เรือนไทย

 ประสูตินอกเศวตฉัตร

 คุณ vun จะถามหรือจะเล่าเรื่องของพระองค์ท่านให้ฟังกันคะ

 เล่าสิครับ พระราชประวัติท่านน่าสนใจมากครับ ไปฟังกันเลย
ประสูตินอกพระเศวตฉัตร
เมื่อครั้งที่พระเจ้าอยู่หัวร.5มีพระชนมายุประมาณ15-16พรรรษา ขณะนั้นพระองค์ท่านดำรงยศเป็นเจ้าฟ้า ทรงมีพระพี่เลี้ยงคือคุณแขนั้นแก่กว่าพระพุทธเจ้าหลวงเป็น3ปี หรือร่วม10ปีเลย ต่อมาคุณแขได้เป็นนางห้าม และได้ประสูติพระราชธิดา ซึ่งนับว่าเป็นพระราชธิดาพระองค์แรกของพระองค์ท่าน
   ครั้งนี้กล่าวว่า พระเจ้าอยู่หัวร.4 ทรงกริ้วคุณแขนัก เพราะคุณแขทำให้เจ้าฟ้าชายจะประพฤติเกินวัย แต่พระเจ้าอยู่หัวร.4มิทรงลงทัณฑ์ใดๆเพราะท่านเปี่ยมด้วยพระเมตตาอยู่แล้ว
   ครั้งพระเจ้าอู่หัวร.5 หม่อมราชวงศ์แขจึงขึ้นเป็นเจ้าจอมมารดาแข ส่วนพระธิดาก็ได้ขึ้นตามเช่นกัน
ในพ.ศ.2410 ที่พระองค์เจ้าผ่อง ประสูตินั้น พระเจ้าอยู่หัวร.5 ทรงได้เจ้าจอมมารดาอีกคือเจ้าจอมมารดาแพ
   เป็นที่รู้กันอยู่ในวังว่าพระองค์เจ้าหญิงผ่อง มิได้เป็นที่สนิทเสน่หาของพระองค์ท่าน เพราะพระองค์เจ้าผ่อง ทรงดื้อดึง ไม่ฉลาดนัก อีกทั้งมีพระโฉมไม่งามนัก พระบิดาจึงมีโปรด
   คราวหนึ่ง พระองค์เจ้าผ่องมีพระชนมายุ 6 พรรษา พระพุทธเจ้าหลวงทรงลาผนวช มิได้มีผู้สำเร็จราชการแทน  ในวันที่เสด็จออกนั้นฝ้ายหน้าและฝ่ายในก็ต่างพากันมาหมอบคลาน ตามธรรมเนียม แต่สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงให้ยืนได้
   ดังนั้นบรรดาฝ่ายต่างๆ ที่ทรงพระเยาว์ และเจ้านายท่านต่างๆก็ปฏิบัติตาม หากทว่าพระองค์เจ้าผ่อง
พระองค์เดียวที่มิยอมยืนขึ้นยังคงหมอบกราบอยู่ พระพุทธเจ้าหลวงทรงกริ้วนัก ถึงกับเสด็จไปดึงพระเมาลี(จุก)ให้พระราชธิดายืนให้ได้ แต่พระองค์เจ้าผ่องก็มิทรงยืน
      เหตุนี้พระบิดาจึงไม่โปรด พระองค์เจ้าผ่อง แม้จะเป็นพระราชธิดาพระองค์แรกก็ตาม

 พระองค์เจ้าหญิงผ่องประไพ ประสูติเมื่อปี 2410 สิ้นเมื่อปี 2485(ไม่แน่ใจครับ).ทรงเป็นพระราชธิดาพระองค์แรกของล้นเกล้ารัชกาลที่ 5 ครับ และไม่ทรงเป็นที่โปรดปรานของพระราชบิดามากนักเนื่องจากเหตุผลบางอย่างซึ่งผมไม่แจเลยไม่กล้าลงข้อมูลซึ่งจะทำให้บิดเบือนน่ะครับ..........

