เรือนไทย

จองแถวหน้าค่ะ
พร้อมด้วยของว่างมื้อบ่าย

ซี๊ด ด ด ด ดดด

ขอพักไปฟาดข้าวเหนียวมะม่วงทางจิตวิญญาณปะเดี๋ยวนะครับ  แต่..เอ้อ พอหนังท้องตึงหนังตาอาจจะหย่อน ถ้าเผลองีบไปก็เจอกันค่ำๆแล้วกันนะครับ

อาคารทางขวาตามรูปต้องอยู่นอกกำแพงวังหน้า
พลับพลาสูงตั้งบนริมกำแพงวัง  ออกจากนี้เป็นนอกวังหน้า

ในภาพนี้ จะเห็นภาพถ่ายภาพเดียวที่ปรากฏเห็นวังหน้า หรือพระราชวังบวรสถานมงคล อยู่ด้านบนตามแผนที่

เราจะไม่สามารถเห็นหมู่พระที่นั่ง อันรวมพระที่นั่งคชกรรมประเวศอยู่ด้วย เพราะมีตึกดินขาวๆหลังใหญ่ริมกำแพงวังด้านนอกบังอยู่

ปัญหา(ของผมเอง)เริ่มจากหนังสือครู เล่มที่ศาสตราจารย์แน่งน้อย ศักดิ์ศรีเป็นผู้เรียบเรียง ซึ่งผมเชื่อว่าภาพถ่ายโบราณของพระเมรุมาศ และพระเมรุต่างๆบรรดามีในสยาม ท่านได้นำมาประมวลไว้ในหนังสือชุดนี้ทั้งหมด ไม่น่าจะเหลือ

แต่ในชุดพระเมรุมาศของสมเด็จพระเทพศิรินทร์ฯ กลับไม่ได้รวมภาพปริศนาไว้ด้วย
ผมหาอยู่หลายวัน จึงพบว่าส่วนสำคัญของภาพถูกนำไปบรรยายระทา โดยไม่ได้ระบุว่าเป็นงานออกพระเมรุของใคร

เลยเกิดคำถามในใจว่า หรือน่าจะเป็น(ส่วนหนึ่งของ)พระเมรุมาศของกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ที่หายไปโดยปราศจากร่องรอย

แต่ ถ้าภาพอาคารเลือนๆทางซ้ายมือนั่น เป็นหมู่พระที่นั่งคชกรรมประเวศ  ปริมณฑลของพระเมรุมาศจะต้องอยู่ตรงตำแหน่งเขียวๆมี่ผมทำไว้

ซึ่งนั่นเป็นสนามเอนกประสงค์ของวังหน้า หาใช่สนามหลวงที่เรียกว่าทุ่งพระเมรุไม่

อย่าเพิ่งงงครับ บอกแล้วว่ากลุ่มระทานี้เป็นระทาในการพระเมรุสมเด็จพระเทพศิรินทราฯ ครับ

และตำแหน่งถ่ายภาพคือสุดสีน้ำเงิน กลุ่มระทาอยู่จุดสีดำที่ทำไว้ และแนวมุมมองการถ่ายภาพครับ

พระที่นั่งที่เห็นสุดภาพคือ พลับพลาสูงศซึ่งหาใช่พระที่นั่งคชกรรมประเวศไม่ และการพระเมรุของกรมพระราชวังบวรฯ กระทำที่สนามหลวง

^
ม่ายช่าย

พระที่นั่งคชกรรมประเวศในสมัยก่อนอยู่หน้าพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ ตามตำแหน่งวงกลมเหลืองในแผนที่
ไม่มีทางจะเห็นได้จากมุมมองตามเส้นสีน้ำเงิน
เพราะจะถูกอาคารตึกดิน ในกรอบสีแดงบังมิด

ถ้าระทาเรียงแถวอยู่ตามจุดดำ ปริมณฑลของพระเมรุมาศก็จะเป็นตามล้อมกรอบเหลือง ตกขอบสนามหลวงไปแล้วละครับ

ความยาวของปริมณฑลพระเมรุมาศ(เอก) นับตั้งแต่รั้วระทาด้านหนึ่ง ไปจรดอีกด้านหนึ่งนั้น ประมาณ ๓๗๐ เมตร เกือบครึ่งกิโล

