เรือนไทย

แยกมาจากกระทู้
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=3546.msg73680;topicseen#msg73680
*********************
ขอบคุณมากนะครับที่เข้ามาช่วยสืบหาบ้านเกิดบรรพบุรุษไทยสายจีนสมัยอยุธยากัน
ผมเคยคิดจะคลำจากข้อที่ว่า ท่านเจ๊สัวขนตุ๊กตาหินจำนวนมาก ตั้ง๕ลำเรือเข้ามาในครั้งแรก

เมืองที่ท่านอยู่ กวางหนำ จึงน่าจะเป็นแหล่งผลิตหินแกะสลักจากหินแกรนิต ไม่น่าจะต้องเดินทางไกลๆไปขนจากแหล่งอื่น
แต่ความที่ไม่รู้ภาษาจีนเลย จึงตันไปหมด

เมืองที่ท่านกำลังถกกัน ปัจจุบันยังหาร่องรอยอาชีพสลักหิน(แบบแถวอ่างศิลา)ขนาดใหญ่เจอไหมครับ ในเนทมีอะไรเอ่ยถึงไหม

ตัวผมขอนั่งข้างเวทีอย่างเดียวนะครับ ยกนี้

ข้อมูลของนายกุหลาบ  ส่วนใหญ่น่าจะจดจากคำบอกเล่าของลูกหลานสืบทอดกันมาในตระกูล     ต่อมามีข้อมูลเพิ่มก็จดต่อท้ายไปอีก   บางครั้งจึงพบว่าข้อมูลแตกต่างกันไปในรายละเอียด

ดิฉันเชื่อว่าที่แม่นที่สุดน่าจะเป็นชื่อแซ่ของบรรพบุรุษ  คืออ๋องเฮงฉ่วน   รองลงมาคือถิ่นกำเนิดเดิม     ส่วนเรื่องอื่นๆอาจจะผิดกันไปบ้าง เมื่อถ่ายทอดแบบปากต่อปากต่อเนื่องกันมา ๒-๓๐๐ ปี

เรื่องตุ๊กตาหินก็เหมือนกัน     น่าจะเป็นหินจากถิ่นเดิมของพ่อค้าคนขาย   แต่ขนหินมาตั้ง ๕ ลำเรือ ไม่มีสินค้าอื่นมาบ้างเลยหรือ  ทำไมท่านพ่อค้าดูมั่นใจนักว่าจะขายได้     ไม่เผื่อเหลือเผื่อขาด   
อีกอย่างสมัยอยุธยา  นิยมตุ๊กตาหินประดับวัดหรือวัง แบบเดียวกับรัชกาลที่ ๓ หรืออย่างไร   อยากรู้หลักฐานที่อื่นประกอบด้วย

ตุ๊กตาจีน ไม่ได้ทำจากหินแกรนิตนะคะคุณนวรัตน

มาต่อค่ะ
ที่ว่าตุ๊กตาจีนไม่ได้ทำมาจากหินแกรนิต  เพราะจำได้ในกระทู้เก่า พูดกันเรื่องสิงโตจีน

มารู้ทีหลังว่า หินอย่างสิงโตและตุ๊กตาจีนพวกนี้ ทำจากหินชนิดหนึ่งเรียกว่าฮ่วยเส่งง้ำ    เดิมตอนมันอยู่ในดินเป็นหินเนื้ออ่อน
ขุดเอาขึ้นมาก็ยังอ่อนตัวอยู่   ช่างสามารถปั้นหรือแกะสลักได้ง่าย  เมื่อทำเสร็จเอามาตั้งโดนแดดลมหลายๆวัน  มันก็แข็งเป็นหินแกร่งอย่างที่เห็น

http://www.reurnthai.com/index.php?topic=1954.msg37037;topicseen#msg37037

ผิดถูกอย่างไร  ขอผูัรู้ช่วยแก้ไข หรือเพิ่มเติม

       ของที่จีนอ๋องเฮงฉ่วนนำมานั้น มีตุ๊กตาแลรูปสัตว์(มหามุขมาตยานุกูลวงศ์หน้า ๒๗๖)

แลเสาโคมแลของศิลาทั้งสิ้น     ได้กราบเรียนเจ้าพระยาพระคลังว่ายอมขาดทุนครึ่งหนึ่ง

และขอรับของป่าซึ่งเป็นสินค้าไปขายเมืองจีนได้ คือ

ฝาง
ไม้แดง
ไม้แก่น
เขา
หนัง
งาช้าง
นรมาต
กำยาน
ครั่งไหม
รง
เร่ว
กระวาน
ดีบุก
เนื้อแห้ง
ปลาแห้ง
ข้าว  และ  เกลือ


       ในการนี้อ๋องเฮงฉ่วนน่าจะยังได้กำไรโข  เพราะต้นทุนจะถึง ๓๐% หรือก็ไม่แน่

เรือตั้ง ๕ ลำนั้นก็ได้หยุดขายสินค้าที่สิงคโปร์มาแล้ว       ศิลาเหล่านี้ก็เป็นอับเฉามา

สินค้าจริงๆอาจเป็นมนุษย์   เพราะเมืองจีนขาดแคลนอาหารอยู่ตลอดเวลา   หนุ่มจีนถืออีแปะพวงเดียว

ก็โดยสารมาได้  ค่าโดยสารไปเก็บที่เจ้าสัวที่ไปสมัตรทำงานอยู่ด้วย

ฮ่วยเส่งง้ำ 火成岩 แปลตรงตัวว่าหินอัคนีครับ เป็นหินที่เกิดจากการเย็นตัวของแม็กมา หินแกรนิตก็จัดเป็นหินอัคนีชนิดหนึ่งครับ

ผมลองเสิร์ชชื่อ ฮ่วยเส่งง้ำ เจอข้อมูลเรื่องหินที่ใช้ทำตุ๊กตาจีนจากเว็บสองสามแห่งซึ่งมีที่มาเดียวกัน ให้ข้อมูลแยกเป็นประเด็นดังนี้ครับ
- ชื่อจีนว่าฮ่วยเส่งง้ำ
- ชื่อฝรั่ง Agalmatolite
- เมื่อนำขึ้นมาจากดินเนื้ออ่อนปั้นได้ จะแข็งตัวเมื่อทิ้งไว้

เรื่องชื่อจีนนั้นชัดเจนว่าคือหินอัคนี ส่วนชื่อฝรั่ง Agalmalite เป็นสินแร่ชนิดหนึ่ง เนื้ออ่อน แกะสลักง่ายครับ มีชื่อที่เกี่ยวเนื่องกันคือ Pagodite, Steatite(Soapstone), Pyrophillite

และทั้งหินอัคนีและ Agalmalite ไม่น่าจะเนื้ออ่อนขนาดปั้นได้แน่ๆครับ ข้อมูลในเว็บเหล่านี้ผมคิดว่าเชื่อถือไม่ได้ครับ

ตุ๊กตาจีนเหล่านี้ทำจากหินอะไร? ผมไม่มีความรู้ที่จะตอบได้ครับ

แต่การแกะสลักลูกแก้วในปากสิงโตหิน เขาค่อยๆสลักแยกออกจากเนื้อหินชิ้นเดียวกับตัวสิงโตครับ เป็นฝีมือของช่างครับ

เรื่องตุ๊กตาหิน ผมเข้าใจมาตลอดว่าเป็นพระราชนิยมของสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ครับ ไม่ทราบว่าก่อน ร.๒ มีการนำตุ๊กตาหินเข้ามาขายหรือไม่ เรื่องนี้ผมยังหาหลักฐานไม่ได้ แต่โดยธรรมชาติของพ่อค้า จะขนของที่มีกำไรมาขายครับ ถ้าเป็นตลาดใหม่ที่ไม่รู้จัก (อย่างจีนกั๊กไปค้าบาหลี) ถึงเป็นไปได้ว่าจะเสี่ยงบรรทุกของไปอย่างสุ่มๆ เพราะไม่รู้ว่าตลาดต้องการอะไร ซึ่งไม่สอดคล้องกับกรณีนี้แน่ครับ เพราะพ่อค้าจีนทำการค้ากับสยามมานาน รู้ดีว่าเราต้องการอะไรบ้าง

โดยทั่วไปสินค้าที่ขนไปขายในแต่ละเที่ยวเรือ จะมีข้อพิจารณาดังนี้ครับ
- ทุน
- ขนาดระวาง
- กำไรของสินค้าแต่ละชนิด ซึ่งต้องพิจารณาทั้งกำไรต่อทุน และกำไรต่อระวาง เพื่อให้ได้กำไรต่อเที่ยวสูงสุดครับ
สินค้าที่สยามต้องการจากจีน โดยมากเป็นพวกเครื่องถ้วยชามคุณภาพสูง พวกผ้าไหม ผ้าแพร ชนิดต่างๆ และโลหะบางชนิด ของพวกนี้มีราคาสูง ทำกำไรได้มาก แต่กินระวางน้อย ซื้อจนทุนหมดก็ยังเบาไปมาก ต้องหาสินค้าน้ำหนักมากกำไรน้อย(หรืออาจไม่ได้กำไรเลย)มาเป็นอับเฉาถ่วงเรือ

ดังนั้นเรื่องที่ ก.ศ.ร. ว่าอ๋องเฮงฉ่วนขนตุ๊กตาจีนมาขาย เรื่องนี้จึงไม่น่าเชื่อถือเอามากๆ ครับ เพราะคงไม่มีใครขนตุ๊กตาจีนมาขายแต่อย่างเดียวแน่ หรือถ้าขนอย่างอื่นมาขายด้วยเหลือแต่ตุ๊กตาจีน ก็คงฟันกำไรไปมากแล้วครับ ความจริงที่แฝงอยู่ในเรื่องนี้ อาจรับฟังได้เพียงว่าอ๋องเฮงฉ่วนนำเรือเข้ามาค้าที่อยุธยา และได้รับพระมหากรุณาธิคุณ พระเจ้าท้ายสระทรงตั้งให้มีตำแหน่งขุนนางค้าขายกับเมืองจีนต่อไป

     ก.ศ.ร. กุหลาบทำงานเป็นเสมียนโรงสีอยู่ ๑๐ ปี  เป็นกัมปะดอร์อยู่อีก ๑๕ ปี

คือซื้อสินค้าต่างๆลงเรือ   เรื่องจะไม่รู้เรื่องสินค้าเข้าและออกคงไม่ใช่

ถ้ากลิ่นหมึกพิมพ์ไม่ยั่วท่านจนหลงผิดออกมาพิมพ์หนังสือ  ป่านนี้ท่านคงมีสตังค์เหลือ

สินค้าที่เหลือมากับเรือคงโดนค่าเปิดระวางไปแล้วไม่น้อย

แล้วเข้าของที่ต้องนำไปกราบเท้าเจ้าพระยาพระคลังให้กราบทูลให้ก็น่าจะหลายกอง

ผ้าแพรหลิน ๔๐ ไม้จะอยู่หรือเปล่าก็ไม่ทราบได้

ตุ๊กตาหินเป็นอับเฉาค่ะ  เพราะสินค้าที่นำมาจากจีนไม่หนักเหมือนข้าวที่นำออก

ผมเข้ามาอ่านที่ท่านทั้งหลายช่วยเสริมกระทู้นี้ตั้งแต่กลางวัน  ความเห็นของคุณม้า ผมก็ขอฟังไปทีนึงก่อนก็แล้วกัน ยังไม่มีเวลาตอบให้สั้นๆได้ ส่วนเรื่องหินของท่านอาจารย์เทาชมพู ที่ทักว่าตุ๊กตาที่มาจากเมืองจีนไม่ใช่หินแกรนิต เป็นหินที่คนจีนเรียกว่าหินฮ่วยเส่งง้ำ  อันนี้คงหาความจริงได้ไม่ยาก
อันที่จริงที่ผมว่าไปว่าป็นหินแกรนิตนั้น ก็ว่าไปตามความรู้เก่าสมัยเรียนประวัติศาสตร์ศิลป์ปีหนึ่ง ของสถาปัตย์จุฬา ครูบาอาจารย์ท่านว่าแกรนิต สมองของผมตอนนั้นยังดีอยู่ก็บันทึกลงไปว่าแกรนิตตามท่าน เมื่อไม่มีข้อมูลใหม่ๆอะไรผ่านเข้ามาอีก ก็คงเข้าใจไปอย่างนี้จนตาย
ในเมื่อบัดนี้มีข้อมูลใหม่มาว่าเป็นหินฮ่วยเส่งง้ำผ่านเข้ามา  ผมก็ได้เข้าเวปตามไปดูว่าเจ้าหินที่ว่านี้มันเป็นเช่นไร

ปรากฏข้อมูลชั้นต้นที่มาจากพจนานุกรมศัพท์ศิลปะ  อังกฤษ-ไทย
ฉบับราชบัณฑิตยสถาน  พ.ศ.  2530 หน้า  6-8 ความว่า

agalmatolite  หินตุ๊กตาจีน

หินเนื้ออ่อน  สีเขียวอมเทา (ภาษาแต้จิ๋วเรียก  หินฮ่วยเส่งง้ำ) มีมากในประเทศจีนและญี่ปุ่น

หินชนิดนี้เมื่อขุดขึ้นมาใหม่ๆ จะมีเนื้ออ่อน  มีความร้อน  และเมื่อกระทบกับอากาศภายนอกจะขึ้นไอ  เหมาะสำหรับแกะสลักเป็นรูปต่างๆเมื่อทิ้งไว้ประมาณ 2 สัปดาห์จะแข็งตัว  ตัวอย่างที่เห็นได้ในประเทศไทยได้แก่  ตุ๊กตาและสิงโตในวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม  วัดอรุณราชวราราม  วัดเทพธิดาราม  ที่สั่งทำในประเทศจีนและนำเข้ามาเป็นเครื่องบรรณาการในรัชกาลที่ 2 และที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์  และในขณะขนส่งมานั้นได้ใช้ประโยชน์เป็นอับเฉาเรือด้วย

ในประเทศญี่ปุ่น ได้ผลิตเป็นเหมืองหินขนาดใหญ่เพราะใช้เป็นคานวางบนพื้นดิน เพื่อรองรับโครงสร้างของอาคาร  รวมทั้งใช้สร้างกำแพงด้วย  บางแห่งได้มีการแกะสลักหินนี้จากภูเขาทั้งลูก  เป็นพระพุทธรูปขนาดใหญ่ก็มีเช่น  ที่ใกล้กับตำบลมาชิโกะ ห่างจากกรุงโตเกียวไปทางเหนือประมาณ 100 กิโลเมตร