 หนังสือราชสกุลวงศ์ เขียนพระนามว่าพระองค์เจ้าหญิง ผ่อง ค่ะ
เต็มๆคือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้าผ่อง
ประสูติเมื่อวันที่ 19 ธันวาคม 2410
มีพระชนม์ยืนยาวมาจนถึงรัชกาลที่ 8 สิ้นพระชนม์เมื่อ 11 มีนาคม 2485
พระชันษา 75 ปี

ส่วนเจ้าจอมมารดา ม.ร.ว. แข เป็นธิดาหม่อมนก พึ่งบุญ  
ซึ่งเป็นบุตรหม่อมไกรสร (พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงรักษ์รณเรศ)
พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก

กรมหลวงรักษ์รศเรศถูกถอดยศ ในรัชกาลที่ 3 ด้วยข้อหาร้ายแรงหลายอย่าง
ที่มีผู้ถวายฎีกาขึ้นไป
กลายเป็นหม่อมไกรสร
แล้วถูกประหารด้วยท่อนจันทน์

เมื่อถูกถอดยศ โอรสิดาที่ควรเป็นหม่อมเจ้าก็เลยกลายเป็น หม่อม เฉยๆ
ไม่มีสิทธิ์เป็นเจ้านาย

ขอโทษ ออกนอกเรื่องไปหน่อย
กลับมาฟังตามเดิมค่ะ

 ใช่คับ นี่รู้ไหมผมคัดมาจากตำราเลยนะครับ อีกเรื่องหนึ่งคือ พระองค์ผ่องท่านมีพระพักตร์คล้ายพระอัครมเหสีในร.4 คือสมเด็จฯรำเพยภิรมย์

 ตอนเป็นหม่อมเจ้ามีพระนามว่า ผ่องประไพ พอเป็นพระองค์เจ้ามีแค่ ผ่อง เฉยๆครับ

 ไม่เคยได้ยินเรื่องพระองค์เจ้าหญิงผ่องมีพระพักตร์เหมือนสมเด็จพระเทพศิรินทราฯ
เคยอ่านพบแต่ว่า ผู้มีพระโฉมละม้ายสมเด็จพระเทพศิรินทราฯ คือสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์

พระองค์เจ้าหญิงผ่อง ประทับอยู่ในพระบรมมหาราชวังตลอดพระชนม์ชีพ
ไม่มีตำหนักของพระองค์เองในพระราชวังสวนดุสิตอย่างเจ้านายสตรีอื่นๆ

 ใช่ ขนาดเจ้าพระยาราฆฏ(สะกดผิด) ขอพาท่านให้ประทับที่บ้านนรสิงห์ ให้ไปทาานงานเลี้ยง งานมงคล ท่านยังไม่ไปเลย ท่านขออยู่แต่ในวัง ขนาดวัฒนธรรมต่างๆเข้ามาท่านก็ไม่เคยรับรู้

 อีกพระองค์หนึ่ง คือ พระศรีสวรินทรา ท่านมีพระราชโอรสที่เป็นพระบรมโอรสาธิราช ท่านหวังไว้มาก แต่พระราชโอรสสิ้นพระชมน์ทำให้ท่านถูกลดพระอิศริยายศ แล้วพระโอรส พระราชธิดาในพระองค์ท่านต้องทรงสิ้นพระชนม์ก่อนวัยอันควร รวมทั้งสิ้นพระชนม์ก่อนหน้าสมเด็จสว่างวัฒนา มีที่ทำให้ท่านสุขได้ซึ่งเป็นช่วงเวลาอันสั้น คือ พระนัดดา ของพระองค์ได้ครองราชเป็นกษัตริย์ แต่ต้องถูกพระแสงปืน ปลงพระชนม์ทำให้ท่านทุกข์ตรมมาก

 คุณ vun สับสนอะไรเล็กน้อยหรือเปล่าครับ
ใจเย็นๆก็ได้ครับ



เข้ามาอยากถามคุณ vun ครับ ว่าพระองค์เจ้าหญิงผ่อง กับพระยารามนับศักดิ์เป็นอะไรครับ

 เจ้าพระยารมราฆพ ครับ ไม่ใช่พระยาราม เจ้าพระยารมราฆพ เกี่ยวข้องกับองค์ผ่อง คือ เป็นญาติกัน นามสกุลเดียวกัน คือ พึ่งบุญ เขามีงานรวมญาติที่บ้านนรสิงห์

 พระยารามท่านเป็นชาวรามัญครับ เกิดตั้งแต่สมัยพระนเรศวรแล้วครับ แต่ท่านเป็นต้นราชสกุล ณ พัทลุง พระยาราม และพระยาเกียรติ เป็นบรรพบุรุษของ ท้าวทรงกันดาล (ข้าราชการฝ่ายในของสมเด็จพระเจ้าตากสินฯ) แค่เพียงชื่อผิดก็พากันแตกประเดนไปใหญ่เลยเนอะครับ

