ผมมีสำเนาสัญญาซื้อขายแร่สมัยปี ค.ศ.๑๘๗๖ ที่เหมืองในตำบลถ้ำทะลุ ยะลา ระหว่าง Galena Mining Company Limited, Jalor and Raman. กับหลวงสุนทรสิทธิโลหะ(ตันจูเบ้ง) บรรพบุรุษผม
แปลกตรงแทนที่จะเรียก tin เขาเรียกว่า galena ครับ
ซึ่งในความเข้าใจของผม galena มันเป็นต้นทางของตะกั่ว ไม่ใช่ดีบุก
เหมืองนั้นเป็นเหมืองแร่ตะกั่ว ถูกต้องแล้วครับ พื้นที่แถบนั้นเป็นบริเวณที่มีหินอัคนีแทรกซอนขึ้นมาสัมผัสกับหินปูน มีน้ำแร่ร้อน (Hydrothermal) ซึ่งมีสารประกอบของธาตุต่างๆที่เกิดตามสภาพการผันแปรไปตามแรงดัน (pressure) อุณหภูมิ (temperature) ความเป็นกรดเป็นด่าง (pH) และสภาพของบรรยากาศ (oxidation / reduction) ตามเส้นทางที่มันแทรกตามขึ้นมา ยังผลให้เกิดสารประกอบต่างๆ (แร่)ที่มีความเสถียร ณ สภาพที่ต่างๆกันไป
การสัมผัสระหว่างหินอัคนีประเภทแทรกซอนขึ้นมาในหินปูน มักจะทำให้เกิดแร่พวก sulfide โดยเฉพาะพวกที่ให้โลหะที่เรียกกันว่าเป็นพวก Base metal (Cu Pb Zn Sb...) ซึ่งในกลุ่มแร่พวกนี้ก็มักจะให้โลหะอื่นๆปนมาอีกด้วย (เงิน ทองคำ สารหนู ปรอท..) ระยะสุfท้ายของการแทรกซอนขึ้นมาก็มักจะเป็นสายแร่ quartz และ feldspar ซึ่งบางแห่งก็จะนำแร่ดีบุก ทังสเตน ขึ้นมาด้วย กระทั่งพลอยบางอย่าง เช่น garnet, tourmaline, beryl และ moonstone ...
ขยายความออกมายืดยาว ไปค้นข้อมูลมาได้ว่า เหมืองตะกั่วในพื้นที่ก็มี เช่น เหมืองถ้ําทะลุ เหมืองใหม่ เหมืองบุหลัน เหมืองบายอ เหมืองยูโรไทย และเหมืองลาหนา
สำหรับเหมืองแร่ดีบุกก็ เช่น เหมืองปินเยาะ เหมืองราซ่า และเหมืองบรรจบ