เรือนไทย

สวัสดีครับผมเป็นสมาชิกใหม่  อยากทราบข้อมูลเกระเบียบการแต่งกายของข้าราชการกระทรวงวัง สมัยร.6 -ร.7 และบรรดาศักดิ์ เช่นคุณหลวงน่าจะมีตำแหน่ง หรือยศใดครับ

พอจะตอบเรื่องเครื่องแบบและระเบียบการแต่งเครื่องแบบได้  แต่อยากให้ขยายความให้ชัดเจนกว่านี้ครับ  จะได้ตอบได้ตรงประเด็น

ถ้าว่ากันถึงเครื่องแบบพื้นฐาน  ก็จะประกอบด้วยเครื่องแบบกติ คือ เครื่องแบบที่ใช้ในการปฏิบัติราชการประจำวัน  ก็จะประกอบด้วยเสื้อราชปะแตนขาว  ติดดุมทองตราพระมหามงกุฎ  ที่คอติดแผ่นคอตามชั้นยศ คือ ชั้นมหาเสวกเทียบเท่านายพล  แผ่นคอเป็นสักหลาดดำปักลายกนกที่ริมขอบ  ต่อมาเปลี่ยนเป็นทาบแผ่นไหมทองเต็มทั้งแผ่น  ติดเครื่องหมายประจำการป็นอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ ว.ป.ร. พระมหามงกุฎเงิน  ภายหลังเปลี่ยนเป็นพระมหามงกุฎรัศมี  มีเครื่องหมายยศเป็นรูปจักรโลหะสีเงินติดทับบนแผ่นคอ  ยศชั้นตรีติด ๑ จักรที่ตรงกลางคอ  ยศชั้นโท ติดเป็น ๒ จักร เรียงจากบนลงล่างที่กลางคอ  ยศชั้นเอกติดเหมือนชั้นโท  แต่เพิ่มจักรอีก ๑ จักรที่ปลายแผ่นคอตรงแนวตะเข็บบ่าเสื้อ  ถ้าเป็นยศชั้นเสวกเทียบนายพัน  แผ่นคอพื้นดำ  ติดแถบไหมทองกว้าง ๑ เซนติเมตรที่ริมขอบ  กับมีแถบไหมทองขนาด ๓ มิลลิเมตรพาดกลางตามทางยาวแผ่นคอ  และชั้นยศรองเสวกเทียบนายร้อย  แผ่นคอเหมือนชั้นเสวกต่างกันที่ไม่มีแถบทองพาดกลาง  ส่วนเครื่องหมายประจำก่รและดาวหมายยศใช้เหมือนกับชั้นมหาเสวก

ผ้านุ่งไหมสีน้ำเงิน  สวมถุงเท้าขาวหรือดำ  รองเท้าหนังดำ

เครื่องแบบเต็มยศ ครึ่งยศ(ขาว)  หมวกขนดำใบพับ (ค๊อกแ็ต) ยศชั้นมหาเสวกตอนบนเป็นพูสีขาว  ยศชั้นเสวกและรองเสวกพู่ดำ เสื้อและแผ่นคอเหมือนเครื่องแบบปกติ  เปลี่ยนนุ่งกางเกงสักหลาดดำติดแถบทองลายไชยพฤกษ์ตามชั้นยศที่ขากางเกงทั้งสองข้าง  ยศชั้นมหาเสวกแถบทองกว้าง ๕ เซนติเมตร  ชั้นยศเสวกแถบทองกว้าง ๔ เซนติเมตร  ชั้นรองเสวกติดแถบทองกว้าง ๓ เซนติเมตร  ถุงเท้าดำ  รองเท้าหนังดำ  มีกระบี่ฝักหนังดำเครื่องทองยอดพระเกี้ยว พู่กระบี่ไหมทอง คาดในเสื้อ