 "พลเอก พลเรือเอก เจ้าพระยารามราฆพ"
(ม.ล.เฟื้อพึ่งบุญ)  ผู้เคยดำรงตำแหน่งสำคัญ ๆ ทางราชการ
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖
สำเร็จราชการมหาดเล็ก องคมนตรี อุปนายกเสือป่าพลเอก
กองทัพบก พลเรือเอกกองทัพเรือ  นอกจากนี้ยังเป็นผู้ที่พระบาท
สมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดปรานให้ใกล้ชิดพระองค์
อยู่ตลอดเวลา เช่น โปรดให้เป็นหัวหน้าห้องพระบรรทม นั่งร่วม
โต๊ะเสวยทั้งมื้อกลางวันและกลางคืนตลอดรัชกาล และตามเสด็จ
โดยลำพังกับพระองค์ เป็นต้น

 คุณ  vun  ครับ  ผมว่าสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาฯ  ไม่ได้ทรงถูกลดพระอิสริยยศนะครับ  (หากเปรียบเทียบกับกรณีของสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ) เพราะเมื่อมีการสถาปนาตำแหน่ง  "พระบรมราชินีนาถ"  พระอิสริยยศของสมเด็จฯ  ท่านยังคงเป้น  "พระบรมราชเทวี"  อยู่เช่นเดิม  แต่ฐานะของท่านต่างห่างที่เปลี่ยนไป  คือ  จากพระอัครมเหสี  กลายมาเป็นพระมเหสีรองครับ

 ใช่ครับ ผมไม่ค่อยรู้อไรมากหรอก ที่ร.ร.ไม่เคยสอนเลย

 เรื่องพระองค์เจ้าหญิงผ่องประำไพ  ทรงมีพระพักษ์คล้ายสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์  เป็นพระราชดำรัสของรัชกาลที่  4  เองครับ  เพราะเมื่อคราวที่พระองค์หญิงเพิ่งประสูติ  เจ้าจอมมารดาเที่ยงได้อุ้มถวายให้รัชกาลที่  4  ทอดพระเนตร  และทรงมีรับสั่งถามว่าเป็นธิดาของใคร  เจ้าจอมมารดาเที่ยงมิได้ทรงตอบ  เพียงแต่ตอบเลี่ยงๆ  ว่าให้ทอดพระเนตรว่าพระพักตร์นั้นเหมือนผู้ใด  รัชกาลที่  4  จึงตรัสว่า  "เหมือนแม่เพย"

และเหตุที่เสด็จพระองค์หญิงไม่เสด็จไปบ้านเจ้าพระยารามราฆพ  ตามคำกราบทูลเชิญ  เนื่องจากทรงถือธรรมเนียมที่ว่า  ขุนนางต้องเป็นฝ่ายมาเฝ้าเจ้านาย  การที่เจ้านายจะเสด็จไปบ้านขุนนางนั้นเป็นการไม่เหมาะสม  เป็นที่เสื่อมเสียพระเกียรติยศ

แต่ก็เคยเสด็จไปบ้านท่านเจ้าคุณรามฯ  ครั้งนึงครับ  ซึ่งเป็นเพราะเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ท่านทเกลี้ยกล่อม  จึงไดทรงยอมไป

ผมก็ลอกมาจากหนังสือเหมือนกันครับ

 เจ้าจอมมารดาแพกับเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ ใช่คนเดียวกันมั้ย???
เคยอ่านผ่านๆตาหลายครั้งแล้ว  แต่จำไม่ค่อยได้

 คนเดียวกันครับ ชื่อเดิมคือ แพ บุนนาค

 พระนามของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าผ่อง นั้นเห็นจะใช้สลับไปสลับมากันทั้งสองแบบ คือ "ผ่อง" เฉยๆ บ้าง หรือ "ผ่องประไพ" ก็มี

ตัวอย่างเช่นพระพุทธรูปเงินที่เสด็จพระองค์ผ่อง ทรงสถาปนาถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรเป็นพุทธบูชานั้น โปรดให้จารึกทีฐานว่า "พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าผ่อง"

ส่วนจารึกพระนามที่พระอนุสาวรีย์บรรจุพระอัฐิ ณ สุสานหลวงวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามจารึกว่า "ผ่องประไพ"

 ผมยังงงอยู่ว่าพระจ้าพี่นางเธอผ่อง กับพระองค์หญิงผ่องใช่คนเดียวกันอะบ่าว แล้วที่คุณหญิงจันต์ถามใช่ครับเจ้าคุณพะเป็นนามที่ถูกสถาปณาในร.6 ไม่ทราบหม่อมจุมพฎเพ็ชรกล้าเป็นหม่อมจริงหรอครับ