อนึ่ง  เนื่องจากหินชนิดนี้มีสารประกอบของเหล็กเป็นส่วนผสมอยู่มาก  จึงใช้เป็นส่วนประกอบของน้ำยาเคลือบเครื่องดินเผา  ได้สีน้ำตาลที่สวยงามเป็นพิเศษ

ข้อมูลเรื่องหินฮ่วยเส่งง้ำในภาษาไทยมีอยู่เวปเดียวเท่านั้น แต่ดีที่ให้ศัพท์ภาษาอังกฤษของหินดังกล่าวไว้ ผมเลยติดตามเข้าไปดูต่อได้ คราวนี้มีข้อมูลเพียบ ก็คล้ายๆกับข้างบนที่ว่าตอนนำขึ้นมาใหม่ๆจะอ่อน แกะสลักง่าย แห้งแล้วจึงแข็ง (เหมือนศิลาแลงของบ้านเรา) แต่เปราะคล้ายหินอ่อนอย่างที่คุณม้าว่า ทำได้แต่ก้อนเล็กๆ แต่การที่มีสีสรรแปลกๆสวยงาม จึงเหมาะสำหรับงานแบบประณีตศิลป์ ดูรูปข้างล่างเขาเอามาแกะเป็นรูปผักหรือปลาทองให้เหมือนจริงยังได้ แต่ส่วนใหญ่แล้วที่นิยมมากที่สุดคือเอาแกะอักษรจีนมาทำตราประทับชื่อคน หรือยี่ห้อบริษัท

แต่ที่สำคัญหินพวกนี้มีค่ามากราวกับเป็นอัญมณี ไม่ใช่เอามาทำหินอับเฉาของเรือสำเภาโบราณแน่นอนครับ

ถ้าหินฮ่วยเส่งง้ำเอามาทำผักกาดและตัวสัตว์สวยๆอย่างในรูปที่คุณนวรัตนนำมาให้ดู  ก็เป็นหินคนละอย่างกับสิงโตจีนตามวัด

ดิฉันยังหาหลักฐานไม่พบว่าสมัยอยุธยาตอนปลาย  มีการนำตุ๊กตาจีนมาประดับวัง(หรือวัด)เช่นในรัชกาลที่ ๒ และ ๓   ถ้ามี น่าจะบันทึกไว้ในจดหมายเหตุ หรือหนังสือเช่นคำให้การชาวกรุงเก่า  คำให้การขุนหลวงหาวัด   ตลอดจนภาพผนังโบสถ์สมัยอยุธยาตอนปลาย น่าจะมีรูปตุ๊กตาจีนวาดประกอบไว้บ้าง


ตัวแดงนั้น หมายความว่าตุ๊กตาจีนไม่ใช่อับเฉาเรือ   แต่เป็นสินค้าตามสั่ง และนำเข้าเป็นเครื่องบรรณาการ    การเป็นอับเฉาเรือถือเป็นผลพลอยได้ในการขนส่ง   
ก็ถ้ามันเป็นสินค้าธรรมดา มาตั้งแต่สมัยอยุธาตอนปลาย   ก็น่าจะเป็นสินค้าธรรมดาต่อเนื่องกันมาถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น     เมื่อสถาปนาอาณาจักรใหม่ การค้าก็จะเฟื่องฟูขึ้นมา  อะไรที่เคยขายได้ก็น่าจะนำมากันอีก เพราะดีมานด์ยังมีอยู่   แต่นี่ก็ดูว่าจะไม่ใช่เช่นนั้น

นอกจากนี้ได้ข้อสังเกตอีกอย่างว่า ประวัติขุนนางของนายกุหลาบ มีแพทเทิร์นซ้ำกัน ๒ ตระกูลแล้วเท่าที่ได้อ่านมา คือตระกูลบุนนาคและตระกูลบรรพชนของเจ้าคุณจอมมารดาเอม
เป็นขุนนางต่างชาติ เดินเรือเข้ามาสมัยอยุธยา  เข้ามาสวามิภักดิ์กับกษัตริย์อยุธยา  เลยอยู่ที่อยุธยา ได้เป็นขุนนางไทย   ต่อมามีความดีความชอบปราบกบฎได้ จึงเลื่อนเป็นขุนนางใหญ่   
กำลังหาประวัติตระกูลอื่นๆอยู่ว่าจะมีแบบนี้คล้ายๆกันหรือไม่

ขอหมายเหตุเรื่องรูปสัตว์ที่ท่านนวรัตนนำมาลงให้ดู อีกครั้ง
เข้าใจว่าเป็นหินที่คนไทยเรียกว่า หยก   ตุ๊กตาพวกนี้ดิฉันเคยเห็น คิดว่าหลายๆท่านก็เคยเห็นเหมือนกัน เพราะส่งมาขายที่เมืองไทยก็มี  อยากจะไปดูของจริงที่จีนและไต้หวันก็ได้      ไม่ใช่แก้ว แต่เป็นหิน เนื้อละเอียดใส และมีหลายสีในเนื้อ
เห็นคนขายเขาบอกว่าเป็นหยกสีต่างๆ    เนื้อมันคนละอย่างกับสิงโตจีนกับตุ๊กตาจีนตามวัด   ห่างกันหลายขุม

wiki มีข้อมูลเกี่ยวข้องกับ agalmatolite อยู่บ้างครับ

http://en.wikipedia.org/wiki/Pagodite
http://en.wikipedia.org/wiki/Steatite อันนี้มีตัวอย่างให้ดู น่าสนใจครับ

เรื่องตุ๊กตาหิน เป็นอย่างที่อาจารย์ว่าครับ ถ้าก่อน ร.๒ ขึ้นไป มีการนำเข้าตุ๊กตาหิน ก็น่าจะมีให้เห็นบ้าง แต่ผมยังหาไม่พบเลย จะฟันธงว่าไม่มีก็ไม่กล้าครับ

เรื่องอับเฉา น่าสนใจว่าปลายอยุธยา เรือที่ขนเครื่องราชบรรณาการ มีการขนสินค้าอื่นๆ ไปด้วย โดยแจ้งกับทางการจีนว่าเป็น "อับเฉา" ครับ

ไปดูข้อมูลราคาข้าวช่วงรัชกาลพระเจ้าท้ายสระ อยู่ที่หาบละ 2 สลึงกว่า อ๋องเฮงฉ่วน (หนังสือ จิ้มก้องและกำไร กำกับตัวจีนไว้ว่า 王兴全 จีนกลางอ่าน หวังซิ่งฉวน ฮกเกี้ยนว่า อ๋องฮิงจ๋วน ก็เข้าเค้าอยู่ครับ) ถวายหินอ่อนสองหมื่นแผ่นมูลค่า 5,000 บาท ถือว่าไม่เบา มูลค่าเท่าข้าวถึงหมื่นหาบ 600 ตันทีเดียวครับ

ราคาหินอ่อนตกแผ่นละสลึง ก็ข้าวครึ่งหาบ ไม่รู้ว่าแผ่นใหญ่แค่ไหนนะครับ

จัดให้ครับ

http://books.google.co.th/books?id=unBnoL8XwroC&pg=PT179&lpg=PT179&dq=%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%98%E0%B8%A2%E0%B8%B2+%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B9%8A%E0%B8%81%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%99&source=bl&ots=QvI4pI_9_i&sig=79ETa7y7dmhhQi0WJvuMWhEC1ag&hl=th&ei=6vXJTKDuKYj5ccn4oZQO&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CCYQ6AEwAg#v=onepage&q=%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%98%E0%B8%A2%E0%B8%B2%20%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B9%8A%E0%B8%81%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B8%88%E0%B8%B5%E0%B8%99&f=false

ขอบคุณมากค่ะ
เดาว่าอาจารย์วิบูลย์ คงวิเคราะห์จากลักษณะศิลปะของตุ๊กตาจีนว่าเป็นแบบราชวงศ์เหม็ง   เป็นที่มาของคำว่า "กล่าวกันว่าเข้ามาตั้งแต่สมัยอยุธยา"  ละมังคะ?

ได้อะไรเกี่ยวกับกวางหนำมาอีกนิดหน่อยครับ

ในหนังสือ จิ้มก้องและกำไร ของคุณสารสิน วีระผล ใน ภาคผนวก ก. รายการเรือสยามที่ได้รายงานว่าไปค้าขายยังนางาซากิ หน้า 257

ปี 2251/1708 เรือสยามลำหนึ่งเดินทางมาถึง นับเป็นหนึ่งในขบวนเรือ 4 ลำที่จะเดินทางไปยังนางาซากิ เมื่อ พ.ศ. 2250/1707 แต่เรือลำอื่นๆ ต้องแวะจอดฉุกเฉินเพื่อซ่อมแซมที่กวางหนำ (กว่างหนาน/อันนัม) เรือกวางตุ้งลำหนึ่งยังรายงานด้วยว่าเรือสยามลำหนึ่งซึ่งไปเยือนญี่ปุ่นในปีก่อน ได้หยุดพักที่กวางตุ้งเพื่อซื้อสินค้าจากกวางตุ้ง เรือลำดังกล่าวมีลูกเรือชาวจีน 82 คน


ชี้กลับไปที่เวียดนามอีกแล้วครับ ในหนังสือระบุว่ารายการนี้มาจากหนังสือ Kai Hentai ของ Hayashi Harunobu อาจจะต้องตามไปดูว่า Harunobu ได้ข้อมูลนี้มาจากที่ไหน ถูกต้องน่าเชื่อถือหรือไม่ครับ

เรื่องหินหิน นี่ชอบยิ่งนัก

เรื่องตุ๊กตาอับเฉาเรือนั้น ทราบว่าทำกันอยู่ตำบลแถบกวางตุ้ง จุดประสงค์หลักของการทำเครื่องหินแกะรูปต่างๆนี้ ธรรมเนียมจีนนำไปประดับหน้าหลุมศพ เพื่อเซ่นสักการะดวงวิญญาณและถือให้เป็นสัตว์และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ปกป้องสถานที่ดังกล่าว จึงเป็นเหตุผลว่า การนำเอารูปตุ๊กตารูปร่างต่างๆไปขายยังพม่า เวียดนาม จึงไม่เป็นที่นิยมเท่ากับทางฝ่ายไทย เนื่องจากฝ่ายไทยไม่ถือคติดังกล่าว แต่นำมาประดับเพื่อความสวยงาม

ลั่นถันหมายถึงรูปจำหลักหินที่เป็นรูปคนต่างๆทั้งที่เป็นขุนนาง ฝ่ายบู๊และฝ่ายบุ๋น ซึ่งเรียกกันว่าตัวงิ้วขนาดเล็กและขนาดใหญ่ โดยมักนำมาวางไว้ตรงช่องทางเข้าออกหรือประตูอาคาร สถาปัตยกรรม สำหรับตัวงิ้วหรือลั่นถันนี้ ในประเทศจีนมักนำไปตั้งตามสุสานเพื่อรับใช้ร่างที่ฝังอยู่ในสุสานนั้นทั้งยังปกป้องไม่ให้สิ่งเลวร้ายมารบกวน ดวงวิญญาณคนตายด้วย ลั่นถันที่พบเรียงรายตลอดทางเข้าสุสาน เป็นรูปจำหลักหินขุนนางฝ่ายบู๊และฝ่ายบุ๋น ซึ่งพบเห็นได้ตามภาพที่แนบมานี้ เป็นทางเข้าสุสานแห่งราชวงศ์หมิง

ตุ๊กตาจีนตอนเหนือ (ภาพเล็ก) และตุ๊กตาจีนตอนใต้ (กวางตุ้ง) รูปร่างศิลปะต่างกัน แต่สิ่งหนึ่งที่อยากให้สะกิดใจเล็กน้อยคือ การนำสินค้าประเภทนี้ขนส่งทางท่าเรือเป็นหินอับเฉาเรือ ผมวิเคราะห์ดังนี้
1. หินที่นำมาวางใต้ท้องเรือต้องมีขนาดไม่ใหญ่โตจนเกินไป จะได้บรรทุกหลายตัว หลายแบบ เช่น รูปช้าง รูปม้า รูปคนขนาดเล็ก (ไม่ใหญ่เท่าวัดโพธิ์ฯ)
2. ถ้าหินอับเฉาเรือ มีขนาดใหญ่มาก คาดว่าคงต้องแยกชิ้นส่วน แต่..เครื่องประดับหินบางชิ้น มีขนาดใหญ่มากและไม่แยกชิ้น แถมยังอ่อนช้อย แตกหักได้ง่าย คงไม่น่าจะยกใส่เรือได้ ถึงได้ก็คงไม่กี่ตัว ต้องบรรทุกมาหลายครั้ง ซึ่งการค้าทางเรือกำหนดให้เดินเรือค้าเพียงไม่กี่เดือนเท่านั้น เนื่องจากอุปสรรคเรื่องลมตะเภา
3. กระบวนการแกะสลัก รูปร่างหน้าตาไม่จีนอย่างแท้จริง กระเดียดผสมไทย อาจจะเป็นสินค้าตาม Order ส่งภาพร่างไปให้ช่างแกะ

คุณภาพของหินที่ อาจารย์ NAVARAT.C กล่าวไว้คือ หิน agalmatolite หรือภาษาแต้จิ๋วเรียก  หินฮ่วยเส่งง้ำ เมื่อค้นหาในเนตกลับเป็นหินมีค่าประเภทหยก และหินที่แกะได้คือ หินสบู่ ซึ่งไม่เหมือนกับตุ๊กตาหินที่ประดับตามวัด บ้างก็ว่าเป็นหินแกรนิต ซึ่งผมว่ามีหลายหินที่เอามาทำตุ๊กตา

1. โครงสร้างหินอัคนี เกิดจากเถ้าลาวาเย็นตัวลง บรรดาเม็ดแร่จะค่อยๆตกผลึกเย็นตัวลง แต่ละอย่างจะจับกันเป็นผลึก เราเรียกว่า "หินแกรนิต" ซึ่งเราเห็นได้ง่ายในสมัยนี้ จะเป็นเม็ดๆ มีวัสดุสีดำผสม เนื้อสีเทาเป็นพื้น ส่วนที่เป็นสีแดง สีเหลือง สีดำ เป็นสารแร่ธาตุเข้าไปผสมให้เกิดสี

