เรือนไทย

เข้าใจว่าท่านสนิทสนมกับเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี(เจิม  แสงชูโต)  จนติดหน้าตามหลังตามหลัง

ไปบ้านราชทูต  และคอยรับรองแขกอื่นๆ  เมื่อคราวที่ท่านผู้หญิงเปลี่ยนป่วยหนัก


ผู้ที่เขียนประวัติไม่ได้ยังมี 

พระยาวิสุทธิสุริยศักดิ์

พระยาไพศาล

พระยานรานุกิจมนตรี

เป็นรัชกาลที่ ๖  ค่ะ

นามที้ถูกต้องคือ  พระยา ฤทธิรงค์รณเฉท  (ทองคำ   ไทไชโย)

นายพันเอก 

ผู้บังคับกรมทหารม้ากรมที่ ๒ (สระบุรี)

ข้อมูลทั้งหมดได้มาจากหนังสือพิมพ์ ในเดือนธันวาคม ปี พ.ศ. ๒๔๕๔

เอกสารที่ถืออยู่คือการรวมเล่มชื่อขุนนางในเวลา ๒๕ ปีต่อมา

ไม่สามารถหาตัวท่านเหล่านี้ได้

ด้วยความเคารพ  จึงขอความช่วยเหลือจากท่านทั้งปวงมา ณ เรือนไทยนี้

ลองหาที่อนุสรณ์งานศพ
ฤทธิรงค์รณเฉท (ทองคำไทไชโย), พ.อ. พระยา, 2439-2514 -- ประวัติ
พ.ศ.2516

คำไว้อาลัยพระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ทองคำ ไทไชโย)

นอกจากท่านจะเป็นทหารม้าที่มีส่วนเกี่ยวข้องในคราวเกิดกบฏบวรเดชแล้วท่านยังทำชื่อเสียงให้กับบ้านเกิดของท่าน คือ เมืองโคราช เช่น

๑. พ.ศ. ๒๔๕๕ เปิดโรงเรียนแห่งแรกที่โคราช

๒. พ.ศ.๒๔๘๘ การสร้างสนามขึ้นในบริเวณใกล้คูเมืองหน้าวัดสะแก ถนนราชดำเนิน ต่อมาคือตลาดเทศบาล 1 และได้เลิกไปแล้วใน ปัจจุบัน ชื่อสนามมวยสุรนารีจากนั้นได้ย้ายไปอยู่ที่ถนนจอมสุรางค์ยาตร(ปัจจุบัน คือบริเวณไนท์คลับ)นายสนามคือพันเอกพระยาฤทธิรงค์รณเฉท ท่านผู้นี้เป็นบุคคลสำคัญที่มีส่วนส่งเสริมศิลปะมวยไทยของโคราชเป็นอย่างมาก

        ขอบคุณค่ะ  คุณหนุ่มสยาม

ความเข้าใจของดิฉันเบื้องแรกถูกต้องแล้ว     ท่านต้องเป็นนายทหารที่ใกล้ชิดและไว้ใจของเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี(เจิม  แสงชูโต)

จนสนิทสนมกับเจ้าพระยาภาสกรวงศ์(พร  บุนนาค) ไปด้วย    จนกระทั่งได้คอยรับรองแขกเหรื่อและ

เจ้านายชั้นผู้ใหญ่ที่เสด็จมาเยี่ยมอาการท่านผู้หญิงที่เรือนในระยะเวลาสามสี่วันนั้น

ถ้าจะลงรายพระนามและรายนามก็ยืดยาวมาก

เจ้าคุณเจิมนั้นท่านแก่กว่าเจ้าคุณภาสประมาณ ๘ ปี     เป็นญาติต่ำกว่าเจ้าคุณภาส สองรุ่น  แต่เป็นญาติสนิทของท่านผู้หญิงเปลี่ยน

ตอนเริ่มเป็นเด็กหนุ่ม  ท่านมาฝึกขี่ม้าใช้อาวุธและยิงปืนที่ทำเนียบสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์   เจ้าคุณภาสนับถือเลื่อมใสเป็นอันมาก

และความชอบพอนี้ได้มีอยู่จนตลอดชีวิต        เจ้าคุณภาสท่านเป็นนักปราชญ์  พูดจาไม่เกรงใจใคร  แต่ความเข้มแข็งและซื่อสัตย์สุจริต