 ถามเล่น ๆ ครับว่า ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 พระบรมวงศานุวงศ์ที่ประทับในวังหลวงเขาจะทำอย่างไรครับ

 ผมคิดว่าส่วนหนึ่งคงตามเสด็จสมเด้จพระพันวัสสาไปประทับที่พระราชวังบางปะอินน่ะครับ

 แล้วพระพี่นางเอผ่อง กับองต์ผ่องท่านเดียวกันใช่ไหมครับ

 พระพี่นางเธอ พระองค์เจ้าผ่อง กับพระองค์เจ้าผ่อง ก็คือพระองค์เดียวกันนั่นแหละครับ เพียงแต่เมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๕ คำนำพระนามก็เปลี่ยนไปจาก "พระเจ้าลูกเธอ" พระองค์เจ้าผ่อง เป็น "พระเจ้าพี่นางเธอ" พระองค์เจ้าผ่อง ในรัชกาลที่ ๖ และที่ ๗ ครั้นถึงรัชกาลที่ ๘ คำนำพระนามจึงกลายเป็น "พระเจ้าบรมวงศ์เธอ" พระองค์เจ้าผ่อง

คุณ vun อาจเคยได้ยินอีกพระนามหนึ่งคือ "ท่านหญิงผ่อง" อย่าจำสับสนนะครับ เพราะท่านหญิงผ่องไม่ได้หมายถึงเสด็จพระองค์ผ่อง แต่หมายถึง หม่อมเจ้าผ่องผัสมณี (สวัสดิวัตน์) จักรพันธุ์ พระขนิษฐภคินีใน สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗

 โห มาช่วยกันให้ความรู้กันใหญ่เลย ดีค่ะ ชอบ

เอารูปมาฝากค่ะ

เห็น คห. 12 ช้าไปสองปี !

ผมขอยืนยันว่า ข้อหนึ่ง สกุล ณ พัทลุง มิได้เป็นราชสกุลครับ อย่ายกขึ้นไปถึงขนาดนั้นเลยพวกเราไม่อาจเอื้อม ถ้าว่ามีความเกี่ยวข้องกับราชสกุลบ้างละก็ใช่ แต่ก็ยังไม่ถือว่าเป็นราชสกุลอยู่ดี
ข้อสอง พระยารามอะไรนั่นท่านไม่ได้เป็นต้นสกุล ณ พัทลุง ครับ ยิ่งเป็นรามัญยิ่งไม่ใช่ใหญ่ ต้นตระกูลตัวจริงของสายนี้ท่านเป็นมุสลิมมาแต่ชวา ตั้งแต่ 400 ปีมาแล้ว

พระยาเกียรติพระยาราม ที่ว่าเป็นมอญและเป็นบรรพบุรุษของท่านท้าวทรงกันดาลนั้น ผู้สืบเชื้อสายของท่านมาได้เป็นญาติเกี่ยวดองกับสายสกุลที่ ต่อมาสืบลงมาเป็น ณ พัทลุง โดยการแต่งงาน (ผมเข้าใจว่ายังงั้น) และมาแต่งกันทีหลังมาก คือราวหลังกรุงศรี หรือช่วงกรุงธน หรือต้นรัตนโกสินทร์ละมั้ง จึงไม่เรียกว่าเป็นต้นสกุลของทางนี้ครับ

ขออนุญาต คุย ต่อเล็กน้อย

พระราชธิดาองค์ที่สองในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
คือพระองค์เจ้าหญิงศรีวิลัยลักษณ์ สุนทรศักดิ์กัลยาวดี ต่อมาสถาปนาเป็นกรมขุนสุพรรณภาควดีี
เป็นที่ ๑ ในเจ้าจอมมารดาแพ(ในรัชกาลที่ ๖ ทรงสถาปนาเป็นเจ้าคุณพระประยูรวงศ์)   
ประสูติเมื่อวันที่ ๒๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๑๑  เพียงเจ็ดเดือนหลังจากนั้น
มีบุญอย่างหาที่เปรียบได้ยาก

สิ้นพระชนม์ใน พ.ศ. ๒๔๔๗
พระชันษา ๓๗ ปี

.

