เรือนไทย

คำนี้แปลว่าอะไรครับ และใช้กันในกรณีใดบ้าง

เคยรับทราบการใช้มา (ไม่แน่ใจว่าถูกหรือไม่) ว่ามีไว้สำหรับบ่าวที่ใช้เรียกเจ้านายที่เป็นผู้หญิง แต่ที่สงสัยคือ คุณปู่ของผม ท่านก็เรียกแม่ของท่าน (คุณทวด) ว่า นายแม่ เช่นกัน เลยอยากทราบว่าจริงๆ แล้วคำนี้การใช้ที่ถูกต้องคืออะไร

นายแม่ = แม่ ค่ะ   คุณปู่ของคุณเรียกคุณแม่ของท่านว่านายแม่น่ะถูกแล้ว    บ่าวไม่เรียกนายผู้หญิงว่า นายแม่   อาจจะเรียก "นาย" หรือ "คุณนาย"

ผู้หญิงที่เป็น "นายแม่" มักเป็นสตรีมีฐานะดี  แต่ไม่ใช่สตรีบรรดาศักดิ์

หนังสือ "นายแม่" ของ คุณพิมพ์ประไพ พิศาลบุตร อธิบายความหมายไว้ที่หน้าปกว่า

"สกุลโซว เป็นต้นสกุลของหลายๆ ตระกูลที่มีชื่อเสียงในเมืองไทย
อาทิ จาติกวณิช โปษยะจินดา โชติกเสถียร ตัณฑเศรษฐี ปันยารชุน
และศรีวิกรม์ เป็นต้น... ส่วนคำว่านายแม่นั้นเป็นคำเรียกขานกัน
ในบ้านเศรษฐีจีน หมายถึงภรรยาเจ้าสัว..."

(http://ptcdn.info/emoticons/smiley/อมยิ้ม04.png)

เรียก "แม่นาย" กระมัง 

คิดถึง "เรือนมยุรา" นะ แม่นายนกยูงเจ้าขา

(http://www.reurnthai.com/index.php?action=dlattach;topic=4444.0;attach=21284;image)

ได้ยินเจ้าส้มฉุนเรียกบ่อย ๆ   ;D

หนังสือ "นายแม่" ของ คุณพิมพ์ประไพ พิศาลบุตร ปกดำพิมพ์ครั้งแรก อธิบายไว้ในเล่มว่า

๑. นายแม่..เป็นคำสามัญที่ครอบครัวเจ้าสัวสองฝั่งน้ำ (แม่น้ำเจ้าพระยา) ใช้เรียกมารดาผู้เป็นประมุขฝ่ายหญิงของบ้าน ซึ่งเรียกตามพี่เลี้ยง และบ่าวไพร่บริวาร เป็นคำพูดที่เลิกใช้ไปนานแล้ว (หน้า ๑๕)

๒. นายแม่..แม้จะเป็นเพียงภาษาพูด แต่ก็ให้ความหมายในเชิงร่วมเป็นเจ้าของกิจการ หรือ ร่วมทำงานกับสามี สร้างฐานะมาด้วยกัน (หน้า ๒๕)

ไม่มีข้อกำหนดตายตัว เพราะเป็นภาษาพูด
ครอบครัวเชื้อสายจีนอย่างข้างบนนี้ เรียกคุณนายของบ้านว่า นายแม่     บางบ้านเรียก "นาย" เฉยๆ  
บางบ้านเรียกลูกสาวคนโตของบ้านซึ่งควบคุมดูแลบ่าวไพร่ว่า "คุณนาย"   ม.ล.ศรีฟ้า ลดาวัลย์  เล่าว่าคุณย่าของท่านเป็นลูกสาวคนโตของเจ้าสัว บริวารเรียกว่า คุณนาย   แม้ต่อมาจะได้เป็นหม่อมของหม่อมเจ้า   บริวารก็ยังเรียกเหมือนเดิม

ในครอบครัวไทย คำว่า "แม่นาย" ใช้เรียกประมุขฝ่ายหญิงของบ้าน ที่ไม่มีบรรดาศักดิ์         บางทีก็เรียกว่า "คุณแม่"  ต่อให้คนเรียกอายุแก่กว่ามากก็ตาม
ใน ขุนช้างขุนแผน   บริวารของนางพิม เรียกนางพิมว่า "คุณแม่" ไม่ได้ถือว่านางพิมอายุน้อยคราวลูก

แม่นกยูงไม่ให้เจ้าส้มฉุนเรียกหล่อนว่า คุณแม่  เดี๋ยวคนดูจะสับสนว่าหล่อนแอบไปมีลูกชายมาตั้งแต่เมื่อไหร่    ก็เลยให้เรียกว่า "แม่นาย"