ที่มีอยู่ในตัวเจ้าคุณเจิมนั้น   เจ้าคุณภาสท่านซีมซับมาตั้งแต่เด็ก

        ผู้ใหญ่ในสมัยนั้นพูดกันว่า  เจ้าคุณเจิมเป็นควานประจำตัวเจ้าคุณภาส  เพราะรู้มือกันอยู่        รับราชการร่วมกันก็สำเร็จเรียบร้อย

ทุกประการ

       การแสดงออกของเจ้าคุณเจิมที่มาอยู่ประจำช่วยรักษาพยาบาลท่านผู้หญิงเปลี่ยนในวาระสุดท้ายของชีวิต  เป็นการเห็นใจอย่างญาติสนิท

น่าจะให้กำลังใจกับเจ้าคุณภาสมากที่สุด  เพราะเจ้าคุณภาสเองก็มีปัญหาทางสุขภาพอยู่

       

กราบสวัสดีครับ คุณวันดี
ขอเรียนถามว่า เจ้าคุณเจิมแก่กว่าเจ้าคุณภาสหรือครับ ??? ผมเข้าใจว่า เจ้าคุณเจิมอ่อนกว่าเจ้าคุณภาส 2 ปี เสียอีก

พระยาวิสุทธิสุริยศักดิ์ (เจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี หม่อมราชวงค์เปีย มาลากุล) เอกอัครราชทูตพิเศษไทยประจำอังกฤษและยุโรป ระหว่างพ.ศ. 2440-2442

ประวัติพระยาวิสุทธิสุรยศักดิ์ (http://dictionary.sensagent.com/%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%94%E0%B9%87%E0%B8%88%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B8%9A%E0%B8%94%E0%B8%B5+(%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0%B8%B5%E0%B8%A2+%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%A5)/th-th/)

สวัสดีคุณภาณุเมศเจ้าค่ะ   ไม่ค่อยได้สนทนากันเลย

        เจ้าคุณเจิม  แก่กว่าเจ้าคุณภาส  ประมาณสองปีค่ะ  ขออภัยที่ดิฉันไปนับอายุใครมาก็ไม่ทราบ

มีหนังสืออนุสรณ์ทั้ง ๓ ท่าน    วางหลบๆสหายไว้แถวนี้ค่ะ  อยากเห็นกันจัง

ลงไปประจวบอีกเดือนสองเดือนจะไปทำบุญ   จะนำเอกสารบางส่วนไปให้ชม

รายละเอียดออกจะโหดมากทีเดียว   ดิฉันใช้เอกสารราชการทั้งสิ้นค่ะ  แถมของหนังสือพิมพ์ฉบับหนึ่งก็ได้มาจากทางการค่ะ

มีเอกสารของพระองค์เจ้าปฤษฎางค์แขวะมาทางนี้ด้วย     เข้าใจว่ากำลังอยู่ระหว่างตีพิมพ์   ออกมาเมื่อไรจะเก็บไว้ฝากนะคะ

อันที่จริงจะว่าไปแล้ว   หลายเรื่องที่ไม่เข้าใจ  หรือเห็นแต่ ............   ก็พอหาอ่านได้ค่ะ

งานหนังสือปีนี้คงสนุกมากเพราะเมื่อครั้งที่แล้ว   ขายหนังสือกันไม่ได้เพราะคนไม่ค่อยมาเที่ยวงาน

หนังสือของ คุณบอนนี่  เดวิส  ออกมาเมื่อสองเดือนก่อน  เกลี้ยงแล้วค่ะ    หนังสือของอาลาบาสเตอร์ที่พิมพ์ที่สิงคโปร์ บอกราคากันมาต่างกันมาก

ดิฉันได้อ่านหนังสือของท่านผู้หญิงเปลี่ยนสองชุดค่ะ       กราบกรานนักสะสมเข้าไปขออ่านเอาดื้อ ๆ

ถ้ามีโอกาสก็จะกราบนักสะสมอีกค่ะ     พาเพื่อน ๆ แถวนี้ไปสองสามคนแล้วค่ะ

คุณหนุ่มสยาม

        ขอบคุณค่ะ

        มีผู้ฝากหนังสืออ้างอิงไว้ให้คุณหนุ่มปึกมหึมา       ได้ข่าวว่าจะมีการพบปะกินไอติมน้ำมะพร้าวกัน