2. เมื่อหินแกรนิต โดนความร้อนใต้ผิวโลกอีกครั้ง เหล่าเม็ดแร่ทั้งหลายจะหลอมละลายอีกครั้ง และเย็นตัวลง แต่ยังคงไว้ซึ่งลักษณะของความเป็นแกรนิต คือ แร่สีดำ ยังคงอยู่ และมีเกล็ดแร่แวววาวบ้าง เนื้อเนียนสีเขียว เรียกว่า "หินไนส์"

บริเวณแถบชายทะเลอ่างศิลา(สมัยเก่า) ทำครกหินเขียว ก็เป็นผลผลิตมาจากหินแกรนิต (จะเป็นลายๆ) ส่วนหินไนซ์ (จะสีเขียวๆชัดเจน) ซึ่งมีคุณภาพคล้ายกับหินตุ๊กตาจีนอย่างมาก

หินต่าง ๆ ที่ใช้ในการก่อสร้างสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ ในวัดพระเชตุพนฯ ได้แก่ พระวิหารทิศพระโลกนาถ พระวิหารทิศพระปัญจวัคคีย์ พระวิหารทิศพระนาคปรก พระวิหารทิศพระป่าเลไลยก์ พระระเบียงพระอุโบสถชั้นใน ลานพระอุโบสถ พระมหาสถูป พระระเบียงพระอุโบสถชั้นนอก พระเจดีย์รายและพระเจดีย์หย่อม พระมหาเจดีย์สี่รัชกาล พระวิหารคด พระมณฑป ศาลาทิศพระมณฑป ศาลาการเปรียบ พระวิหารน้อย หอระฆัง สระจระเข้ สวนมิสกวัน พระวิหารพระพุทธไสยาสน์ เขามอรอบกำแพงวัด ศาลเจ้าพ่อเขาตก ศาลาราย ประตูและกำแพงวัด หินที่ใช้มีหลากหลาย เช่น หินอ่อน หินปูนจากเกาะสีชัง หินโดออไรท์ หินภูเขาไฟสีเขียว หินทรายเนื้ออ่อนและเนื้อหยาบ หินชนวน หินเหล็กไฟ หินสีม่วงแข็ง หินทรายแดงจากราชบุรีและเพชรบุรี หินปูน ศิลาเลี่ยงโผ หรือหินสีแดงจากเมืองเลี่ยงโผหรือเน่งโป หินแกรนิตไนส์จากชลบุรี หินแกรนิตจากลพบุรี หินทรายเนื้ออ่อนจากเขาสำเภาลพบุรี หินสบู่จากนครนายก หินเหล็กไฟ หินทรายแดง หินดินดานสีดำเนื้อแน่นจากสุโขทัย ศิลามอจากสุโขทัย หินฟันม้าจากลพบุรี หินชั้น หิน Tactite หินทรายสีเขียว หินชนวน หินอ่อนสีดำ หินกรวดภูเขาไฟ หินขัด

ภาพนี้เป็นภาพซูมให้เห็นเนื้อหินไนซ์ ซึ่งไม่ใช่หินแกรนิตที่จะมีเนื้อหินหยาบกว่านี้ ถ่ายเมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๓ วัดพระเชตุพนฯ

บทกวีนิพนธ์โคลงดั้นปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ ครั้งรัชกาลที่ ๓ พ.ศ.๒๓๘๘ พระนิพนธ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส

กวีนิพนธ์กลอนโต้ตอบระหว่างสุนทรภู่อกับกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ คำกลอนเฉลิมพระเกียรติ รัชกาลที่ ๓ ของพระยาไชยวิชิต (เผือก) ซึ่งบทกวีนิพนธ์ได้ให้ความรู้ที่แม่นยำ เช่น ตุ๊กตาศิลาจีนส่วนหนึ่งมาจากประเทศจีน โดยบรรทุกเรือสำเภาที่ไปค้าขายขากลับเป็นอับเฉากันเรือโคลง อีกส่วนหนึ่งทำขึ้นในเมืองไทย โดยมีช่างจีน ทั้งช่างไม้ ช่างปูน ช่างเขียน ช่างสลัก ได้อพยพเข้ามาตั้งหลักแหล่งดำรงชีวิตในเมืองไทยเป็นจำนวนมาก เหตุนี้เองจึงเป็นที่น่าจะตอบได้ส่วนหนึ่งว่า หินแกะสลักอันวิจิตรใหญ่โต หน้าตาอย่างกระบวนไทย ผลิตขึ้นในประเทศสยามนี้เอง

             วางถะเจ็ดชั้นขนาด                      ในลาน   แลฤๅ
   คือพระเจดีย์กลาย         กลั่นแกล้ง
   อย่างจีนต่างประเทศสถาน      ถือฝ่าย   เขานา
   ศิลาชาติเขียวแสร้งสร้าง         เสร็จผจง ฯ
   บำนาญท่านจ่ายจ้าง                      เจ๊กกระทำ   จีนแฮ
   แปรเปลี่ยนมารแบกทรง         ทรวดเยื้อง
   หินเขาชื่อสำเภา         พื้นฉลัก   รูปฤา
   ถะละแปดรูปเพี้ยนเบื้อง         แบบบรรพ์


และบทกวีนิพนธ์ของพระยาไชยวิชิต (เผือก) กล่าวว่า

“อันวัดวาอาวาสประหลาดสร้าง                   ยักย้ายหลายอย่างโบสถ์วิหาร
ช่อฟ้าหางหงส์ทรงบุราณ                           ไม่ทนทานว่ามักจะหักพัง
พระอารามนามราชโอรส                           หน้าบันชั้นลดลายฝรั่ง
กระเบื้องเคลือบสอดสีมีพนัง                      เป็นอย่างนอกออกปลั่งปลาบปลิว
ลางหลังตั้งวงเป็นทรงเก๋ง                          จีนสำเพ็งพวกแซ่แต้จิ๋ว
วิชาช่างจ้างทำเป็นแถวทิว                         แจกติ้วให้ตั๋วตั้งครัวเลี้ยง”

คุณ siamese คิดว่าตุ๊กตาจีนตัวนี้ สลักจากช่างจีนในสยามหรือเปล่าคะ

(http://farm5.static.flickr.com/4021/4206019528_36d5b978d8_o.jpg)

หินชนิดนี้ใช่ไหมคะ ที่ใช้ทำครกอ่างศิลา สีจะไม่เขียว แต่ออกขาวอมชมพูอ่อน ๆ

มีข้อสงสัยว่า ทำไมรูปตุ๊กตาหิน แต่งกายแบบจีน ถึงได้สวมหมวกทรงสูงอย่างฝรั่งคะ

นำมาให้ดูอีกตัว

(http://5xlifw.blu.livefilestore.com/y1pLj8Tuw4r169Rn96H4dA5FfoC7zR7bkyZierebhRY4t4LzeNVwrPDAbdbbKQT8LGIBxmh0WFv0Gq-WBD_QjW2WQ)

ดิฉันพยายามแกะรอย ตามข้อสันนิษฐานว่ามาจากเครื่องแต่งกายฝรั่ง  ดัดแปลงโดยช่างสลักจีน  

หมวกที่สวมอยู่ หน้าตาน่าจะเป็น  top hat  ก็เลยไปหาเครื่องแต่งกายผู้ชายที่สวมกับ top hat มาให้ดูกัน
สังเกตว่าเสื้อนอกมีหางยาว  นุ่งกับกางเกงขาลีบตรง  
 
หมวกท็อปแฮท เพิ่งโผล่โฉมมาให้ชาวโลกเห็นที่อังกฤษ เป็นครั้งแรก เมื่อค.ศ. ๑๗๙๗ (พ.ศ. ๒๓๔๐)
ก่อนหน้านี้ไม่มีหมวกแบบนี้  
ถ้าช่างจีน (ไม่ว่าจีนในจีน หรือจีนในสยาม) สลักหมวกท็อปแฮทลงบนศีรษะตุ๊กตาจีนตัวนี้    ตุ๊กตาก็จะมีอายุก่อนปี ๒๓๔๐ ไปไม่ได้  ถ้าหลังจากนั้นละก็ได้

(http://www.oliverbrowntophats.com/TopHat_History.jpg)

คำถามต่อมาก็คือระหว่างช่างจีนในสยาม กับช่างจีนในจีน  ใครมีโอกาสรู้จักเครื่องแต่งกายฝรั่งมากกว่ากัน

เคยอ่านในหนังสือตุ๊กตาศิลาจีนวัดโพธิ์ Chinese stone figurines of Wat Pho
ประทุม ชุ่มเพ็งพันธุ์, เรียบเรียง
แปลเป็นภาษาอังกฤษโดย สิทธา พินิจภูวดล, อำนาจ บุญศิริวิบูลย์, กรกช พรวิศิษฏ์สกุล
กรุงเทพฯ : วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม, 2548.
หนา เกือบ ๔๐๐ หน้า ราคา เอ่อ  ประมาณ ๓๐๐๐ บาท (นานแล้วนะครับ)

เขาว่า ตุ๊กตาหินนี้ ช่างแกะสลัก อาศัยเค้ามาจาก มาร์โค โปโล (Marco Polo) นักเดินทางค้าขายและนักสำรวจชาวเวนิส-อิตาลี
ซึ่งเคยเดินทางตามเส้นทางสายไหมร่วมกับบิดาและลุงของเขาไปยังประเทศจีน และใช้ชีวิตอยู่ที่เมืองหางโจวนานถึง ๑๗ ปี

ตุ๊กตาหินจีนนี้ ในหนังสือนำชมวัดพระเชตุพน เรียกว่า ตุ๊กตาหินมาร์โคโปโล ครับ
ข้อมูลที่แท้เป็นอย่างไรไม่ทราบได้  แต่ก็น่าจะมีเค้าอยู่  และขอให้สังเกตว่า ฝรั่งคนนี้คาดผ้าที่เสื้อนอกด้วย


ส่วนเรื่องตุ๊กตาหินจากจีนนั้น   เข้าใจว่า ในช่วงแรกนำเข้ามาเป็นรูปสำเร็จเพื่อถ่วงน้ำหนักเรือสำเภาขากลับ
แต่ต่อมา  เกิดความนิยมตุ๊กตาหินมาประดับวัดวาอาราม  จึงเปลี่ยนจากการนำเข้าตุ๊กตาหินมาเป็นนำเข้าช่างแกะสลักแทน
ส่วนสิ่งของที่นำมาถ่วงท้องเรือสำเภาขากลับ  คงจะเปลี่ยนไปเป็นเครื่องกระเบื้องต่างๆ โดยเฉพาะกระเบื้องมุงหลังคา

มาร์โคโปโล  เกิดเมื่อ ค.ศ. 1254  ศตวรรษที่ 13   แต่งตัวแบบนี้ค่ะ

(http://www.buzzle.com/img/articleImages/36814-38med.jpg)

ขอดึงกลับเข้ามาที่เจ้าคุณจอมมารดาเอมอีกสักครั้ง

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ  ได้ทรงกล่าวไว้ว่า
เจ้าจอมมารดาเอมนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พึ่งทรงสถาปนาเป็น "เจ้าคุณ" เมื่อเจ้าจอมมารดาเอมถึงแก่อสัญกรรม
เดิมเป็นแต่คนเรียกกันว่า เจ้าคุณ โดยความเคารพที่เป็นพระชนนีในกรมพระราชวังบวรสถานมงคล

กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ เสด็จทิวงคตก่อนเจ้าคุณจอมมารดาเอมไม่นาน

เกียรติคุณของเจ้าคุณจอมมารดาเอมประการหนึ่ง คือ ได้ถวายน้ำอภิเษก
แด่กรมพระราชวังบวรมหาวิไชยชาญในการพระราชพิธีอุปราชาภิเษกด้วย
เท่าที่อ่านเอกสารมา  ท่านน่าจะเป็นเจ้าจอมมารดาเพียงคนเดียวในสมัยรัตนโกสินทร์
ที่ได้ถวายน้ำอภิเษก   การถวายน้ำอภิเษกของท่านแม้ฝรั่งก็ยังจดเอาไว้

อันที่จริงก่อนหน้าที่พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวจะเสด็จสวรรคต
เจ้าจอมมารดากลีบ เป็นเจ้าจอมมารดาคนหนึ่งที่ว่ากันว่าโปรดมากอยู่ แต่ก็มีเหตุให้ต้องพระราชอาญาไป

^ ^ ^^

ขอบคุณครับ

อาจารย์เทาชมพูครับ ผมมีภาพนายจอนห์ ทอมป์สัน ช่างกล้องระดับโลก ได้ไปเยือนประเทศจีนและท่องเที่ยวถ่ายภาพไปยังที่ต่างๆ มีภาพหนึ่งนายจอนห์ ได้ถ่ายรูปตัวเองไว้ด้วย ท่าทางไว้หนวด สวมหมวก คลุมเสื้อนอกด้วยครับ พวกคนจีนถือว่า ชาวฝรั่งเป็นพวกป่าเถื่อน มีความน่ากลัวในที อาจจะเป็นไปได้ไหมว่า การแกะสลักหิน ก็อาศัยโดยผ่านการมองชาวยุโรปแบบนี้  (จอนห์ ทอมป์สัน เดินทางท่องเที่ยวในประเทศจีนช่วง ค.ศ.1868 - 1872 / พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๑๕) ซึ่งก่อนหน้านี้ราว พ.ศ. ๒๔๐๘-๒๔๐๙ ได้เข้ามาถ่ายภาพในกรุงสยาม ไว้อย่างมากมาย

แต่การแกะสลักหินย่อมมีมาก่อนนายจอนห์ ทอมป์สันไปเมืองจีนแน่นอนครับ เนื่องจากภาพริ้วกระบวนเสด็จทางสถลมารคของรัชกาลที่ ๔ ไปยังวัดพระเชตุพน ยังคงเห็นตุ๊กตาหินรูปงิ้ว ตั้งอยุ่ปากประตูแล้ว

火成岩 หั่ว เฉิง เหยียน เป็นภาษาจีนกลาง ส่วนภาษาแต้จิ๋ว อ่านออกเสียง ฮ่วย เส่ง ง้ำ (หรือ 其他名称：岩浆岩;岩浆岩(magrnatic rock)) สรุปถามเพื่อนชาวจีนแล้ว คือหินอัคนี ซึ่งตรงกับสิ่งที่ผมกล่าวไว้แล้วว่าเป็นตระกูลหินอัคนี คือ กลุ่มหินแกรนิต หินไนซ์ ซึ่งมีหลายสี หลายแบบ เหมาะแก่การแกะสลักครับ

