เรือนไทย

เรื่องของฐาน
   มีเพื่อนชาวเรือนไทยคนหนึ่ง ได้ตั้งคำถามกับข้าพเจ้าว่า “ฐานสิงห์ของไทยอาจได้รับอิทธิพลสถาปัตยกรรมแบบจีน” มูลเหตุของคำถามนี้เกิดจากการที่เพื่อนท่านนั้นกำลังคุยกับรุ่นพี่ (ซึ่งคงเป็นสมาชิกเรือนไทยเหมือนกัน) ซึ่งกำลังทำวิทยานิพนธ์ และตั้งขอสันนิษฐานดังกล่าว ข้าพเจ้าฟังแล้วไม่ทราบว่าจะตอบอย่างไร ด้วยข้าพเจ้าไม่ใช่ผู้เชี่ยวชาญด้านศิลปะไทย แต่เคยได้ยินมาว่าได้รับอิทธิพลมาจากอินเดีย ส่วนว่าจะได้รับจากจีนข้าพเจ้าเองไม่ทราบ เพราะความรู้เรื่องศิลปะจีนยังไม่ถึงขั้นกระจ่างแจ้งแจ่มภพ
   อย่างไรก็ตามเพื่อนของข้าพเจ้ายืนยันให้ข้าพเจ้าลองไปพินิจดู (กล่าวคือให้ไปค้นๆดู) ว่ามีสิทธิจะได้รับอิทธิพลจากจีนหรือไม่ ด้วยความอยากรู้เป็นส่วนตัวข้าพเจ้าจึงไปลองค้นมาเกี่ยวกับลักษณะฐานอาคารของจีน ให้ท่านทั้งหลายลองๆช่วยพิจารณากันดู ผิดถูกอย่างไรให้ท่านทั้งหลายสันนิษฐานกันเอง ส่วนเรื่องดังต่อไปนี้ข้าพเจ้าเก็บข้อความมาจากหนังสือและเว็ปไซด์ต่างๆ โปรดนำไปค้นคว้าต่อ แต่อย่างนำไปอ้างอิง เพราะข้าพเจ้าเองรู้เรื่องเฉพาะสถาปัตยกรรมจีนนิดหน่อยๆ  อย่างอื่นไม่ทราบ...เดี๋ยวจะพากันผิดหมด

อาคารแบบจินนั้นจะแบ่งเป็นสามส่วนตั้งแต่โบราณ ได้แก่ ส่วนหลังคา ส่วนผนังอาคาร และส่วนฐาน ส่วนฐานนั้นอาจแบ่งได้เป็นสองแบบ ได้แก่แบบธรรมดา กล่าวคือ เป็นฐานอาคารเรียบๆ ไม่มีลวดลายอะไร ทำนองว่าขอแค่ตั้งอาคารแล้วมันไม่ถล่มลงมาเป็นพอ โดยนำหินรูปสี่เหลี่ยมมาประกอบรวมกันเข้าเป็นฐานอาคาร หรืออาจใช้อิฐก่อแล้วนำหินมาปิดทับอีกที โดยหินที่นำมาปิดส่วนต่างล้วนเรียกชื่อต่างกัน อาทิ หินที่ใช้ปิดฝังลงเพื่อเป็นแผ่นประกอบผิวหน้าของฐานด้านตั้งเรียกว่า “แผ่นหินชัน” หรือ “陡板石” (Dou dan shi) เป็นต้น ตัวอย่างดังรูปต่อไปนี้
ภาพที่ ๑ ฐานแบบปกติ
ที่มา http://www.hongkongdir.com.hk/arch.html#_Toc226195481

