เรือนไทย

เมื่อไม่นานมานี้มีคนส่งรูปของศาลาแห่งหนึ่งในวัดพิชยญาติการาม วรวิหาร (วัดพิชัยญาติ) มาให้ข้าพเจ้าดูพร้อมถามเรื่องหลังคาของศาลาด้านหน้าพระอุโบสถว่าเป็นหลังคาจีนลักษณะใด

ด้วยความรักและนับถือในตัวผู้ถาม ข้าพเจ้าเลยไปนั่งค้นมา เลยนำมาเล่าสู่กันฟังต่อสมาชิกเรือนไทยที่ข้าพเจ้ารักและนับถือเช่นกัน แม้โดยมากจะไม่ได้เห็นหน้ากันก็ตาม

นี้คือตัวอย่างภาพจากวัดพิชัยญาติ

หลังคาของจีนนั้นมีหลายรูปทรง แต่แบบพื้นฐานอาจถือได้ว่ามีห้ารูปทรง ตามลำดับต่อไปนี้ โดยไล่ตามฐานะของหลังคาแบบต่างๆตั้งแต่สูงสุดลงไป

๑.หลังคาแบบปั้นหยา ไม่มีหน้าจั่ว เรียกว่า “อู้เตี้ยนติ่ง” (庑殿顶：wu dian ding ) ใช้สำหรับพระราชวัง
หรือศาสนาสถานที่สำคัญ

๒. หลังคาปั้นหยาหักมุข มีหน้าจั่ว เรียกว่า “เซี้ยซันติ่ง” (歇山顶：xie shan ding) ใช้สำหรับสถานที่ราชการหรือศาสนสถานสำคัญ

๓. หลังคาจั่วยื่นชายคาเลยหน้าจั่ว เรียก “เสวียนซันติ่ง” (悬山顶：xuan shan ding) เป็นอาคารที่ใช้ทั่วไปในหมู่ประชาชน หากเป็นพระราชวังอาคารดังกล่าวศักดิ์ออกจะต่ำพอดู

๔. หลังคาจั่วหน้าทึบ เรียก “อิ้งซันติ่ง” (硬山顶：ying shan ding) อาคารสำคัญจะไม่ใช้หลังคาแบบนี้ แต่ก็ใช่ว่าจะไม่ปรากฏ แต่ทั่วไปแล้วใช้สำหรับบ้านประชาชนหรือร้านค้าทั่วไป กล่าวคือ ขุนนางที่ระดับต่ำกว่าหกขั้นลงมา (สูงสุดคือเก้า) เรื่อยไปจนถึงประชาชนสามารถใช้แบบนี้ได้หมด และเป็นแบบที่นิยมมากทั้งทางเหนือและทางใต้

๕. หลังคามียอดแหลมเพียงยอดเดียว ซึ่งอาจมีรูปทรงเป็นทรงกลม ทรงสามเหลี่ยม ทรงสี่เหลี่ยม กระทั่งแปดเหลี่ยมก็นับอยู่ในรูปทรงนี้ เรียกว่า “ช่วนเจียนติ่ง” (攒尖顶：cuan jian ding) นิยมใช้สร้างเป็นหลังคาของเจดีย์ หอคอย หรือศาลาต่างๆ

๖. หลังคาจั่วสันโค้ง  เรียก “เจวียนเผิงติ่ง” (卷棚顶：juan peng ding) หรือจะถือว่าไม่มีสันหลังคาก็ได้ ถือกันว่าดูแล้วสบายตา นิยมทำเป็นศาลากลางอุทยาน หรือถ้ารู้สึกว่าไร้อันดับ จะนำไปทำต้องเก็บของ ตลอดจนเรือนบ่าวก็ได้

ทั้งนี้หลังคาแบบ “อู้เตี้ยนติ่ง”และ “เซี้ยซันติ่ง”อาจมีการทำชายคาซ้อนกันสองชั้นได้ เรียกว่า “ชงเหยียนอู้เตี้ยนติ่ง” （重檐庑殿顶：chong yan wu dian ding）และ “ชงเหยียนเซี้ยซันติ่ง” (重檐歇山顶： chong yan xie shan ding)ตามลำดับ
นี้คือหลังคาแบบ “ชงเหยียนอู้เตี้ยนติ่ง”