ดิฉันเชื่อว่ารูปสลักหินจีนสวมหมวกฝรั่ง น่าจะมาจากฝรั่งในยุคนั้นละค่ะ  ไม่ใช่มาร์โคโปโล  เพราะเสื้อผ้าแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง
แต่ช่างสลักจีนก็น่าจะคุ้นเคยกับฝรั่งที่เข้าไปค้าขาย เคยเห็นฝรั่งมากกว่าช่างจีนในไทย
เรื่องนี้เปิดเอาไว้ เผื่อมีข้อมูลมากกว่านี้

รูปเสาหินหน้าสุสานดังกล่าวข้าพเจ้าถือเป็นกรณีสันทัด

เพราะเป็นสุสานปฐมจักรพรรดิราชวงศ์หมิง อยู่ในเมืองนานกิง

แกะสลักครั้งราชวงศ์หมิง

อย่างไรก็ตาม การแกะสลักของทางใต้นั้นโดยเฉพาะทางกวางตุ้งจะละเอียดละออมาก

ภายหลังกลายเป็นเครื่องเรือนอย่างดังประเภทหนึ่งในเมืองจีน

เรียกว่าแบบ "กว่างซื่อ" (广式：guang shi)

ฟังอาจารย์เทาชมพูเปิดประเด็นแล้วว่างๆจะค้นมาลงครับ

สวัสดี

คุยเรื่องตุ๊กตาหินกันอย่างออกรส และ น่าสนใจยิ่ง แต่ว่า ดิฉันเกรงใจเจ้าของกระทู้จริง ๆ ค่ะ
ต้องขออภัยด้วยนะคะที่กลอนพาไปไกล ไม่ได้พูดเรื่องสายสกุลเจ้าคุณจอมมารดาเอมสักเท่าไร

น่าจะไปเปิดกระทู้ใหม่ เอาเรื่องตุ๊กตาหิน อับเฉาจากจีน หรือ Made in Thailand กันแน่ดีไหมคะ

แล้วแต่คุณเจ้าของกระทู้ค่ะ
เรื่องตุ๊กตาหินจะว่าไม่เกี่ยวกับประวัติสายสกุลจีนของเจ้าจอมมารดาเอม ก็ไม่ใช่   เพราะประเด็นอยู่ที่ว่า หลักฐานเรื่องการค้าขายของท่านอ๋องต้นสกุลนั้นมีรายละเอียดแม่นยำแค่ไหน    ถ้าหากว่าเราพบหลักฐานว่าการค้าตุ๊กตาจีนเพิ่งจะทำกันมาสมัยรัตนโกสินทร์  ประวัติก็เป็นไปอีกแบบหนึ่ง
บทความของอาจารย์วิบูลย์เองก็ยังไม่มีรายละเอียดถึงตุ๊กตาจีนสมัยอยุธยา   มีแต่ "กล่าวกันว่า" เท่านั้น   

ถ้าจะแยกกระทู้ต้องแยกความเห็นที่ต่อเนื่องกันมาทั้งหมด  จะเว้นไม่ได้    ถ้าคุณนวรัตนเห็นสมควรแยก  ก็ขอให้ท่านทั้งหลายกรุณางดออกความเห็นเรื่องเจ้าจอมมารดาเอมไปก่อน มิฉะนั้นจะติดไปกับกระทู้ใหม่ค่ะ

เห็นด้วยเรื่องเปิดกระทู้ใหม่ เรื่องตุ๊กตาหิน อับเฉาจากจีน หรือ Made in Thailand ครับ

ชื่อก็น่าสนใจในตัวเองอย่างยิ่งอยู่แล้ว การแยกกระทู้จะทำให้ผู้ที่เข้ามาค้นหาในเวป จะเข้าได้ตรงข้อมูลที่ตนสนใจเป็นพิเศษนั้น

เรื่องเจ้าคุณจอมมารดาเอมยังมีเรื่องเท็จจริงที่ค้างคาบางประการ ผมอยากถกให้จบก่อนปิดกระทู้ โดยไม่ยาวเกินไปแบบมหากาพย์น่ะครับ

(http://www.pantip.com/cafe/library/topic/K9841713/K9841713-47.jpg)

เอามาจากกระทู้แนะนำห้องสมุดพันทิปตอนนี้
http://www.pantip.com/cafe/library/topic/K9841713/K9841713.html

เป็นตุ๊กตาที่สุสานประจำตระกูล ณ ระนอง ครับ

จะให้ชมตุ๊กตาหินแห่งประเทศเวียตนาม ที่สุสานพระจักรพรรดิ์หมิ่นหมาง (ประสุติพ.ศ. ๒๓๓๔ - สวรรคต พ.ศ. ๒๓๘๔) ก็ถือธรรมเนียมอย่างจีนทุกประการ

เพิ่งจะได้ยินว่าตุ๊กตาอับเฉา นั้นเรานำเข้ามาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาแล้ว ยังอยากจะเห็นการขุดค้นวัตถุประเภทนี้นะครับ   

"สวนขวา" สวนแห่งเขามอและเครื่องประดับจากจีน ตุ๊กตาอับเฉา ซึ่งเข้ามาประดับในพระบรมมหาราชวังในสมัยรัลกาลที่ ๒ เมื่อสิ้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ทรงโปรดให้รื้อสวนขวา นำเขามอพร้อมตุ๊กตาอับเฉาไปประดับตามวัดวาอาราม เช่น วัดโพธิ์ วัดแจ้ง เป็นต้น นักวิชาการบางท่านวิเคราะห์ว่า สวนขวาเป็นการตกแต่งอย่างสวนแบบเศรษฐีจีน ทางตอนใต้ของจีน "ซูโจว"

การจัดสวนแบบซูโจว จะก่อสร้างบึง มีสะพานข้าม ทำเป็นเกาะเล็กเกาะน้อย ก่อสร้างศาลาแบบต่างๆ ปลูกต้นไม้ ก่อหินเขามออย่างได้จังหวะ แต่ไม่มีการตกแต่งด้วยตุ๊กตา แต่ในกรุงสยามมีการตกแต่งด้วยตุ๊กตา

ภาพการก่อสวนหินและตุ๊กตาอับเฉา บริเวณลานวัดพระศรีรัตนศาสดาราม สมัย รัชกาลที่ ๕

พาสมาชิกไปช๊อปปิ้งหินแกะสลักที่ประเทศจีน ท่านใดอยากซื้อติดไม้ติดมือ เอาเป็นอับเฉาเรือหรืออับเฉาเครื่องบินก็ทำได้นะครับ

ประเทศจีนไม่มีหินแกะสลักเหมือนอย่างในสยามมี ทั้งรูปปราสาท ทั้งรูปทหารงิ้ว ไม่พบแม้แต่น้อย เป็นไปได้ว่า เป็นการสั้งทำตาม Order หรืออาจจะทำในประเทศไทยก็เป็นไปได้

As the saying goes; "look at the hills of Guilin, Suzhou look at the bridge, Fujian look at the stones." Fujian is a traditional stone crafts, has a long history in the history of Chinese culture played an important role.  
กล่าวกันว่า “มากุ้ยหลินต้องดูภูเขา มาชูโจวต้องดูสะพาน มาฟูเจี้ยนเมื่อดูหิน” ฟูเจี้ยนเป็นแบบฉบับของการสลักหิน มีประวัติศาสตร์อันยาวนานในบทบาทสำคัญควบคู่กับประวัติศาสตร์ของวัฒนธรรมจีน"


ข้างบนคือที่ผมแปลมาจากเวปของกลุ่มอุตสาหกรรมสลักหินแกรนิตสีออกเขียวๆที่เรียกว่าblue stoneของฟูเจี้ยนซึ่งยังตำรงอยู่มาถึงปัจจุบัน แบบอาจเปลี่ยนไปบ้างตามสมัยนิยม แต่ยังพอเห็นร่องรอยความคล้ายกันกับงานหินสลักต่างๆที่มาวางประดับวัดในบ้านเรา

แม้คนจีนจะสลักหินกันทั่วไป เพราะฮวงซุ้ยต้องมีแผ่นหินสลัก แต่ที่เลิศล้ำด้วยฝีมือและคุณภาพของหินต้องเป็นที่ฟูเจี้ยน ถิ่นของชาวฮกเกี้ยน

อับเฉาเรือ

ปกติเรือสินค้าที่ไม่ได้บรรทุกของจะเบา ทำให้ไม่สู้คลื่นเรือเบาไปก็จะโคลงมาก ต้องถ่วงน้ำหนัก เรือสมัยโบราณที่สร้างขึ้นในโลกนี้ล้วนใช้ก้อนหินมาเรียงที่ท้องเรือ เรือไม้สมัยที่มีคอนกรีตแล้วก็ใช้คอนกรีตเสริมเหล็ก หล่อเป็นคานท้องเรือไปเลย เป็นการเสริมความแข็งแรง และถ่วงน้ำหนักเรือไปด้วยในตัว

เรือเหล็กสมัยใหม่ใช้สูบน้ำเข้าไปในห้องอับเฉาเมื่อระวางเรือว่าง และสูบน้ำทิ้งเมื่อบรรทุกของลงเรือ น้ำที่สูบออกมานี้พิสูจน์แล้วว่ามีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมมาก ผู้เกี่ยวข้องกำลังหาทางแก้ไขกันอยู่ แต่นั่นคนละประเด็นของกระทู้นี้

แต่ที่ผมเข้ามาย้อนให้ฟังถึงอับเฉาที่เขาใช้กันโดยปกติ รวมทั้งเรือจีนทั้งหลายด้วย เพื่อจะชี้ว่ามีเรือสำเภาที่มาสยามสมัยอยุธยาต่อกับรัตนโกสินทร์เท่านั้น ที่คนจีนเอาตุ๊กตาหินถ่วงท้องเรือแทนอับเฉาที่เป็นก้อนหินธรรมดา เพราะคงจะขายได้กำไร คนไทยชอบ หรือไม่ก็พระเจ้าแผ่นดินชอบ เอาไปประดับวัดประดับวา

พอสำเภาจีนไม่เข้ามาอีกเพราะฝรั่งเข้ามาแทน ตุ๊กตาหินก็เลยหายจ้อย วัดสร้างในสมัยรัชกาลที่สี่เรื่อยมา ไม่ค่อยจะมีตุ๊กตาจีนประดับอย่างเป็นเรื่องเป็นราวเช่นสมัยรัชกาลที่สาม พระราชนิยมก็เปลี่ยนไปใช้ของประดับภายในของฝรั่งแทน

ถ้ามีการผลิตตุ๊กตาจีนดังกล่าวในประเทศ อยู่ๆก็คงไม่สะดุดกึกลงเช่นนั้น แต่ไม่ใช่ผมว่าไม่มีคนจีนมาสลักหินในเมืองไทย ก็มีแหละครับ อย่างน้อยหินปิดหน้าฮวงซุ้ยที่ทำกันมากในแหล่งแกรนิตสระบุรี หรือแถวอ่างศิลา ก็ต้องนำเข้าคนจีนมาทำ และก็ทำครกขายชาวบ้านไปด้วย ส่วนตุ๊กตางิ้ว หรือสิงโตตัวใหญ่ๆก็คงพอมีช่างฝีมือดีๆสั่งทำในประเทศได้อยู่หรอกครับ แต่น่าจะรับงานส่วนใหญ่จากคนจีนด้วยกัน เอาไปวางประดับศาลเจ้ามากกว่าจะทำให้คนไทย ซื้อไปตั้งถวายวัด

นำตุ๊กตาจีนมาเปรียบเทียบกัน
ทั้งสามตัว มาจากวัดเดียวกันคือวัดอรุณฯ

http://www.dhammajak.net/board/viewtopic.php?t=13491

ตุ๊กตาจีนในรูปทั้งสองนี้น่าจะอยู่ในวัดมาตั้งแต่ต้นรัตโกสินทร์  อย่างช้าไม่เกินรัชกาลที่ ๓

(http://www.dhammajak.net/board/files/__3_122.jpg)

(http://www.dhammajak.net/board/files/_paragraph_584.jpg)

แต่พอถึงตัวที่สาม ในรูปนี้   คนละสมัยกัน   และคนละฝีมือ 

(http://www.dhammajak.net/board/files/268_1214827230.jpg_193.jpg)

ดูไม่ออกว่าเป็นทหารจีนยุคประธานเหมา หรือย้อนไปถึงเจียงไคเช็ค   หรือว่าเป็นทหารฝรั่งสมัยนโปเลียนกันแน่   แต่ที่รู้สึกคือฝีมือสลัก เรียบง่ายมาก 
ถ้าบอกว่าทำโดยช่างฝีมือไม่ชำนาญเท่าช่างจีนฮกเกี้ยน   ก็จะเชื่อตามที่คุณ siamese เสนอแนวคิดไว้ ว่าแกะสลักในสยามนี่เอง

นี่ไงครับ อาจารย์เทาชมพู ตุ๊กตาหินแกะสลักโดยช่างจีนในสยาม ที่วัดเทพธิดาราม สร้างในสมัยรัชกาลที่ ๓  ช่างจีนได้แกะสลักรูปสตรีไทย ดังนั้นวัสดุหลักคือ หิน ก็ต้องมาจากในประเทศไทยด้วย

ตัวนี้ จากวัดสุทัศน์ ช่างจีนในสยามหรือเปล่า?

https://janghuman.wordpress.com

ลักษณะเครื่องแต่งกายนั้น คล้ายฝรั่ง แต่จะไม่เหมือนก็ตรงที่ชายเสื้อ พริ้วไหว ปลายบานเหมือนแพรจีน

คงไม่ใช่ยุคประธานเหมา หรือ เจียงไคเช็คแน่ ๆ เพราะนั่นเขาเอาแบบฝรั่งมาเต็มรูป

แต่น่าจะเป็นแบบรุ่น "ขุนศึก" เป็นทหารในปลายราชวงศ์ชิง รุ่นซุสีไทเฮา เช่น นายพลหยวน ซื่อ ข่าย