ฐานหินแบบที่สองคือแบบ “สูมี้จั้ว” เขียนเป็นภาษาจีนว่า “须弥座: xu mi zuo” แปลเป็นไทยแบบเพราะ ๆว่า“สุเมรุอาสน์” ทั้งนี้คำดังกล่าวเป็นภาษาจีนที่ยืมคำมาจากอินเดีย (ต่อไปขอใช้คำที่ข้าพเจ้าแปลเองนะ เพราะฟังดูโก้ดี)
   สุเมรุอาสน์เป็นฐานอาคารซึ่งจีนได้รับอิทธิพลมาจากอินเดีย พร้อมๆกับการเข้ามาของศาสนาพุทธ โดยเริ่มปรากฎในสมัยราชวงศฮั่น พบครั้งแรกพบภายในถ้ำที่ซานซี คำว่าในถ้ำนี้ขอท่านทั้งหลายอย่านึกไปถึงถ้ำหน้าตาหน้ากลัวมีค้างคาวบินว่อน แล้วมี่แท่นตั้งๆ เทียนปักๆ แบบหนังผีนะ แต่เป็นถ้ำที่ได้รับการแกะสลักอย่างงดงามเป็นอย่างดี และฐานแบบนี้พบเป็นฐานพระพุทธรูป แต่ฐานที่เข้ามาในช่วงแรกหาได้งดงามไม่ เป็นเพียงฐานเรียบๆ แบบที่คนไทยเรียกว่าฐานเขียง ดังรูปต่อไปนี้
ภาพที่ ๒ ลักษณะฐานแบบ “สุเมรุอาสน์” รุ่นแรก
ที่มา http://zhangjingchanga.blog.163.com/blog/static/12258368200921554723100

หลังจากเวลาผ่านไปพักใหญ่ความงามอลังการแบบแกะสลักให้ตายกันไปข้างหนึ่ง ได้เริ่มต้นขึ้นในสมัยราชวงศ์ถัง(จากราชวงศ์ฮั่นมาราชวงศ์ถังนี้นานพอดูอยู่นะ เป็นร้อยๆปีเชียว) กล่าวคือ เริ่มมีการแกะสลักลายกลีบบัวคว่ำบัว(莲瓣:lian ban) ลายเทวดาแบก（力神: shen li)แกะสลักฐานให้มีเสาคั้นเป็นห้องๆจนถึงทำเป็นซุ้มเล็กๆ (壶门：hu men) เป็นอาทิ (นึกภาพไม่ออกให้นึกถึงเจดีย์ช้างล้อม หรือแบบมียักษ์แบกกระบี่แบกบ้านเรา) และการใช้งานกับเหล่าอาคารจะใช้เฉพาะอาคารในราชสำนัก ศาสนาสถาน หรือซุ้มประตูใหญ่ๆ เป็นอาทิ
ทั้งนี้แต่การสร้างจะเริ่มเป็นหลักการบังคับตายตัวเมื่อเข้าสู่ราชวงศ์ซ่ง กล่าวคือ บนล่างของฐานจะยื่นออกเป็นขั้นออกมาเรียกกว่า “เตี๊ยเซ่อ” (叠涩：die se) ส่วนตรงกลางจะเว้าเข้ามาเรียกว่า “ซู่เยา” (束腰：shu yao) ตอนบนกับตอนล่างของส่วนที่เว้าเข้ามาจะมีลายสลักกลีบบัว ทั้งนี้ตอนบนของกลีบบัวหงายมักสลักเป็นซุ้มเล็กๆที่เรียกกว่า “หูเมิน” ส่วนตอนล่างสุดให้พึงสังเกตว่าจะมีการแกะสลักรูปแบบคล้ายๆฐานสิงห์ของไทยเรียกกว่า “ยาเจียว” (牙脚: ya jiao) แปลว่า “ฟัน (ของ) เท้า” รูปลักษณะเป็นอย่างไร โปรดดูจากตัวอย่างในภาพต่อไปนี้
ภาพที่ ๔ ฐานแบบสุเมรุอาสน์ในสมัยราชวงศซ่ง
http://zhangjingchanga.blog.163.com/blog/static/12258368200922021731542/?hasChannelAdminPriv=true