เจ้าคุณแพร (สะใภ้หลวงคนแรก) เกิดเมื่อวันที่ ๑๕ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๓๙๗ ปีขาล เข้าถวายตัวเมื่อเดือน ๑๒ พ.ศ. ๒๔๑๐ ปีเถาะ

สมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ฯ ทรงได้หม่อมแข ช่วงต่อปี ๒๔๐๙-๒๔๑๐ ขณะนั้นพระชนม์ ๑๓ พรรษาเศษ
ที่ตำหนักสวนกุหลาบทรงมีพระธิดาองค์แรก (พระองค์เจ้าหญิงผ่อง) ซึ่งทรงประสูติเมื่อวันที่ ๑๙ ธันวาคม ปี ๒๔๑๐

รูปซ้าย พระบรมรูปของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อทรงตำแหน่งสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เมื่อปีเถาะ พ.ศ.๒๔๑๐

รูปขวา หม่อมท่านเเรก คุณแพ หลานปู่ของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เมื่อ พ.ศ.๒๔๑๐ (ในร. ๖ เป็นเจ้าคุณพระประยุรวงศ์)

มีคำถามค่ะ สงสัยว่าทำไมพระองค์เจ้าหญิงศรีวิลัยลักษณ์ จึงทรงกรมเป็นกรมขุน เทียบเท่าเจ้าฟ้าล่ะคะ?
โดยทั่วไปชั้นพระองค์เจ้าเห็นได้รับพระราชทาน "กรมหมื่น" เท่านั้นค่ะ

ขุดกระทู้เก่ามาอ่าน

เหตุที่กรมขุนสุพรรณฯ ท่านทรงได้เป็นกรมขุน เห็นทีจะด้วยเป็น "ลูกคู่ทุกข์คู่ยาก" กระมังครับ

ส่วนพระองค์ผ่อง

เคยได้อ่านมาอีกว่า

มีครั้งหนึ่ง รัชกาลที่ ๕ เสด็จมา พระบรมวงศ์รวมทั้งพระองค์ผ่อง ก็หมอบกราบเฝ้ารับเสด็จกันตามธรรมเนียม โดยพระองค์ผ่องเตรียมพัดขนนก ไว้ถวายด้วย

ครั้งนั้น รัชกาลที่ ๕ เสด็จผ่านหน้าพระองค์ผ่อง พระองค์ผ่องก็ถวายพัด รัชกาลที่ ๕ ก็ตรัสว่า อยากได้อะไร พระองค์ผ่องทูลว่า อยากได้พระธำมรงค์

คราวต่อมา รัชกาลที่ ๕ ก็พระราชทานแหวนให้พระองค์ผ่องจริงๆ

เป็นความปลาบปลื้มนัก

บทความนี้คัดลอกมาฝากคุณหนอนบุ้งอ่านค่ะ.....

พระองค์เจ้าหญิงศรีวิไลยลักษณ์ สุนทรศักดิ์กัลยาวดี กรมขุนสุพรรณภาควดี พระธิดาพระองค์ที่ ๒ ที่ประสูติก่อนบรมราชภิเษก พระมารดาคือ  “คุณแพ” หรือ
 “เจ้าจอมมารดาแพ” พระนัดดาของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เจ้านายผู้ใหญ่ผู้มีอำนาจในเวลานั้น สมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ทรงมีพระทัยชอบพอในตัว “คุณแพ” ซึ่งถือเป็น “รักแรก” ของพระองค์  พระราชบิดาทรงดีพระทัย จึงทรงสู่ขอและพระราชทานให้เป็น “สะใภ้หลวง” เพื่อให้เกิดผลดีทางการเมืองอีกประการหนึ่งด้วย   พระธิดาฯ เมื่อแรกประสูติดำรงพระยศชั้น “หม่อมเจ้า” เนื่องด้วยตามกฎมณเฑียรบาล พระโอรสและพระธิดาที่ประสูติแต่พระมารดาผู้เป็นสามัญชน ให้ดำรงพระยศเป็น ”หม่อมเจ้า”  และยังมิได้เรียกขานเป็น “พระราชธิดา” แต่ให้เรียกเป็น “พระธิดา” เหมือน หม่อมเจ้าหญิงผ่อง
 
พระธิดาพระองค์นี้เป็นที่โปรดปรานในพระราชบิดานัก ทรงเรียกพระธิดาว่า “เจ้าหนู” และเมื่อเสด็จขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติ ได้เลื่อนพระยศเป็น “พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์”   

พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์ ทรงเป็นที่เคารพนับถือของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอและลูกยาเธอเจ้าฟ้าฯ ทุกพระองค์ คนในวังจึงออกพระนามว่า “เสด็จพระองค์ใหญ่” ทั้ง ๆ ที่เป็นพระราชธิดาพระองค์ที่ ๒ ของพระเจ้าอยู่หัว บรรดา เจ้าน้องที่เป็น “เจ้าฟ้า” ทุกพระองค์ทรงเรียกพระองค์ว่า “พี่หนู” ตามที่พระราชบิดาทรงเรียกพระองค์เจ้าหญิงฯ ว่า “เจ้าหนู”มาตั้งแต่ทรงพระเยาว์
 
“เสด็จพระองค์ใหญ่” ทรงได้รับพระมหากรุณาเป็นพิเศษกว่าพระเจ้าลูกเธอที่เป็นพระองค์เจ้าด้วยกัน ดังจะเห็นได้ว่า “เสด็จพระองค์ใหญ่” เป็นพระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้าหญิง พระองค์เดียวที่ได้ทรงกรมระดับเจ้าฟ้า โดยเป็น “กรมขุน” ที่ “กรมขุนสุพรรณภาควดี”

เป็นที่น่าสะเทือนใจนักที่ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์ ทรงมีพระชันษาสั้นนัก ทรงสิ้นพระชนม์เมื่อทรงมีพระชันษาเพียง ๓๗ ปี เป็นที่อาลัยอาวรณ์แก่พระราชชนก และข้าหลวงชาววังทั่งไป ด้วยอาลัยยิ่งนัก ในการพระราชทานเพลิงศพพระราชธิดาพระองค์ใหญ่นี้ ถือเป็นครั้งแรกในรัชสมัยที่สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงพระภูษา “ขาว” และทรงมีรับสั่งว่า “ลูกคนนี้รักมาก เป็นลูกคู่ทุกข์คู่ยาก ต้องนุ่งขาวให้”    (ตามธรรมเนียมโบราณของงานศพ ผู้ที่อ่อนวัยกว่าผู้ตายเท่านั้นถึงจะต้องแต่งขาวมาในงานศพ ส่วนผู้ที่แก่อาวุโสกว่าผู้ตาย ต้องแต่งดำ)

จะกล่าวถึง “คุณแพ” หรือ “เจ้าจอมมารดาแพ”  พระราชมารดาของพระองค์หญิงฯ เมื่อสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงได้เสด็จขึ้นครองราชย์ พระองค์ได้เลื่อนให้เป็นได้เพียง “เจ้าคุณพระสนมเอก” มิอาจสถาปนาให้เป็นพระมเหสีเทวี หรือพระอัครชายาได้ เพราะ “คุณแพ” เป็นเพียงสามัญชน มิต้องตามธรรมเนียมราชประเพณี กรณีตั้งวงศ์แต่แรกนั้นถึงจะสถาปนาได้  แต่พระพุทธเจ้าหลวงก็ทรงยกย่องนัก ทรงเรียก “คุณแพ” ตลอดไป ซึ่งโดยปกติพระองค์จะทรงเรียกพระอัครชายาหรือเจ้าจอมแต่ละท่านว่า “นาง...” เช่น “นางสดับ” เป็นต้น  และที่ทรงเรียก เจ้าจอมมารดาแพ และ พระองค์หญิงฯ ว่าเป็น “ลูกเมียคู่ทุกข์คู่ยาก” เนื่องด้วยในคราวที่ทรงตามเสด็จพระราชชนก ไปที่ตำบลหว้ากอ จ.ประจวบคีรีขันธ์ เพื่อทอดพระเนตรสุริยุปราคา ขณะที่ยังดำรงพระยศเป็นสมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ หลังกลับจากทอดพระเนตรได้ทรงประชวรด้วยไข้ป่า “คุณแพ” ได้เฝ้าดูแลพยาบาลมิห่างหายทั้งที่ยังมีลูกอ่อน จนหายประชวร ทรงตรัสเสมอว่า คุณแพและพระราชธิดาพระองค์นี้เป็น “ลูกเมียคู่ทุกข์คู่ยาก” และทรงเมตตาเป็นพิเศษ ทรงโปรดให้ประทับอยู่กับพระองค์ดุจเป็น “ครอบครัว” มิต้องแยกพระตำหนักกันดังเช่นพระองค์อื่นอีกด้วย

พอทราบมาบ้าง เรื่อง พระองค์หญิงผ่อง
แต่ที่อยากเห็น คือ เจ้าจอมมารดาแข พึ่งบุญ ครับ ผมไม่เคยเห็นมาก่อน ใคร่อยากจะชมรูปโฉมท่านเหลือเกิน