ที่กองบัญชาการสูงสุดพฤหัสหน้าค่ะ

พระยาไพศาลศิลปสาตร ในรัชกาลที่ ๖ มี ๒ ท่านครับ
ท่านแรกเป็นพระยาไพศาลฯ ในช่วง พ.ศ. ๒๔๕๓ - ๒๔๕๘  แล้วเลื่อนเป็นพระยาธรรมศักดิ์มนตรี และเจ้าพระยาธรรมศักดิ์ในตรี ตามลำดับ
ท่านที่สองเป็นพระยาไพศาล ในระหว่าง พ.ศ. ๒๔๕๙ - ๒๔๗๒  แล้วย้ายไปรับราชการเป็นปลัดทูลฉลองกระทรวงมหาดไทย  เปลี่ยนราชทินนามเป็น พระยาราชนกูลวิบุลยภักดี  ท่านนี้มีนามเดิมว่า รื่น  ศยามานนท์

ถ้าคุณวันดีมาประจวบ แล้วได้พบกันก็จะยินดีเป็นอย่างยิ่งครับ
แต่อีกเดือนสองเดือน ผมก็ไม่แน่ใจว่าจะยังอยู่หรือไม่ เพราะผมยื่นเรื่องขอย้ายไว้
แล้วก็มีพี่ที่กระทรวงบอกว่าถ้าย้ายไม่ได้ อาจจะขอให้มาช่วยราชการ

ช่วงนี้งานเยอะครับ ไม่ค่อยได้เข้ามาอ่านนัก
แต่เข้ามาเมื่อใดก็มีเรื่องน่าสนใจอยู่เสมอครับ

กราบขอบพระคุณคุณวีมีค่ะ   เป็นพระคุณอย่างยิ่ง

คงมีโอกาสได้แวะพบคุณวีมีสักวันหนึ่งเป็นแน่

ถ้าเป็นพระยาฤทธิรงค์รณเฉทที่สนิทสนมกับจอมพล เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต)
ย่อมไม่ใช่ พระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ทองคำ ไทไชโย)  แต่ควรเป็นพระยาฤทธิรงค์รณเฉท
ที่เป็นคนมาแต่สกุลเดียวกัน  นั่นคือ  ... (ขอเวลาไปทำธุระสักครู่  เดี่ยวมาเฉลยให้) ;D

กริชกันคนละด้ามไหมคะคุณหลวงเล็กที่นับถือ

ดิฉันจะสลักคำขอบคุณมาในดอกปาหนัน

ขอบพระคุณที่ตักเตือน      การโยงใยสกุลใหญ่ ๆ นั้นจะว่าง่าย  ก็เป็นบางสกุล    จะว่ายากก็เป็นเรื่องเป็นจริง


ไม่ทราบว่า  นายสุจินดา(พลอย)  มีบุตรกับอนุภรรยาหรือไม่  กี่คน  เพราะท่านที่รับราชการก็คงได้รับการบันทึกไว้ที่ใดที่หนึ่ง

และท่านในชั้นนี้ก็เป็นน้องต่างมารดาของท่านผู้หญิงเปลี่ยน  และใช้นามสกุลชูโต

ดิฉันใช้เอกสารร่วมสมัยกับท่านผู้หญิงเปลี่ยน   แต่ไม่สามารถหาพี่น้องของท่านได้ในเวลานี้ค่ะ

เจ้าคุณ ฤทธิรงค์รณเฉท (สุข  ชูโต  หรือคะ)

        ไม่ทราบว่าท่านเป็นบุตรนายสุจินดา(พลอย)

พระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ทองคำ  ไทไชโย) นั้น  ท่านเพิ่งได้เป็นพระยาฤทธิรงค์ฯ ในรัชกาลที่ ๗
ส่วนพระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ศุข หรือ สุข  ชูโต) นั้น  ถึงแก่กรรมในปี ๒๔๗๒ 
การค้นหาข้อมูลขุนนางนั้น  ย่อมไม่อาจใช้ข้อมูลจากหนังสือเพียงเล่มเดียว
เนื่องจากขุนนางได้รับการแต่งตั้ง เลื่อนบรรดาศักดิ์ และถึงแก่กรรมกันทุกปี
ข้อมูลย่อมเปลี่ยนแปลงไปเป็นธรรมดา  ต้องตรวจสอบให้ดี  ไม่เช่นนั้นจะพลาดถูกกริชบาดมือได้

หนังสืออธิบายราชินีกุลบางช้าง  จะว่าไปก็ใช้การได้ดีอยู่

พระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ศุก ชูโต) นั้น ข้าพเจ้าพอมีรากสายสัมพันธุ์อยูบ้างพอจะหามาอธิบายชมได้นิดหน่อย คือ