หินที่ใช้ทำตุ๊กตาจีน หากทำจากจีน จะได้หินคุณสมบัติพิเศษที่ว่า ยังไม่แข็งตัวเมื่อแรกขุดขึ้นมาใหม่ ๆ

นั่นอาจจะเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยให้งานแกะ (หรือปั้นหินที่ยังนิ่มอยู่) สามารถทำลวดลายได้วิจิตรมากกว่าที่ Made In Thailand

ล่าสุดดิฉันได้เห็นตุ๊กตาจีนรุ่นใหม่ ๆ  เอามาประดับวัดจีนที่สมุทรปราการ แถวบางปู เป็นศิลปะราชวงศ์ถังค่ะ

หินเหล่านั้น มีสีค่อนข้างเขียวเมื่อแรกมา พอวางไว้หลายปีผ่านไป ก็เริ่มหายเขียว กลายเป็นสีเทา ๆ ไปได้

หากมีเวลาจะไปถ่ายรูปมาให้ได้ดูกันสักวัน เพราะรูปเก่าที่เคยถ่ายเมื่อวัดสร้างเสร็จใหม่ ๆ อยู่ใน Film ไม่ใช่ Digital ค่ะ
เลยเอามาแบ่งปันกันดูไม่ได้

ถ้าเป็นแกรนิต จะไม่ได้ขุดมานิ่มๆแล้วมาแข็งตัวครับ

จะเป็นหินภูเขา ตัดเอามาเป็นแท่งเหลี่ยมๆก่อน แล้วจึงแกะสลักอีกที
หินแกรนิตในเมืองไทยมีมากแถวสระบุรี และอ่างศิลามีนิดหน่อยเดี๋ยวนี้ไม่ให้ทำเหมืองแล้ว
เป็นหินชนิดที่ใช้ทำครกครับ เพราะมีความแข็งมาก ออกสีเทา ไปจนถึงเทาอมเขียว

หินสลักจากฟูเจี้ยน เป็นแกรนิตเนื้อละเอียดครับ
แต่การสลักก็ขึ้นอยู่กับช่าง จะเอาคนที่ฝีมือระดับเทพก็วิจิตรพิศดารเหมือนปั้นจากดินน้ำมัน แต่ถ้าเป็นช่างระดับพื้นๆ ก็สลักพอให้หินมีมูลค่าเพิ่ม เพื่อเอามาขายได้ดีกว่าบรรทุกหินอับเฉาธรรมดาๆขายไม่ได้  ขอให้มีกำไรนิดๆหน่อยๆก็พอใจแล้วละครับ
ส่วนจะสลักเป็นรูปอะไร ตามแฟชั่นเฉพาะยุคนั้นๆ

หินสลักที่ฟูเจี้ยนตอนนี้ก็สลักตามรสนิยมของฝรั่ง ผู้ซื้อปัจจุบันครับ

ผมมีข้อสังเกตุเพิ่มเติม

๑. ลักษณะการแกะหิน หากเป็นแนวชาวยุโรป อย่างที่อาจารย์เทาชมพูได้แนบภาพมาให้ชม แม้ว่าเป็นภาพเครื่องแบบทหารที่หน้าพระอุโบสถวัดสุทัศน์ (วิหารพระตรีโลกเชษฐ์ มีหลายตัวที่แกะสลักเครื่องแบบทหารใส่หมวกทรงถัง) หรือตุ๊กตายักษ์แบบฝรั่งใส่หมวก Top Hat ยืนเฝ้าประตูทางเข้าสู่พระวิหารพระไสยาสน์ วัดพระเชตุพนฯ มีลักษณะเด่นที่คล้ายๆกัน คือ การสวมเสื้อแพรเนื้อบาง ปล่อยชายปลิวไสว ปิดคลุมร่างกายไว้ หรือ อาจจะเน้นอยากให้ชายผ้าแผ่รัศมีไปด้านซ้ายและขวา จะได้น่าเกรงขาม

๒. ตุ๊กตาเหล่านี้ดังจากกลอนที่กล่าวไว้ ทำให้พบว่า มีการนำเข้าจากประเทศจีน และมีการนำช่างฝีมือมาสลักกันในประเทศไทยกันเลย เพื่อทุ่นแรง ทุ่นค่าใช้จ่าย และสามารถทำให้ตุ๊กตามาประดับสถานที่ได้ตามเวลา ไม่ต้องรอเรือสำเภากว่าจะมาซึ่งกินเวลามาก

๓. นอกจากตุ๊กตาอับเฉาแล้ว อย่าลืมว่า ยังมีเครื่องศิลา อื่นๆที่เราอาจมองข้ามไป เช่น ประตูแกะสลักหิน โคมเสาไฟหิน ตั่งขาสูงหิน ตั่งขาเตี้ยหิน พื้นแกรนิตหิน (ปูพื้นวัดและพระบรมมหาราชวัง)

๔. ตุ๊กตาอับเฉารูปร่างต่างๆ ในประเทศไทยมีการนำมาประดับไว้ตามวัดวาอาราม และพระบรมมหาราชวัง ทำไมไม่เห็นร่องรอยของตุ๊กตาเหล่านี้แทรกตัวอยู่ในงานจิตรกรรมฝาผนังเลย ไฉนช่างจิตรกรรมไทยจึงได้ปล่อยผ่านวัตถุประเภทนี้

๕. เช่นเดียวกัน หินตุ๊กตาอับเฉา ถือกำเนิดจากประเทศจีน แต่ไม่มีการพบเห็นในบ้านคหบดี ขุนนาง วัดอารามจีน เครื่องประดับสวน พระราชวังกู้กง แม้แต่ชิ้นเดียว ในทางกลับกัน พบเห็นแต่การแกะสลักหินตามสุสาน เป็นรูปคน รูปช้าง รูปม้า รูปอูฐ ซึ่งมีลักษณะทางศิลปะไม่เหมือนกัน

แทรกภาพตุ๊กตาดินเผาสมัยอยุธยา พบได้จำนวนมากทำเป็นรูปฝรั่งสวมหมวก พร้อมสุนัข พร้อมกับตุ๊กตาทรงไทยประเภทต่างๆ บ้างเชื่อว่า ทำเพื่อสะเดาะเคราะห์หรือเสียกบาล แต่นี่เป็นตุ๊กตาฝรั่งดินผา

พออ่านก็แปลกใจมาก ว่าทำไมไม่มี  เลยลองตามหาตุ๊กตาหินที่เมืองจีน    ไปเจอตัวนี้ยืนเฝ้าสุสานอยู่

(http://www.chinese-handicraft.com/craft/upimg/userup/0709/130I105Y03.jpg)

http://www.chinese-handicraft.com/ancient-relics/The-Sacred-Way-and-Stone-Statues_135.html

ฝีมือคนละแบบกับตุ๊กตาจีนในสยามเมื่อ ๒๐๐ ปีก่อน ของเราสลักได้ประณีตบรรจงกว่ามาก


(http://farm1.static.flickr.com/67/189980071_dbe1dc4b7e.jpg?v=0)

ภาพนี้ฝากให้อาจารย์เทาชมพู ดูการแกะสลักหินอย่างวิจิตร เป็นสถาที่เรียกว่า ศาลบรรพชนแห่งแซ่ชุน ณ เมืองกวางตุ้ง
ลายต้นเสาของแต่ละช่วงสลักเป็นเถาองุ่นเลื้อยขึ้นไป และพนักก็ทำเป็นลายเถาองุ่นเช่นกัน, ช่องว่างระหว่างเสาแกะสลักเดินเรื่องราวอะไรสักอย่าง ที่บันไดมีสิงโตตัวเล็กๆวางอยู่ รวมทั้งหลังคาก็มีการแกะสลักหินอย่างสวยงามวิจิตรบรรจง

เป็นปัญหาคาใจใครต่อใครมานานปีนะครับ
เสียดาย นักประวัติศาสตร์ศิลปะไทยไม่ค่อยมีใครได้ตามศึกษากัน
ผลก็เลยกลายเป็นเรื่องให้ถกกันได้วุ่นวายดี
แถมข้อผิดพลาดเก่าๆหลายข้อยังได้ชำระเสียด้วย

ผมหงุดหงิดใจมานานแล้วเรื่องมาโคโปโลใส่ top hat
ตามที่อาจารย์เทาชมพูพูดถึง เพราะมันเป็นหมวกแบบวิคตอเรียน
แต่เชื่อไหมครับว่าพูดคำนี้ออกไปนักประวัติศาสตร์ศิลปะไทยก็ไม่มีคนรู้
เพราะเขาไม่เคยคิดกันซะที ว่างานปราณีตศิลป์ เป็นงานประวัติศาสตร์ศิลป์
ทุกวันนี้ก็ได้แต่จับงาน ประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม และงานประวัติศาสตร์มัณฑนศิลป์ไปตามระเบียบ



สำหรับเรื่องตุ๊กตาหิน ถ้าจะพูดถึงตุ๊กตาอย่างเดียว
อีกสักพักก็จะเข้าสู่ปัญหาโลกแตก ว่าทำที่ไหน ใครทำ ทำอย่างไร
อยากขอให้ดูสักนิดนะครับ ว่าช่วงเวลาที่ตุ๊กตาอับเฉาแบบจีน
เริ่มผุดขึ้นให้เห็นจนดื่นตาในเมืองไทย ก็มีงานประณีตศิลป์จีนอพยพอื่นๆ
อีกหลายอย่างที่ลุกลามเข้ามาในศิลปะไทยเป็นจำนวนมาก
ใครสนใจมาทางเครื่องถ้วย คงจำ 'เครื่องถ้วยเตากรมพระราชวังบวร' ได้
ส่วนใครสนใจไปทางเครื่องเงิน-เครื่องทอง ก็คงจำเครื่องราชูปโภคอีกหลายชิ้นได้

ถ้านับรัชกาล ผมเข้าใจว่าจะตกอยู่ในสมัยเต้ากวง (หรือเปล่า ?)
อยากฝากให้ผู้ที่สันทัดทางประวัติศาสตร์ช่วยตรวจระยะเวลาให้ทีนะครับ
ถ้าใช่ รัชสมัยนี้เกิดกบฏจากทุภิกขภัยอยู่หลายครั้ง

โดยส่วนตัวผมไม่เห็นเป็นเรื่องแปลกนะครับ
ถ้าจะเกิดการอพยพของคณะช่างฝีมือกันในเวลานั้นครับ
เพราะสำหรับผมช่างฝีมือถือเป็นชนชั้นกลางประเภทหนึ่ง

อยากให้ลองมองปรากฏการณ์เดียวกันในอ่าวเปอร์เชีย
ว่าเมื่อราชวงศ์ซาฟาวิฟในอิหร่านใกล้จะแตกลง ช่างฝีมือพวกนี้ก็เป็นคนกลุ่มแรกๆ
ที่อพยพจากตอนบนของอ่าวเปอร์เชียเข้าสู่ภาคตะวันตกของอินเดีย
และกลายเป็นช่างในอุปถัมภ์ของราชวงศ์โมกุลเหมือนกันครับ

ไม่น่าจะกี่ยวกัน  แต่เห็นว่า ขุนนางเกาหลีก็ใส่ TOP HAT เหมือนกัน

กล้องถ่ายรูปเป็นประดิษฐกรรมในยุควิคตอเรียนค่อนมาทางตอนปลายครับ
กว่ากล้องถ่ายรูปจะเข้ามาใช้ในโลกตะวันออกได้ ก็ต้องหลัง พ.ศ. 2385 ลงมาแล้วเป็นอย่างช้า
ถ้าคุณ POJA สามารถหาหลักฐานที่เก่ากว่าภาพถ่ายขึ้นไปมาให้พวกเราดูกันได้
ผมคิดว่าประเด็นเรื่องหมวกทรงนี้ในเมืองเกาหลีก็น่าจะเป็นเรื่องน่าสนใจที่ควรติดตามต่อไปอีกเรื่องหนึ่งครับ

เรื่อง TOP HAT ของชาวเกาหลี เรียกว่า "Korean horsetail hair hat" นิยมใส่กันในช่วงอาณาจักรโซซอน ค.ศ. 1392-1910 แต่ก็ไม่ได้หมายความว่า ยักษ์วัดโพธิ์จะจำลองรูปแบบมาจากการใส่หมวกของวัฒนธรรมเกาหลี

http://www.asien-zuhause.ch/Korea_Allgemein/Story_about_kat.htm

จะขอให้ชมภาพเขียนสีน้ำมันภาพหนึ่ง เป็นภาพเขียนไว้ที่เมืองกวางตุ้ง เมื่อ พ.ศ. 2350 เป็นภาพเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นที่เขตการค้า สิบสามห้าง ของชาวยุโรป เหตุการณ์นี้เกิดขึ้นเมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2350 (ค.ศ. 1807) ชื่อเหตุการณ์ "เรือเนปจูน"

เป็นความขัดแย้งระหว่างคนจีนและชาวต่างชาติ ด้วยชาวเรือเมาเหล้าอาละวาดหลบหนีออกจากเรือของบริษัท อีสฑ์อินเดีย "เรือเนปจูน" ด้วยโกรธที่ถูกขโมยเงิน เหตุการณ์นี้เริ่มรุนแรง จนเกิดเหตุการณ์ประท้วงและมีฆ่าชาวจีนกันเกิดขึ้น และท้ายสุดรัฐบาลชิง ได้ประกาศหยุดการค้าและตั้งศาลขึ้นมาสอบหาข้อเท็จริง ซึ่งเป็นการขึ้นศาลระหว่างชาวต่างประเทศ คือ อังกฤษ กับ คนจีน โดยศาลจีน

จะเห็นว่าองค์ประกอบของบรรดาพ่อค้าชาวยุโรป และขุนนางยุโรป ต่างก็สวมหมวกทรงสูงกันแล้วครับ

ขยายภาพให้ชมการสวมหมวก เมื่อ พ.ศ. 2350 ครับ

ไปทอดกฐินที่ต่างจังหวัดมาค่ะ เอาบุญมาฝากทุกๆ ท่านในเรือนไทย ขอให้มีสุขภาพแข็งแรงและมีความสุขมากๆ นะคะ

ประเทศอื่นๆ ที่จีนค้าขายด้วย มีตุ๊กตาอับเฉา หรือเปล่าคะ
ฝรั่งและแขก ใช้ตุ๊กตาหิน เป็นอับเฉาเรือ แบบจีนหรือเปล่าคะ

