เรือนไทย

ใกล้วันฉัตรมงคลเข้ามาทุกที

ผมได้ยินจากข่าว 7.00 น.วิทยุแห่งประเทศไทย ประกาศให้ผู้ที่จะเข้าเฝ้ารับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ในปีนี้ทั้งหญิงและชาย ข้าราชการและพลเรือน เตรียมพร้อมการแต่งกาย ผมไม่เห็นจะประกาศให้เตรียมพาน(เรียกว่าพานดอกไม้ธูปเทียนหรืออย่างใดไม่ทราบ) ด้วยเลยครับ แต่ที่เคยเห็นภาพในปีก่อนๆ ผู้เข้าเฝ้ารับพระราชทานเครื่องราชฯ จะออกมาถ่ายภาพในพระบรมมหาราชวังพร้อมกับถือพานดังกล่าว

จริงๆ แล้ว มีธรรมเนียมปฏิบัติอย่างไรครับ รบกวนถามอาจารย์ผู้รู้ด้วยครับ

ผมอยากแปะรูปครับแต่คลิกที่ปุ่มแปะรูปมีแต่แท็กขึ้นไม่รู้ต้องทำอย่างไร ???

ทดสอบ...

ผู้เข้ารับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ในวันฉัตรมงคล ไม่ได้ใช้ดอกไม้ธูปเทียนแพในการรับพระราชทานเครื่องราชฯ  ทางราชการก็เลยไม่ได้เอ่ยถึง 
แต่ดอกไม้ธูปเทียนแพที่คุณเห็น  ถือไปเพื่อนำไปถวายบังคมพระบูรพมหากษัตริยาธิราช ที่ปราสาทพระเทพบิดรหลังรับพระราชทานเครื่องราชฯแล้วค่ะ   
ถ้าเป็นผู้ที่เพิ่งได้รับพระราชทานเครื่องราชฯจุลจอมเกล้าเป็นครั้งแรก ธูปเทียนแพก็เป็นแบบหนึ่ง   ส่วนผู้ที่ได้รับพระราชทานแล้วก็เป็นอีกแบบหนึ่ง   ทางร้านที่ไปสั่งเขารู้
ธรรมเนียมปฏิบัติเป็นแบบนี้
๑) ผู้ที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชฯแล้ว จะไปในตอนเช้าก็ได้   เพื่อไปถวายบังคมที่ปราสาทพระเทพบิดร   พร้อมดอกไม้ธูปเทียนแพ  แต่งกายสวมเสื้อสุภาพกับผ้าซิ่น หรือชุดไทยเรือนต้น หรือจิตรลดาก็ได้     ถ้าเป็นผู้ชาย แต่งเครื่องแบบปกติขาว หรือชุดสากล
๒) ถ้าหากว่าไปในตอนเย็นเพื่อรับเสด็จ   แต่งชุดเต็มยศ   พร้อมดอกไม้ธูปเทียนแพเพื่อไปถวายบังคมที่ปราสาทพระเทพบิดร
๓) ผู้ได้รับพระราชทานเครื่องราชฯ เป็นครั้งแรก หรือได้เลื่อนขั้นฯ  ไปในตอนบ่าย ที่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท   เพื่อรอเข้าเฝ้ารับพระราชทานเครื่องราชฯ   ถ้าเป็นข้าราชการก็แต่งกายเต็มยศ ทั้งชายและหญิง   ถ้าไม่ใช่ข้าราชการ ชายแต่งชุดขอเฝ้า  หญิงสวมชุดไทยบรมพิมานหรือจิตรลดา  ถ้าได้เครื่องราชฯตระกูลอื่นก็ประดับไปด้วย
และนำดอกไม้ธูปเทียนแพไปด้วยเพื่อนำไปถวายบังคมที่ปราสาทพระเทพบิดรในตอนเย็น   

พาน  โดยมากใช้พานกะไหล่ทอง   มีผ้าตาดคลุมอีกชั้นหนึ่งรองรับดอกไม้ธูปเทียนแพ  ถ้าปักเข็มหมุดตรึงได้ก็ดี  มิฉะนั้นจะประคองลำบาก  อาจจะเลื่อนตกลงได้ 
แต่ถ้าใครรวย  มีพานทองคำแท้จะนำไปก็ตามแต่เห็นสมควร  ไม่มีใครว่าค่ะ   
ถ้าอยากใส่รูป คลิกที่ตัวเลือกเพิ่มเติม จะเห็นช่องให้ browse ได้

ขอบพระคุณอ.เทาชมพู มากๆ ครับ ที่กรุณาคลายความสงสัยของผม

ขอถามอีกสักหน่อย พานดังกล่าวเมื่อถวายสักการะที่ปราสาทพระเทพบิดรแล้ว เจ้าของต้องนำกลับไป หรือถวายไปให้หลวงเลยครับ

