เรือนไทย

หนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ

ณ วัดโสมนัสวิหาร

วันที่ ๑๔  มกราคม  พ.ศ. ๒๔๖๙



ตำนาน กรมทหารบกราบที่ ๑  มหาเเล็กรักษาพระองค์ ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยาภานุพันธุวงศวรเดช

รายละเอียดมหาศาล  มีชื่อบุคคลต่างๆมากมาย

นามบุคคลและสถานที่บางแห่งที่ทรงตรัสอ้างถึงย่อมมีการเปลี่ยนแปลงไปแล้วเป็นอันมาก

จะขอคัดลอกบางตอนที่หาอ่านยากมาฝาก

พระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว





(ลายพระหัตถ์หวัด)  ราชสาสน


       หลวงสรจักรนั้น   ยังไม่ได้เป็นพันโท   เพราะฉะนั้นตั้งเป็นพระ

ก็จะสูงเกินพวกพ้องไปสักหน่อย        เอาเพียงจมื่นเห็นจะดีกว่า

เพราะฉะนั้นให้เปลี่ยนใหม่        เขียนสัญญาบัตรให้เป็น

จมื่นพัลลภพลาธิการ

                             ลายเซ็น




อ่าน  การได้รับพระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์  ในหน้า ค

ปรากฎว่าได้รับพระราชทานเลื่อนจาก หลวงสรจักรานุกิจ  เป็น  จมื่นพัลลภพลาธิการ  ในปี  พ.ศ. ๒๔๕๕

อีกสามปีต่อมาจึงได้เลื่อนเป็น  พระพัลลภพลาธิการ

สำเนาพระเสาวนีของสมเก็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ

พระบรมราชชนนีในรัชกาลที่ ๖



       ถึงพระยาพิชัย      ตามขอสินพรมานั้น     สินนั้นฉันได้ให้เงิน  ๘๐๐ บาท

ส่วนพรนั้นขอให้พระยาพิชัยรณรงค์สงคราม    จงมีความเจริญด้วย

อายุ  วรรณ   สุข  พละ   จงทุกประการ


       กับขอให้พระยาพิชัยจงจำไว้ว่าตัวเปนทหารมหาดเล็กอยู่เสมอ

และอย่าลืมว่าฉันเองก็เปนทหารมหาดเล็กผู้หนึ่งเหมือนกัน

                         พระราชเสาวนีดำรัสสั่ง

                  ณ  วังพญาไท

                  วันที่ ๑๕  เมษายน  พระพุทธศักราช  ๒๔๖๐



(รักษาตัวสะกดเดิม)

ประวัติ


ชื่อเดิม  ทองดี          ชื่อสกุลเดิม  จารุทัต

เปลี่ยนชื่อเป็นจารุทัต   ชื่อสกุลเป็น  พิชัยรณรงค์สงคราม

บิดาชื่อนายหรุ่น  จารุทัต

มารดาชื่อ นางเทศ   จารุทัต


เกิดเมื่อวันที่ ๑๘ มกราคม  พ.ศ. ๒๔๒๕

ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อ วันที่ ๒๕  พฤศจิกายน  พ.ศ. ๒๙๕  ด้วยโรคตับวาย และไตไม่ทำงาน

รวมอายุ ๗๐ ปีบริบูรณ์

สมรสกับคุณหญิงพิศ  พิชัยรณรงค์สงครามเมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๗

มีบุตรธิดาคือ


๑.   นายสุหัท

๒.   นายจักร์

๓.   นางงามพิศ   โชคิพุกกณะ

๔.  นายสุวรรณลักษณ์

๕.  นางทองเพ็ญ   ปลีหจินดา

๖.  นางฉันทนา   อุตะมะโยธิน

๗.  นางพราวพิศ  พนมวัน  ณ อยุธยา

๘.  นางสาว สุภาพิศ  พิชัยรณรงค์สงคราม

๙.  นายคันชีพ

๑๐.  นางสาวเพี้ยนพิศ  พิชัยรณรงค์สงคราม

เมื่อคุณหญิงพิศ ได้ถึงแก่กรรม   ได้สมรสกับนางบุบผา  พิชัยรณรงค์สงคราม  มี ธิดาคือ