สมเด็จพระรูปสิริโสภาคย์มหานาคนารี
l
เจ้าคุณราชสัมพันธ์ ชูโต (ต้นสกุลชูโต)
l
คุณหญิงม่วง (ภริยาพระยาสมบัตยาภิบาล ข้าราชการใน ร.1 แห่งราชวงศ์จักรี)
                                    l
---------------------------------------------------------
l                                                                               l
เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์ (ถัด ชูโต) เป็นหัวหมื่นมหาดเล็กใน ร.3                   เจ้าพระยาพลเทพ (เอี่ยม)
l                                                                               l
l                                                                               พระยาอุทัยธรรม (อ่อน)
l                         พระยาอภัยราชา                                     l
l                     (เจ้าคุณประตูจีน ครั้งกรุงศรีอยุธยา)                     l                    
l                                 l                                              l
l                          พระยาสำราญองค์                                   l
l                     (ข้าราชการใน ร.1 แห่งราชวงศ์จักรี)                    l
l                                 l                                              l
l                          พระยาศรีสุรยะพาหะ (สระ)                         l
l                                 l                                              l
l                          พระยามณเฑียรบาล (บัว)                          l
l                                 l                                              l
นายสุจินดา (พลอย ชูโต) + ละโว้(แห่งสกุลสิโรบล)ภริยานายสุจิดา         l
  หุ้มแพร ใน ร.4          l                                                   l
                            l                                                   l
    -----------------------------------                           l
    l                                                l                           l
พระยาอาหารบริรักษ์               พระยาฤทธิรงค์รณเฉท ----+----คุณหญิงฤทธิรงค์รณเฉท
  (ผึ่ง ชูโต)                              (ศุก ชูโต)                       (กลีบ ชูโต)

----------------------------------------------------------------------
ดังนี้แล
หากจะดูต่อไปอีก ชั้นลูกหลาน ยังพออิบายความตามนี้ได้ถัดไป

ความเดิมมาต่อตรงที่บุตรหลานของท่านพระยาฤทธิรงค์รณเฉท


                                                                                                   พระยารามรงค์สงคราม
                                                                                              (ผู้สำเร็จราชการเมืองกำแพงเพชร)
                                                                                                              l
                                                                                                        หลวงอภัยเสนา
                                                                                                  (ราชองค์รักษ์ประจำใน ร.5)
                                                                                                              l
พระยาฤทธิรงค์รณเฉท + คุณหญิงฤทธิรงค์รณเฉท                      พระยาอาหารบริรักษ์ + คุณหญิงอาหารบริรักษ์
     (ศุก ชูโต)         l       (กลีบ ชูโต)                                  (ผึ่ง ชูโต)       l      (ผาด ชูโต)
                         l                                                                       l
                พระเสริมพาณิชย์------------------+---------------------นางเสริมพาณิชย์
                  (เสริม ชูโต)                                                               (ผิว ชูโต)
ซึ่งมีบุตร ธิดา อีก 8 คนเป็นธิดา 5 คน และบุตร 3 คน โดยเฉพาะ บุตรและธิดา 2 คนสุดท้ายเป็นฝาแฝดกัน ดังนี้
-นางเส บุนนาค มีบุตร 1 คน
-นางแส เทพหัสดิน ณ อยุธยา มีบุตร 2 คน
-นางสาวใส ชูโต
-นางสาวสอย ชูโต
-นายส่ง ชูโต มีธิดา 1 คน
-นายสนธิ์ ชูโต
-นางสาวสรร ชูโต
-นายเสริญ ชูโต มีบุตร 2 คน ธิดา 2 คน โดยธิดา คนเล็ก เสียชีวิตแต่เยาว์วัย
แต่ทั้งบุตรและธิดา ทั้ง 8 คน ได้เสียชีวิตลงหมดแล้ว  ปัจจุบันทราบว่า ยังคงแต่รุ่นหลาน ยังคงมีชีวิตอยู่ทั้งหมด
ป่านนี้อายุอานามน่าจะ 60 ปี กันบ้างแล้ว หากมีข้อมูลใดอีก จะมาเพิ่มเติมภายหลัง

ขอบคุณ   คุณคนทรงจ้าวมากค่ะ   กรุณาอธิบายต่อได้ไหมคะ


มีหนังสือเกี่ยวกับเรื่องนี้อยู่  ๓  เล่ม  ยังไม่กระจ่างสมใจค่ะ

ข้อมูลจากญาติและผู้มีความสัมพันธ์มีประโยชน์ยิ่งค่ะ

จะขออนุญาตถามเรื่องอื่นๆที่เกี่ยวพันต่อไปด้วย

        ประวัติของท่านผู้ใหญ่ในประวัติศาสตร์  บางครั้งเราทราบแต่ข้อมูลเช่นวันเดือนปีเกิด

คู่สมรส  และงานสำคัญ ๆ  ที่ท่านได้กระทำ

สหายบางท่านได้เอื้อเฟื้อเอกสารของสกุลวงศ์ที่ยังมิได้จัดพิมพ์มาให้    สะท้านสะเทือนในความดีความยิ่งใหญ่ของท่านเหล่านี้