หากบรรจุลงไปพื้นที่ท้องสนามหลวงปัจจุบันแล้ว จะยาวขนาดนี้เลยครับ

ทว่า อะไรจะผิดผมไม่ทราบละครับ แต่ Google Earth คงไม่ผิด

พระเมรุมาศคงจะมีปริมณฑลเกินทุ่งพระเมรุในสมัยรัชกาลที่ ๔(และก่อนหน้า)ไม่ได้ มิฉะนั้น จะกินเข้าไปในกำแพงส่วนหน้าของพระราชวังบวรสถานมงคล

เอาละครับ ใครมีตำราดีๆกรุณาช่วยหาหน่อยว่า อาคารที่เห็นนี้คือวังของใคร
เห็นทีจะไม่ใช่พระที่นั่งคชกรรมประเวศแน่นอนเกินร้อยเปอร์เซนต์แล้ว

ตำราที่ผมมีระบุว่า ๔ คือวังถนนหน้าพระลาน

แผนที่ในกระทู้โน้น ระบุว่าเป็นวังสมเด็จกรมพระบำราบปรปักษ์ ผังบริเวณลงตัวกับแผนที่ของผมเป็นอย่างดี

ดูลักษณะสถาปัตยกรรมอาคารแบบตรีมุขแล้ว  ผมสามารถยืนยันได้เลยว่าอาคารในแผนที่ กับอาคารในรูปภาพ เป็นอาคารเดียวกัน

ขออภัยที่กระทู้นี้จบแบบพลิกล๊อกเล็กน้อย

แทนที่จะพบ(เศษเสี้ยว)พระเมรุมาศกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ กลับพบวังของบุคคลสำคัญที่สุดคนหนึ่งของสยามในสมัยรัชกาลที่ ๔ คือสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ผู้มีอาวุโสสูงสุดในหมู่พระบรมวงศานุวงศ์ องค์ต้นราชสกุลมาลากุล ณ อยุธยา

ส่วนพระเมรุมาศ เป็นของสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี ตามที่คุณหนุ่มรัตนสยามแว็บเข้ามาบอกในตอนต้น(ได้ข่าวจากหลังไมค์ว่ากำลังยุ่งงานประมูลก่อสร้างอภิมหาโครงการอยู่ อาจจะกินเวลาอีกกว่าสัปดาห์)
ถูกแล้วที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าทรงแจ้งพระราชอนุชาไปว่า พระเมรุมาศนี้จะกินพื้นที่สนามหลวงไปถึงเขตวังหน้า แปลว่าเขตในพื้นที่สนามหลวง ไม่ใช่ในกำแพงพระบวรราชวัง

โอ้โห ท่านไปถึงวังสมเด็จกรมพระบำราบปรปักษ์ เชียวหรือ   ??? ???

อย่าวิเคราะห์ไปไกลเลยครับ ที่เห็นคือ พลับพลาสูงวังหน้าครับ และกลุ่มระทาตั้งอยู่สนามหน้าศาลฎีกา (ในสมัย ร.๕) ตำแหน่งถ่ายภาพถ้าหันซ้ายมือก็จะเจอพระเมรุ ถ้าหันขวามือก็จะเห็นระทา ตามภาพครับ

พื้นที่สนามหลวงฝั่งใต้ ก็เป็นที่ประกอบตั้งงานพระเมรุสำคัญๆ หลายพระเมรุแล้วนิครับ ก็ตั้งกันได้อย่างในภาพก็กินที่บริเวณสนามหลวงฝั่งใต้เท่านั้น (ถนนกลางสนามหลวงอยู่ขวามือเรา)
สว่นด้านล่างทำไข่ปลาสีดำไว้ก็เป็นกลุ่มตั้งระทา

เพิ่งกลับจากธุระมาถึงบ้าน

ถ้าเป็นไปได้ อยากจะขอให้คุณช่วยเขียนผังบริเวณ(lay-out)ปริมณฑลของพระเมรุมาศปริศนา ตั้งแต่ระทาทั้ง๔ด้าน ลงในแผนที่ทุ่งพระเมรุสมัยก่อนรื้อกำแพงวังหน้าชั้นนอกหน่อยนะครับ
ระหว่างนี้ ผมก็จะทำอย่างเดียวกัน จะได้เปรียบเทียบที่คุณคิดกับที่ผมคิดว่าต่างกัน หรือเหมือนกันอย่างไร