เครื่องแบบเต็มยศใหญ่  หมวกค๊อกแฮ๊ตเหมือนเต็มยศและครึ่งยศขาว  เสื้อสักหลาดดำแบบอีหนิ่งเดรสด้านหน้าเสมอเอวด้านหลังเป็นหางยาวลงไปเสมอเข่า  คอเสื้อเป็นกำมะหยี่สีดำปักลายกนกด้วยไหมทอง  ที่ต้นคอเสื้อติดเครื่องหมายประจำการรูปอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ ว.ป.รงหรือพระมหามงกุฎรัศมีตามช่วงเวลาที่กำหนด  ยศชั้นมหาเสวกปักทองเป็นลายกนกเต็มหน้าอก  ยศชั้นเสวกปักลายกนกเป็นแนวเฉพาะช่วงกลางอกจากคอเสื้อลงไปจนถึงชายเสื้อด้านหน้า  ชั้นรองเสวกไม่มีลายกนกที่อกเสื้อ  กางเกงสักหลาดขาวมีเข็มขัดกัวโลหะสีทองรัดปลายขากางเกงที่ใต้หัวเข่า  มีโบว์ไหมทองและดุมพะมหามงกุฎสีทองขนาดเล็กติดที่ขากางเกงตรงที่รัดใต้หัวเข่า  ถุงน่องขาว  รองเท้าแบบคอ๊ตชู (Court Shoes) หนังดำประดับโบว์เข็มสีทอง  คาดกระบี่แบบพระราชสำนักเหมือนเต็มยศครึ่งยศขาว

บรรดาศักดิ์หลวงนั้นถ้าเป็นข้าราชการกระทรวงวังมักจะได้รับพระราชทานในระหว่างเสวกตรีกับรองเสวกเอก  ถ้าเป็นข้าราชการพลเรือนก็จะมียศเป็นอำมาตย์ตรี หรือรองอำมาตย์เอก  อาจจะมีบ้างที่ได้รับพระราชทานยศถึงเสวกโท หรืออำมาตย์โทที่เทียบเท่านายพันโท  ส่วนตำแหน่งนั้นน่าจะสูงสุดเพียงปลัดกรม  หรือเทียบกับปัจจุบันน่าจะเทียบได้กับตำแหน่งผู้ช่วยหัวหน้าฝ่าย

ขอบคุณมากครับคุณv_mee สำหรับข้อมูล ผมจะนำข้อมูลไปใช้ในการทำเสื้อผ้าประกอบภาพยนต์ไทยครับ เลยต้องการความถูกต้องตามแบบแผนและยุคสมัย ครับ  สำหรับรายละเอียดตัวแสดง นี้มีบรรดาศักดิ์เป็นคุณหลวงรับราชการกระทรวงวัง อายุประมาณ35ปี เมื่อพศ 2458 (สมัยรัชการที่6)น่าจะมียศประมาณเสวกตรี  และรับราชการต่อมาจนถึงการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 ได้เลื่อนยศไปตามลำดับครับ ถ้าได้รูปประกอบด้วยจะเป็นพระคุณอย่างยิ่งครับ

ดิฉันมีภาพวาดของคุณพระมหาเทพกษัตรสมุห  (เนื่อง สาคริก) พระตำรวจหลวงหรือมหาดเล็กประจำพระองค์ที่ทำหน้าที่ถวายความปลอดภัยแด่พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระเอกของคุณ เป็นคุณหลวงอายุ 35 ปีเมื่อพ.ศ. 2458   เวลาผ่านไปจนถึงพ.ศ. 2475 อายุ 52 ปี  ถ้าไม่ติดขัดอะไรในราชการ น่าจะเลื่อนถึงชั้นพระยาได้   คงจะได้เป็นมหาเสวกตรี พระยา...
มีรูปของมหาเสวกตรีพระยาทิพมณเฑียร(สนั่น บุนนาค)มาให้ดูเสื้อของท่านค่ะ