ที่ผู้มาทีหลังไม่ทราบ       หลายครั้งจะเป็นประวัติตอนเด็ก ๆ  ที่สนุกสนาน  ดื้ออย่างมหาศาลบ้าง    รักความมีเหตุผลตั้งแต่เด็กเล็ก

ญาติผู้น้องมาอาศัยอยู่แต่ซนไม่เชื่อฟัง     ท่านผู้นี้ก็เข้าไปจับตัวไว้ทั้งที่ท่านก็เพียงแก่เดือนกว่าเท่านั้น   อ่านแล้วก็ไปหาประวัติท่านในหนังสือ

อนุสรณ์ที่มีอยู่ ๗ เล่มมาอ่าน     เสียดายที่ไม่มีโอกาสได้ทำความเคารพท่าน    นึกว่าท่านเป็นนักวิชาการที่ยิ่งใหญ่อย่างเดียว(ภรรยาค่อนข้างหึงค่ะ)

เมื่อมีโอกาสจะคัดลอกนำมาเล่าค่ะ

พระยาฤทธิรงครณเฉท (ศุข  ชูโต) ท่านเป็นอัครราชทูตสยาม ณ กรุงโตเกียวคนแรกครับ

เล่าความตามท้าวในกาลเก่า

               มีเรื่องเล่าสืบทอดกันมาในเครือญาติว่า เจ้าคุณประตูจีน เป็นอัครมหาเสนาบดีตำแหน่ง
สมุหนายกครั้งกรุงเก่า บุตรชายใหญ่ซึ่งเป็นพระยาสำราญองค์ ในครั้งแผ่นดิน พระบาทสมเด็จ
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ได้แต่งงานกับบุตรี อัครมหาเสนาบดีตำแหน่งสมุหพระกลาโหม หรือที่เรียกว่า
กลาโหมคลองแกลบ งานมงคลนั้นทำแต่ครั้งกรุงเก่า มีบุตรชายหญิงที่เกิดด้วยกันหลายคน มีเทือกเถา
ต่อมาจนในเพลานี้ในสกุลเจ้าจอมมารดา ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า ดั่งเช่นกรมพระยาวชิรญานวโรรส...

พักสักชั่วยามมาเล่าฟังกัน

เรียนคุณ  คนทรงจ้าว   ที่นับถือ



        ไม่รู้จักพระยาสำราญองค์ค่ะ

พระยามหาเสนา(กลาโหมคลองแกลบนี่เป็นญาติกับพระยาเพชรพิชัย)   จุฬาราชมนตรี (เชน) เมื่ออายุ ๓๗ ปีได้บันทึกเรื่องนี้ไว้ค่ะ

ภาษาที่บันทึกไพเราะอย่างยิ่ง     ท่านเชนเขียนเรื่องพระยาเพชรพิไชย(ใจ)ไว้ว่า  "ตอนนั้นกำลังข้าพเจ้าเป็นรั้วงาน

ราชการอยู่ด้วย...."


        ขอน้อมรับความรุ้ที่เล่ากันในสกุลด้วย  เพื่อใช้เป็นประทีปนำทาง และตรวจสอบเอกสารโบราณให้คนรุ่นหลังได้นำไปศึกษาต่อ

มิได้กำแหงหาญจะเพิ่มเติมหรือแก้ไขข้อมูลของท่านผู้ใหญ่แต่ประการใดทั้งสิ้น       สำหรับสหายที่สนใจเรื่องเก่า ๆ  เราก็แลกเปลี่ยน

ความรู้หรือเอกสารกันบ้าง   เช่นเรื่องซุกซนของเจ้านายเด็ก ๆ       ชามพระกระยาเสวยที่เป็นหยก  ดั่งนี้เป็นต้นค่ะ

 :)
        ครั้นเมื่อกรุงเก่าเสียแก่พม่าแล้ว ภริยาหลวงคนแรกของพระยาสำราญองค์จะสิ้นชีวิตหรืออย่างไรไม่ทราบแน่
แต่พระยาสำราญองค์ได้เจ้าจอมมารดาครั้งกรุงเก่าเป็นภริยาอีกคนหนึ่ง (เป็นเจ้าจอมมารดามีพระองค์เจ้า)
ภริยาใหม่นี้มีบุตรคือ พระยาศรีสุริยพาหะ เป็นจางวางม้าในรัชกาลที่ ๒  และเป็นครูม้าของเจ้านาย
เล่ากันว่า เมื่อพระยาศรีสุริยพาหะตายนั้น เจ้านายทรงขาวโดยมาก