และนี้คือหลังคาแบบ “ชงเหยียนเซี้ยซันติ่ง”

หากเรียงตามลำดับฐานานุศักดิ์ของหลังคาตามกฎครั้งราชวงศ์ชิงแล้ว โดยประกอบหลังคาแบบชายคาสองชั้นเข้าไป สามารถเรียงได้โดย “ชงเหยียนอู้เตี้ยนติ่ง” มีลำดับสูงสุด อาคารที่สำคัญยิ่งเท่านั้นจึงจะใช้ได้ ดังพระที่นั่งสำคัญๆและ “ชงเหยียนเซี้ยซันติ่ง” อยู่ในลำดับต่อมา ใช้สำหรับสถานที่ราชการอันสำคัญยิ่ง หรืออาคารในวังที่สำคัญรองลงมาหน่อยจะใช้ได้ หลังจากนั้น จะเป็นไปตามลำดับข้างต้นที่ได้แสดงไว้ หากแต่ไม่มีหลังคาจั่วสันโค้งอยู่ในลำดับ เนื่องจากมันต่ำเสียจนคนในสมัยราชวงศ์ชิงไม่จัดอยู่ในอันดับใดๆ

ข้อมูลนำมาหนังสือเรื่อง “识别中国古建筑”

และจากเว็ปไซด์ http://www.tianya.cn/publicforum/content/no04/693227/1/0/1.shtml

ฝากดูอันนี้ด้วยครับ แบบจีนหรือไม่ ดูจะมีแบบฝรั่งปน จากวัดไชยทิศ

ทางใต้ของประเทศจีน กล่าวคือแถบวัฒนธรรมหมินหนาน (闽南：min nan) จะนิยมใช้หลังคาแบบ“อิ้งซันติ่ง” และ “เสวียนซันติ่ง” แต่ที่นิยมมากที่สุดคือหลังคาแบบ “อิงซันติ่ง” ซึ่งแถบดังกล่าวจะประดับประดาหลังคาแบบ “อิ้งซันติ่ง” มากเป็นพิเศษ ดังนี้

๑. ปลายหน้าจั่วของหลังคางอนโค้งขึ้นมาเหมือนหางนกนางแอ่น เรียกว่า “เหยี่ยนเว่ย” (燕尾: yan wei)
หน้าจั่วแบบดังกล่าวนิยมใช้กับศาสนสถาน หรือบ้านของข้าราชการการ ไม่ก็ผู้ที่สอบวัดระดับข้าราชการของจีนเป็นบัณฑิตขั้น“จู่เหริน” (举人：ju ren ) ขึ้นไป อันหมายความว่าสอบผ่านในระดับท้องที่

อย่างไรก็ตามในหลายพื้นที่ตั้งแต่โบราณแล้วไม่ค่อยสนใจกับคตินี้ มีเงินสร้างได้ก็จะสร้าง ใครจะทำไม

๒. ปลายหน้าจั่วเลยสันหลังคาและโค้งรูปคล้ายหลังม้า เรียกว่า ”หม่าเป้ย” (马背: ma bei) หรืออาจใช้ชื่อ
อื่นๆก็มี ทั้งนี้บางตำราจะแบ่งว่ารูปทรงของหน้าจั่วต่างกันก็จะแยกเป็นอีกประเภทไปเลย แต่บางตำราจะถือว่าเป็นแบบอานม้า แต่ต่างรูปทรง

เหตุที่ต่างรูปทรงคือจะทำต่างไปตามธาตุดังนี้
   
๒.๑ ธาตุทอง ทรงโค้งต่ำ

๒.๒ ธาตุไม้ ทรงโค้งสูง

๒.๓ ธาตุน้ำ ทรงโค้งสามลอน (อาจมีมากกว่าสามลอนขึ้นไปก็ได้หากช่างประสงค์) คล้ายคลื่นน้ำ