และตามด้วยศิลปะการแกะงาช้าง แกะเป็นชาวต่างประเทศสองคน แต่เป็นที่สังเกตุว่า ทำไมต้องทำให้ศรีษะโล้นขนาดนั้น หรือว่าช่างได้รับอิทธิพลของทรงผมอย่างแมนจู ที่เห็นกันอยู่ และห่มผ้าคลุม อีกคนก็คาดเข็มขัด ชายผ้าเหมือนตุ๊กตาวัดโพธิ์เลยครับ

อนุโมทนาด้วยครับ คุณดีดี ผมก็ไปทอดกฐินที่วัดเล็กๆ จังหวัดอุทัยธานีมาครับ

ภาพเขียนจิตรกรรมฝาผนังวัดโพธิ์ ปรากฎชาวจีน ชาวยุโรปใส่หมวกครับ

จิตรกรรมฝาผนังพระอุโบสถวัดบรมนิวาสราชวรวิหาร ฝีมือท่าน ขรัวอินโข่งค่ะ

ขออนุญาต quote คำพูดของอาจารย์เทาชมพูมากันอีกรอบนะครับ
คิดว่ายังไม่เห็นว่าสิ่งที่ท่านผู้อ่านเรือนไทยแต่ละท่านค้นคว้ามาได้ จะขัดแย้งกัน
ต้องขอบพระคุณนักวิชาการชาวเรือนทุกท่านมากๆครับ

หลังจากไปค้นรูปตุ๊กตาหินตามวัดต่างๆ  จากกูเกิ้ล   ก็ได้ข้อสังเกตอย่างหนึ่งว่า
ตุ๊กตาหินตามวัดของเรา แบบไม่ค่อยจะหลากหลาย   พูดเจาะจงลงไปคือ มีน้อยแบบมาก  ถ้าไม่ใช่ตัวงิ้ว  ก็เป็นสิงโตจีน   
จริงอยู่มีรูปทหารฝรั่งบนจีนบ้าง  ใส่หมวกท็อปแฮทบ้าง ก็มีปะปนตัวสองตัวเป็นส่วนน้อย แทบจะเรียกว่าข้อยกเว้น

(http://student.nu.ac.th/thai-social/animation/model04.jpg)

ลองตั้งคำถามเล่นๆ ดู
๑  ทำไมตุ๊กตาหินของจีนที่ประดับอยู่ตามวัดวาอารามในไทย จึงมีแพทเทิร์นซ้ำๆกัน
   -  มาจากถิ่นที่ขายส่งเดียวกัน ของจีน
   -  ออเดอร์ที่ส่งไป  จะเอาแบบนี้
   -  ผลิตในสยาม  เลียนแบบของเดิมจากจีน   เลยมีแต่แบบซ้ำๆ ไม่งอกเงยขึ้นมาหลายแบบ
๒  เคยไปปักกิ่ง เห็นรูปสัตว์ประหลาดเอย  สัตว์ตามธรรมชาติเอย  สมัยราชวงศ์ชิง ที่อยู่ในพระราชวังฤดูร้อนของซูสีไทเฮา ฝีมืองามมาก
    ทำไมพวกนี้ไม่แพร่หลายมาถึงบ้านเราบ้าง   
๓  - หลักฐานตุ๊กตาจีนสมัยอยุธยา หลงเหลือร่องรอยมาให้เห็นบ้างไหม?

ลองตั้งคำถามแค่นี้ ละค่ะ

ถ้าคุณเพ็ญชมพูเข้ามา  อยากถามเรื่องปลาตาเหลือกกับปลาหน้าคน   เขานิยมเลี้ยงกันเป็นปลาสวยงาม   มีบ่อไว้เลี้ยงโดยเฉพาะแบบปลาคาร์พหรือเปล่าคะ

ตอบอาจารย์เทาชมพู
๑  ทำไมตุ๊กตาหินของจีนที่ประดับอยู่ตามวัดวาอารามในไทย จึงมีแพทเทิร์นซ้ำๆกัน
   -  มาจากถิ่นที่ขายส่งเดียวกัน ของจีน
   -  ออเดอร์ที่ส่งไป  จะเอาแบบนี้
   -  ผลิตในสยาม  เลียนแบบของเดิมจากจีน   เลยมีแต่แบบซ้ำๆ ไม่งอกเงยขึ้นมาหลายแบบ

++++

เมื่ออาจารย์ได้พิจารณาเห็นว่า รูปแบบซ้ำๆกัน ผมว่ามีการสั่งตามออเดอร์แน่นอนครับ ในส่วนตัว ตุ๊กตาหินเหล่านี้ถูกระดมนำเข้ามาในสมัยรัชกาลที่ ๓ เป็นจำนวนมาก เนื่องจาก
1. นโยบายการค้าการเดินเรือระหว่างสยาม - จีน มีเป็นจำนวนมาก เรือสำเภาที่ค้าขายของราชสำนัก และเรือพ่อค้า หลายรายแต่งสำเภาไปขาย

2. ช่วงเวลานั้นรัฐบาลจีนสนับสนุนให้มีการเดินเรือค้าขายตามเมืองท่าต่างๆ ทางตอนใต้ของจีนได้สะดวก

3. พระราชนิยมสร้างวัดแบบนอกอย่าง การนำตุ๊กตาหินมาประดับ เพื่อประดับอาคารสถานที่ ให้สวยงามมีจำนวนมาก จึงต้อง ออเดอร์ตามแบบด้วย

4. จากแหล่งการขายหินของประเทศจีนโบราณ มีอยู่ 4 แหล่งครับ โดยแต่ละแหล่งนั้นผลิตหินที่แตกต่างกัน หนึ่งในนั้นเป็นแหล่งแกะสลักหินเขียว ที่มณฑลฟูเกี้ยน แรกๆอาจจะซื้อ การแกะสลักอย่างแปลกๆ เพื่อเน้นความโดดเด่น ต่อมาก็มีการสั่งทำตามรูปแบบที่ต้องการ

5. การถือคติ "เทพารักษ์เฝ้าประตู" และ คติ "เซี่ยวกาง" ยังคงมีเหมือนกันทั้งสองชาติ จึงจะเห็นว่า ตุ๊กตาอย่างงิ้วทหารจีน แต่งชุดขุนพล ขนาดใหญ่จะนิยมนำมาตั้งไว้บริเวณทางเข้าเป็นส่วนมาก และถ้าเป็นขนาดย่อมๆเล็กๆ ก็นำมาประกอบตกแต่งสถานที่แทน

6. การตกแต่งสถานที่ด้วยตุ๊กตาหิน แม้ว่ารูปลักษณ์อย่างจีน ทั้งสิงโต หงส์ กิเลน ถะเจดีย์ นักรบ จะเป็นแบบกระบวนจีน แต่การตกแต่งการประดับทำอย่างกระบวนไทยทั้งสิ้น  จีนเห็นก็แปลกใจ เอามาตั้งได้อย่างไร แต่งออกมาก็ลงตัว แสดงว่า บ้านเมืองแห่งนี้ต่างกับจีน หาก copy มาทุกกระบวนความคงหมายเป็นเมืองขึ้นของจีน อย่างพระเจ้ากรุงเวียตนามเป็นแน่แท้

๒  เคยไปปักกิ่ง เห็นรูปสัตว์ประหลาดเอย  สัตว์ตามธรรมชาติเอย  สมัยราชวงศ์ชิง ที่อยู่ในพระราชวังฤดูร้อนของซูสีไทเฮา ฝีมืองามมาก
    ทำไมพวกนี้ไม่แพร่หลายมาถึงบ้านเราบ้าง
+++++

สัตว์ที่ประดับอยุ่ในพระราชวังฤดูร้อน อี้เหอหยวน ที่โดดเด่น เห็นจะมี "กิเลน" อยู่หน้าประตูทางเข้า และเบื้องหลังจะเป็นท้องพระโรง หน้าท้องพระโรงก็ตั้งรูปมังกร และรูปหงส์สำริดตัวใหญ่ และมีการถางกำยาน และหินประดับใหญ่โต ตระการตา

เป็นการถือคติความเชื่อว่า สัตว์มงคลเป็นสัญลักษณ์ในการปกป้อง และคุ้มครอง และมีความมงคลไปในเวลาเดียวกัน ซึ่งเป็นทางคติของทางประเทศจีน และที่เห็นและแฝงตัวอยู่ในสถาปัตยกรรมของจีน คือ การแฝงสัญลักษณ์ เช่น ความยิ่งใหญ่ ความร่ำรวยมั่งคั่ง ความมีอายุที่ยาวนาน อำนาจและบารมี

ส่วนทางไทย ถือคติตามอย่างพระพุทธศาสนาและคติการก่อสร้างอย่างไตรภูมิ เป็นหลักซึ่งไม่เหมือนกัน สัตว์ประกอบก็ถือคติอย่างสัตว์ป่าในหิมพานต์ และพาหนะของเทพเจ้า เช่น ครุฑ ยักษ์ กระบี่ กินนรี นำมาประดับในเชิงสถาปัตยกรรม

ผมลองคิดว่า ถ้าผมอยุ่ในสมัยรัชกาลที่ ๓ เป็นเจ้าภาษีนายอากร เจ๊สัวไซแอมมิส จะติดต่อซื้อมังกรสำริดขนาดใหญ่ มาถวายเพื่อประดับหรือถวายบูชาแด่พระแก้วมรกตแล้ว ท่านอาจารย์ว่าผู้ใหญ่ในบ้านเมือง ขุนนางกรมกอง ต่างๆจะเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย ครับ ;D

ออกจะคล้อยตามคุณ siamese ว่ามีออเดอร์ตุ๊กตาหิน ในสมัยรัตนโกสินทร์  แต่จะออเดอร์สินค้าจากจีนให้แกะสลักแบบสยามต้องการกันที่โน่น หรือว่าเอาช่างจีนที่โน่นมาแกะสลักกันในสยามกันเสียเลย   ก็ยังชี้ชัดลงไปไม่ได้
ที่เห็นคือเรานิยมตุ๊กตาหินแบบจีนแท้ กันมากจริงๆ  ที่ประยุกต์มาเป็นแบบไทย มีน้อยมาก
อย่างตัวนี้อยู่ที่วัดเทพธิดาราม  ก็น่าจะทำสมัยรัชกาลที่ 3    ดูฝีมือแล้ว ไม่วิจิตรพิสดารเท่าตุ๊กตาหินวัดโพธิ์หรือวัดแจ้ง     น่าจะสลักโดยช่างจีนในสยาม

(http://www.dhammajak.net/board/files/__2_189.jpg)

เซี่ยวกางยังแปลงสัญชาติเป็นศิลปะไทยบ้าง อย่างเซี่ยวกางวัดบวรฯข้างล่างนี้    แต่ตุ๊กตาจีนตัวใหญ้่ๆทั้งหลาย  ไม่เอาศิลปะไทยเข้ามาปนเลย

(http://www.watbowon.com/all/images/seokang.gif)

เซี่ยวกาง ที่วัดนางชีโชติการาม ซึ่งสร้างในสมัยรัชกาลที่ 3 ก็เป็นอย่างจีน ค่ะ

ยังมีตุ๊กตาหินแกะสลัก กระบวนไทย ครับอาจารย์เทาชมพู ปัจจุบันตั้งอยู่พิพิทธภัณฑ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม อยู่ปากประตูชั้นล่าง เป็นรูปสลักทำด้วยหินทราย (ไม่ใช่หินเขียว) สลักฝีมือช่างไทยครับ ดูได้จากลักษณะเครื่องประดับ สัดส่วนหัวโขนได้สัดส่วน มีลีลาไม่อย่างจีน ถูกสลักขึ้นในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ เลยครับ

ส่วนที่วัดราชประดิษฐ์สถิตมหาสีมาราม ราชวรวิหาร วัดประจำรัชกาลที่ 4 เป็นอย่างจีนปนไทยค่ะ

ถ้าเป็นช่างจีน เข้ามาแกะสลักในไทย คนไทยก็น่าจะให้คำแนะนำติชมให้แก้ไข ได้ว่า เทวดาทั้งหลายของไทยไม่มีเครา นะคะ
เครื่องแต่งกายการนุ่งผ้าแถบก็ดูคล้ายผู้หญิง
แต่ถ้าทำในจีน แล้วส่งกลับมาเมืองไทย คงปรับปรุงแก้ไขไม่ได้ ต้องเป็นไปตามที่ทำมา...