จำเนียรกาลผ่านไปลักษณะฐานในราชวงศ์ซ่งได้เริ่มเปลี่ยนไปอีกครั้ง นับแต่ราชวง์หยวนเรื่อยไปส่วนเว้าตรงกลางจะเล็กลง ลายแกะรูปซุ้มประตูน้อยๆ และประดาเทวดาแบกจะหายไป ในทางตรงกันข้ามลายกลีบบัวจะใหญ่ขึ้น ลายพรรณพฤษาจะมากขึ้น และลายที่คล้ายๆกับฐานสิงห์บ้านเราจะยืดยาวขึ้น สุดท้ายลักษณะของฐานแบบนี้ได้พัฒนากลายเป็นแบบมาตรฐานของราชวงศ์หมิงและราชวงศ์ชิง ดังรูปต่อไปนี้
ภาพที่ ๕ ลักษณะฐานในสมัยราชวงศ์หมิงและชิง
ที่มา: http://zhangjingchanga.blog.163.com/blog/static/12258368200922021731542/?hasChannelAdminPriv=true

รูปแบบดังกล่าวกลายเป็นแบบหลักสืบมา โดยส่วนประกอบต่างข้าพเจ้าจะไล่นับแต่ล่างขึ้นบนโดยจะเขียนชื่อตามความหมาย ได้แก่ ขาหยก คล้ายฐานสิงห์บ้านเรา (圭角), ฐานแพตอนลาง ดูเหมือนฐานเขียงบ้านเรา (下枋), ฐานนกเค้าตอนล่าง จะว่าไปมันคือกลีบบัวบ้านเรา（下枭）แต่เขาเรียกอย่างนั้นจริงๆ, ส่วนเว้า บ้านเราคงเรียกชั้นรัดประคต (束腰), ฐานนกเค้าตอนบน（上枭）และฐานแพตอนบน（上枋） ทั้งนี้สองส่วนสุดท้ายนี้ถือว่ารวมเป็นชั้นที่เรียกว่า “เตี๊ยเซ่อ” （叠涩）
   ทั้งนี้ลักษณะฐานแบบสุเมรุอาสน์ในยุคราชวงศ์หมิงและชิงยังได้พัฒนาเป็นอีกสามกลุ่มใหญ่ๆ กล่าวคือ แบบที่มีรั้วกันด้านบน (ภาพที่ ๖) แบบที่มีลายสลักรูปหัวมังกรยื่นออกมา (ภาพที่ ๗) และแบบที่นำฐานแบบสุเมรุอาสน์ซ้อนกันไปหลายๆชั้น (ภาพที่ ๘)

ภาพที่ ๖

ภาพที่ ๗

ภาพที่ ๘

ที่มาของภาพที่ ๖ ถึง ๘
http://zhangjingchanga.blog.163.com/blog/static/12258368200922021731542/?hasChannelAdminPriv=true
   

ที่มาข้าพเจ้าได้เก็บข้อความจากหนังสือ中国建筑艺术图集 อันเป็นหนังสือรุ่นโบราณตั้งแต่ปีค.ศ. ๑๙๓๕ อันได้รับความนับถือดังพระคัมภีร์ กับเหล่าเว็ปไซด์ต่างๆซึ่งมาเถียงข้อมูลในหนังสือเล่มนี้บ้าง หรือลอกมาเลยบ้าง เรื่อยไปจนถึงเรียกลวดลายเดียวกันแต่ใช้คนละคำกันบ้าง ให้ข้าพเจ้าปวดหัวเล่นต่อน ข้าพเจ้าขอลงไว้สำหรับท่านทั้งหลายค้นคว้าต่อไป เผื่อจะปวดหัวเป็นเพื่อนกันบ้าง ได้แก่ 
http://baike.baidu.com/view/91914.htm
http://www.hongkongdir.com.hk/arch.html#_Toc226195481
http://zhangjingchanga.blog.163.com
หากท่านทั้งหลายพินิจแล้วว่าเหมือนหรือไม่เหมือนอย่างไรโปรดแจ้งด้วย เพราะข้าพเจ้าเองอยากรู้เต็มทีเหมือนกัน ???
อนึ่ง หากท่านใดมีเมตตาเอารูปฐานสิงห์พร้อมประวัติมาลงจะดีมาก เพราะข้าพเจ้าไม่มี และบอกด้วยว่าเก่าที่สุดพบเมื่อยุคใด
ขอท่านที่ทำวิทยานิพนธ์จงโชคดี ;D

