เรือนไทย

พระราชอิริยาบทในรัชกาลที่ ๓

(สยามประเภท เล่ม ๓  ตอนที่ ๑๖   วันอาทิตย์ที่ ๑ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๑๙)    หน้า ๗๒๔


คำถามจาก  ขุนนางใหม่ ๆ  ผู้รับสยามประเภทส่งเงินเสร็จ ๓ ปี  หน้า ๗๐๙ - ๗๑๐


   ขอสอบถามความรู้ครูเล่าเหลา       อวดว่าได้ไล่กามาแต่เยาว์      แผ่นดินเก่าที่สามตามวาที
ท่านเคยใช้ใกล้ชิดในกิจราช      คงสามารถตอบได้เห็นไม่หนี      เราก็เคยพบมาปัญญามี

อยากลองดีจงแสดงให้แจ้งเจน      ถ้าผิดแผกแปลกตำราแล้วข้าเจ้า      ก็จะเหมาว่าท่านเปนตาเถน
หรือไม่รู้ก็อย่าแสร้งว่าแกล้งเกณฑ์       ทำโอนเอนอย่างหลักปักมูลควาย       ในรัชกาลที่สามความปรากฏ
พระอิริยาบถนั้นหลากอยู่มากหลาย       ทรงประพฤติรัติยาและเพรางาย       อธิบายลงสยามแต่ความจริง

แม้นตอบแก้เรื่องนี้ไม่มีผิด       ยอมเป็นศิษย์ต่อไปไม่สุงสิง      นับว่าครูผู้ฉลาดเป็นปราชญ์จริง
ถึงใครติงติว่าปดฉันงดเอย



ก.ศ.ร.กุหลาบ เล่าเรื่องที่น่าสนใจไว้หลายเรื่อง

เรื่องที่น่าสนใจสำหรับ นักอ่าน เท่าที่เห็นมีเรื่อง  รูปตุ๊กตาและรูปสัตว์ดีบุก  ใช้ทับแผนที่

ในเวลานั้น สยามประเภทมีสมาชิก ๑๗๖๙ ราย

(หน้า ๗๒๔ - ๗๒๕)


             บางวันว่างราชการแต่มีตัวอย่างแผนที่      หรือตัวอย่างโบสถ์วิหารเจดีย์กุฎีวัดใด
ท่านเจ้าพระยา ศรีพิพัฒน์(ทัด)(ต่อมาคือเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติองค์น้อย)   และ หลวงราชโยธาเทพ(หนู)
(ต่อมาเป็น พระยาเพ็ชร์พิไชย(หนู)บิดาพระยาเวียงในนฤบาล(หรั่ง)  แลปู่พระยาเวียงไนนฤบาล(เจ๊ก)
ในรัชกาลที่ ๕ กรุงเทพฯ   เปนผู้นำตัวอย่างแลแผนที่เข้าไปคลี่ทูลเกล้าถวาย  ให้ทรงทอดพระเนตรที่ปลายแท่น



จึ่งเสด็จมาประทับที่ปลายแท่น


หลวงราชโยธา(หนู)  มีสิ่งของที่สำหรับทับแผนที่นั้น  ห่อไปในพกผ้าถมปัก
เปนรูปตุ๊กตาต่างๆแลรูปสัตว์ต่างๆ   หล่อด้วยดีบุกทาสี

แก้ออกจากพกผ้าถมปักแล้วก็วางลงทับแผนที่


เมื่อกำลังยังทรงทอดพระเนตร์แผนที่นั้น   มีธารพระกรทำด้วยไม้แก้วเล็ก ๆ
ยาวสองศอก    วางทอดอยู่ข้างพระยี่ภู่บนพระแท่น
สำหรับทรงชี้แผนที่แลตัวอย่างทุกชะนิด


เวลาเสด็จออกทรงทอดพระเนตร์ตัวอย่างแผนที่นั้น   พระจ้าวหลานเธอพระองค์จ้าวโสมนัศวัฒนาวดี
ตามเสด็จออกไปประทับอยู่หลังพระที่นั่งเสวตฉัตรทุกวัน


พอทรงทอดพระเนตรแผนที่แล้วจึ่งมีพระราชดำหรัศว่าดั่งนี้


"นี่แน่ะหนู - มานี่แน่ะ   อ้ายราชโยธาเทพมันเอาอะไรมามากมายทีเดียว"


พระองค์จ้าวโสมนัศวัฒนาวดี   ก็คลานออกมาถวายบังคม   แล้วก็เก็บตุ๊กตาแลรูปสัตว์ต่าง ๆ  ที่ทับแผนที่ทุกคราวที่ถวายแผนที่นั้น
(ในเวลาโน้น  เขาเรียกกันว่า  ราชโยธาหัวประจบ)