๒.๔ ธาตุไฟ ทรงหยักแหลมสูง คล้ายเปลวไฟ บ้างจัดว่าหลังคาหน้าจั่วรูปหางนกนางแอ่นจัดอยู่ในประเภทนี้

 ๒.๕ ธาตุดิน ทรงหน้าปลายหน้าจั่วที่ยกขึ้นจั่วแบบราบ อาจมีการตัดหัวมุมเล็กน้อยให้ดูคล้ายรูปครึ่งหนึ่งของรูปทรงแปดเหลี่ยม

ทั้งนี้ ธาตุทองและไฟจะพบมากที่สุด ทรงธาตุดินและธาตุน้ำพบรองลงมา และธาตุไม้พบน้อยที่สุด ทั้งนี้การวางทรงหน้าจั่วของแต่ละอาคารจะทำให้เข้าคู่กันตามแนวความคิดภูมิพยากรณ์ของจีน อาทิ หากอาคารหลักของบ้านเป็นทรงธาตุทอง อาคารบริวารจะเป็นทรงธาตุน้ำ  หรือธาตุดิน หากอาคารประธานเป็นธาตุน้ำ อาคารรองเป็นธาตุดิน หรือทั้งอาคารหลักและอาคารรองเป็นธาตุดินเหมือนกัน เป็นต้น

อันนี้เอามาจากหนังสือ “故乡中国 金门”

และจากเว็ปไซด์ http://blog.yam.com/sunny0905/article/14470592

http://blog.udn.com/a11476/787962

นอกจากการตบแต่งหน้าจั่วของหลังคาแล้ว โครงสร้างหลังคาของภาคใต้มีแบบพิเศษแยกออกไปอีก คือหลังคาแบบ “ซานฉวนจี่” (三川脊：san chuan ji ) แปลตรงๆว่าหลังคาแบบสายน้ำสามสาย

หลังคาประเภทดังกล่าว เป็นการนำหลังคาแบบ “อิ้งซันติ่ง” หรือ “เสวียนซันติ่ง” มาแบ่งเป็นสามส่วน และยกส่วนตรงกลางขึ้น คล้ายกับการยกชั้นหลังคาของไทย ทั้งนี้ถ้ายกหลังคาขึ้นแล้วมีโครงสร้างหรือรูปทรงต่างกันจะมีชื่อเรียกต่างกันด้วย

๑. ยกส่วนตรงกลางขึ้นเฉยๆ แต่ชายคายังเรียบเสมอกัน เรียกว่า “ซานฉวนเตี้ยน” (三川殿：san chuan
dian) นิยมใช้กับอาคารที่พักอาศัย ประตูใหญ่ของวัด หรืออาคารในศาสนาสถานทั้งปวง

๒. ยกส่วนตรงกลางขึ้นมา แล้วชายคาขาดไม่เสมอกัน โดยตรงกลางที่ยกสูงขึ้นมาจะสูงกว่าส่วนอื่นๆ เรียกว่า
“ต้วนหยานเซิงเหยียนโคว่” (断檐升箭口：duan yan sheng jian kou)

เมื่อก่อนนิยมใช้เป็นอาคารบริวารของอาคารประธานที่สำคัญๆ แต่ภายหลังในยุคสาธารณรัฐของจีนเริ่มแพร่หลายใช้กันทั่วไปไม่จำกัด

๓. ยกส่วนตรงกลางขึ้นมา ชายคาเรียบเสมอกันตลอดแนว หากแต่ส่วนที่ยกขึ้นมาทำเป็นเป็นหลังคาแบบ “เซี้ย
ซันติ่ง” ครอบไว้เหนือหลังคาแบบ“อิ้งซันติ่ง” หรือ “เสวียนซันติ่ง”  เรียกว่า “เจี่ยซือฉุย” (假四垂：jia si chui)

หลังคาแบบนี้จะนิยมใช้สำหรับวิหารหน้า หรืออาคารประธานของศาสนสถาน

อันนี้เอามาจากหนังสือเรื่อง “闽南传统建筑”

http://guoxue.zynews.com/XianFeng/2008/3544.html

http://cyberpunk.myweb.hinet.net/trad/am28.htm

http://www.sketchupbar.com/forum.php?mod=viewthread&tid=21783&page=1

จริงๆหลังคาจีนยังมีอีกมากมายหลายแบบ ข้าพเจ้ายกเอาแบบมาตรฐานของจีน และของแถบหมินหนานมาให้ชมกัน