๑.   กุณฑล

๒.  กะมะลา

๓.  ชะนิกา

๔.  อาวระณี

พลตรี พระยาพิชัยรณรงค์สงคราม และคุณหญิงพิศ พิชัยรณรงค์สงคราม

ขอบคุณคุณเพ็ญชมพูค่ะ

       ชอบตอนท่านไปกราบทูลขอสินขอพรนะคะ

ในปี พ.ศ. ๒๔๖๐    เงิน แปดร้อยบาท   ทำอะไรได้เยอะเชียว

ในวันที่ ๒๓ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๕๓ หรือ ร.ศ.๑๒๙ ตรงกับปีจอ บุตรชายคนที่ ๒ ของ พันตรีหลวงสรจักรานุกิจ (ทองดี จารุทัต) และนางพิศ จารุทัต ได้ถือกำเนิดขึ้น และต่อมาได้รับพระกรุณาจากสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานารถ ประทานนามว่า "จักร"

จมื่นพัลลภพลาธิการนั้นเป็นราชทินนามของผู้บังคับกองพันที่ ๒ กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค์  ซึ่งมีนายพันโทหญิง สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง ทรงเป็นผู้บังคับการพิเศษ  เพราะเดิมพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเป็นปฐมผู้บังคับการกรมนี้ด้วยพระองค์เอง  เมื่อมีพระราชกิจมากขึ้นจึงทรงมอบหมายให้ผู้ที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัยให้เป็นนายพันโท ผู้บังคับการกรมต่างพระองค์  โดยทรงเป็นผู้บังคับการพิเศษมาตลอดรัชสมัย

ถึงรัชกาลที่ ๖ ทรงเป็นนายพันเอกผู้บังคับการพิเศษ  และทรงตั้งสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมขุนพิษณุโลกประชานาถ เป็นนายพันโท ผู้บังคับการ  แล้วต่อมาล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ ทรงนำนายทหารในกรมทหาราบที่ ๑ เฝ้าฯ สมเด็จพระพันปีถวายเครื่องยศนายพันโท ผู้บังคับการพิเศษกองพันที่ ๒  จากนั้นจึงเป็นประเพณีสืบต่อมาที่สมเด็จพระบรมราชินีจะทรงดำรงพระยศเป็นนายพันโท ผู้บังคับการพิเศษกองพันที่ ๒ ต่อมา คือ
นายพันโทหญิง สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินี
นายพันโทหญิง สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี
นายพันโทหญิง สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ

พระยาพิไชยรณรงค์สงครามนั้นเดิมก็เป็นบรรดาศักดิ์และราชทินนามของเจ้าเมืองสระบุรี ซึ่งเป็นหัวเมืองชั้นจัตวา ชื่อเต็มคือ พระยาพิไชยรณรงค์สงคราม รามภักดีบดินทรนรินทรเสนา มหานิคมธานีศรีมไหศวรรย์ ศักดินา ๓,๐๐๐ ขึ้นกรมมหาดไทย

http://th.wikipedia.org/wiki/ทำเนียบหัวเมือง (http://th.wikipedia.org/wiki/ทำเนียบหัวเมือง)

 ;D

ถนนพิชัยรณรงค์สงครามที่สระบุรี

พระนิพนธ์ของ สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยาภานุพันธุวงศวรเดช


ทหารมหาดเล็กไล่กา

       "ลำดับนั้นมีบุตรในราชตระกูล  และข้าราชการที่ยังมีอายุย่อมเยาว์เข้าไปอยู่ในพระบรมมหาราชวังหลายคนด้วยกัน

จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้จัดเด็กพวกนั้นรวมกันฝึกหัดขึ้นเป็นทหารตามยุทธวิธีอย่างใหม่ในสมัยนั้น   ทหารเด็ก ๆ

พวกนั้นเรียกว่า "ทหารมหาดเล็กไล่กา"   คือสำหรับไล่กาที่บินมารบกวนข้าวสุกในเวลาทรงบาตร  และตั้งแถวยืนรับเสด็จในที่นั้นทุกเวลาเช้า

มีจำนวนในขั้นแรกประมาณสัก ๑๒ คน           ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้จอมพลสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยา

ภาณุพันธุพันธุวงศวรเดช  แต่เมื่อยังดำรงพระยศเป็นสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์อยู่นั้น   กับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ

กรมพระยาเทววงศ์วโรปการแต่เมื่อดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าเทวันอุไทยวงศ์    ทั้งสองพระองค์ซึ่งในเวลานั้นยังทรง

พระเยาว์รุ่นราวคราวเดียวกัน   เป็นนายทหารมหาดเล็กไล่กาพวกนั้นอันมีอายุรุ่นราวคราวเดียวกันทุกคน    และผู้เป็นทหารมหาดเล็ก

พวกนี้ล้วนเป็นเด็กไว้ผมจุกโดยมาก      อันควรนับว่าเป็นแต่ชั้นการเล่น ๆ  หรือจะนับว่าเป็นแต่ชั้นนักเรียนทหารก็ดี   