(รักษาตัวสะกดเดิม)

อ่านตามที่คุณ wandee นำมาเล่า  ได้ภาพน่ารักมาก    จนอดใจไม่อยู่ เข้ามาร่วมแจมทั้งๆคุณ wandee ยังไม่ได้มาขยายความ

ในหนังสือของนายกุหลาบ คงไม่มีภาพตุ๊กตาดีบุก มาให้เห็น       เด็กยุคนี้คงไม่รู้แล้วว่าตุ๊กตาดีบุกคืออะไร
ดิฉันยังทันเห็นตุ๊กตาพวกนี้   ภาษาอังกฤษเรียกว่า tin toy(s)
ในยุคดิฉัน ตุ๊กตาพวกนี้มีลานไขให้เคลื่อนไหวได้ด้วย  บางตัวไม่ได้ไขลานแต่ออกแบบให้เคลื่อนไหวได้เช่นกัน เวลาจับไสให้เคลื่อน
เดาว่าเป็นของเล่นจากเมืองฝรั่ง  เจ้าคุณท่านน่าจะได้สินค้าพวกนี้จากเรือสำเภา ที่เดินทางมาจากสิงคโปร์     ไม่ใช่ของไทยทำเอง

เอาตุ๊กตาไก่ดีบุก ๒ ตัว ๒ แบบ มาฝากค่ะ

คิดต่อไปว่า ตุ๊กตาดีบุก เมื่อหนึ่งร้อยห้าสิบปีก่อน  หน้าตาเป็นอย่างไร   
ในปัจจุบัน คงจะจัดเข้าประเภท antique tin toys ไปแล้ว    ก็เลยไปค้นจากกูเกิ้ล  ได้มารูปหนึ่ง

เดาว่า ตุ๊กตาสัตว์ทับแผนที่ของเจ้าคุณ  คงจะหน้าตาคล้ายๆอย่างนี้

พระองค์เจ้าโสมนัส ในตอนนั้นพระชันษาคงจะไม่เกิน ๑๐ ปี    คงจะเห็นเป็นของเล่นที่น่าเอ็นดู
ตามประสาเด็กผู้หญิง  ท่านก็คงชอบอะไรจุ๊กจิ๊กแบบนี้   นอกเหนือจากทรงเล่นหม้อข้าวหม้อแกง(ทองคำ)
ผู้คนถึงเม้าท์เจ้าคุณว่า ราชโยธาหัวประจบ      ก็ถ้าพระเจ้าหลานเธอโปรดของเล่นเสียอย่าง  ทูลกระหม่อมปู่ก็คงโปรดคนถวายไปด้วยน่ะแหละ

เอาตุ๊กตาแมวดีบุกทาสี มาฝากอีกตัว  แล้วจะไปหาตุ๊กตารูปคน มาให้ค่ะ

ขอบคุณ คุณเทาขมพูเป็นอย่างยิ่งค่ะ


เมื่ออ่านเจอตอนนี้  ก็นึกไปถึงตุ๊กตาทหาร และ ขบวนรถไฟที่เด็กฝรั่งต่างมี


นึกถึงที่หลานกำพร้าคลานปราดๆมาเก็บตุ๊กตา   หัวใจก็ชุ่มชื่นปิติ

ได้มุมมองพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวอีกด้านหนึ่ง  นอกเหนือไปจาก
จดหมายเหตุหลวงอุดมสมบัติที่อ่านแล้วก็เหน็ดเหนื่อยไปด้วยความรับผิดชอบของพระเจ้าแผ่นดิน


พิจารณาชั่งใจอยู่นานว่าเหมาะสมหรือไม่
ได้เล่าให้มิตรสหายฟังว่า เรือนไทยใจกว้าง ยอมลงเรืิ่องที่เกี่ยวกับก.ศ.ร.กุหลาบ และ นายวรรณตลอด
คนที่นำมาลงก็ต้องระวัง  เลือกเรื่องที่ไม่มีเค้าของความเท็จ


นักปราชญ์ก็เตือนกันต่อๆมาว่า สยามประเภทนั้น เล่มกลางๆและปลาย ข้อมูลสับสน
ดิฉันก็ประหลาดใจเป็นกำลัง  เพราะในจำนวน ๑๒ เล่มนั้น  ชุดใหญ่อยุ่ในมือนักสะสมอาวุโสเป็นส่วนมาก
แทบไม่เคยมีผู้ใดได้อ่านและนำมาอ้างอิงเกินเล่ม ๔ เลย

ยังมีเรื่องน่ารัก ที่เป็นความรู้อีกหลายเรื่อง ที่พอจะทยอยนำมาลง
ให้คุณเทาชมพูเพลิดเพลินได้อีก

