เอกสารโบราณทางภาคเหนือและอีสานของไทย (รวมถึงจารึกสุโขทัยบางหลัก) นิยมเขียนปีหนไทยกำกับไว้ด้วย
ปีหนไทยที่ว่านี้ประกอบด้วยสองส่วนเรียกว่าแม่ปีและลูกปี
แม่ปีมี ๑๐ ตัวเรียงตามลำดับดังนี้ กาบ ดับ ระวาย เมิง เบิก กัด กด รวง เต่า กา
ส่วนลูกปีมี ๑๒ ตัวเรียงตามลำดับดังนี้ ไจ้ เป๊า ยี่ เม้า สี ไส้ ซง้า เม็ด สัน เร้า เสด ไก๊
ซึ่งก็คือปีนักษัตร ชวด ฉลู ขาล เถาะ มะโรง มะเส็ง มะเมีย มะแม วอก ระกา จอ กุน นั่นเองครับ
เวลานับปีก็จะเริ่มที่ กาบไจ้ ดับเป๊า ระวายยี่ เมิงเม้า เบิกสี กัดไส้ กดซง้า รวงเม็ด เต่าสัน กาเร้า
ต่อด้วย กาบเสด ดับไก๊
แล้วจึงเป็น ระวายไจ้ เมิงเป๊า ... ไปเรื่อยๆจนครบรอบเมื่อครบ ๖๐ ปีจึงมาเริ่มที่กาบไจ้อีกครั้ง
ในขณะที่เอกสารโบราณทางกรุงศรีอยุธยานิยมกำกับโดยใช้ปีนักษัตร และศก เช่น ปีวอก จัตวาศก ศักราช ๗๗๔ โดยที่จัตวาศก มาจากหลักสุดท้ายของ(จุล)ศักราช ๗๗๔ นั่นเอง
ซึ่งหากเทียบศกนี้กับแม่ปี จะได้ว่า เอกศก ตรงกับแม่ปีกัด ไล่เรียงไปเรื่อยๆ
จากลักษณะเช่นนี้ พอจะวิเคราะห์ได้ว่า ระบบปีของอยุธยาและทางเหนือ-อีสานน่าจะมีที่มาเดียวกัน โดยไม่เกี่ยวกับจุลศักราชแต่อย่างใด
แล้วมาจากไหน?
เคยได้ยินแว่วๆมาว่าทางโหรมีคำเรียกรอบนักษัตรใหญ่ ๖๐ ปีนี้ว่า พฤหัสบดีจักร นัยว่ามาจากทางอินเดีย โดยอิงตามระยะเวลาโคจรของดาวพฤหัสบดี แต่ผมพยายามลองค้นดูข้อมูลทางอินเดียก็ไม่พบชื่อพฤหัสบดีจักร แต่มีรอบ ๖๐ ปีที่เรียกว่าสังวัฏสาระโดยมีชื่อปีกำกับเฉพาะแต่ละปีตายตัว ไม่ได้อยู่ในรูปแม่ปี-ลูกปีอย่างปีไทย
(ดูรายละเอียดที่
http://en.wikipedia.org/wiki/Samvatsara)
ที่พิกลหนักไปกว่านั้นคือ ดาวพฤหัสโคจรรอบดวงอาทิตย์ใช้เวลา ๑๑.๘๖ ปี ซึ่งถึงจะใกล้เคียงกับ ๑๒ แต่ตัวเลข ๖๐ ปีไม่ได้มีความหมายอะไรเกี่ยวข้องกับดาวพฤหัสเลย น่าคิดว่าพฤหัสบดีจักรนี้มีที่มาจากไหนกันแน่
ขอฝากไว้ให้คิดด้วยครับ
จีนโบราณมีใช้ระบบปีที่เรียกว่ากานจือ 干支 แปลตรงตัวว่ากิ่งก้าน ประกอบด้วยสองส่วนคือ กาน และ จือ
กาน มี ๑๐ ตัวตามลำดับดังนี้ เจี่ย อี่ ปิ่ง ติง อู้ จี่ เกิง ซิน เหริน กุ่ย
ในขณะที่ จือ มี ๑๒ ตัวตามปีนักษัตรดังนี้ จื่อ โฉ่ว อิ๋น เหม่า เฉิน ซื่อ อู่ เว่ย เซิน โหย่ว ซู ไฮ่
วิธีการใช้งานตรงกับปีหนไทยทุกประการ ที่สำคัญปีก็ยังตรงกันด้วย เป็นการยืนยันที่มาของระบบแม่ปี-ลูกปีว่ามาจากระบบกานจือของจีนแน่
ระบบกานจือนี้มีความเก่าแก่มาก มีจุดอ้างอิงปีแรกที่ใช้คือ ปี ๒๖๓๗ ก่อนพุทธกาล เกือบห้าพันปีมาแล้ว ถือเป็นระบบปฏิทินที่เก่าแก่ที่สุดของจีน ว่ากันว่าประดิษฐ์ขึ้นโดย หวงตี้ จักรพรรดิ์เหลือง กษัตริย์จีนองค์แรกในตำนานที่ครองราชย์อยู่ระหว่าง ๒๖๙๘-๒๕๙๙ ปีก่อนพุทธกาล
(ดู
http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_calendar)
ระบบปฏิทินแบบนี้ นอกจากใช้ในจีนแล้ว ยังแพร่หลายในกลุ่มประเทศที่รับวัฒนธรรมจีนอื่นๆด้วย ได้แก่ เกาหลี ญี่ปุ่น และเวียดนามครับ
(ดู
http://en.wikipedia.org/wiki/Sexagesimal_cycle)