        พระยาศรีสุริยพาหะ มีภริยาหลวง ๒ คน ซึ่งคงจะไม่ได้อยู่พร้อมกัน
ภริยาหลวงคนหนึ่งมีบุตรชื่อ บัว  ภายหลังเป็นพระยามณเฑียรบาล ว่าการกรมวังของพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว 
      พระยามรเฑียรบาล(บัว) เป็นข้าหลวงเดิม ซึ่งแก่กว่าพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ถึง ๑๒ ปี 
เคยเชิญเสด็จพระบาทพระจอมเกล้าฯ เมื่อยังทรงพระเยาว์  และเป็นพระพี่เลี้ยงพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ ด้วย 
      ครั้นพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าทรงพระจำเริญแล้ว  พระพี่เลี้ยงบัวได้เป็นจางวาง  แต่ก็ต้องเป็นยิ่งกว่าจางวาง
คือเป็นนายวังนายคลังเสร็จในตน 
      พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ ไม่ทรงระแวงเลยว่า เงินอาจไม่พอทรงใช้  จึงมีเวลาขาดแคลนลงบ่อยๆ
ในรัชกาลที่ ๓  ฐานะของพระองค์ก็ไม่มีเหมือนในรัชกาลที่ ๒ และที่ ๔  ถึงจะมีส่วยสาอากรขึ้นอย่างเจ้านายอื่นๆ
แต่คงจะไม่ถึงข้นแค้น  เพราะมีทรัพย์สมบัติในส่วนพระราชชนนี และส่วนพระองค์ที่มีอยู่แล้ว 
และได้มาโดยตำแหน่งที่มีราชการเป็นผู้ใหญ่อยู่ในแผ่นดินก็จริง  ถึงกระนั้นก็ยังมีเงินขาดวัง   
      จางวางบัว ต้องออกเที่ยวขนขวายเก็บอากรล่วงน่า  หรือหยิบยืมในที่ต่างๆ ในนามของจางวางบัวเอง 
เอาเงินมาทดรองใช้ในราชการของเจ้า  ถ้าต้องกู้หนี้  เมื่อได้เงินจากที่อื่นมา ก็จัดการไปใช้เสร็จ 
พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ ไม่ต้องทรงทราบ  แลไม่ไฝ่พระหทัยที่จะไถ่ถามเลย....

 :)

        กราบขอบพระคุณสำหรับย่อหน้าแรกเจ้าค่ะ  ไม่เคยผ่านตาเลย

เร่ื่องพระพี่เลี้ยงบัวนั้นเห็นอยู่เสมอ

 :)
        ในรัชกาลที่ ๔  พระยามณเฑียรบาล(บัว) ว่าราชการกรมวังน่า  แต่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ
พระราชทานพานทองไปแต่วังหลวง  เพราะทรงคุ้นเคยโปรดปรานมาแต่ก่อน  พระยามณเฑียรบาล
เป็นขุนนางวังน่าก็จริง  แต่เป็นที่โปรดปรานของวังหลวง มีตำแหน่งเฝ้าได้เหมือนขุนนางวังหลวงอีกส่วนหนึ่ง 
บางทีมีราชการเกี่ยวกับวังน่า พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ มีพระบรมราชโองการให้หาไปเฝ้า
หรือมีพระราชหัตถเลขาถึงก็ดี  พระยามณเฑียรบาลเคยเล่าว่า บางคราววังหลวงรับสั่งให้หา
ครั้นไปเฝ้าแล้วกลับไปวังน่าจะนำความไปทูลเสด็จออกท้องพระโรง  ครั้นทอดพระเนตรเห็น
พระยามณเฑียรบาลเข้าเฝ้าก็เสด็จลงจากราชอาศน์ ทรุดพระองค์ลงหมอบแป้น ตรัสบุ้ยใบ้บอกข้าราชการว่า
ผู้มีบุญคนโปรดเจ้าชีวิตเขามา ต้องแสดงความเคารพให้สมเกียรติ ต่อเมื่อพระยามณเฑียรบาลคลานไปถึง
จะกราบทูลเรื่องข้อราชการ จึงพระสรวลเสด็จขึ้นพระแท่น
:)

