เรือนไทย

Shoot Oneself in the Foot
เหยียบตาปลาตัวเอง
 
เมื่อไม่กี่เดือนมานี้   ผู้คนในสังคมของประเทศสารขัณฑ์ต่างก็โจษจันกันยกใหญ่  เรื่องที่สถานีโทรทัศน์ของเอกชนช่องหนึ่งงดออกอากาศละครหลังข่าวเรื่องหนึ่งโดยกระทันหัน  เพราะพล็อตและบทสนทนาบางตอนของละครเรื่องนี้ (ซึ่งมีตัวละครเอกตัวหนึ่งเป็นนักการเมืองขี้โกง) ดันไปพ้องกับสถานการณ์จริงในประเทศอย่างไม่น่าเชื่อ   แน่นอนเมื่อละครเรื่องนี้ถูกถอดออกจากผังรายการไปก่อนที่เนื้อเรื่องจะดำเนินไปจนถึงบทอวสาน คนที่เคยติดตามละครเรื่องที่ว่ามาโดยตลอดก็พากันออกมาโจมตีสถานีกันยกใหญ่  คนที่ไม่เคยเสียเวลาดูละครเมืองไทยมานานแล้วอย่างเราก็เลยได้รับรู้ข่าวคราวของละครเรื่องนี่ไปด้วยโดยอัตโนมัติ
 
ถ้าอ่านคำอธิบายของตัวแทนสถานีโทรทัศน์ช่องนี้ที่ออกมาให้สัมภาษณ์สื่อมวลชนแล้วก็จะพบว่า  การตัดสินใจ"ถอด" ละครเรื่องนี้ออกจากผังรายการอย่างกระทันหันนั้น  มีพื้นฐานมาจากความต้องการของสถานีเป็นหลักในอันที่จะป้องกัน"ความเสียหาย" ซึ่งอาจเกิดขึ้นได้ในอนาคต  หากผู้ใดผู้หนึ่งเห็นว่าเนื้อหาของละครเรื่องนี้ส่งผลกระทบต่อภาพลักษณ์ของเขาเอง  แล้วมาฟ้องร้องสถานีเข้า  แต่ในความต้องการที่จะป้องกันความเสียหายประเภทหนึ่งนั้น   ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องต่อการตัดสินใจของสถานีก็มิได้นำความเสียหายอีกประเภทหนึ่งเข้ามาประกอบการพิจารณาด้วย นั่นก็คือความเสียหายต่อภาพลักษณ์ของสถานีเอง  อันเป็นความเสียหายที่เกิดขึ้นเมื่อคนในสังคมบางส่วนเห็นว่าสถานียอมปล่อยให้ตัวเองเป็นเครื่องมือทางการเมือง   หรือละเลยที่จะรักษาจิตใจของผู้ชมที่เฝ้าติดตามละครเรื่องนี้มาโดยตลอด (ซึ่งก็คืิอ"ลูกค้า" ของสถานีนั่นแหละ)

ทุกครั้งที่อ่านข่าวสารเกี่ยวกับละครเรื่องนี้   เราก็มักจะนึกถึงสำนวนภาษาอังกฤษสำนวนหนึ่งที่อเมริกันชนมักจะนำมาใช้ในเวลาที่การกระทำของใครคนใดคนหนึ่งย้อนกลับมาทำร้่ายตัวเขาเอง   นั่นก็คือสำนวน "shoot oneself in the foot"  ซึ่งถ้าแปลตรง ๆ ก็คือ "ทำปืนลั่นใส่เท้าตัวเอง"    (สำนวนในภาษาไทยที่มีความหมายคล้่าย ๆ กันกับ shoot oneself in the foot นี่ก็เห็นจะมี "เหยียบตาปลาตัวเอง" อยู่สำนวนหนึ่ง  ถ้าใครทราบว่ามีสำนวนอื่นอีกก็บอกมาบ้างนะคะ   ถือว่าเป็นวิทยาทานก็แล้วกัน)
 