เรื่องตุ๊กตาและตัวสัตว์ทับแผนนี่ก็มีเพียงแค่นี้ค่ะ  แต่มีเรื่องพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าพิจารณาไม้ดัด
และมีจดหมายของสมาชิกใช้ชื่อแปลกๆเขียนมาถาม  เอดิเตอร์  แล้วแขวะล่วงหน้า

ดีใจที่คุณเทาชมพูชอบค่ะ  ตั้งใจไว้เช่นนั้น

มารอเรื่องต่อไปของคุณ wandee ค่ะ 
เรื่องนายกุหลาบและเทียนวรรณ   ถ้าคุณ wandee เห็นสมควร  ดิฉันคิดว่าควรจะนำมาลง   แม้แต่เป็นส่วนที่ไม่ถูกต้องตามจริง   ดิฉันก็ไม่รังเกียจ ถ้าคุณจะลงโดยมีหมายเหตุว่า...ยังไม่ปักใจเชื่อข้อนี้
เพราะจะได้มีผู้รู้ช่วยกันอธิบายชี้แจงว่าไม่ตรงกับความจริงอย่างไร   คนมาอ่านทีหลังก็จะได้เข้าใจสิ่งที่ถูกต้องขึ้นมาได้
ดีกว่าเก็บเอาไว้   เป็นโอกาสให้คนที่ไม่รู้เท่าทัน   หรือคนที่รู้แต่ต้องการบิดเบือนประวัติศาสตร์ นำมาอ้างว่าเป็นจริง   คนอ่านก็จะเข้าใจผิดกันไปตามๆนั้น   มันจะร้ายยิ่งขึ้นไปกว่าค่ะ

ย้อนมาเรื่องตุ๊กตาดีบุก
อ่านตามไป  ก็คิดไปว่าตุ๊กตาที่พระองค์เจ้าโสมนัสทรงได้เล่น   ควรจะเป็นตัวอะไรบ้าง
สมัยรัชกาลที่ ๓  โลกยังไม่มีหุ่นยนต์   ไม่มีรถ เครื่องบิน และเรือยนต์ชนิดต่างๆ  เป็นอันว่าไม่ใช่พวกนี้แน่
รูปสัตว์ นำลงแล้ว   ต่อไปคือตุ๊กตาคน ควรเป็นแบบไหน
ก็เลยไปหา antique tin toys มาให้ดูกัน      เลือกพวกที่เป็นไปได้ในสมัยนั้น 

ขอออกทะเลไปอีกหน่อย

ไปทำบุญที่วัดโสมนัส   ที่ระเบียงรอบเจดีย์ เห็นบอร์ดตั้งอยู่ มีรูปที่ถ่ายจากภาพผนังโบสถ์  และพระประวัติย่อของสมเด็จพระนางโสมนัส
ในจำนวนรูปถ่ายจากภาพผนังโบสถ์ มีภาพวาดเล็กๆที่เข้าใจว่าเป็นพระฉายาทิสลักษณ์ของพระนางโสมนัส  เป็นหญิงสาวหน้ารูปไข่  ตาโต ปากแก้มคิ้วคางจิ้มลิ้ม     ไว้ผมสั้นแบบสาวสมัยรัชกาลที่ 1-5 
เล่าสืบกันมาในหมู่เจ้านายว่า สมเด็จพระนางโสมนัส ท่านงามมาก 
ถ้าคุณวันดีมีโอกาสแวะไปที่วัด ลองไปหาดูนะคะ

เรื่องนายกุหลาบและเทียนวรรณ ผมเห็นด้วยตามทีท่านที่เคารพ แนะนะครับ ช่วงที่ยังไม่มีการนำลง ผมจะไปหาอ่านพอเป็นแนวๆได้ที่เว็บไหนดีครับ กูเกิ้ลหรือครับ
มานิต

ในเรือนไทยก็พอมีกระทู้เกี่ยวกับก.ศ.ร.กุหลาบอยู่บ้าง
คุณ manit  ลองคลิกที่ "ค้นหา" แถวบนของหน้าแรกดูนะคะ

ประวัติของนายกุหลาบ
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=1343.0

นารีผู้มีศักดิ์ เล่นกลอนและสักวา กับ นายกุหลาบ
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=2661.15

ขอบพระคุณครับ
มานิต

http://www.reurnthai.com/index.php?topic=2501.0


ยังมีอีกกระทู้หนึ่งค่ะ


จะเห็นได้ว่า  ก.ศ.ร. กุหลาบ เป็นคนที่มีการคบหามิตรสหายกว้างขวางมาก

Dear Kun Gray/Pink krub, I think these toys are generally made of metal alloy such as pewter, or pure metal such as lead or tin, commonly called lead or tin soldiers. They are used by military tacticians between 17th and 19th centuries.
(http://en.wikipedia.org/wiki/File:Toy_Soldiers_British_Coldstream_Guards.jpg)