 :)
          ราชการกรมวังในวังน่านั้น  พระยามณเฑียรบาลเป็นผู้สิทธิขาดเรียกกันว่า “เจ้าคุณผู้เฒ่า”
เข้าออกในวังได้ไม่ว่ากลางวันกลางคืน ไม่ต้องมีโขลนจ่าควบคุมไปเยี่ยมเยือนตามตำหนักเจ้านาย
แลตามเรือนเจ้าจอมหม่อมห้าม ได้ทุกแห่ง เป็น “คุณตา” ของเจ้านายลูกเธอโดยมาก

          พระยามณเฑียรบาล(บัว) มีชีวิตต่อมาจนเสด็จในกรมพิทยาลงกรณ์ท่านทรงรู้จัก 
ท่านเคยรับสั่งว่า คุณตาของท่าน อายุ ๙๐ ปีเศษแล้ว ยังไม่เห็นเป็นคนแก่ทรุดโทรม โรคภัยไม่มี
จนในที่สุดเมื่อตายก็ไม่ป่วย นอนกลางคืนก็ตายไปเฉยๆ

          พระยามณเฑียรบาล(บัว) แต่งงานครั้งแรกกับธิดาผู้มีสกุลอยู่ทางบ้านปูน  ครั้นภริยานั้นตายแล้ว
สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี  พระราชาทานภริยาใหม่  มีบุตร ๕ คน  คนที่ ๓  เป็นธิดาชื่อ “ละโว้” 
ได้แต่งงานกับนายสุจินดา (พลอย  ชูโต) สายสกุลราชินิกุลบางช้าง
:)

 :)

มาอีกสายหนึ่ง
          สมเด็จพระรูปสิริโสภาคย์มหานาคนารี อันเป็นบรรพสตรีอันสูงสุด  สิ้นพระชนม์เสียแต่เมื่อครั้งกรุงเก่า 
พระธิดาและพระโอรสของท่านมี ๑๐  แต่มีเชื้อสายอยู่ในเวลานี้เพียง ๔  นอกนั้นหมดวงศ์ไปเสียนานแล้ว 
ที่เหลืออยู่ ๔  นั่นคือ
   ๑ เจ้าคุณชาย  ชูโต
   ๒ สมเด็จพระอมรินทรา บรมราชินี  ซึ่งเป็นพระราชมารดาของพระราชวงศ์จักรี
    ตั้งแต่พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
   ๓ เจ้าคุณหญิงนวล มีเทือกเถาในสกุลบุนนาคโดยมาก แต่ไม่หมด
   ๔ เจ้าคุณหญิงแก้ว มีเทือกเถาเป็นสกุล ณ บางช้าง
   
          เจ้าคุณ ชูโต สิ้นชีวิตในตอนเสียกรุงเก่า  เล่ากันว่า พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ
สมเด็จพระอมรินทร์ฯ กับเจ้าคุณชูโต  ลงเรือหลบหนีพม่าไปในเรือลำเดียวกันไปตามทาง 
เจ้าคุณชูโต โกรธพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ ว่าทรงหยอกสมเด็จพระอมรินทร์ฯ  พูดว่า
มามัวหยอกเมียอยู่ในเวลากระจัดพลัดพรากเช่นนี้ จะเอาตัวรอดไปคิดการข้างหน้าได้อย่างไร 
พระบาทสมเด็จพระพุทธบอดฟ้าจะทรงดำริห์อย่างไรไม่มีคำที่เล่ากัน  แต่น่าจะเดาได้ว่า คงจะทรงเห็นว่า
เจ้าคุณชูโต หมกมุ่นในทุกข์เกินไป เพราะไม่มีประโยชน์อะไรที่ใครจะตีตนไปก่อนไข้
ธรรมดาคนเราถึงกายจะลำบาก ถ้าใจยังดีอยู่ก็อาจคิดปลดเปลื้องได้ภายหลัง
         
          เจ้าคุณชูโต คงเป็นคนฉุนเฉียว  ครั้นโกรธขึ้นมาก็ทิ้งพวกขึ้นบก บุกรกไปไม่มีใครได้พบเห็น
หรือได้ข่าวอีกเลยแต่นั้นมา
 :)

 :)
          ถ้าจะเดาความเก่าก่อน เวลาเสียกรุงขึ้นไป ก็น่าจะเห็นว่า  เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ
เสด็จเข้ามาเป็นเขยในสกุลบางช้างนั้น  เจ้าคุณชูโตเป็นลูกชายใหญ่ของคหบดี  ได้น้องเขยเป็นผู้มีปัญญา 
แต้มคูดี  มีนิสัยไม่ต้องกันก็เห็นจะไม่กลมเกลียวกันนัก  เจ้าคุณชูโตถือตัวว่าอยู่ในตำแหน่งพี่  เมื่อความเห็น
ไม่ต้องกัน ก็ฉุนโกรธเอาง่ายๆ ในที่สุดก็ไม่ได้อยู่ชมบุญพระราชวาศ์จักรีเพราะเหตุนั้นเอง