shoot เป็นคำกริยา แปลว่ายิง   oneself นั้นเป็น reflexive pronoun (ออกเสียงว่า "รีเฟล็กสิฟ โพรนาวน์") แปลว่า "สรรพนามสะท้อน" หรือสรรพนามที่แสดงตนเอง (เช่น myself, himself, herself, itself เป็นต้น)   ในกรณีที่เอ่ยถึงไปข้างต้นแล้วนั้น จะถือว่าสถานีโทรทัศน์ช่องดังกล่าว "shot itself in the foot" ก็คงไม่ผิด เพราะนอกจากตอนนี้คนจำนวนมากที่ยังไม่เคยดูละครเรื่องนี้มาก่อน จะหันมาให้ความสนใจกับละครเรื่องที่ว่ากันยกใหญ่แล้ว สถานีเองยังต้องรับก้อนอิฐอีกมากมายที่ "ลูกค้่าหลัก" ของสถานีเขวี้ยงมาให้  ในขณะที่ "ลูกค้ารอง" (แต่ดันเป็นกลุ่มคนที่สถานีต้องการจะปกป้อง) ก็พลอยซวยไปด้วย  เพราะต่อให้ใครออกมาแก้ตัวเป็นพัลวันยังไงว่า "ไม่ได้สั่งเล้ย สาบานได้" ก็คงไม่มีใครเขาเชื่อเป็นแน่

นอกจากการตัดสินใจของสถานีจะทำให้ผู้เขียนนึกถึงสำนวน "shoot oneself in the foot" ขึ้นมาแล้ว   เวลาที่อ่านเหตุผลบางข้อที่สถานีนำมาแสดง  สมองก็จะไพล่นึกไปถึงสำนวนในภาษาอังกฤษแบบอเมริกันอีกสำนวนหนึ่งเสมอ  สำนวนที่ว่านั้นก็คือ  "When you find yourself in a hole, stop digging" นั่นเอง
 
เวลาที่ฝรั่งเขาบอกว่าใครก็ตามกำลังอยู่ในหลุม  (in a hole)  เขากำลังพยายามอธิบายว่าคนคนนั้นกำลังตกอยู่ในสถานการณ์ยากลำบาก  ต้องใช้พละกำลังหรือสติปัญญาพอสมควรในอันที่จะแก้ไขหรือพาตัวเองให้หลุดพ้นจากสถานการณ์นั้น ๆ ให้ได้    ใครที่เคยเดินตกท่อของกทม. ก็น่าจะเข้าใจที่มาที่ไปของสำนวนประเภทนี้ได้ดี  เพราะกว่าที่เราจะผลักดันตัวเองให้ออกจากหลุมหรือท่อที่เราตกลงไปได้นั้นเราก็คงต้องตะเกียกตะกายมากพอสมควร   ยิ่งหลุมนั้นลึกมากเท่าไหร่ก็ยิ่งอกมาได้ลำบากมากขึ้นเท่านั้น      ฝรั่งเขาถึงได้บอกว่าเวลาที่คุณตกลงไปในหลุมแล้วนั้น   สิ่งแรกที่ควรจะทำก็คือหยุดขุดหลุมก่อน  เพราะไม่งั้นก็จะยิ่งถลำลึกลงไปกว่าเดิม
 
อ่านมาถึงตรงนี้  ผู้อ่านบางท่านอาจสงสัยว่าทำไมฝรั่งถึงบอกให้ "หยุดขุดหลุม" (stop digging)  การหยุดขุดหลุมเพื่อไม่ให้ตัวเองถลำลึกไปมากกว่าที่เป็นอยู่นั้น  ก็หมายถึงการหยุดพูดอะไรก็ตามที่อาจจะส่งผลให้สถานการณ๋มันแย่ลงนั่นเอง    เวลาที่เราเผลอพลั้งปากพูดอะไรออกไปแล้วคำพูดของเราดันไปสร้างความบาดหมางใจให้แก่ผู้อื่น  สิ่งแรกที่เราควรจะทำคือหยุดพูดก่อน   เพราะยิ่งเราพยายามพูดเจื้อยแจ้ว  หาข้ออ้างโน่นนี่มาแสดงเพื่อโน้มน้าวผู้อื่นให้คิดว่าเราไม่ผิดเท่าไหร่  ก็จะยิ่งเป็นการขุดหลุมฝังตัวเราเองให้ลึกลงไปมากเท่านั้น  เผลอๆ จะหาทางออกไม่ได้เอาเลยในที่สุด   อยู่นิ่งๆ ให้คนเขาลืมไปเองว่าเราเคยพูดอะไรไว้น่าจะดีกว่า   