======================

ขออนุญาตแปะรูป

คุณหญิง ณฐนนท ทวีสิน ปลัดกทม.
ผู้ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ชั้นจตุตถจุลจอมเกล้า (จ.จ.)
วันที่ 5 พฤษภาคม 2547

ที่มาภาพ : www.bma.go.th/html/khunying.html

ลืมไปครับ

ขอบพระคุณอ.เทาฯ ที่สอนแปะรูปนะครับ

ส่วนใหญ่เอากลับกันค่ะ     แต่บางท่านก็อาจจะถวายทั้งพานดอกไม้ธูปเทียนแพเลย 

มีเกร็ดเรื่องพานที่บรรดาสมาชิกเก่าและใหม่นำดอกไม้ธูปเทียนไปถวายบังคมสมเด็จพระบูรพมหากษัตริย์ครับ คือว่าบางทีสมาชิกเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า จะจ้างบ้างวานบ้างให้คุณพนักงานฝ่ายใน แผนกพระราชฐานชั้นใน สำนักพระราชวัง เป็นผู้ทำ เพราะฝีมือจะงามสมเป็นชาววัง ก็แน่ล่ะครับ ฝ่ายในทำนี่นา ...ทีนี้ คุณพนักงานทั้งหลายเธอก็จะสรรหาพานจำนวนมากมาเพื่อการนี้ แล้วก็จะบอกว่าให้ถวายไปทั้งพานเลย แล้วเจ้าหน้าที่สำนักพระราชวังจะเก็บกลับมาคืนเอง ไม่ต้องลำบากให้เราต้องเดินถือไปคืนที่ประตูย่ำค่ำ ...หรือจะถือไปคืนก็ได้ ไม่ว่ากัน

แต่ถ้าเกิดเราเอาพานไปเอง ก็เอากลับบ้านมาดีกว่าครับ วางดอกไม้ธูปเทียนบนโต๊ะเงิน (โตก) ที่ทอดอยู่เบื้องหน้าพระบรมรูป แล้วก็นำพานกลับบ้าน ...ทิ้งไว้ก็มากมายก่ายกองเปล่าๆ

ผมนิยมผู้ที่ใช้พานโลหะกะไหล่ครับ (คงไม่ต้องถึงกับพานทองคำหรอกครับ..) เพราะดูงามตา ดีกว่าพานก๊องแก๊งที่เรียกว่า "พานแมวน้ำ" ทำจากอัลลอยด์หรือโลหะอะไรไม่ทราบชุบสีทองดูแปลกๆ ที่หนักข้อกว่านั้น เร็วๆ นี้ผมเห็นว่ามี "พานพลาสติก" ทำจากพลาสติกเบาๆ แล้วชุบสีครับ เหมือนถ้วยบะหมี่กึ่งสำเร็จรูป

เกร็ดอีกอย่างคือ พานกับโต๊ะ ไม่เหมือนกันนะครับ ที่ถูกธรรมเนียมคือ "พาน" ที่รูปทรงป้อมๆ เหมือนบัวบาน อย่างพานรัฐธรรมนูญน่ะครับ ส่วนโต๊ะคือพานปากแบน โบราณท่านไว้ใส่อาหาร ชาววังถือว่า "ศักดิ์" ของโต๊ะนั้นต่ำกว่าพาน ถ้าจะนำของไปถวายเจ้านายชั้นสูง พึงใช้ "พาน" มีลิ้นปิด จะมีผ้าคลุมอีกทีหรือไม่ ขออนุญาตบอกว่าไม่จำเป็นครับ ถ้าลิ้นพานทำจากวัสดุดีๆ เช่นโลหะชุบทอง ก็ไม่ต้องมีผ้าคลุม แต่บางทีผ้าคลุมมีไว้เพื่อบดบังลิ้นพานที่ไม่งาม เช่นทำจากกระดาษกล่องบ้าง โฟมบ้าง ลำพังการนำดอกไม้ธูปเทียนไปถวายบังคมนั้น ผ้าคลุมพานคงไม่ใช่ปัญหาอะไร แต่ถ้าเป็นพานใส่ของถวายเจ้านาย ออกจะเป็นปัญหาบ่อยๆ เพราะบางทีเวลาทรงรับของ ผ้าจะติดของ หรือติดพระหัตถ์ไปด้วย ทำให้ทรงรับลำบาก ฉะนั้น ถ้าจะมีผ้าคลุมพาน ต้องตรึงดีๆ

ในพระราชสำนัก จะนำลิ้นพานมาเย็บ "หุ้ม" ด้วยผ้าตาดหรือเยียรบับแนบสนิทไปกับลิ้นพานเลยครับ คือไม่ปล่อยชายผ้าให้ทิ้งออกมานอกพาน คือใช้วิธี "หุ้ม" ลิ้นพาน ไม่ใช่ "คลุม" ..ลองสังเกตดูนะครับ พานของที่สำนักพระราชวังใช้ จะไม่มีผ้าคลุมกรุยกรายออกมา