อนึ่ง ขอถามนิด พลับพลาสูงวังหน้า คุณหมายถึงพระที่นั่งคชกรรมประเวศหรือเปล่า

เพื่อให้เป็นมาตรฐานเดียวกันนะครับ ช่วยเอา lay-out นี้เลยก็ได้

ไม่ได้มั่ว เพราะ plot มาจาก elevation ข้างล่าง

เอาเลยครับ เอาไปใส่ในแผนผังของทุ่งพระเมรุให้ชมหน่อย

ผมเสร็จแล้ว ขอส่งก่อนละกัน

สมัยรัชกาลที่ ๔ ปริมณฑลพระเมรุมาศก็ประมาณนี้ ใช้พื้นที่เต็มทั้งทุ่งพระเมรุ  แนวระทาล้นออกไปบนถนนด้านทิศตะวันออกนิดนึงด้วยซ้ำ แต่ไม่เป็นไร รถไม่ค่อยจะมี ระทาสำคัญกว่า เพราะเป็นที่จุดเพลิงให้แสงสว่างในงานเวลากลางคืน

ด้านเหนือ มีกำแพงพระราชฐานชั้นนอกของวังหน้าตั้งอยู่
ด้านใต้ เป็นวังหลวง
ด้านตะวันตก มีวัดมหาธาตุ ซึ่งสถาปัตยกรรมยังอยู่ถึงปัจจุบัน เห็นหลังคาพระวิหารก็ร้องอ๋อแล้ว

อย่างภาพนี้

ทำให้เห็นว่า ผมกับคุณก็ไม่ได้คิดต่างกับผมสักเท่าไหร่

ดังนั้น ถ้าเป็นยุคปัจจุบัน ปริมณฑลของพระเมรุมาศ ก็ประมาณครือๆกันกับพระเมรุมาศในรัชกาลนี้เหมือนกัน โดยเฉพาะตัวพระเมรุมาศนั้น จะทับอยู่บริเวณเดียวกันตลอด

เอาครับ หยุดรอให้แย้ง

ไม่ต้องแย้งแล้ว

ผมพบพลับพลาสูงจนได้ ไม่ใช่พระที่นั่งคชกรรมประเวศที่เข้าใจตั้งแต่ต้น

ภาพพลับพลาสูง และภาพปริศนา

สิ้นสงสัยว่าจะเป็นอาคารเดียวกันหรือไม่

น่าจะเป็นเช่นนี้

ใจตรงกัน  ;D แนบภาพลักษณะเดียวกัน  ;D

 ;D   ;D   ;D   ;D   ;D

ตกลงตามหาอะไรไม่เจอเลย

คงจะนอนหลับฝันดีแล้วนะครับ  ;)

หลับและเลิกฝันไปแล้วจึงกลับมาหลอนใหม่ทั้งๆที่ตื่น

ตำแหน่งระทาในภาพกับถนนของคุณกับของผมสลับกันคนละข้าง  ของผมนั้นพิจารณาจากราชรถที่กำลังถูกชักลากออกจากปริมณฑลท้องสนามหลวงไปยังถนนใหญ่
ถ้าเป็นอย่างของคุณ ราชรถจะถูกชักลากจากถนนไปยังสนาม(บริเวณที่เป็นศาลฎีกาในปัจจุบัน) และด้านซ้ายของภาพจะต้องติดราชวัตรของพระเมรุมาศเข้าให้บ้าง

แม้ผิดหวังที่จะหาร่องรอยพระเมรุมาศพระมหาอุปราชพระองค์สุดท้ายของสยามเจอบ้าง แต่กระทู้นี้ก็ไม่น่าจะไร้ประโยชน์ อย่างน้อยเราก็ได้รู้จักระทา ซึ่งใช้เป็นหอสูงทำด้วยไม้ไฝ่ปล้องโตๆ สำหรับจุดไฟให้แสงสว่างในบริเวณที่จัดมหรสพในยุคที่ยังไม่มีไฟฟ้าใช้  นอกจากนั้น ระทายังใช้เป็นที่สำหรับจุดดอกไม้ไฟประเภทต่างๆเพื่อความครึกครื้นของงานอีกด้วย