สาเหตุที่นึกถึง "When you find yourself in a hole, stop digging"  ขึ้นมาหลังจากที่ได้อ่านบทสัมภาษณ์ของผู้แทนสถานีช่องดังกล่าวก็เป็นเพราะว่า  ตัวแทนของสถานีท่านที่ออกมาให้สัมภาษณ์แก่สื่อมวลชนท่านนั้นได้ระบุว่า  เนื้อหาที่ค่อนข้างรุนแรงของละครเรื่องนี้ก็เป็นปัจจัยหนึ่งมีที่ทำให้สถานีตัดสินใจหยุดออกอากาศละครโดยกระทันหัน   ได้ฟังแล้วพลเมืองประเทศสารขัณฑ์ส่วนใหญ่ที่ไม่ได้เคี้ยวหญ้าเป็นอาหารก็เลยรู้สึกว่่าผู้บริหารสถานีโทรทัศน์ช่องดังกล่าวคงจะนึกว่าคนดูฉลาดน้อยไปหน่อย   เพราะนอกจากเนื้อหาของละครทุกเรื่องจะต้องผ่านการอนุมัติจากสถานีล่วงหน้่าก่อนที่ผู้จัดจะเริ่มถ่ายทำแล้ว  ละครเรื่องอื่นๆ ที่สถานีดังกล่าวนำมาออกอากาศทั้งในอดีตและปัจจุบันก็ยังเต็มไปด้วย "ความรุนแรง" ในรูปแบบที่แตกต่างกันทั้งสิ้น   ไม่ว่าจะเป็นละครประเภทตบจูบ  พระเอกข่มขืนนางเอก (แต่ไม่น่าเกลียดเพราะเป็นพระเอก)  หรือที่นางเอกนางร้ายตบตีกันเพื่อแย่งผู้ชายก็มีให้เห็นบ่อยๆ  ทีอย่างนั้นล่ะปล่อยให้ฉายเรียกเรตติ้งกันอยู่ได้   คนดูที่เคี้ยวข้าวไม่ได้เคี้ยวเอื้องเลยเกิดอาการเลือดขึ้นหน้าเล็กน้อยเวลาได้ยินเหตุผลเรื่อง "ความรุนแรง" จากตัวแทนของสถานี    แทนที่เขาจะหยุดด่่าเลยกลายเป็นด่าหนักขึ้น  เท่ากับว่าสถานีโทรทัศน์ช่องนี้ถีบตัวเองให้ตกลงไปในหลุมเองด้วยการตัดสินใจแบนละครเรื่องที่ว่าอย่างกระทันหัน     เสร็จแล้วก็ยังไม่ยอม stop digging   ส่งผลให้ตัวเองต้องถลำลึกลงไปยิ่งกว่าเดิมเสียอีก
 
จะโทษใครดีล่ะเนี่ย

shoot oneself in the foot คงมาจากสมัยก่อนที่คาว์บอยพกปืน แส้วเวลาชักปืนไม่ระวัง เอานิ้วไว้ในโก่งไก ปืนเลยลั่นก่อนกำหนด ยิงเอาเท้าตัวเองขึ้น 
ชวนให้นึกถึงสำนวน putting one's foot in one's mouth - I put my foot in my mouth when I told the stranger sitting next to me that I thought the food was tasteless.  It turned out that he was the owner of the restaurant. เผลอพูดอะไรไปเพราะรู้ไม่ถึง ถ้ารู้ก็คงไม่พูด  ถ้ามองอีกแง่ (ไม่ใช่แง่การทูต) ก็ดีไปเพราะพูดตามจริง ไม่ได้มีการเกรงใจกัน

อาจารย์หมอศานติเป็นผู้รู้สำนวนอเมริกันอย่างดีเยี่ยม   ใคร่ขอเชิญมาร่วมวงในเรื่องนี้บ่อยๆค่ะ   คุณปัญจมาจะได้มีเพื่อนคุยเพิ่มขึ้นอีกคนในกระทู้

นึกได้อีกสำนวนหนึ่ง คือ "สะดุดขาตัวเอง" ค่ะ    หมายถึง  ทำผิดหลักเกณฑ์ที่ตนกำหนดไว้เอง