ท่านผู้นี้ชื่อชัพน์ บุนนาค เป็นลูกเสือคนแรกของสยาม
ท่านรับราชการในกรมมหาดเล็ก และรับราชการในรัชกาลที่ 6  จนได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น นายลิขิตสารสนอง

ขอบคูณครับคณเทาชมพู

ความเห็นที่ ๓ คุณพระมหาเทพกษัตรสมุห (เนื่องาคริก) แต่งเครื่องแบบเต็มยศกรมมหาดเล็กยศชั้นรองหัวหมื่น (เทียบนายพันโท)
ความเห็นที่ ๔ พระยาทิพมณเฑียร  แต่งเครื่องแบบเต็มยศ มหาเสวกตรี
ความเห็นที่ ๕ นายลิขิตสารสนอง  แต่งเครื่องแบบเต็มยศกระทรวงวัง  ยศชั้นเสวกตรี

ความต่างของเครื่องแบบเต็มยศ คือ กระทรวงวังใช้เสื้อดำปักดิ้นทอง  กรมมหาดเล็กใช้เสื้อน้ำเงินปักดิ้นเงิน
เครื่องหมายยศติดที่ข้อเสื้อเหมือนกัน  ยศชั้นเอก ๒ จักร  ยศชั้นโท ๒ จักร  ขศชั้นตรี ๑ จักร

ปกติแล้วข้าราชการกระทรวงวังในสมัยรัชกาลที่ ๖ ถ้าอายุถึง ๓๕ ปีแล้ว  น่าจะมีบรรดาศักดิ์ถึงคุณพระ  แต่ถ้ารับราชการในตำแหน่งไม่สำคัญก็คงจะเป็นหลงวงไปเรื่อยจนออกจากราชการในสมัยเปลี่ยนแปลงการปกครอง  เพราะในรัชกาลที่ ๗ นั้นข้าราชการเลื่อนยศและบรรดาศักดิ์ช้ามาก  ตัวอย่างเช่น พระมหาเทพกษัตรสมุห (เนื่อง  สาคริก)  เมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๖ เป็นนายเวรมหาดเล็ก  มีบรรดาศักดิ์เป็น "หลวงนาย"  มียศเป็นรองหัวหมื่น ที่สูงกว่าคุณหลวงทั่วไป  ถึงรัชกาลที่ ๗ เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น "เจ้าหมื่น" หรือ "พระนาย" ซึ่งสูงกว่าพระ แต่ต่ำกว่า พระยา แล้วย้ายไปรับราชการกรมพระตำรวจหลวงเป็นเจ้ากรมพระตำรวจในซ้าย  ซึ่งปกติตำแหน่งนี้จะได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยา  แต่มีพระราชกระแสว่า อายุยังน้อย ไว้ให้อายุสัก ๔๐ ค่อยเป็นพระยา  คุณพระมหาเทพฯ เลยต้องเป็น "พระมหาเทพฯ"  ซึ่งบางทีก็มีคนมาถามหา "เจ้าคุณมหาเทพฯ" เพราะคิดว่าเป็นพระราชาคณะจนตลอชีวิตของท่าน  ฉะนั้นตามเรื่องของคุณ dummyyummy  ถ้าคุณหลวงได้เลื่อนยศและบรรดาศักดิ์ในรัชกาลที่ ๗ ก็ไม่น่าจะมียศและบรรดาศักดิ์เกินไปกว่า เสวกโท พระ......

คุณเจ้าของกระทู้ไม่ได้ถามถึงการแต่งกายของสตรีในสมัยรัชกาลที่ ๖   แต่เจอรูปนี้เลยอยากนำมาลงในกระทู้ด้วย  เผื่อเป็นประโยชน์แก่คนอ่านที่กำลังค้นคว้าเรื่องการแต่งกายสมัยรัชกาลที่ ๖ ทั้งชายและหญิง
สตรีในรูปคือคุณหญิงเฉลา  ภรรยาพลตรีพระยาอนิรุทธเทวา (ม.ล.เฟื้อ พึ่งบุญ)   คงเป็นการแต่งกายแบบไปงานราตรีสโมสรหรืองานใหญ่งานใดงานหนึ่งที่เกี่ยวกับในวัง    หรูหราแบบตะวันตกมาก