หนังสืออัตชีวิตของ ส.ศิวลักษณ์ ก็ยังเรียกแม่ว่า "นาย"

เพื่อนรุ่นน้องของดิฉันก็มีคนหนึ่ง ที่เรียกแม่ว่า "นาย"  เหมือนกัน    พี่น้องเธอทุกคนเรียกแม่ว่า"นาย" เหมือนกันหมด  ไม่เรียกว่าแม่
คำว่า นาย ในที่นี้ หมายถึง master or mistress of the household  คือเป็นประมุขชายหรือหญิงของบ้าน

บ้านผมที่ปัตตานี ตั้งแต่รุ่นพ่อย้อนขึ้นไปเรียกแม่ว่า "นม"
คนในบ้านจะเรียกเจ้านายที่เป็นผู้หญิงว่า "นายแม่"

เป็นความรู้ใหม่ค่ะ   ว่าเรียกแม่ว่า "นม" 
ปกติคำนี้ เคยได้ยินเขาใช้เรียก "แม่นม" ซึ่งมีประจำอยู่ในบ้านสมัยก่อน ที่คุณหนูต้องมีพี่เลี้ยงนางนมช่วยดูแลแทนแม่     เนื่องจากคนสมัยก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 และหลังจากนั้นเล็กน้อย นิยมมีลูกกันมากๆ  จึงต้องมีคนมาแบ่งเบาภาระจากแม่

ขออนุญาตเรียนถามนะคะ

หากเรียกประมุขหญิงของบ้านว่า 'นายแม่' แล้วเรียกประมุขชายว่าอย่างไรคะ

ขอบพระคุณล่วงหน้าสำหรับคำตอบค่ะ

รอคุณหมอ CVT มาตอบนะคะ    ดิฉันไม่รู้ศัพท์ของปัตตานี

กระผมต้องขอกราบสวัสดีท่านอาจารย์เทาชมพู และสมาชิกทุกท่านด้วยครับ เนื่องในปีนั้น กระผมถูกการงานหลายสิ่งถาโถมเข้ามารัดตัว จึงมีเหตุให้ต้องห่างเหินจากเว็บนี้ไปเป็นเวลาอันนานยิ่ง หวังว่าท่านอาจารย์จะยังคงจำกระผมได้นะครับ

ในเรื่องของการใช้คำว่านายแม่เรียกขานประมุขหญิงในครอบครัวเชื้อสายจีนนั้น กระผมมีคำถามอยู่ว่า เหตุใดครอบครัวเหล่านี้ จึงไม่ใช้ ศัพท์จีน ภาษาจีน เช่น เถ้าแก่เนี๊ยะ ฮูยิน เจ๊ ต่างต่าง เรียกขานกันไปเลย สำหรับครอบครัวชาวจีนนั้น ดูเสมือนว่าจะเป็นธรรมชาติกว่ามาก กว่าการเปลี่ยนภาษาไวยากรณ์เป็นไทยเช่นนี้ ไม่ทราบว่าเป็นเพราะเกรงกลัวบ่าวไพร่ไทยในเรือนเหย้าจะออกเสียงไม่ชัดรึกระมัง ครับ

คำตอบนี้ มาจากเดาอย่างเดียว
คุณคงสังเกตได้ว่า "นายแม่" เป็นคำไทย  ไม่มีจีนปน    เพราะฉะนั้นคนที่พูดคำนี้ก็คือคนพูดภาษาไทยในบ้านของเศรษฐีจีน   ซึ่งมีทั้งๆลูกๆหลานๆและบริวาร 
ถามว่าทำไมไม่เรียกว่าเถ้าแก่เนี๊ยะ ฮูยิน เจ๊  คำตอบแบบกำปั้นทุบดินก็คือพวกเขาไม่ได้พูดภาษาจีนกับประมุขฝ่ายหญิงของบ้าน   เขาพูดไทยกัน   เขาก็เลยเรียกเป็นคำไทย
แต่ถ้าเป็นคนที่พูดจีนอยู่ตลอด  ก็คงจะเรียกนายแม่เป็นภาษาจีน  จะเป็นเถ้าแก่เนี้ย หรือฮูหยินหรืออะไรแล้วแต่เขาจะเลือกใช้
คำว่า นายแม่ ไม่ได้ใช้เฉพาะบ้านเศรษฐีจีน  บ้านเศรษฐีไทยก็ใช้กัน  เรียกประมุขฝายหญิงของบ้านที่สามีไม่ได้มีบรรดาศักดิ์     จึงสันนิษฐานได้ว่าเป็นวัฒนธรรมไทยที่คนไทยเชื้อสายจีนในไทยรับไปใช้
คำว่านายแม่ที่ใช้ในบ้านไทย บางครั้งก็กร่อนลงเหลือ "นาย" เฉยๆ    ดิฉันมีเพื่อนที่เรียกแม่ว่า "นาย" เท่าที่จำได้อย่างน้อยก็ 2 บ้านค่ะ