ขอบคุณครับสำหรับข้อมูลดีๆ แต่เจอภาษาจีนแบบนี้ไม่ไหวๆ
ว่าแต่ใครกันที่กล้าใช้คุณน้ำแข็งได้ครับ

ปล.ชอบคำว่าสุเมรอาสน์

ฐานสิงห์รุ่นแรกๆในไืทย เกิดขึ้นตามเฟอร์นิเจอร์ก่อน จึงคิดว่าน่าจะได้แบบมาจากของเคลื่อนย้ายได้จริงๆ ก่อนจะพัฒนาเอามาไ้ว้ตามฐานอาคารครับ

สัปคับมีขาสิงห์ด้วย แต่ไม่มีรูปใหญ่เพราะไม่เคยถ่ายมา ใครมีช่วยหน่อยครับ

ที่มา http://phranakhonsiayutthaya.blogspot.com/2009/12/blog-post_08.html

ขอแทรกนิดนึงนะครับ ไม่ทราบว่าลักษณะนี้จะเรียกว่าฐานสิงห์ได้หรือเปล่า ฐานพระไมเตรยะศิลปะปาละ  อินเดีย ราวพุทธศตวรรษที่ 14-16

ที่มา http://huntington.wmc.ohio-state.edu/public/index.cfm?fuseaction=showThisDetail&ObjectID=1937&detail=large

ภาพครับ  :D

ว้าว ถ่ายชัดสมใจ ตรงพนักนั้นเหมือนทำเลียนแบบลายประดับเบื้อเลยครับ  ;)

เอาขาสิงห์รุ่นแรกๆของไทยมาให้ชมกัน เป็นขาสิงห์ลอยเหมือนธรรมาสน์เลย แปลว่าเฟอร์นิเจอร์สมัยก่อนท่านก็ทำขาสิงห์ลอย น่าแปลกที่ไม่ทำขาสิงห์แท้มีหน้าสิงห์แบบจีน แต่เป็นแข้งสิงห์ลดรูป มีนมสิงห์ด้วย

จากมณฑปวัดศรีชุมครับ ราวรัชกาลพญาลิไทย พ.ศ.1900 ราวๆนั้นครับ

อีกสักภาพ (เพราะหาได้แค่นี้ อิอิ)

ก็เป็นรูปแบบสิงห์เกาะเสานี่ครับ อายุราวๆอยุธยาตอนกลางได้ไหม??

เอาภาพขาสิงห์มาใส่อีกไม่รู้จะตรงใจไหมครับ

ถ้าไม่ได้เห็นภาพขาสิงห์จากวัดศรีชุมนี่ การตีเรื่องธรรมาสน์ก็เขวนะครับ
เป็นข้อมูลชิ้นเยี่ยมเลยนะครับ ...