ถึงกระนั้น  ทหารพวกนี้ก็ได้มีนามว่า  "ทหารมหาดเล็ก" เป็นครั้งแรก   และเป็นเหตุให้เกิดมีกรมทหารมหาดเล็กที่จริงจัง   สืบเชื้อนาม

เป็นหลักฐานต่อมา"

ทหารสองโหล

       "ทรงพระราชดำริจัดมหาดเล็กข้าหลวงเดิมที่เฝ้าพระฉากเป็นทหารมหาดเล็กขึ้นอีกพวก ๑  เมื่อปลายปี ๒๔๑๑

ทหารมหาดเล็กข้าหลวงเดิมพวกนี้มีตัวทหารอยู่ ๒๔ คน   จึงเรียกว่าทหารสองโหล    มีนายทหารเป็นผุ้ควบคุม

อย่างชั้นนายหมู่  คือ นายเจียมมหาดเล็กข้าหลวงเดิมผู้หนึ่ง  ซึ่งภายหลังได้เป็นพระพรหมประสาทศิลป

         ทหารมหาดเล็กพวกนี้เดิมยังไม่มีหน้าที่รักษาการอันใด  และไม่มีเวรผัดเปลี่ยนประจำการอย่างใด

ถึงเวลาเช้าเย็นก็มาประชุมฝึกหัดทหารเท่านั้น       โปรดเกล้า ฯ ให้คัดเลือกนายทหารในกรมทหารหน้านายหนึ่งซึ่งในเวลานั้นเรียกว่า "นายดาบ"

มาเป็นครูฝึกหัด   คือ นายดาบเล็ก  ซึ่งภายหลังได้เป็นนายพันตรี หลวงรัตรณยุทธ

       ครั้นพ้นเวลาฝึกหัดแล้วก็เข้ามาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทในพระบรมมหาราชวัง  เมื่อถึงเวลาเสด็จออกพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย

ก็มีตำแหน่งเฝ้าอยู่ในหมู่มหาดเล็ก  กระทำราชการตามหน้าที่เดิมในพระฉาก

       เมื่อการฝึกหัดเจริญขึ้นแล้ว   โปรดเกล้า ฯ ให้เข้าแถวยืนรับเสด็จในเวลาเสด็จออกพระชาลาพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย

และต่อมาได้มีหน้าที่การแห่ตามเสด็จณสถานที่ต่าง ๆ ด้วยกัน"

คัดลอกโดยย่อ


       ในปี ๒๔๑๓  พระยาสุรศักดิ์มนตรี  จางวางมหาดเล็กได้คัดเลือกบุตรราชตระกูลและบุตรข้าราชการหนุ่ม ๆ

จากเวรมหาดเล็กทั้งสี่เวร  คัดเลือกได้ ๗๒ คน  ตั้งขึ้นเป็นกองมหาดเล็ก  สำหรับรักษาพระองค์อย่างใกล้ชิด

เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยสนิทสนม    ทหารสองโหลเดิมนั้นก็เข้ารวมอยู่ในกลุ่มนี้ด้วย


      ราชการนอกจากเข้ากระบวนตามเสด็จแล้ว  มีการฝึกหัดเป็นพื้น

ครูฝึกหัดคือ  นายดาบเล็กครูทหารเดิม

นายดาบเริก   ต่อมาเป็น นายร้อยเอกหลวงวิชิตหาญศึก

นายดาบลี่  ภายหลังเป็นนายร้อยเอกขุนยุทธไกรรณการ

นายดาบรอด

การฝึกเป็นการฝึกทางยุทธวิธี  คำบอกทหารเป็นอย่างอังกฤษ เหมือนอย่างเดิมซึ่งนายดาบพวกนี้ได้รับความรู้มาแต่ก่อนแล้ว

       พระบารมีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาชุบเลี้ยง    เป็นเหตุให้พระบรมวงศานุวงศ์

ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย  ตลอดจนสามัญชนที่มีสกุลเป็นหลักฐาน  มีความชื่นชมยินดีส่งบุตรหลานเป็นอันมากเข้ารับราชการ

โปรดเกล้าให้มีะูปเทียนดอกไม้ถวายตัวตามพระราชนิยม



ทหารมหาดเล็กชั้นเด็กนี้  มี  หัวหน้าคือ

นายเหมามหาดเล็ก  บุตรเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์(วอน  บุนนาค)  ต่อมาเป็นหลวงจักรยานานุภาพ

ในปี ๒๔๑๔   จัดระเบียบใหม่เป็น ๖ กองร้อย


ผู้ที่เป็นนายดาบบังคับกองร้อยชั้นแรกคือ

กองร้อยที่ ๑   นายทุ้ย   บุตรเจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม  บุนนาค)  ต่อมาเป็นพระยาราชานุประพันธ์