พยายามจะสรุปประเด็นเรื่องงานศิลปะจีนทำในไทยค่ะ  ยังไม่ได้ผลที่ชัดเจนนัก  ตามที่คุณ siamese  นำทางไว้
วางสมมุติฐานไว้ว่า คนไทยมีนิสัยชอบประยุกต์  ไม่รังเกียจของต่างชาติ   ยินดีจะนำมาใช้  โดยไม่จำเป็นต้องรักษารูปแบบเดิมเอาไว้เคร่งครัด คือยืดหยุ่นได้ตามใจไทย    
อย่างอาหารโปรตุเกส ฝอยทอง เขากินกับเนื้อเป็นของคาว เราก็เอามาเป็นขนมได้     พิซซ่าก็ยังมีหน้าแกงเขียวหวานได้เลย
เลยรู้สึกว่าตุ๊กตาจีนฝีมืองามๆ ตามวัดใหญ่ๆอย่างวัดโพธิ์ วัดอรุณ วัดสุทัศน์   เป็นจีนชัดๆ  ยังไงก็ไม่ปนไทย น่าจะมาจากเมืองจีน
แต่ถ้าผลิตในไทย  ก็จะทำเป็นของไทยอย่างรูปผู้หญิงนั่ง แบบไทยไปเลยเห็นชัดๆ  ไม่มีผสมผเสกึ่งกลาง
ผิดกับเซี่ยวกาง (หรือเสี้ยวกาง)  ที่มาคือจีน  แต่มาเป็นจีนได้ไม่นานเท่าไร พอรัชกาลที่ 4  ช่างก็ชักจะประสมไทย   บางตัวกลายเป็นฤๅษีไปเลยก็มี
เลยยังสรุปไม่ได้ว่าตุ๊กตาจีนลูกครึ่งไทยที่ดิฉันคิดว่าน่าจะมี     ถ้าสลักในสยาม   โดยช่างจีนที่เข้ามาอยู่ในบ้านเรา   ได้รับอิทธิพลจากสภาพแวดล้อมไทย   มันไม่มีหรือว่ามีแล้วแต่ดิฉันยังไม่เห็น

(เพิ่มเติม) เลยเข้าใจว่า ตุ๊กตาหิน มี 2 แบบ คือสลักแบบตุ๊กตาจีน(แท้)  กับตุ๊กตาหินไทย   ส่วนที่เป็นลูกผสมนั้น  ไม่มี   
ทำให้ลังเลว่า ถ้าออเดอร์จากจีนก็พอเข้าใจได้ว่าช่างจีนย่อมทำแบบจีน   แต่ถ้าช่างจีนอพยพมาไทย    วีไอพีไทยที่สั่งช่างจีนให้สลักหิน จะไม่สั่งให้สลักอะไรออกปนๆไทยเข้าไปบ้างหรือ

นี่ไงครับ กลอนที่ผมเคยลงไว้ ระบุว่า เครื่องศิลาส่วนหนึ่งในวัดราชโอรส มีการก่อสร้างในสยาม โดยจีนแต้จิ๋ว แถวสำเพ็ง เป็นวิชาช่าง และจ้างทำ มากินนอนอยุ่เลยครับ (แจกติ้วให้ตั๋วตั้งครัวเลี้ยง)

ผมว่า แบบนี้เป็นลูกครึ่ง น่าจะพอได้ครับ เป็นการใช้ตุ๊กตาจีนแบบฐานพระเจดีย์ไว้ ตามอย่างมารแบกฐานเจดีย์ แบบนี้สั่งตามออเดอร์แน่นอนครับ ถ่ายไว้เมื่อ มกราคม ๒๕๕๓ วัดพระเชตุพนฯ

ให้นึกถึงลักษณะของคนจีน ซึ่งเป็นประเทศอันยิ่งใหญ่ แต่งชุดนักรบแล้วมาทำท่าแบบพระเจดีย์ไว้ เสียท่ากันหมดเลย

“อันวัดวาอาวาสประหลาดสร้าง                   ยักย้ายหลายอย่างโบสถ์วิหาร
ช่อฟ้าหางหงส์ทรงบุราณ                           ไม่ทนทานว่ามักจะหักพัง
พระอารามนามราชโอรส                           หน้าบันชั้นลดลายฝรั่ง
กระเบื้องเคลือบสอดสีมีพนัง                      เป็นอย่างนอกออกปลั่งปลาบปลิว
ลางหลังตั้งวงเป็นทรงเก๋ง                          จีนสำเพ็งพวกแซ่แต้จิ๋ว
วิชาช่างจ้างทำเป็นแถวทิว                         แจกติ้วให้ตั๋วตั้งครัวเลี้ยง”

เคยลงกลอนบทนี้ในกระทู้เก่าของเรือนไทย    เวลาอ่านไม่รู้สึกว่าท่านเล่าถึงงานแกะสลักหิน   เพราะที่บรรยายมา เป็นเรื่องของการตกแต่งโบสถ์วิหาร   พูดถึงการประดับหน้าบันด้วยชิ้นกระเบื้องสีต่างๆ     ที่บอกว่า "ลางหลังตั้งวงเป็นทรงเก๋ง"  ใช้คำว่า "หลัง" ก็นึกถึงวิหาร   เลยคิดว่าช่างไทยทำด้านโครงสร้างตัวโบสถ์วิหาร แต่ว่าการตกแต่งประดับประดาทั้งหลายเป็นของช่างจีน     ระบุด้วยว่าเป็นช่างแต้จิ๋ว  
ถ้าช่างพวกนี้สลักตุ๊กตาหิน  น่าจะระบุเอาไว้ตรงๆด้วยนะคะ  
อีกอย่างเป็นไปได้ไหมว่า   งานที่ต้องเอาช่างมาทำในวัด คืองานตกแต่งกระเบื้องสี มุงกระเบื้องหลังคา ปูกระเบื้องหินบนพื้น  อะไรพวกนี้ที่ต้องลงมือทำ  ส่วนสลักหิน สลักที่ไหนก็ได้  เสร็จแล้วค่อยยกเอามา   ได้ไม่ไปเกะกะ อย่างน้อยก็ไม่เกะกะช่างปูพื้นลานวัด

แบบนี้หรือเปล่าคะ ตุ๊กตาจีนลูกครึ่งไทย ที่ท่านอาจารย์เทาชมพู อยากเห็น

น่ากลัวจะเป็นมากกว่าที่อาจารย์เทาชมพูคิด
และอาจจะน้อยกว่าที่คุณ siamese เดานะครับ

ผมลองสอบดูจดหมายเหตุการปฏิสังขรณ์วัดโพธิ์ สมัย ร.3
(ที่พิมพ์รวมเล่มไว้ในหนังสือ 'จดหมายเหตุวัดพระเชตุพนสมัยรัชกาลที่ ๑-๔')
พบเรื่องน่าประหลาดใจอยู่หลายข้อเหมือนกันครับ

จดหมายเหตุที่ผมหยิบมาอ้างถึง
เป็นจดหมายเหตุการปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพน
ในสมัยรัชกาลที่ 3 ใน พ.ศ. 2374

ถ้าจะนับเวลาก็ราวสิบห้าปีก่อนจะมีการถ่าย 'รูปบุคคล' ขึ้นครั้งแรกในประเทศไทย
ส่วนการถ่ายรูปประเภทอื่นๆ เช่น อาคาร บ้านเรือน และวิถีชีวิตประเพณี
ก็น่าจะอ่อนลงมรอีกไม่ต่ำกว่า 20 ปีหลังจากนั้น


มาดูกันดีกว่า ว่าจดหมายเหตุฉบับนี้พูดถึงถะจีนของคุณ siamese ว่าอะไรบ้าง


'...ในชาลาหว่างพระรเบียงสองชั้นทังแปดแห่งตั้งเรือนประทีปยอดหย่างจีนหกชั้น
ทำด้วยสีลาเขียวมีรูปจีนเปนมารแบกทำด้วยสิลาเขาสำเภาเรือนละแปดรูป...'


เขาสำเภาอยู่ที่เมืองลพบุรีครับ เป็นแหล่งตัดหินแกรนิตสำคัญแหล่งหนึ่ง
หินจากเขาลูกนี้เป็นวัสดุหลักอย่างหนึ่งในการบูรณะปฏิสังขรณ์วัดโพธิ์ในครั้งนั้น



ถ้ามีข้อมูลมากถึงขนาดนี้ก็น่าจะบอกได้ว่า

1.) ตุ๊กตาหินแกรนิตที่ใช้ในวัดโพธิ์เป็นหินจากเขาสำเภา
2.) เรือนประทีปยอดเป็นถะจีนนั่นเป็นหินลูกครึ่ง
ผมไม่ปฏิเสธครับ ว่าเห็นด้วยว่าหินเขียวนำมาจากจีน
ส่วนหินฐานด้านล่างนั่นก็เป็นหินในประเทศไทยแน่ๆ
ทีนี้ขึ้นกับว่าแต่ละคนจะเดากันอย่างไรต่อไป เป็นต้นว่า

- นำหินเขียวสลักสำเร็จรูปเข้ามา แล้วออกแบบฐานใหม่ให้เสริมกัน
- ส่งหินทั้งหมดออกไปทำที่เมืองจีนแล้วค่อยนำชิ้นงานสำเร็จกลับมาใช้
- นำหินทั้ง 2 ชนิดมาก่อซ้อนกัน แล้วจึงค่อยสลักอีกทอดหนึ่ง


โดยส่วนตัวไม่เห็นด้วยกับ 2 ประการแรก
เพราะรู้สึกว่าเป็นวิธีที่ทำงานได้ยากกว่ามาก ๑
และรูปทรงที่สลักหินพวกนี้แตกหักเสียหายง่ายอีก ๑

จะว่าไปรายละเอียดที่ทำก็ดูจะไม่เหมาะกับการขนส่งเท่าไหร่
ถ้าเทียบกับเสี้ยวกางกระเบื้องเคลือบที่วัดราชโอรสแล้ว
ดูเหมือนว่าหินพวกนี้จะแตกหักง่ายกว่ากระเบื้องเช่นนั้นด้วยซ้ำ

ส่วนท่านอื่นๆจะคิดเห็นเช่นใด ผมก็อยากฟังความเห็นของทุกๆท่านครับ

ปลาหน้าคนก็เป็นปลาคาร์พนั่นแหละ ก็ต้องเลี้ยงแบบปลากคาร์พ

สงสัยว่าปลาตาเหลือกหน้าตาเป็นอย่างนี้หรือเปล่า


 ;D

ในภาพวาด  ปลาตาเหลือกในภาพ หน้าตาสมชื่อมาก
แต่ปลาตาเหลือกตัวจริง หน้าตาอย่างนี้ค่ะ

(http://upload.wikimedia.org/wikipedia/th/c/c0/1182004203744.jpg)

วิกกี้บอกว่าเป็นปลาสวยงาม เกล็ดสีเงินแวววาว   โตเต็มที่ตัวยาวได้ถึง 1.5 เมตร 
ทำให้นึกต่อไปว่า สระปลาตาเหลือก เห็นทีจะกว้างไม่ใช่เล่น   คงไม่ใช่แค่สระปลาคาร์พหน้าคน  อย่างที่เห็นๆกันอยู่ตามสวนหย่อม
แล้วก็เดาต่อไปว่าหินอ่อนปูรอบสระ  เห็นทีจะใช้จำนวนไม่น้อย

ตอบคุณยิ้มยิ้ม
สวยค่ะ กินรีตัวนี้   มาจากวัดไหน และมีอีกมากไหมคะ

ตอบติบอ
ถ้าหินมันแตกหักเสียหายง่าย   ก็น่าจะเป็นข้อ  3     นึกถึงความจริงว่าอุตส่าห์ส่งไปแกะสลักถึงเมืองจีน  ขนกลับมา กระทบอะไรเข้านิดหนึ่ง จมูกเกิดแหว่งไปครึ่งซีก   ก็เสียหายไปแล้วทั้งตัว  ไม่คุ้มเลย

กินรีหน้าจีนตัวนี้มาจากเว็ปนี้ค่ะ http://www.sarakadee.com/knowledge/2004/12/travel.htm

ส่วนรูปข้างล่างเป็นทวารบาลหรือเซี่ยวกาง วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร
เป็นเทวดาแบบผสมไทยจีน ยืนบนลายประแจจีน ค่ะ
คงเป็นฝีมือช่างจีนแต้จิ๋ว ตามกลอนที่อาจารย์เทาชมพูยกมาให้ดูใน คห.ที่ 71 น่ะค่ะ

จะให้ดูภาพถ่ายลานวัดพระศรีรัตนศาสดาราม สมัยรัชกาลที่ ๕ ในช่วงที่มีการตกแต่งประดับตุ๊กตา สังเกตุว่า ตุ๊กตายักษ์คู่นี้ เอามาจากไหนไม่รู้ ไม่สวยเท่าไร แบ่งสามส่วนวางต่อกัน

ขอบคุณคุณติบอ ที่นำจดหมายเหตุมาให้อ่าน ตอนนี้ผมขอนำโคลงดั้นปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ ครั้งรัชกาลที่ ๓ พ.ศ.๒๓๘๘ พระนิพนธ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ดังนี้

                     วางถะเจ็ดชั้นขนาด      ในลาน   แลฤๅ
   คือพระเจดีย์กลาย      กลั่นแกล้ง
   อย่างจีนต่างประเทศสถาน      ถือฝ่าย   เขานา
   ศิลาชาติเขียวแสร้งสร้าง      เสร็จผจง ฯ

   บำนาญท่านจ่ายจ้าง      เจ๊กกระทำ   จีนแฮ
   แปรเปลี่ยนมารแบกทรง      ทรวดเยื้อง
   หินเขาชื่อสำเภา      พื้นฉลัก   รูปฤา
   ถะละแปดรูปเพี้ยนเบื้อง      แบบบรรพ์ ฯ

   ลานละสองสามสรพรักตั้ง                        ตามสถาน   นั้นนา
   โดยที่ยาวสั้นปัน      แปดหล้า
   หว่างถะปลูกตาลมี      มกรอ่าง   รองเอย
   หินอัศวทนต์ท้ำเท้า      เทิดเที้ยรถัมภ์ธาร ฯ

   เสาศิลาปักไว้ระหว่าง      เวียโคม   ประทีปแฮ
   อีกกระถางปาสาณ      ใส่ไม้
   สองฟากแท่นศิลาโลม      ลานจิตต์   ชนนา
   เฉกจักชวนให้ยั้ง      หยุดเนา ฯ

คุณ Siamese ค่ะ ดิฉันเชื่อว่าตุ๊กตาหินนี้ เป็นของนครวัด นครธม เป็นแน่ค่ะ เพราะตั้งแต่สมัย รัชกาลที่ 4 อย่าว่าแต่ขนเอาตุ๊กตานี้มาเมืองไทยเลย
พระองค์ท่านพยายามจะรื้อเอาหินทุกอ้นของปราสาทนครวัด มาสร้างไว้ที่เมืองไทยด้วยซ้ำไป ในที่สุดก็ต้องล้มเลิกความคิด หลังจากทราบว่า ของจริงใหญ่โตเกินกว่าจะขนรื้อกันได้ง่าย ๆ จึงทรงให้จำลองแบบไว้ที่วัดพระแก้วในที่สุด

จะสังเกตุหน้าตาตุ๊กตานี้ได้ว่า เป็นศิลปะคล้ายของขอม พวกฝรั่งเศสขนเอาไปมากมายก่ายกอง คนไทยก็เอามาไม่น้อย แต่ก็หายไปไหนไม่ทราบ ไม่ได้เห็นกัน หากคุณ Siamese ไม่เอารูปมาให้ดู ก็คงไม่มีใครรู้ว่าเคยเอามาตั้งไว้ที่วัดพระแก้วด้วย

อันนี้ขอเสริมนิดหนึ่ง ไม่มีเวลาค้นว่าเอามาจากหนังสือเล่มใด

แต่ว่าเรื่องเจดีย์ประดับเช่นนั้นในจีนมีอยู่ทั่วไป ปรกติแล้วตั้งไว้ตามสวน ฐานเจดีย์อาจมีอะไรแบกได้ตามอัธยาศัย