          เจ้าคุณชูโตมีภริยาชื่อ ทองดี  มีธิดาชื่อ ม่วง  ไม่มีโอรสหรือธิดาอื่น  เมื่อท่านสูญหายไป 
คุณม่วงได้แต่งงานกับพระยาสมบัติ์ยาภิบาล (เสือ)  มีบุตรชายหญิง ๗ คน
 :)

 :)

          คนที่ ๑  เป็นธิดาชื่อ น้อย  เป็นท่านผู้หญิง สมเด็จพระยาบรมมหาพิชัยญาติ
          คนที่ ๒  เป็นบุตรชายชื่อ ถัด  เป็นนายศัลวิชัย  แลเป็นนายจ่ายวด  ในรัชกาลที่ ๒ 
เป็นจมื่นศรีสรรักษ์ ในรัชกาลที่ ๓ สิ้นชีวิตในรัชกาลนั้น

          บุตรคุณม่วง นอกจาก ๒ คนที่ออกชื่อมาแล้วยังมีธิดาชื่อ เพ็ง (ทำราชการฝ่ายใน) 
เจ้าพระยาพลเทพ (เอี่ยม)  ธิดาชื่อหว้า (ทำราชกาลฝ่ายใน)  พระยาสุรเสนา (สวัสดิ์) 
กับพระยาสมบัติ์ยาธิบาล (นาค)

          จมื่นศรีสรรักษ์ (ถัด)  มีมีภริยาชื่อ ตลับ  มีธิดา ๑  บุตร ๒  บุตรคนสุดท้องชื่อ พลอย 
เป็นนายสุจินดา ในรัชกาลที่ ๔

          นายสุจินดา (พลอย)  แต่งงานกับนิ่ม (คุณนิ่มเป็นบุตรี พระยาสุรเสนา กับเปี่ยม 
คุณหญิงเปี่ยม เป็นธิดาสมเด็จเจ้าพระยามหาประยูรวงศ์)  มีธิดา ๑  คือ ท่านผู้หญิงเปลี่ยน 
ภริยาเจ้าคุณพาสกรวงศ์ (พร บุนนาค)  เมื่อมีธิดาแล้ว นิ่มก็ถึงแก่ความตาย  นายวุจินดา (พลอย) 
แต่งานใหม่กับ ละโว้  ธิดาคนที่ ๓  ของพระยามณเฑียรบาล (บัว)  สายสกุลสโรบล 
ซึ่งกล่าวมาแล้วในเบื้องต้น มีบุตรธดาคือ
 :)

 :)

            ๑. พระยาฤทธิรงค์รณเฉท (ศุข  ชูโต)   ต่อมาในต้นรัชกาลที่ ๕ เมื่อ พ.ศ.๒๔๒๘
ท่านอายุ ๗๑ ปี เป็นฐานทัพ รองแม่ทัพใหญ่ฝ่ายเหนือ (ตอนนั้นแม่ทัพใหญ่คือเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี) 
ยกกองทัพไปปราบฮ่อครั้งที่ ๑   
            ครั้นเมื่อครั้งปราบฮ้อครั้งที่ ๒  ราษฎรพากันอันเชิญ “พระบาง” ซึ่งเป็นพระสำคัญคู่บ้านคู่เมือง
“นครหลวงพระบาง” ไปไว้ในถ้ำ    เมื่อกองทัพยกไปถึงเมืองนครหลวงพระบาง  ได้จัดการแห่ ”พระบาง”
มาประดิษฐานไว้ที่ “วัดชุน” ตามเดิม  เมื่อกองทัพยกกลับกรุงแล้ว  แต่พระยาฤทธิรงค์รณเฉท
 ได้อยู่รักษาราชการเมืองหลวงพระบางต่อมา กระทั่งเรียบร้อยดีแล้วจึงกลับ 
   และได้รับโปรดเกล้าให้ไปเป็นสมุหเทศาภิบาล มณฑลปราจิณ เป็นคนแรก
   เมื่อ พ.ศ.๒๔๔๓ ได้รับโปรดเกล้าให้ไปเป็นอัคราชทูต มีอำนาจเต็มประจำประเทศ ญี่ปุ่น
 :)