จริงอย่างคุณวีมีท่านว่าไว้ อายุ ๓๕ แล้วในกลางรัชกาล ยังเป็นแค่คุณหลวง กระทรวงวัง
ตลอดรัชกาลที่เหลือคงไปได้ไม่เกิน คุณพระ เพราะพระยากระทรวงวังหายากมาก (ถ้าไม่ได้ย้ายมาจากพวกมหาดเล็ก หรือมีความสามารถทางด้านโขนละคร)

แต่ผมว่าคุณหลวงคนนี้คงอาจจะรับราชการอยู่ไม่ถึงเปลี่ยนแปลงการปกครองก็เป็นได้ น่าจะถูกดุลย์เสียแต่ปลายรัชกาลที่ ๖ หรือต้นรัชกาลที่ ๗ แล้ว  ;D

ถามเจ้าของกระทู้
ในภาพยนตร์เรื่องนี้  คุณหลวงพระเอกของเรื่อง มีบรรดาศักดิ์เป็นอะไรในปี 2475  ก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองคะ?
ปี 2458  เป็นคุณหลวง อายุ 35 ปี
ปี 2468  ปีสุดท้ายในรัชกาลที่ 6  คืออีก 10 ปีต่อมา   คุณหลวงอายุ 45  น่าจะขึ้นถึงคุณพระแล้ว
ปี 2475 อีก 7 ปีต่อมา   คุณพระ(?) อายุ 52 ยังไม่ได้เป็นพระยา 
ทั้งนี้องค์ประกอบอื่นๆ  ขึ้นกับว่าคุณหลวงอยู่ในตำแหน่งสำคัญมากน้อยเพียงใด   และมาจากสกุลสำคัญหรือไม่ 

คุณอาร์ท 47   กระทรวงวังมีพระยาหลายคนนะคะ   ข้อมูล ๒๔๗๔ พิมพ์แจกใน  ๒๔๗๕

พระยาบำเรอภ้กดี
พระยาศรีวิกรมาทิตย์
พระยารัตนพิมพาภิบาล
พระยาศรีศักดิ์ศักดิ์ธำรง
พระยาเทวาธิราช

พระยาประสารพิธีกร
พระยาวงศาภรณ์ภูษิต
พระยาสุรวงศ์วิวัฒน์
พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร
พระยาอิศรพงศ์พิพัฒน์

พระยาราชวัลลภานุศิษย์
พระยาอิศราธิราชเสวี
พระยาไพชยนต์เทพ
พระยาชาติเดชอุดม
พระยาพิพิธไอสูรย์

พระยานัฎกานุรักษ์
พระยาราชพัสดุ์อภิมัณฑ์

คุณวันดีครับ
เหล่าเจ้าคุณที่เอ่ยชื่อมานั้น จำแนกได้เป็น ๒ ประเภท คือ

1. สายมหาดเล็ก
-มหาเสวกตรี พระยาบำเรอภักดิ์ (สนิท จารุจินดา)
-มหาเสวกตรี พระยาเทวาธิราช (หม่อมราชวงศ์โป้ย มาลากุล)
-มหาเสวกตรี พระยาอิศราธิราชเสวี (เลื่อน บุนนาค)
-มหาเสวกตรี พระยาชาติเดชอุดม (หม่อมราชวงศ์โป๊ะ มาลากุล)
-มหาเสวกตรี พระยาไพชยนต์เทพ (ทองเจือ ทองเจือ)
-เสวกเอก พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร (ก๊าด วัชโรทัย)

