ภาษาอเมริกันวันละคำ Gaslighting

[เทาชมพู]

  คำว่า Gaslighting ปรากฏขึ้นในโพสของหญิงสาวคนหนึ่งเมื่อไม่กี่วันมานี้เอง   เล่าถึงประสบการณ์เลวร้ายที่เธอได้รับจากเพื่อนร่วมงานในระดับสูงกว่า  ทำให้เธอทนทุกข์ทรมานเพราะกิริยาวาจาของเขามายาวนาน   จนเธอสูญเสียความเป็นตัวของตัวเอง   มีสภาพจิตย่ำแย่  ถูกลดทอนศักดิ์ศรีและด้อยค่าความเป็นมนุษย์ ถูกทำลาย identity หรืออัตลักษณ์ของเหยื่อ ให้รู้สึกไม่เหลือความเป็นคน จนนำไปสู่การคิดฆ่าตัวตาย
    ‘Gaslighting’  คืออะไร
    คำนี้มีที่มาจากภาพยนตร์ฮอลลีวู้ดยุคย้อนหลังไป ในปี ค.ศ. 1944 ชื่อ Gaslight  เป็นเรื่องราวของสามีที่วางแผนครอบครองสมบัติของภรรยาอย่างแนบเนียน ด้วยการใช้อุบายสร้างเหตุการณ์และคำพูดทำให้เธอคิดว่าตัวเองเป็นคนป่วยจิตเภท ( ซึ่งทางกฎหมายถือเป็นบุคคลไร้ความสามารถ ไม่สามารถดูแลจัดการทรัพย์สินเองได้ )  จนภรรยาหลงเชื่อตามนั้น   สูญเสียความเชื่อมั่นในตัวเอง  เกิดความหลงผิดว่าตัวเองป่วยทางจิตจริงๆ  เป็นไปตามการหลอกลวงชักนำของสามีทุกอย่าง
    ในยุคของเหตุการณ์ในเรื่อง ผู้คนยังใช้โคมไฟหรือตะเกียงแก๊สกันอยู่   ไฟแก๊สจึงถูกนำมาเป็นเครื่องมือให้สามีใช้หลอกภรรยา  รวมกับเหตุการณอื่นๆ   จนภรรยาหมดความเชื่อมั่นในตัวเอง  ถูกสามีควบคุมกายและใจอย่างสมบูรณ์ ตกเป็นเหยื่อของกลอุบายอย่างไม่สามารถหลีกหนีได้พ้น

     ต่อมา คำว่า Gaslighting จึงนำมาใช้ในวิชาจิตวิทยา มีความหมายถึงการควบคุมจิตใจความรู้สึกนึึกคิดที่ฝ่ายหนึ่งใช้บงการกับอีกฝ่าย  (psychological manipulation) ปลูกฝังความคิดผิดๆ ให้ผู้ถูกกระทำหลงเช่ื่อไปตามความต้องการของผู้กระทำ เกิดความสัมพันธ์ที่เป็นโทษแก่ผู้ถูกกระทำ เช่นทำให้เกิดความหลงผิด  ไม่เชื่อมั่นในตนเอง  เชื่อว่าผิดเป็นถูกตามที่ผู้กระทำชี้นำ   พบได้ในทุกรูปแบบความสัมพันธ์ ไม่เพียงแต่ความสัมพันธ์ชู้สาว  แต่รวมไปถึงครอบครัว เพื่อน สังคมการศึกษา และสังคมการทำงานอีกด้วย  

[เพ็ญชมพู]

น่าจะตรงกับสำนวนไทยว่า "ปั่นหัว"

[เทาชมพู]

   ตัวอย่างการใช้คำพูดที่เข้าข่าย Gaslighting
  “ อย่าไปคิดมาก  แค่ไปนอนกัน  ใครๆเขาก็ทำกันทั้งนั้น”
   “คิดไปเองน่ะซีว่ามันผิด   ถูกผู้ใหญ่หลอกให้เชื่อ  จริงๆแล้วผิดถูกแล้วแต่คนมองต่างหาก"
   “ฉันมีคนอื่น เพราะเธอเป็นภรรยาที่ไม่ดี"
   “  พี่รักมากก็หวงมาก   ไม่ใช่ทำร้าย  แค่สั่งสอนว่าอย่าทำอีก  ”
   “ เราคบกันเหมือนพี่น้อง   ทำไมจะนอนห้องเดียวกันไม่ได้    ไม่เชื่อใจกันเลยใช่ไหม?”
   “เรื่องแค่นี้ ทนไม่ได้ก็บ้าละ    ทีคนอื่นๆเขายังทนได้  ”