ย้ำอีกที ...ผู้ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลอื่นๆ นอกจากจุลจอมเกล้า ไม่จำเป็นต้องเตรียมดอกไม้ธูปเทียนไปนะครับ เฉพาะสมาชิกตระกูลจุลจอมเกล้าเท่านั้นที่มีธรรมเนียมให้ไปถวายบังคมที่ปราสาทพระเทพบิดร

มีเกร็ดอีกอย่างคือ สมัยก่อนนี้ บรรดาสมาชิกเก่าเวลานำดอกไม้ธูปเทียน (ดอกไม้ ๑ กระทง ธูปไม้ระกำ ๑ เทียน ๑) ไปถวายบังคม ไม่ใช่นำไปวางใส่โต๊ะเงินถวายไว้เฉยๆ เหมือนปัจจุบันนะครับ แต่จะต้องจุดด้วย เจ้าพนักงานจะจัดราวเทียนและกระถางธูปไว้สำหรับสมาชิกเก่าจุดถวายราชสักการะ ต่อมาคงเกิดควันคละคลุ้ง ไม่เหมาะแก่สุขภาพของหลายๆ ท่าน จึงงดธรรมเนียมที่ให้จุดธูปเทียนไป เป็นวางถวายแทน

ขอบพระคุณอ.UP มากๆ ครับ เกร็ดเล็กเกร็ดน้อยเยอะมาก
เกร็ดเรื่องภาชนะ ผมเพิ่งจะทราบว่าพานและโต๊ะต่างกันอย่างไร ปัจจุบันคำว่าโต๊ะในบริบทนี้นี่เลือนไปจากการใช้ของคนทั่วไปรวมทั้งผมก็เพิ่งจะทราบครับ

ผมถูกใจบริการประดิษฐ์พานดอกไม้ธูปเทียนแพของคุณพนักงานฝ่ายในจังครับ ดูเป็น One-stop Service จัดการทุกอย่างเสร็จดีจัง

================
รูป
ใบที่ 2 จากซ้าย พานมีลิ้นปิดเพื่อวางสิ่งของ ส่วนใบเล็กที่อยู่ข้างหน้าพานคิดว่าเป็นโต๊ะเพราะรูปร่างแบนและมีก้นตื้น

 http://www.thailandmuseum.com/bangkok/satsana.htm

ถูกต้องครับ ในภาพข้างบนนี้ "พาน" คือภาชนะที่บรรจุตลับเล็กตลับน้อย ส่วน "โต๊ะ" คือถาดมีเชิงปากแบน (พานแบน) ที่อยู่ตรงหน้า

สิ่งของที่เห็นในรูปนั้น เป็นเครื่องบริขารของสมเด็จพระสังฆราช (วาสน์) ครับ

พานนั้นคือพานหมากเสวย มีพระกรัณฑ์ (ผอบ) และซองพลู สำหรับเครื่องหมากเสวย
โต๊ะเล็กด้านหน้า ไว้สำหรับรองหีบหมากเสวย ที่เห็นเป็นกล่องสี่เหลี่ยมเล็กๆ ทางขวาของภาพ

มีพานอีกใบ อยู่ขวามือสุดของภาพ นี่ก็ไม่ใช่ของที่อยู่โดดๆ แต่เป็นพานรองภิงคาร (คนโทน้ำ) ที่อยู่ตรงกลางของภาพ

ผู้จัดสิ่งของตอนถ่ายภาพอาจจะไม่ทราบว่าโต๊ะกับหีบนั้นจริงๆ เป็นของคู่กัน จึงวางหีบไว้ทางหนึ่ง โต๊ะไว้อีกทางหนึ่ง และคงไม่ทราบว่าภิงคารกับพานเป็นของคู่กัน จึงวางแยกกัน

ดูงานประณีตเหมือนเครื่องประกอบพระยศเจ้านายจังครับ ซึ่งก็ดูงามเกินกว่าจะนำมาทรงใช้งานจริงๆ ทั้งคู่

มีเรื่องการใช้โต๊ะในพระราชพิธีของกัมพูชามาเล่าครับ
เมื่อสองสามวันก่อน ได้ดูข่าวพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญของทางกัมพูชา เมื่อพระเจ้าแผ่นดินกัมพูชาเสด็จถึง มีการถวายมาลัยคล้องพระกร มาลัยนั้นวางบนโต๊ะไม่ใช่บานพานมีลิ้นปิดแบบไทย ต่อจากนั้น ภาพตัดไปที่พระโคกำลังเลือกกินของเสี่ยงทายต่างๆ ก็ปรากฏว่าของเสี่ยงทายก็ใส่บนโต๊ะตั้งบนแท่นยกจากพื้น ในขณะที่ทางไทยเรา ถ้าผมจำไม่ผิดจะนำใส่กระทงใบตองใส่ถาด