2. สายอื่นๆ
-มหาเสวกตรี พระยาวงศาภรณ์ภูษิต (รื่น วัชโรทัย) ภูษามาลา
-มหาเสวกตรี พระยาสุรวงศ์วิวัฒน์ (เตี้ยม บุนนาค) ย้ายมาจากกระทรวงกลาโหม ยศนายพลตรี
-เสวกเอก พระยาศรีวิกรมาทิตย์ (สงวน สิงคะเนติ) จบเนติบัณฑิต
-เสวกเอก พระยารัตนาพิมพาภิบาล (หม่อมหลวงสวัสดิ์ อิศรางกูร) ย้ายมาจากกระทรวงกลาโหม ยศนายพันเอก
-เสวกเอก พระยานัษฎานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต) ครูโขนละคร
-เสวกโท พระยาประสารพิธีกร (เบี้ยว วาศภูติ) ภูษามาลา
-นายพันเอก พระยาราชวัลลภานุศิษฎ์ (ฟู วรโภค) ถึงอยู่กระทรวงวัง แต่ก็เป็นนายทหารยศพันเอก ผู้บังคับการทหารรักษาวัง


นอกจากนี้ยังมีเจ้าคุณที่ผมไม่แน่ใจว่าท่านขึ้นมาจากสายอะไรอีก คือ
-เสวกเอก พระยาศรีศักดิ์ธำรง (จุณ บุณยรัตพันธุ์) เจ้ากรมปลัดบัญชี
-เสวกเอก พระยาอิศรพงศ์พิพัฒน์ (หม่อมหลวงศิริ อิศรเสนา) เจ้ากรมวังนอก
-เสวกเอก พระยาพิพิธไอศูรย์ (หม่อมหลวงยินดี อิศรเสนา) เจ้ากรมพัสดุ
-เสวกโท พระยาราชพัศดุอภิมณฑ์ (อั้น ณ สงขลา) ผู้รักษาพระราชวังไกลกังวล

ขอแก้ไขข้อมูลคุณ art47 ดังนี้ครับ

ในสมัยรัชกาลที่ ๖ ทรงแยกราชการในพระราชสำนักออกเป็นส่วนชัดเจน คือ กระทรวงวังรับผิดชอบงานพระราชพิธีต่าง  และกรมทหารรักษาวัง  กับกรมมหาดเล็กรับผิดชอบการรับใช้ส่วนพระองค์  ส่วนราชการกรมมหาดเล็กประกอบด้วย ๑. กรมมหาดเล็กรับใช้  ๒. กรมมหรสพ  ๓. กรมพระอัศวราช  ๔. กรมชาวที่  ทั้งหมดรวมขึ้นบังคับบัญชาในกรมบัญชาการกลางมหาดเล็ก  ต่อมาในรัชกาลที่ ๗ โปรดให้ยุบกรมมหาดเล็กรวมเข้ากับกระทรวงวัง  และให้เลิกใช้เครื่องแบบและยศมหาดเล็กมาใช้เครื่องแบบและยศกระทรวงวังเหมือนกันหมด  จึงทำให้แยกได้ยากว่าผู้ใดเป็นมหาดเล็กผู้ใดเป็นข้าราชการกระทรวงวังมาแต่เดิม  และที่คุณ art47 ระบุมาว่าท่านใดมาจากสายมหาดเล็ก  ท่านใดมาจากกระทรวงวังจึงดูจะเคลื่อนไปนิดครับ  ขอแก้ไขเป็นดังนี้ครับ

1. สายมหาดเล็ก
-มหาเสวกตรี พระยาบำเรอภักดิ์ (สนิท จารุจินดา)
-มหาเสวกตรี พระยาอิศราธิราชเสวี (เลื่อน บุนนาค)
-มหาเสวกตรี พระยาชาติเดชอุดม (หม่อมราชวงศ์โป๊ะ มาลากุล)
-มหาเสวกตรี พระยาไพชยนต์เทพ (ทองเจือ ทองเจือ)  เป็นมหาดเล็กข้าหลวงเดิมในรัชกาลที่ ๗
-เสวกเอก พระยานัษฎานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต) ครูโขนละคร  เจ้ากรมโขนหลวง  กรมมหรสพ
-เสวกเอก พระยาพิพิธไอศูรย์ (หม่อมหลวงยินดี อิศรเสนา) เจ้ากรมพัสดุ
-เสวกโท พระยาราชพัศดุอภิมณฑ์ (อั้น ณ สงขลา) ผู้รักษาพระราชวังไกลกังวล ท่านผู้นี้เดิมเป็นเจ้าพัสดุ  แล้วย้ายไปรักษาวังไกลกังวลในรัชกาลที่ ๗