 :o

ถ้าธรรมาสน์น่าจะได้ แต่มณฑปวัดศรีชุมเขากำหนดอายุกันหลากหลายวิธีแล้ว ทั้งรูปแบบตัวอักษร เครื่องทรงเทวดา อะไรต่ออะไรมากมาย อยู่ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 19-ต้นพุทธศตวรรษที่ 20 ครับ แต่จะใช้สืบเนื่องกันมาแค่ไหนก็มิทราบเหมือนกัน

ขอบคุณน้องเนที่เอารูปสถูปกลมมาให้ดู พี่ค่อนข้างแปลกใจว่าสถูปพรรค์นี้ไม่มีในเขมร เจอแต่แถวๆลพบุรีมากมาย ส่วนขาสิงห์อย่างนั้นเคยเห็นบ้างในเขมร แต่นึกไม่ออกว่าเห็นที่ไหน ขอบจายมากครับที่เตือนสติ :P

โหแค่เห็นก็รู้แล้วว่ามาจากลพบุรี สุดยอดจริงๆ

ไม่รู้ว่าแบบนี้จะยอมรับว่าเป็นขาสิงห์ได้ไหมครับ

อักอันไม่เห็นขาสิงห์ แต่ดูรูปแบบแล้วคล้ายๆเหมือนกับที่คุณ han bing บอกไว้

ฐานอินเดียมีระบบซับซ้อนวุ่นวายมากนักหนาแก่กม อย่าไปยุ่งด้วยเป็นดีที่สุด อิอิ ::)

ซะอย่างนั้น โอเคครับไม่ยุ่งก็ได้ 5555

ขาสิงห์จากวัดไลย์บ้างครับ  :D

พิพิธภัณฑ์เมืองไทย กำหนดอายุทีละ 300 ปี แถมไม่บอกว่ามาจากไหน คาดว่าน่าจะราวๆอยุธยาตอนกลาง

แต่ก่อนเมื่อเราเป็นเด็กน้อย เชื่อว่าฐานสิงห์เกิดสมัยอยุธยาตอนปลาย พอเราโตขึ้น ฐานสิงห์มีสมัยอยุธยาตอนกลาง (วัดพระศรีสรรเพชญ์) พอโตกว่านั้น ขาสิงห์มีสมัยอยุธยาตอนต้น (วัดราชบูรณะ) ปัจจุบัน ขาสิงห์มีในศิลปะเขมร อินเดีย

เป็นพัฒนาการทางความคิดของผมนะเนี่ย 5555 :P

กำหนดทีละสามร้อยปี อ่านะ 

...

...

ที่นี่เขามีหลายขาน่ะครับ ลองเอามาดู

้เล่นได้หลายวงนะ มีหลายขาเนี่ย ::)

วัดอะไรไม่รู้ที่ชัยบาดาล ลพบุรี ลืมชื่อไปแล้ว คล้ายๆวัดพระศรีสรรเพชญ์ น่าจะรุ่นเดียวกัน

ทำไมถึงคิดถึงกันแต่จีนล่ะคับ แล้วต้นกำเนิดหลายๆอย่างของจีนที่มาจากเปอร์เซียล่ะไปไหน

เทพชุมนุมท่ายืน มีแถวดอกไม้คั่นด้วย
ศิลปะย่อมส่องทางแก่กม เอ้ย แก่กัน 55
อ่านกระทู้ในนี้มาก เริ่มติด

หวัดดีครับคุณโอม

เปอร์เซียส่องทางให้อินเดีย ให้ีจีน ให้ไทย ให้หลายๆอย่าง แต่เผอิญความรู้ทุกวันนี้ัยังไปไม่ถึง แล้วก็คงอีกสัก 100 ปีกว่าจะมีคนไทยสำเร็จอรหันต์เรื่องเปอร์เซีย

แค่จีนทุกวันนี้ก็ยังถือเป็นขั้นบุกเบิก หายากที่จะเอาความรู้เนื้อๆของจีน มาแอพพลายอธิบายความเป็นมาของศิลปะไทยได้ ยิ่งเปอร์เซียยิ่งแล้วใหญ่

ส่วนอินเดียเองนั้น แม้ว่าจะทำมานานแสนนานแล้ว แต่ยิ่งค้นก็ยิ่งลุ่มลึก ยิ่งมีอะไรให้ศึกษา