วาดเพิ่งเข้าใจวันนี้เองนะคะ ว่าทำไมแม่ถึงให้พวกเราเรียกว่า "นาย"

https://youtu.be/Mrzav8qNg4s

จากจุดนี้เราเห็นได้ว่า วัฒนธรรมไทยนั้นยืดถือเรื่องยศศักดิ์และความเคารพผู้ใหญ่มาแต่โบราณ ภาษาพูดต่อผู้ใหญ่ผู้อาวุโส ย่อมต้องให้เกียรติ์อยู่เป็นนิตย์ จะเห็นได้ว่า ประเทศในแถบเอเชียล้วนแล้วแต่ยืดถือหลักผู้ใหญ่ผู้น้อยดังกล่าว มาเป็นรากเหง้าของสังคม การนับถือผู้ใหญ่ในครอบครัว ผู้อาวุโสในสังคมนั้น ย่อมเป็นแรงคลับเคลื่อนให้เกิดความปรองดองในสังคมโบราณ คนโบราณคงเห็นว่า ผู้อาวุโสนั้น มีประสบการณ์ยาวนั้นซึ่งเป็นบ่อเกิดแห่งปัญญา นอกจากอายุแล้ว ก็มียศศักดิ์ ฐานะ สกุลชาติ มาพัวพันเกี่ยวข้องต่อไปอีก

ส่วนเรื่องคนเชื้อสายจีนรับเอาคำไทยมาใช้นั้น กระผมมองดูแล้ว มิใช่เรื่องแปลกในประการได้ วัฒนธรรมไทยมีปัจจัยหล่อรวมสูง ยอมซึมซาบไหลรินเข้าไปสู่เผ่าอื่นได้ง่าย คนไม่ว่าเชื้อชาติได มาตั้งรกรากอยู่แผ่นดินสุวรรณภูมินั้น ย่อมกลายเป็นไทยได้ง่าย อย่างน้อยเมื่อกาลเวลาผ่านไป จะต้องมีการเอาวัฒนธรรมไทยมาประยุกต์ใช้ในระดับหนึ่งเป็นธรรมดา

เห็นจะต้องรอคุณม้า  หรือไม่ก็คุณแปลงนามมาตอบดีกว่าค่ะ

นึกได้อีกอย่าง
คนไทยรุ่นเก่ามีคำเรียกสตรีผู้ใหญ่ในบ้านด้วยคำยกย่องว่า "แม่นาย"   คล้ายกับคำว่า "คุณนาย"   หมายความอย่างเดียวกับ นายแม่ ค่ะ

ในเรื่องนี้ กระผมมีความเห็นค่อนไปทางเดียวกับท่านอาจารย์เทาชมพูว่า น่าจะเป็นคำเรียกโดยเฉพาะที่บริวารบ่าวไพร่ในบ้านจีนเอาไว้เรียกเจ้านาย หากเป็นคนจีนหรือลูกจีนจริงๆก็น่าจะมีแนวโน้มใช้คำจีนเรียกขานสูงกว่า ( แต่ก็ไม่ทั้งหมด ลูกจีนในสมัยก่อนเรียกขานผู้เป็นมารดาโดยใช้คำไทยว่าแม่เลยก็มี) ดังนั้นจึงสรุปได้ว่า ภาษาเป็นสิ่งไม่ตายตัว ย่อมผันแปรไปตามสภาพแวดล้อม เพียงแต่ในเรื่องนี้กระผมค่อนข้างเห็นด้วยกับคุณเทาชมพูว่าน่าจะเป็นคำเฉพาะสำหรับบริวารไทย

ในหมู่คนไทยนั้น การเรียยกขานเจ้านายหรือผู้เคารพนั้น ก็มีความแตกแยกออกไปตามภูมิภาคอีก เช่นทางปักษ์ใต้เรียกนายผู้ชายว่า นายหัว
ทางเหนือนิยมเรียก ป้อเลี้ยง แม่เลี้ยง เป็นตน แม้แต่แต่ล่ะคนเองก็ยังคงเรียกไม่เหมือนกัน ศัพท์จำพวกนี้ย่อมหามาตรฐานตายตัวได้ยาก

ทางเหนือมีคำว่า "อี่นาย" ความหมายแบบเดียวกับ คุณนาย หรือ คุณผู้หญิง
ใช้เรียกหญิงที่มีฐานะในสังคมดี แต่เป็นสามัญชนไม่ใช่เจ้านาย  ค่ะ