    ประโยคเหล่านี้เป็นประโยคธรรมดาๆ ที่คนจำนวนเคยได้ยินแล้วคล้อยตาม  แม้รู้สึกขัดแย้งในใจบ้าง  แต่ก็ถูกชักจูงให้เชื่อว่าคนพูดเป็นฝ่ายถูกต้อง  ถ้าไม่เชื่อเขาตัวเองก็กลายเป็นฝ่ายผิดไปเอง
     ถ้อยคำเหล่านี้ฟังไม่เหมือนคำโกหกหลอกลวงให้ซื้อสินค้า หรือลงทุนการค้า    แต่เป็นการปลูกฝังความคิด ความรู้สึกผิด และความไม่เชื่อมั่นในตัวบุคคลให้คนที่ได้ยิน  ซึ่งอันตรายมากกว่า เพราะมันทำให้ผู้ถูกกระทำสับสน เกิดความเชื่อว่าตัวเองเป็นผู้ผิด  แทนที่จะรู้ว่าตัวเองเป็นเหยื่อของอีกฝ่าย   แล้วก็จะถูกชักจูงให้เดินไปตามทางผิดๆนั้นต่อไปไม่มีที่สิ้นสุด จนถึงขั้นทำลายอนาคต ทำลายตัวเอง  โดยผู้กระทำผิดตัวจริงลอยนวลไป

[เทาชมพู]

   Gaslighting  มีหลายรูปแบบและหลายความสัมพันธ์  ไม่เฉพาะแต่สามีภรรยาหรือคนรัก    การหว่านล้อมหรือปลูกฝังให้อีกฝ่ายเชื่อในสิ่งผิดๆเพื่อตอบสนองผลประโยชน์หรือความพึงพอใจของผู้กระทำ  โดยที่เหยื่อสูญเสียความเป็นตัวของตัวเอง (self-esteem) ล้วนเข้าข่าย
    เราคงเคยอ่านข่าวในหนังสือพิมพ์ถึงพฤติกรรมเหล่านี้  เช่น รุ่นพี่ปลูกฝังความรักสถาบันตัวเองด้วยการให้รุ่นน้องทำลายล้างสถาบันอื่น   พ่อแม่สอนลูกสาวว่าขายตัวเอาเงินมาปลูกบ้านให้พ่อแม่คือความกตัญญู   สามีทำให้ภรรยาเชื่อว่าเขาทุบตีเธอเพราะเธอทำตัวไม่ดี สมควรได้รับโทษ   พ่อเลี้ยงข่มขืนลูกเลี้ยงเพราะอ้างว่าหลงรัก   หัวหน้าข่มขู่ดุด่าและกลั่นแกล้งลูกน้องด้วยการอ้างว่าเพื่อฝึกประสบการณ์ให้อดทน   ทั้งหมดนี้คือการชักจูงให้หลงผิดว่า บุคคลควรจำนนต่อการใช้อำนาจบังคับ  เพราะเป็นสิ่งธรรมดา   ไม่จำเป็นต้องคำนึงถึงจิตใจของผู้ถูกกระทำ   
   ในที่สุดเมื่อเหยื่อถูกล้างสมองให้ยอมรับการบังคับหรือชักจูงในทางผิด   ผลเสียก็จะตกแก่เหยื่อในระยะยาว  ผู้กระทำก็จะนำความเคยชินไปกระทำต่อ หรือมีผู้เลียนแบบด้วยเห็นว่าเป็นเรื่องธรรมดา  แม้แต่เหยื่อเองก็จะเกิดความเข้าใจผิดว่าสิ่งที่ตนได้รับเป็นเรื่องถูกต้อง   ก็จะนำไปใช้ต่อกับบุคคลอื่น
   จึงมีเหตุการณ์ให้เห็นอยู่มาก ว่าเด็กชายที่เติบโตมาในครอบครัวที่พ่อซ้อมแม่เป็นประจำ  โตขึ้นก็ไปซ้อมเมีย  เลียนแบบตัวอย่างที่เคยเห็น   เด็กหญิงที่เห็นแม่ยอมทนให้พ่อมีเมียน้อย ไม่คิดดิ้นรนหลีกหนี  โตขึ้นเมื่อมีครอบครัวก็จะยอมทนปัญหาแบบแม่   เพราะเข้าใจว่านี่คือพฤติกรรมซึ่งเป็นที่ยอมรับกันแล้ว   

[เทาชมพู]

น่าจะตรงกับสำนวนไทยว่า "ปั่นหัว"

มีอีกคำที่นึกถึงอยู่ คือ "ล้างสมอง"

[เทาชมพู]

  จากเว็บไซต์ คณะจิตวิทยา  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

  สัญญาณเตือนว่า Gaslighting กำลังเกิดขึ้นกับคุณ

   เป็นฝ่ายที่ต้องเอ่ยคำขอโทษตลอดเวลา ทุกสิ่งทุกอย่างที่เกิดขึ้นเป็นความผิดของคุณ
   เชื่อว่าตนเองไม่สามารถทำสิ่งที่ถูกได้ ทำอะไรก็ผิดเสมอ
   รู้สึกวิตกกังวลตลอดเวลา หวาดกลัวว่าจะทำผิดหรือไม่ถูกใจใคร
   สูญเสียความมั่นใจในตนเอง
   สูญเสียความเป็นตัวตน
   ตั้งคำถามเกี่ยวกับความคิดและการตัดสินใจของตนเองตลอดเวลา ไม่กล้าที่จะตัดสินใจ
   รู้สึกโดดเดี่ยวและไร้กำลัง รู้สึกว่าตนไม่เหมือนใคร แตกต่างและแปลกแยก
    ผิดหวังในตนเอง และกลัวผู้อื่นจะผิดหวังในตัวคุณ
 

[เพ็ญชมพู]

[เทาชมพู]

แถมหนังที่มาของคำนี้ให้ดูกันค่ะ