ใครต่อใครพากันบอกว่าประวัติศาสตร์ศิลปะตายแล้ว จริงๆคนพูดนั่นแหละกำลังจะตายด้านทางความคิด พูดออกมาตอนนั่งอยู่บนเก้าอี้นวม ไม่เคยออกฟิลด์ ไม่เคยสำรวจ เห็นแต่วัดใหญ่ๆไม่กี่วัด แ้ล้วคิดว่าประวัติศาสตร์ศิลปะไทยมีเพียงเท่านี้ อ่อนด้อยกว่าชาวบ้านเขา เพราะมันไม่มีคนทำ มันถึงอ่อน แล้วก็ค่อยๆเฉาตายไปตามกาลเวลา


ปล่อยเขาทำวัดใหญ่ๆไปครับ เราทำวัดเล็กวัดน้อยก็ได้ คั้นน้ำส้มกันให้พรุน ให้กากส้ม มันลงไปละลายกับน้ำขมปากตายไปข้าง

         ประเด็นเรื่องฐานสิงห์นี้เริ่มที่ว่าไทยได้รับมาจากที่ใด้
ในชั้นแรกมีผู้ตั้งคำถามกับข้าพเจ้าว่าอาจมาจากจีน
แต่ต่อมามีผู้เสนอว่าอาจรับจากเขมรก่อน ซึ่งเขมรรับจากอินเดียอีกที
ภายหลัง ได้รับข้อสันนิษฐานใหม่ว่าอาจได้รับอิทธิพลมาจากเปอร์เซีย

           ทั้งนี้ เรื่องศิลปะจีนได้รับอิทธิพลจากตะวันออกกลางเป็นเรื่องจริง เนื่องจากได้รับอิทธิพลศิลปะต่างๆผ่านทางเส้นทางสายไหม
แต่เรื่องฐานแบบสุเมรุอาสน์ ข้าพเจ้าเห็นว่าน่าจะรับมาจากอินเดียก่อน ตามที่ได้ค้นคว้ามา เนื่องจากการพบครั้งแรกพบในถ้ำซึ่งเนื่องในศาสนาพุทธ
ลักษณะถ้ำดังกล่าว เป็นการเลียนแบบศิลปะอินเดียในยุคใกล้ๆกัน ภายหลังจึงพัฒนามาเป็นลักษณะของจีนเอง

           อย่างไรก็ตาม เรื่องฐานอินเดียจะรับจากเปอร์เซียมาก่อนอีกทอดหรือไม่ เพราะปกติอินเดียกับเปอร์เซียถ่ายทอดอิทธิพลศิลปะแก่กัน
เรื่องนี้เป็นประเด็นที่ผู้สนใจโปรดค้นคว้าต่อไป
ช่วงนี้ข้าพเจ้าต้องเตรียมตัวสอบ ขอเงียบไปก่อน
รอฟังผลด้วยใจระทึก :)

ปล. อโหสิกรรมแก่ผู้ที่ว่าประวัติศาสตร์ศิลปะของบ้านเราตายแล้วเถิด เพราะคนคิดอย่างนี้ได้ เขาก็ตายทั้งเป็นแล้ว :'(
สวัสดี

I agree with you  ;D

แอบอ่านกระทู้นี้มาสองสามเที่ยวแล้วครับ
เพราะมีน้องคนนึงมาเล่าให้ฟังปุ๊บก็หูผึ่งต้องมาแอบอ่าน
ขอบคุณ คุณhan_bing มากครับ ที่นำความรู้ดีๆเช่นนี้มาลงให้ได้อ่านกัน


น่าเสียดายครับนักวิชาการไทยค่อนข้างจะเป็นปูเสฉวนกันเยอะ.... แย่เนาะ :-\

it's not necessary to hide-reading, this board is publication, you can read it as you able to, anytime, anyplace, up  to your need.