาพถ่ายนะครับ
ผมคิดว่าหนังสือของมูโอต์ใช้ภาพถ่ายนี้เป็นต้นแบบครับ
ถ้าภาพนี้ปรากฏในหนังสือของแหม่มแอนนาก็น่าจะใช้ต้นฉบับเดียวกัน แต่ไม่ได้เอามาจากหนังสือของมูโอต์นะครับ

[เทาชมพู]

ถ้างั้นภาพถ่ายต้นแบบของมูโอต์อยู่ในหนังสือของใครล่ะคะ 
ต้องเป็นหนังสือร่วมสมัย ที่ลงภาพถ่ายนี้
หรือไม่ มูโอต์ก็เอาภาพถ่ายต้นแบบจากสยามเก็บไว้ที่ใดที่หนึ่งเช่นในพิพิธภัณฑ์
แล้วคนที่พิมพ์ Romance of the Harem  ก็ไปเอามา

[CrazyHOrse]

มาคิดดู มูโอต์ตายแถวหลวงพระบาง คำนำในหนังสือบอกว่าภาพประกอบวาดจากภาพร่างของมูโอต์อีกที

แต่รูปที่เห็นนี่มาจากรูปถ่ายแน่นอน เป็นไปได้ว่า
- มูโอต์รวบรวมภาพถ่ายไว้ด้วยบางส่วน นอกจากภาพร่างของตัวเอง
- ภาพนี้ถูกแทรกเข้ามาภายหลัง ไม่เกี่ยวกับมูโอต์

ทีนี้มีปัญหาเชิงเทคโนโลยีอยู่ 2 ข้อ
1. สมัยนั้นมีเทคโนโลยีการอัดภาพจากฟิล์มแล้วหรือยัง
2. เทคโนโลยีการพิมพ์ สามารถตีพิมพ์ภาพถ่ายได้โดยตรงตั้งแต่เมื่อไหร่ (ผมเข้าใจว่าภาพจากหนังสือของมูโอต์เป็นภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์โลหะ อาจเป็นข้อจำกัดของเทคโนโลยีการพิมพ์สมัยนั้นครับ)

[pipat]

ขอรับประทานโทษ...ท่านทั้งหลายเดาออกทะเลไปถึงหลวงพระบางเลย...แฮ่
ผมเดามั่ง

มูโอต์หนุ่ม เข้ามาถึงบางกอกเมื่อต้นปี 2403 กำเงินมาเต็มฟ่อน
เป็นทุนจากราชสมาคมภูมิศาสตร์แห่งลึนดึ้น แกไปขอราชสมาคมฟร้องเส แล้ว ทางนั้นบอกให้ใหโง่เรอะ
เมียมูโอต์เป็นอังกฤษ ก็เลยหาช่องทางจากพวกนี้ได้ในที่สุด
มูโอต์ต้องเดินเรื่องขออนุญาตอยู่หลายเดือน ระหว่างนั้น จึงออกเที่ยวเมืองไทยพลางๆ
ได้ไปพระพุทธบาท และอยุธยา กลับมา เอกสารก็เสร็จ จึงรีบไปเขมรในทันใด

มูโอต์ทำงานคนเดียว มีลูกหาบเป็นผู้ช่วย เขาเป็นคนมีฝีมือทางช่าง ถ่ายรูปก็เป็น
วาดลายเส้น ทำแผนผังได้เก่งมาก สมที่สนใจทางการสำรวจ แต่เขาไม่ได้พกกล้องไปกับตัว
เขาได้เข้าเฝ้าพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 และทรงรับจะพระราชทานพระบรมรูปให้เป็นพิเศษ
มูโอต์ได้รับข่าวสมเด็จพระนางเธอสิ้นพระชนม์ในป่า จึงเขียนว่า ผู้อ่านจะได้ชมพระสิริโฉมในหนังสือ
แปลว่า เขาเตรียมรูปประกอบเอาไว้บ้างแล้ว

เมื่อเขาตาย ทุกคนที่รู้จักต่างเสียดาย
เสอร์รอเบิร์ต จอมเบิร์ก กงศุลอังกฤษ เขียนจดหมายแสดงความเสียใจมายังน้องชาย
และบอกว่า ได้แนบพระรูปที่พระราชทานมาพร้อมจดหมายนี้ แสดงว่า มูโอต์นั้นถือพาสปอร์ตอังกฤษ (ก็รับทุนอังกฤษนี่นา....)
และการเข้าเฝ้า ก็โดยกงศุลนำไป

น้องชายได้รับต้นฉบับลายมือของพี่ จากคนนำทาง เขารวบรวมทุกอย่างแล้วรีบไปยุโรป
ต้นฉบับเป็นภาษาฝรั่งเศส น้องชายจัดการส่งให้สำนักพิมพ์ยักษ์ใหญ่ที่ปารีสพิมพ์ออกมาก่อน
ฉบับแปลนั้น พิมพ์ตามมาในปีรุ่งขึ้น
รูปประกอบทั้งหมด ไม่ตรงกับเนื้อเรื่อง ยกเว้นที่เป็นลายเส้นของมูโอต์
หมายความว่า รูปประกอบแบ่งเป็นสองพวกครับ พวกแรก เป็นฝีมือเสก็ตช์ของมูโอต์
อีกพวกหนึ่ง มาจากรูปถ่าย

เดิมทีผมก็คิดว่า รูปถ่ายต่างๆ มูโอต์เป็นคนถ่าย แต่มาเปลี่ยนใจ เมื่อพบว่า
รูปจากเขมรทั้งหมด ไม่ได้มาจากต้นฉบับที่เป็นรูปถ่ายแม้สักชิ้นเดียว
แม้แต่รูปทิวทัศน์พระบาท ก็ไม่ใช่รูปถ่าย เป็นงานวาดสดๆ
แสดงว่า มูโอต์ออกสำรวจพร้อมกระดานเขียนรูป ไม่ได้ขนอุปกรณ์กล้องเข้าป่าด้วย
แล้วรูปพวกนี้ มาจากใหนกัน