กองร้อยที่ ๒   นายบุศย์  บุตรเจ้าพระยาภูธราภัย(นุช  บุณยรัตพันธุ์)  คือพระยาอภัยรณฤทธิ์

กองร้อยที่ ๓  นายเจ๊ก  บุตรพระยาเพขรพิไสย (จีน  จารุจินดา)  ต่อมาคือ นายพลโท พระยาเทพอรชุน

กองร้อยที่ ๔   นายดั่น บุตรพระยาพิไชยสงคราม( อ่ำ  อมรานนท์)  คือนายพันเอก พระยา ศักดาภิเดชวรฤทธิ์

กองร้อยที่ ๕   พระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าศุขสวัสดิ์  คือ นายพันโทพระเจ้มบรมวงศ์เธอกรมหลวงอดิศรอุดมเดช

กองร้อยที่ ๖  นายเจิม  บุตรพระยาสุรศักดิ์มนตรี(แสงชูโต)  คือ นายพลโทเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี)

ศัตราวุธและยุทธนาภรณ์ 

ที่ได้ใช้และแต่งกายนายทหารและพลทารในกรมทหารบกราบที่  รักษาพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ตั้งแต่เดิมมา   มีหลายอย่างหลายคราวตามสมัยที่ได้โปรดเกล้า ฯให้จัดขึ้นแล้วเปลี่ยนแปลงมาเป็นลำดับ

ทั้งหมดมีความ ๒๙ หน้า   จึงขอยกเป็นบางตอนที่น่าสนใจ



ปี ๒๔๑๑  ข้าหลวงเดิมหรือทหารสองโหล

มีหมวกสักหลาดดำรูปถุง  ตรงหน้าพับขึ้นเป็นหน้าจั่วมีแถบทองขลิบ

เสื้อผ้าขาวรูปปีกสั้นมีริ้วแถบสีน้ำเงินที่คอและข้อมือและตะเข็บที่แขน

กางเกงผ้าขาวอย่างสั้นขาพองมีแถบสีน้ำเงิน  เข็มขัดคันชีพหนังดำ

ใช้ปืนสนัยเดอร์ปลายดาบเป็นอาวุธ

ตัวนายใช้กระบี่ทองเหลืองสายหนังดำ

การแต่งกายในปี ๒๔๑๓  นายและพลทหารแต่งคล้ายคลึงกัน


เครื่องเต็มยศ  หมวกรูปทรงถังสูงหุ้มแพรสีม่วงแก่(ซึ่งเป็นสีเสื้อยศข้าราชการฝ่ายทหารในสมัยนั้น) 

ขลิบลูกไม้ทองเทศ(คือแถบทองมีลวดลายอย่างแขก)  พันหน้าหมวกเยื้องขึ้นไปทางขวา

มีตราเงินหน้าหมวกเป็นอักษรพระบรมนามาภิทัยย่อคือ  ส.พ.ป.ม.จ. และเลข ๕ ไขว้กัน

(หมายความว่าสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์รัชกาลที่ ๕)

รอบอักษรย่อมีรัศมีเป็นแฉก         มีแพรสีทับทิมห้อยจากข้างบนทาบลงมาทางขวาด้วย

เสื้อรูปทูนิคยาว  ตัดเป็นสี่ปีก(คือผ่าเอวและผ่าหลัง)  แพรสีเหล็ก (ซึ่งเป็นสีเสื้อยศของมหาดเล็กในสมัยนั้น)

มีแถบทองอย่างเล็กขลิบที่คอและขดเป็นลายยันต์     

มีมุมที่คอและข้อมือติดแถบทองเล็กวงรอบและขดเป็นลายยันต์นัดสมาธิ

ดุมเงินมีอักษรพระบรมนามาภิธัยย่อเช่นกล่าวมาแล้ว  ไม่มีรัศมี  เปลี่ยนเป็นใบไชยพฤกษ์วงโอบรัดครึ่งตัว

นุ่งแพรสีเหล็ก       คาดประคตแพรสีทับทิมชายครุยข้่งในเสื้อ  ให้ชายห้อยพ้นปีกเสื้อออกมาอยู่ข้างซ้าย

คาดเข็มขัดหนังดำหัวเงินมีอักษรพระบรมนามาภิธัยย่อเช่นตราหมวกทับนอกเสื้อ

ถุงเท้าขาวอย่างยาว  รองเท้าหนังดำ (รูปคอตชูมีเข็มเงิน)


       ขอยกเป็นตัวอย่างเพียงเท่านี้
       ยังเหลือความอีก ๒๗ หน้า