หากใครสงสัยว่าแถบหมินหนานคืออะไร คำตอบคือ แถบวัฒนธรรมหนึ่งที่ครอบคลุมพื้นที่ ฮกเกี้ยน บางส่วนของกวางตุ้ง และไต้หวั่น นั้นเอง

ชาวแต้จิ๋วเราก็ถือเป็นหน่วยหนึ่งของวัฒนธรรมหมินหนาน

ดังนั้นหาจะมาวิเคราะห์ว่าภาพวัดพิชัยญาตินี้ไซร้เป็นหลังคาจีนแบบใด คำตอบคือ หลังคาแบบหลังคาจั่วหน้าทึบ เรียก “อิ้งซันติ่ง” (硬山顶：ying shan ding) และถามว่าเป็นรูปทรงธาตุอะไรคงเป็นธาตุไฟ ถ้ามองจากรูปภาพไม่ผิด

แต่การซ้อนตัวเช่นนี้ข้าพเจ้าคิดว่าไม่ใช่แบบของจีนเป็นแน่ น่าจะเอาการซ้อนตัวของอาคารแบบไทยมาใช้มากกว่า

อนึ่ง จากภาพวัดไชยทิศข้าพเจ้าคิดว่าเป็นอิทธิพลจีนปนฝรั่ง แต่ทรงหลังคาแปดเหลี่ยมเช่นนั้นจีนมีแน่ อยู่ในประเภท เรียกว่า “ช่วนเจียนติ่ง” (攒尖顶：cuan jian ding) คือมียอดแหลมอยู่ยอดเดียว

สวัสดี

คิดไป นำเรื่อง "สัตว์...บนหลังคาจีน" มาอ่านประกอบจะดีขึ้นมาก

http://www.reurnthai.com/index.php?topic=3365.0

งดงามด้วยสถาปัตยกรรมจีนครับ แบบนี้คงเป็นหลังคาแบบเหลี่ยม ทรง ช่วนเจียนติ่ง ใช่ไหมครับ ภาพนี้ผมถ่ายจากวัดม้าขาว (วัดที่มีเจ้าแม่กวนอิมไม้จันทน์องค์ใหญ่) ครับ

ภาพนี้ควรเรียกว่าอะไรครับผม เป็นสิ่งก่อสร้างโลหะปิดทอง บริเวณลานพระราชวังกู้กง ทรงอาคารเป็นสี่เหลี่ยมหลังคาสองชั้น เป็นแบบผสม สวยงามทีเดียวครับ

หลังคาแบบนี้สวยดีครับ เป็นสะพานลอยทางเดินข้ามถนนในกรุงปักกิ่ง

หลังคาวัดระฆังยักษ์ หลังคาด้านบนเป็นทรงกรวย แต่เดินเส้นลงมาเพื่อให้เกิดเป็นเหลี่ยม แต่ไม่เหลี่ยม สวยงามดีครับ

หลังคาที่ว่านะ เป็นแบบหลังคามียอดแหลมเพียงยอดเดียว ซึ่งอาจมีรูปทรงเป็นทรงกลม ทรงสามเหลี่ยม ทรงสี่เหลี่ยม กระทั่งแปดเหลี่ยมก็นับอยู่ในรูปทรงนี้ เรียกว่า “ช่วนเจียนติ่ง” (攒尖顶：cuan jian ding) นิยมใช้สร้างเป็นหลังคาของเจดีย์ หอคอย หรือศาลาต่างๆ

ทั้งนี้หากท่านไปเจอด้านบนหลังคามันแบนๆ จริงๆมีชื่อเรียก จัดอยู่ในประเภทย่อย ไว้คราวหน้าจะมาเขียนต่อไปในกระทู้นี้

สวัสดี

ได้ความรู้มากมาย   :)   รอตอนต่อไปอยู่ครับ