เพราะหน้าที่ดังว่า ระทาจึงไม่ใช่หอสูงที่ใช้กำหนดเขตปริมณฑลด้วยตามที่ผมเข้าใจก่อนหน้านี้ ระทาจะตั้งแถวอยู่เฉพาะแนวที่ปลูกโรงมหรสพ  จะกี่แนวก็ได้ ซึ่งไม่ต้องขนานกับแนวใดๆของพระเมรุ

ในภาพเป็นพระเมรุมาศสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ (พ.ศ. ๒๔๓๐) แนวระทาอยู่ในเขตท้องสนามหลวงเช่นเดียวกับที่ผมเขียน แนวฝั่งตรงข้ามหน้าวัดมหาธาตุไม่มี

พระเมรุมาศ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าศิริราชกกุธภัณฑ์ (นับแบบปัจจุบัน พ.ศ. ๒๔๓๑) จะไม่เห็นร่องรอยของระทาในตำแหน่งเดิมแล้ว

แต่ปรากฏโคมไฟขึ้นมาแทน

ภาพงานเดียวกันนี้ชัดเจนมากทีเดียว  

โคมไฟแบบนี้ใช้แกสอะเซทิลีน มีหม้อหุงแกสโดยใช้ก้อนแคลเซี่ยมคาร์ไบด์ใส่ลงในน้ำให้ทำปฏิกิริยากัน เกิดเป็นแกสที่ติดไฟได้ ส่งไปตามท่อทองแดงยังจุดต่างๆแบบที่เห็นชัดในภาพ  ถือเป็นนวัตกรรมใหม่ที่นำมาใช้ในงานพระเมรุ

ในภาพนี้เป็นไฟสนาม เสาไม้ธรรมดาๆไม่ได้เน้นความเนี๊ยบ

แต่บริเวณพระเมรุมาศ เป็นโคมและเสาเหล็กสั่งจากยุโรป

อีกปีหนึ่งถัดมา นับแบบปัจจุบันก็ พ.ศ. ๒๔๓๒ เป็นพระเมรุมาศ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้านภาจรจำรัสศรี ก็ไม่เห็นระทาเลย แต่ถ้าสังเกตุดีๆจะเห็นโคมไฟแบบใช้แกส  

แนวติดขอบล่างจะเป็นแนวโรงมหรสพเหมือนครั้งก่อนๆ

ภาพนี้สิครับน่าฉงน ระทาเจ้าเก่ากลับมายืนสูงเด่นเป็นดงอยู่ท่ามกลางหมอกทั้งที่เป็นปีพ.ศ. ๒๔๔๓ แล้ว
เป็นงานออกพระเมรุของสมเด็จเจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงศ์

ภาพสุดท้าย เป็นภาพที่ถ่ายกลางคืนภาพแรก
พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งใช้โคมไฟฟ้าจากโรงไฟฟ้าสยามให้แสงสว่างในงานทั้งหมด

พระเมรุมาศ ของ ร 5  ถ่ายคนละครั้งกับของอาจารย์ NAVARAT.C

คำบรรยายภาพ.......
the cremation of King Chulalongkorn's body, in Bangkok, Thailand.
Structure built by Prince Narisranuvattiwongse, 1911,
Fratelli Alinari Museum Collections, Florence

จากภาพบนและล่าง จะเห็นการเปลี่ยนแปลง เอาหงสุ์บนเสาออก เปลี่ยนเป็นดวงโคมไฟฟ้า

ตามเส้นประไปเรื่อยๆ จะพบระทา  ;D ;D ;D ;D ;D ;D ;D ;D ;D

ระหว่างระทาจะมีการตั้งร้านไว้แสดงการเล่นประเภทต่างๆ ร้านเหล่านี้จะเป็นเรือนเครื่องผูก หลังคาเป็นหญ้าคาหรือตับจาก ประกอบกับระทาตั้งดอกไม้เพลิงหากสะเก็ดไฟตกลงมาจะทำให้เกิดเพลิงไหม้ได้ จึงต้องมีการนำหม้อดินเผาใส่น้ำไปตั้งไว้บนหลังคา ๒ ด้านครับ