2. สายอื่นๆ
-มหาเสวกตรี พระยาเทวาธิราช (หม่อมราชวงศ์โป้ย มาลากุล)  กรมพระราชพิธี  เคยดำรงตำแหน่งสมุหพระราชพิธี
-มหาเสวกตรี พระยาวงศาภรณ์ภูษิต (รื่น วัชโรทัย) ภูษามาลา
-มหาเสวกตรี พระยาสุรวงศ์วิวัฒน์ (เตี้ยม บุนนาค) ย้ายมาจากกระทรวงกลาโหม ยศนายพลตรี
-เสวกเอก พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร (ก๊าด วัชโรทัย)  ราชทินนามนี้เดิมเป็นตำแหน่งอธิบดีกรมชาวที่  ต่อมาในรัชกาลที่ ๖ โปรดให้เป็นราชทินนามสำหรับตำแหน่งปลัดบัญชาการกระทรวงวัง
-เสวกเอก พระยาศรีวิกรมาทิตย์ (สงวน สิงคะเนติ) จบเนติบัณฑิต  สังกัดกรมพระนิติศาสตร์  ดูเหมือนจะเป็นผู้ช่วยสมุหพระนิติศาสตร์
-เสวกเอก พระยารัตนพิมพาภิบาล (หม่อมหลวงสวัสดิ์ อิศรางกูร) ย้ายมาจากกระทรวงกลาโหม ยศนายพันเอก
-เสวกโท พระยาประสารพิธีกร (เบี้ยว วาศภูติ) ภูษามาลา
-นายพันเอก พระยาราชวัลลภานุศิษฎ์ (ฟู วรโภค) ถึงอยู่กระทรวงวัง แต่ก็เป็นนายทหารยศพันเอก ผู้บังคับการทหารรักษาวัง
-เสวกเอก พระยาศรีศักดิ์ธำรง (จุณ บุณยรัตพันธุ์) เจ้ากรมปลัดบัญชี
-เสวกเอก พระยาอิศรพงศ์พิพัฒน์ (หม่อมหลวงศิริ อิศรเสนา) เจ้ากรมวังนอก


ในสมัยรัชกาลที่ ๖ นั้น  มักจะทรงหมุนข้าราชการชั้นผู้ใหญ่จากส่วนราชการต่างๆ  เข้ามาปฏิบัติหน้าที่ในพระราชสำนักชั่วเวลาหนึ่ง  เหมือนกับให้กลับเข้ามาพักหลังจากที่ไปประจำปฏิบัติราชการในหัวเมืองมานาน  มาอยู่ในพระราชสำนักสักปีหรือสองปีก็หมุนกลับออกไปรับราชการในสายงานเดิม

 

ภาพนี้เป็นภาพนายจ่าเรศ (แจ่ม  สุนทรเวช - ต่อมาเป็นจมื่นอมรดรุณารักษ์) แต่งเครื่องแบบปกติกรมมหาดเล็ก ยศชั้นจ่า เทียบเท่าเสวกตรีกระทรวงวัง  พร้อมคู่สมรส นางสาวอุทุมพร  วีระไวทยะ  ในวันรับพระราชทานน้ำสังข์สมรสครับ

ชุดแต่งงานสมัย ร.6 ดูแปลกๆนะคะไปกันคนละทางเลย ผู้ชายแต่งแบบไทย ผู้หญิงแต่งแบบฝรั่ง