แถมอีกอัน to knock oneself out = พยายามสุดเหวี่ยง  เช่น  I knocked myself out getting the apartment clean in preparation for the party, but there was a tornado warning and nobody came.  ทำความสะอาดอพาร์ตเม็นต์ที่อยู่สุดกำลังเพื่องานเลี้ยงแต่เกิดมีการเตือนเรื่องลมพายุ เลยไม่มีแขกมา 

ต่างกับ a knock-out เช่น You ought to see his sister, she is a knock-out.  กลายเป็น สวยหยาดฟ้า ไป

มาปั่นเรตติ้งกระทู้ ค่ะ
มีอีกสำนวนเรื่อง foot  คือ "to put your foot in it" หมายถึงพูดพล่อยๆ โดยไม่ได้ตั้งใจ   ทำให้คนอื่นขายหน้าหรือขุ่นเคืองใจ   คงจะคล้ายๆสำนวนไทยว่า "แกว่งเท้าหาเสี้ยน"  ที่เดี๋ยวนี้เพี้ยนไปเป็นแกว่งปากหาเสี้ยน

ตามมา ครับ

        คลิปจากบราซิล โจรปล้นธนาคารพลาดทำปืนลั่นใส่เท้าตัวเอง

Bank robber shoots himself in the foot in Brazil

      http://www.youtube.com/watch?v=eMQI2CHpFIs

ส่วนเหตุการณ์นี้เป็น strike one's foot ครับ

      ในรัชสมัยพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 ขณะที่ Lully คีตกวีเอกแห่งราชสำนักกำลัง
อำนวยเพลง เกิดพลาดพลั้ง strikes his foot with his long conducting staff
จนเป็นแผลแล้วตามมาด้วยการติดเชื้อเนื้อตาย (gangrene) และเสียชีวิตลงในที่สุด

       คลิปจากภาพยนตร์ Le Roi Danse เปิดเรื่องด้วยเหตุการณ์นี้

       http://www.youtube.com/watch?v=mkMMNq7r2Zo
   

มาเพิ่มอีก foot หนึ่งค่ะ
get your foot in the door   หรือ have your foot in the door   แปลตามตัวก็คือสอดเท้าขวางประตูไว้  ไม่ให้อีกฝ่ายงับบานประตูปิดได้     ว่ากันว่ามาจากวิธีการของเซลล์สมัยก่อนที่มาขายของถึงบ้าน  จะสอดเท้าขวางประตูไว้ไม่ให้เจ้าของบ้านชิงปิดประตูใส่หน้า    เขาจะได้มีโอกาสบรรยายสรรพคุณสินค้าให้ฟัง เผื่อจะขายได้

สำนวนนี้หมายถึงคนที่ตั้งใจจะคว้าโอกาสไว้ไม่ให้หลุดมือไป    หรือไม่ก็หมายถึงคนที่ตั้งใจว่าจะต้องผ่านก้าวแรกไปให้ได้  ไม่ย่อท้อเสียก่อน

put one's foot down - หัวเด็ดตีนขาดไม่ยอม -  I bought my son a bicycle. Later on he wanted a motorcycle. At this point I put my foot down and told him that I would not help him get himself killed. 

get one's foot in the door  -  I wanted to work for Microsoft but they were not hiring. The only job they had available was that of janitor. So I took the job, thinking that it would, at least, allow me to get a foot in the door and possibly move up the ladder as time went by.

give him an inch and he will take a foot -  ในที่นี้ foot เป็นหน่วยวัดความยาว ไม่ใช่ เท้า  แบบในการเจรจาต่อรองกัน พอเรายอมเข้าหน่อย เห็นว่าเราใจอ่อน เลยจะเอามากกว่าที่ตกลงไว้

footloose and fancy free = ไม่มีภาระ ไม่มีห่วง มักใช้ในแง่ข้อผูกพันทางครอบครัว  Before I married, I was footloose and fancy free.  I had no worries.

my foot เป็นคำอุทาน ใช้เวลาไม่เชื่อที่เขาพูดมา ใช้กับเจ้านายไม่ได้  สมัยก่อนไทยใช้ เชื่อก็บวช สมัยนี้คงมีคำใหม่ๆ  Sorry I could not stop by to see you yesterday.  I had to work late.  ตอบ  Work late, my foot!  My sister saw you at the mall.

อีกคำ footing the bill แปลว่าเป็นคนต้องจ่ายเงิน เช่นออกไปกินข้าว  My son and daughter invited me to dinner at an expensive restaurant but I ended up footing the bill.