ยักษ์แบกนั้นนนั้นมีอยู่ทั่วไป

แม้ยุคหลังๆจะไม่ค่อยนิยมก็เถิด

ส่วนคำถามว่าทำไม้...ทำไม ของจากทางเหนือไม่ลงมาทางใต้เสียที ผมขอสันนิษฐานว่าเนื่องจากตลาดการค้าและการติดต่อกันของชาวไทยและชาวจีนนี้ไม่ได้ขยายวงกว้าง แต่จะอยู่ทางด้านใต้ฝั่งฟูเจี้ยน กวางตุ้ง เป็นอาทิ การสั่งซื้อสินค้าอะไรทำได้ง่ายกว่า

ที่สำคัญ แถบนั้นสิ่งที่โด่งดังมากคืองานแกะสลักหิน จึงไม่น่าแปลกที่เราจะซื้อหินมาตั้ง เพราะที่นั้นแกะเป็นล่ำเป็นสัน และเป็นจุดที่เราเข้าไปค้าขายพอดี

ขณะนี้กำลังแปลเรื่องการแกะสลักหินในซัวเถาโบราณอยู่ แต่ว่ายังไม่เสร็จ เสร็จแล้วจะเอามาลง

สวัสดี

ปล. เนื่องจากช่วงนี้มีการบ้านเปรียบเทียบพุทธศาสนาในจีนและไทย จึงหาเวลาแปลได้ค่อนข้างช้า ขออภัยล่วงหน้าด้วย
 

จู่ๆก็นอนไม่หลับขึ้นมา
จึงขอแอบหนีมาอ่านกระทู้เสียหน่อย
ถึงคุณ siamese ถ้าคุณมีเอกสารทั้ง 2 ชิ้นในมือ
คุณจะทราบได้ทันที ว่าโคลงของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า
ทรงแต่งตามจดหมายเหตุฉบับร้อยแก้วที่ผมนำมาลงไว้

ที่แปลกอยู่หน่อยหนึ่ง คือ กรมพระยาดำรงไม่ทรงรู้จักเอกสารชิ้นนี้
เมื่อท่านจะใช้งานจึงต้องนำเอาโคลงดั้นที่คุณนำมาใช้มาถอดความ
ให้กลายเป็นงานร้อยแก้ว... รายละเอีดยมีอยู่ในสาส์นสมเด็จนะครับ

คุณ Ruamrudee ครับ
ช่างขอม เป็นประติมากรชั้นเลิศ ทั้งงานปั้นหล่อ และจำหลักหิน
รายละเอียดเล็กๆน้อยๆ แม้แต่ลูกสะบ้าก็ยังมีทุกองค์

ตุ๊กตาในภาพของคุณ siamese ผมดูไม่ออก
ว่าจะเป็นศิลปะเขมรสมัยไหน ตั้งแต่พนมดาถึงบายน
หรือจะว่าไป งานจำหลักหินรุ่น 'นักองค์จัน' ที่อ่อนลงมาอีก
ก็ยังงามกว่าตุ๊กตา 2 ตัวนี้

คุณ Ruamrudee พอบอกได้ไหมครับ
ว่าทำไมคุณถึงสันนิษฐานว่าเป็นศิลปะขอม
ผมจะได้ลองคิดทบทวนตามที่คุณสันนิษฐานไว้

เพราะเท่าที่เห็น... ผมเกรงจะเป็นตุ๊กตาพวกที่
สมเด็จครูท่านทรงปรารภว่า 'ฝีมือดาดๆ' มากกว่า





มีปัญหามาขอให้คุณ han_bing ช่วยไขอยู่ข้อหนึ่ง
คือ ทุกวันนี้เวลาเราพูดถึงตุ๊กตาอับเฉากันอยู่
เรามักพูดโดยรวมๆ แต่ไม่ได้ชี้เฉพาะลงไปให้ชัด
ว่าแบบไหนนำเข้ามา และแบบไหนช่างจีนมาสลักในท้องถิ่น

เท่าที่ผมมั่นใจจะชี้เอง ก็คือ แบบที่สลักจากหินเขาสำเภา
คงต้องสลักขึ้นในเมืองไทยเป็นแน่... ส่วนแบบอื่นยังเหลวแหลกอยู่



ผมหารูปตุ๊กตาสิงห์โตมาให้ดูได้ตัวหนึ่ง
ถ่ายมาจากหน้าโบสถ์ประจำเมืองเซบูเมื่อปีที่แล้ว
ดูก็แทบแยกไม่ออกว่าต่างจากสิงห์โตแบบนี้ในไทยที่ตรงไหน
เข้าใจว่าแบบนี้อาจเป็นของที่ส่งมาจากการค้าขายได้ไหม ?

ถ้าได้ จากหินสลักแบบจีนทั้งหมดเกือบ 10 ชิ้นในฟิลิปปินส์
ผมก็ยังไม่เคยเห็นว่ามีชิ้นไหนเป็นหินเขียว (ที่เนื้อเปราะกว่า) เลย
แม้ว่าหินอับเฉาปูลานหน้าโบสถ์ประจำเมืองฟิลิปปินส์บางชิ้นจะเป็นหินเขียวอยู่บ้าง


คงต้องกวนคุณ han_bing ช่วยไขข้อข้องใจให้ที
ว่าจะมีหลักฐานอะไรมาช่วยตัดสินได้ไหม
ว่าแบบไหนน่าจะเป็นตุ๊กตาที่ผลิตในจีนแล้วส่งออกมาขาย
และแบบไหนควรจะทำในประเทศไทย โดยช่างจีนครับ

เรื่องตุ๊กตาสิงห์ในจีนนี้แบ่งเป็นสองประเภท

คือ แบบภาคเหนือและแบบภาคใต้

ภาคเหนืออย่างพึ่งพูดไป มันจะทำให้วงวิจัยยิ่งกว้าง ลองดูอะไรที่ใกล้ๆตัวกับเราก่อนดีกว่า อย่างทางภาคใต้ของจีน

สิงห์ทางภาคใต้ของจีนแตกต่างกับทางภาคเหนือ ไม่เชื่อลองหารูปสิงห์แถบกวางตุ้งไปเทียบกับหน้าพระราชวังปักกิ่ง

ทั้งนี้สิงห์ทางใต้แบ่งเป็นลักษณะการแกะเป็นตระกูลต่างๆ ซึ่งคำว่าภาคใต้นี้ จำกัดบริเวณพื้นที่แถบพื้นที่เทือกเขาหลิงหนาน (岭南) ถ้าใครจำเรื่องส่วนได้ก็ใช่แล้ว...แถบนี้แหละ

โดยแบ่งพื้นที่เป็นมณฑลฟูเจี้ยน กวางตุ้ง กวางซี ไหหล่ำ และไต้หวั่นในปัจจุบัน

แต่ละพื้นที่ลักษณะของสิงค์ก็จะไม่เหมือนกันอีก

ขอติดไว้เรื่องรายละเอียดปลีกย่อย ไว้คราวหน้าจะมาเขียนลง

แต่โดยส่วนตัวผมสิงห์ต่างๆในไทยถ้าไม่ได้สั่งเข้ามาจากจีน ก็คงจะเป็นช่างจีนในไทยทำ

แต่ศิลปะคงจะไม่เกินตระกูลศิลปะในพื้นที่แถบหลิงหนานเป็นแน่แท้

สวัสดี

ก็ไม่น่าจะมีหนทางที่ 3 นะคะ  มันมีได้แค่ 2  คือไม่อิมพอร์ตเข้ามา ก็ต้องทำเองในสยาม ;)
สนใจศิลปะหลิงหนาน  อยากเห็นที่มาของตุ๊กตาจีนตัวงิ้ว และสิงโตจีน  ว่าต้นแบบในถิ่นเดิมจะยังถอดพิมพ์กันมาหรือผิดเพี้ยนกันไปบ้าง
ความผิดเพี้ยนนี่ละ อาจทำให้แกะรอยง่ายขึ้นว่าของอิมพอร์ตกับของที่มาสลักใหม่ในไทย แตกต่างกันตรงไหน  มีวิธีสังเกตอย่างไร

ข้อมูลที่เอาตุ๊กตาจากนครธม น่าสนใจ คุณร่วมฤดีมีประวัติให้อ่านกันไหมครับเกี่ยวกับการนำตุ๊กตาหินมา เอามากี่ตัวและประดับที่ไหนกันบ้าง น่าสนใจไม่น้อยทีเดียวเลย

ขอเดินอ้อมไปด้านหลังตุ๊กตาคู่นี้สักหน่อย จะเห็นว่ารูปร่าง ด้านล่างนุ่งโจงด้วยครับ และมือจงใจวางสลับซ้ายและขวา คือตั้งใจทำขึ้นเป็นคู่ ไม่ใช่ของโหล อีกอย่างที่น่าวิเคราะห์คือ เป็นตุ๊กตายักษ์หรือ เพราะว่าที่ศรีษะมีลักษณะเป็นหนามขนุน มีมวยผมทรงสามเหลี่ยมแหลมๆด้วย

ข้อมูลอาคารเบื้องหลังคือ "หอพระคันธาราราช" ซึ่งถูกสร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔ และเมื่อพระนครเฉลิมฉลองครบรอบ ๑๐๐ ปีมีการบูรณะวัดพระศรีรัตนศาสดารามกันใหญ่โต ซึ่งรัชกาลที่ ๕ มีพระราชดำริให้พระบรมวงศานุวงศ์ทุกองค์แบ่งภาคจัดการซ่อม บูรณะตามที่ได้แบ่งสรรงานไว้ จะขอหยิบยกมา สองเรื่อง

๑. พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้ากมลาศน์เลอสรร (กรมหมื่นราชศักดิสโมสร) ทำการซ่อมแปลงเครื่องประดับประดา เครื่องศิลา และกระถางต้นไม้ต่างๆ ทั่วทั้งพระอาราม หุ้มทองแดงลงรักปิดทองทำรูปมารแบกรพระสุวรรณเจดีย์สีทอง และสั่งศิลาเครื่องตั้งประดับพระอารามใหม่เป็นจำนวนมาก

๒. พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์) ทำหอพระคันธาราษฎร์และหอพระเจดีย์หรือมณฑปยอดปรางค์ ประดับกระเบื้องและปูศิลาทำกำแพงแก้วภายนอก ทำเพดานเขียนปั้น ปูพื้น และทำเรือนแก้วภายนอกหอพระคันธาราษฎร์ใหม่ทั้งสิ้น และปั้นประดับกระเบื้องรูปยักษ์ยืนประตูคู่หนึ่ง

จะเห็นว่ามีการสั่งศิลาเข้ามา (ซึ่งรวมทั้งรูปสลักศิลาตุ๊กตาฝรั่ง) แต่รูปยักษ์ประดับกระเบื้อง คงหมายถึงยักษ์ตัวใหญ่ที่ยืนเฝ้าซุ้มประตูวัดพระแก้ว ไม่ได้หมายถึงตุ๊กตาคู่สีขาวนี้

อันนี้ขอเสริมเล็กน้อย

การทำอาคารแล้วมีรูปเทวดาอะไรต่อมิอะไรแบกมีอยู่แล้วในประเทศจีนเรียกว่า "ลี่เซิน" (力神: li shen) โดยประดับอยู่ในฐานอาคารมีศักดิ์ เรื่อยไปจนถึงเจดีย์ของจีน ฐานประเภทนี้เรียกว่า “สูมี้จั้ว” เขียนเป็นภาษาจีนว่า “须弥座: xu mi zuo” แปลเป็นไทยแบบเพราะ ๆว่า“สุเมรุอาสน์”

หากจะย้อนไปดูเรื่องฐานอาคารของจีนเข้าไปดูได้ในกระทู้ "เรื่องของฐาน - ฐานสิงห์มีที่มาจากที่ใด"

คราวที่แล้วเขียนแล้วนึกชื่อไม่ออก

อนึ่ง หากสงสัยว่าทำไมไม่มีกิเลนมาปรากฎในไทยเลย สันนิษฐานด้วยตัวเองว่าเพราะกิเลนเป็นสัตว์สงวน

จริงๆนะเป็นสัตว์สงวนไว้สำหรับพระจักรพรรดิเท่านั้น

หากมิใช่รั้ววังหรืออาคารที่เกี่ยวเนื่องด้วยกับพระจักรพรรดิแล้วไซร้อย่าได้คิดสร้าง ด้วยความเชื่อจีนโบราณถือว่ากิเลนจะปรากฎตัวต่อเมื่อบ้านเมืองสงบสุขด้วยบุญพระจักรพรรดิ

ดังนั้นคิดไปเลยเสมือนตัวแทนพระจักรพรรดิไปในตัว

เดาว่าช่างคงไม่กล้าสลักไปขาย และคงไม่มีใครกล้าสั่งซื้อมา เพราะจำเป็นการเทียบบุญโดยใช่เหตุ

สวัสดี

สิงโตหิน ในประเทศไทยมีหลายแบบ  แสดงว่ามาจากหลายท้องถิ่นในจีน     แต่ไม่รู้ว่าจากถิ่นไหนบ้าง
ตัวแรก อยู่ในวัดพระแก้ว  ลักษณะเป็นแบบสิงโตหินแบบเก่าแก่ที่แพร่หลายที่สุดในไทย

(http://www.bloggang.com/data/natski13/picture/1223482657.jpg)
http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=natski13&month=07-10-2008&group=4&gblog=13

ตัวที่สอง อยู่ในวัดราชประดิษฐ

(http://www.bloggang.com/data/addsiripun/picture/1278907163.jpg)
http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=addsiripun&month=12-07-2010&group=12&gblog=62

แต่สิงโตจีนในวัดไทย กับสิงโตจีนในวัดจีน ในประเทศไทย ไม่ยักเหมือนกัน

ตัวที่สาม  จากวัดจีนที่บางบัวทอง

(http://kong.in.th/pictures/WatJeen/watjeen004.jpg)
http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=bluetear&date=01-07-2008&group=7&gblog=41

แต่กลับไปคล้ายสิงโตจีนในเมืองจีน
(http://upic.me/i/z0/dsc_0269.jpg)

เพิ่งเจอคำตอบจากหนังสือ รัชกาลที่ 3 กับการสร้างวัดสำคัญ กำเนิดตุ๊กตาศิลาจีน
โดย คุณประทุม ชุ่มเพ็งพันธุ์ ค่ะ
กินรีหน้าจีน ตัวนี้อยู่ที่วัดแจ้ง ค่ะ