I don't know how to post the picture(s), so here is the link, krub

http://en.wikipedia.org/wiki/Toy_soldier (http://en.wikipedia.org/wiki/Toy_soldier)

ขอบคุณค่ะ
ถ้าจะใส่รูป  คลิกที่ ตัวเลือกเพิ่มเติม มีช่องให้ browse ค่ะ

tin toy ก็คือของเล่นดีบุก  (หรือบางทีก็แปลว่าตะกั่ว)
ตอนเด็กๆ เคยอ่านเทพนิยาย เรื่อง The Tin Soldier  ของ ฮันส์ คริสเตียน แอนเดอร์เสน  แปลโดย อ.สนิทวงศ์  ใช้ชื่อว่า ตุ๊กตาทหารตะกั่ว
เป็นเรื่องของตุ๊กตาทหารขาเดียว  ที่หลงรักตุ๊กตานางระบำ  จบลงด้วยความตายของทั้งสอง
เป็นเทพนิยายสำหรับเด็ก ที่อ่านแล้วเศร้ามาก
เมื่อก่อนก็ไม่รู้ว่าตุ๊กตาตะกั่วเป็นยังไง     จนโต ได้มาอ่านภาษาอังกฤษ ถึงรู้ว่า เขาเรียกว่า tin  ก็เลยเพิ่งรู้ว่า tin toy เป็นยังไง

เข้าไป scan เรื่องท่าน กุ มาแล้วครับ โอ้ โฮ ต้องพิจารณา(ก่อนเสพ) เป็นพิเศษ  ต้องค่อยๆ Scan ต้องประติด ประต่อ อย่างระมัดระวังมาก ครับ สมัยนี้ผมก็ยังใช้อยู่นะครับ คำว่า กุ นี่ คือ ยกเมฆ / เต้า  ขึ้นมาเอง ครับผม ขอบพระคุณทุกๆท่านครับ
มานิต

เรื่องในสยามประเภท ถ้าหากว่ารู้วิธี  scan ออกมาได้    ก็จะได้เกร็ดประวัติศาสตร์  ที่น่าอ่านอีกหลายเรื่อง
นายกุหลาบ เป็นมนุษย์ปุถุชน มีข้อดีและข้อบกพร่อง    สมัยนี้ เรายอมรับความบกพร่องของคนได้ง่าย  ก็เลยไม่ค่อยจะเข้มงวด  อย่างค่านิยมในสมัยก่อน 

ถ้าเอาความคิดยุคนี้เข้าไปจับ ก็จะรู้สึกว่านายกุหลาบเป็นปัญญาชน ที่เปิดประตูให้ชาวบ้านได้รู้วิชา ซึ่งเมื่อก่อน สงวนไว้เฉพาะเจ้านาย   อย่างวิชาประวัติศาสตร์
แต่ถ้ามองแบบยุคก่อน  วิชาความรู้ที่ว่านั้น  ไม่ใช่ความรู้ทั่วไป   อย่างที่จารึกไว้ในวัดโพธิ์ ที่เอาไปใช้ปฏิบัติได้
แต่เป็นเหมือนจดหมายส่วนตัวของบรรพบุรุษต้นตระกูล     ลูกหลานเก็บรักษาไว้อย่างระมัดระวัง   กลัวขาดหาย กลัวชำรุด   ตื้นลึกหนาบางรู้กันแต่ในบ้านลูกหลาน
อยู่ๆชาวบ้านในซอย มาขออ่าน  เจ้าของบ้านก็ยอมให้อ่าน   ยังไม่พอ  เขาแอบมาเอาไปเล่าให้ใครต่อใครฟัง  แล้วยังไปต่อเติมเสริมต่อผิดๆ  เพื่ออ้างว่าไม่ได้เอามาจากบ้านนี้   แต่ไปได้มาจากบ้านอื่นต่างหาก
ลูกหลานก็โกรธเป็นธรรมดา

ผ่านมาร้อยกว่าปี  จดหมายส่วนตัวกลายเป็นวิทยาการ  ลูกหลานไม่มีสิทธิ์สงวนไว้อีกแล้ว  ใครจะขุดคุ้ยสืบเสาะเจาะลึกยังไง ก็กลายเป็นที่ยอมรับนับถือ   ห้ามหวงกันไม่ได้เสียอีก
ชาวบ้านคนนั้นเลยได้รับการยกย่องไป  ว่าเป็นคนเก่งคนดี