นึกคำเกี่ยวกับ foot ได้อีกคำ ขอออกตัวก่อนว่าไม่เคยทำ คำนี้คือ playing footsie ผมว่าเอามาใช้ในสังคมไทยไม่ได้แน่  เป็นการ flirt อย่างลับๆแต่ทำต่อหน้าคนอื่น โดยที่คนอื่นไม่รู้ เช่น นั่งกินข้าวกันหลายๆคน ข้างหน้าอีกฟากของโต๊ะกินข้าวมีสาวที่ชายสนใจ (หรือชายที่สาวสนใจ) นั่งอยู่ ฝ่ายหนึ่งก็เอาเท้าแตะข้อเท้าคนที่นั่งตรงข้าม ดูปฎิกริยา ถ้าเขาชักเท้าหนีก็เลิกไป ห้ามทู่ซี้ ถ้าเขาไม่ขัดข้องก็ขยับเท้าขึ้นลูบขา ดูว่าเขาสบตาหรือไม่ ฯลฯ  ถ้าใครเชื่อผมแล้วโดนตบ ห้ามมาโทษผม

พยายามหาคำเกี่ยวกับ foot อีกแต่นึกไม่ออก กลับไปคิดถึง toe แทน

toe the line แปลตรงๆว่าเอานิ้วเท้าแตะไว้ที่เส้นแต่ไม่ล้ำข้ามเส้น มีความหมายว่า ปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด เช่น I read them the Riot Act and they now toe the line. All the students are turning off their cell phones before coming to class.

reading the Riot Act - Act หมายถึงกฎหมาย หรือ พรบ.  Riot Act = พรบ. เกี่ยวกับการจลาจล  แปลตรงๆ ว่าเอาพรบ.ที่เกี่ยวกับการจลาจล หรือ โทษของการก่อการจลาจล มาอ่านให้ฟัง แต่เวลาใช้แบบนี้หมายความว่า เตือนไว้ล่วงหน้าอย่างจริงจังว่าจะมีโทษถ้าขืนทำอีก  ตกลงความหมายของ I read them the Riot Act and they now toe the line. All the students are turning off their cell phones before coming to class. คือ ฉันเตือนใว้อย่างเด็ดขาด นักเรียนทั้งหมดเลยปฏิบัติตามคำสั่ง เดี๋ยวนี้ปิดมือถือก่อนเข้าห้องเรียนกันทุกคน  ใช้ได้หลายอย่าง My son refused to brush his teeth before going to bed. I had to read him the Riot Act.

นอกจาก foot  ก็มี feet พหูพจน์ของ foot ค่ะ
back on one`s feet  หายป่วย กลับมาแข็งแรงเหมือนเดิม  หรือหมายถึงเริ่มตั้งตัวได้อีกครั้ง 

Dad  got back on his feet soon after the heart surgery.
Last year, Sam went out of business due to the inflation, but he is now back on his feet.

cold feet = ไม่กล่้าที่จะกระทำอย่างที่ตั้งใจไว้  He had intended to propose to her but got cold feet and left her house with the words unsaid.  เขาตั้งใจจะขอให้เธอแต่งงานกับเขา แต่เกิดไม่กล้าขึ้นมา เลยออกจากบ้านเธอไปโดยไม่เอ่ยปาก

feet of clay  แปลตรงๆว่า เท้าทำด้วยดินเหนียว เป็นคำพูดที่สืบเนื่องมาจากตำนานในคัมภีร์ศาสนาคริสต์ ใช้ในความหมายว่า คนสำคัญที่มีคนเคารพยกย่องมาก (เช่นบุคคลในประวัติศาสตร์) มีจุดอ่อนหรือข้อเสียที่ไม่มีใครค่อยรู้กัน  King Henry VII is thought of as one of the great monarch of England yet he also had feet of clay.

itchy feet เท้าที่มีอาการคัน   เปล่า ไม่ได้เป็นโรคผิวหนังนะคะ  แต่เป็นสำนวนหมายถึงคนที่อยากเดินทาง หรืออยากออกไปท่องเที่ยวที่ไหนเต็มแก่ จนอยู่บ้านไม่ติด     เขาเรียกว่าเท้ามันคันขึ้นมา