ตาดีโคตร

นึกไม่ถึงว่าคนโบราญจะเตรียมสู้ไฟโดยการเอาโอ่งน้ำน้อยๆไปตั้งไว้บนหลังคาจาก

ตอนแรกนึกว่าเอาไปตั้งเป็นเคล็ดแบบปิดยันต์กันผี  แต่ไหนได้ เห็นกระไดยาวที่เตรียมไว้แล้ว ท่านกะจะปีนขึ้นหลังคาแน่ๆ
ชวนให้คิดว่า ถ้าตะไลยักษ์โคจรผิดทิศ พุ่งมาแปะบนหลังคาจาก กว่าท่านจะปีนขึ้นไปแล้วเอาน้ำสาดทีละกระบวยๆ จะสู้ไฟที่ลุกไหม้ตับจากได้หรือ  มีหวังถูกย่างสดหรือกระโดดหนีลงมาขาแข้งหัก

ยังงี้สู้ยอมแพ้ไฟ รีบขนของหนีจะดีกว่ามั๊ง

กระทู้นี้นิ่งอยู่เกือบจะ ๓ ปีเต็ม คิดว่าคงหมดโอกาสที่จะได้เห็นพระเมรุมาศกรมพระราชวังบวรพระองค์สุดท้ายของสยามเสียแล้ว แล้วก็มีบุญบันดาลให้ผมท่องเว็บไปพบ FB ของคุณศักดิ์ชัย ( Sakchai Limonado Phanawat) ซึ่งนำอัลบั้มภาพถ่ายบุคคลและเหตุการณ์ในสยามสมัยรัชกาลที่ ๕ มาลงไว้เป็นวิทยาทาน
อัลบั้มภาพสยามนี้เก็บอยู่ที่พิพิธภัณฑ์ศิลปะแห่งเมืองเดรสเดรน (Staatliche Kunstsammlungen Dresden) ประเทศเยอรมัน ระบุว่าภาพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี ในอัลบั้มนี้ถ่ายโดย ฟริตซ์ ชูมันน์ (Fritz Schumann) ในขณะที่ภาพอื่นๆไม่ระบุชื่อช่างภาพ แม้จะไม่แน่ว่าภาพอื่นๆในเล่มจะเป็นฝีมือของเขาด้วยทั้งหมด เพราะเป็นที่ทราบกันว่าบุตรของหลวงอัคนีนฤมิตร หรือ ฟรานซิส จิตร ช่างภาพมือเอกของสยามก็เปิดจำหน่ายกระจกเนกาตีฟภาพถ่ายฝีมือบิดาของตนอยู่ด้วย  อย่างไรก็ดีฟริทช์ ชูมันน์ เข้ามาถ่ายภาพในพระนครในระหว่างปี 1885-1886 (2428-2429) ดังนั้นภาพทั้งหมดที่อยู่ในอัลบั้มก็น่าจะถ่ายในระหว่างหรือก่อนหน้านั้น

ภาพทั้งหมดในอัลบั้มครับ

https://www.facebook.com/limonado.sp/posts/10212396368719116?pnref=story

อัลบั้มที่ว่าปรากฏภาพพระเมรุมาศ ไม่ระบุว่าเป็นของพระองค์ใด คือภาพนี้

ซึ่งเป็นภาพเดียวกับที่หนังสือ สถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยาม ของ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ม.ร.ว.แน่งน้อย ศักดิ์ศรี และคณะ ซึ่งเป็นเสมือนคัมภีร์ว่าด้วยพระเมรุมาศและพระเมรุของไทยระบุว่า เป็นพระเมรุมาศของสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ แต่คุณภาพของภาพมัวซัวกว่าของฟริทช์ ชูมันน์มาก

ฟริทช์ ชูมันน์ ผู้ถ่ายภาพนี้ แม้ไม่มีหลักฐานว่าเขาเดินทางออกจากสยามวันที่อะไร แต่ในวันที่ ๒๗ เมษายน ๒๔๓๐ มีหลักฐานว่าเขาอยู่ในเยอรมันแล้วแน่ๆ เพราะได้ไปจดทะเบียนเปิดร้านถ่ายภาพที่เมืองเดรสเดน  แสดงว่านายชูมันน์ต้องเดินทางออกจากเมืองไทยไปก่อนหน้านั้นหลายเดือน ไม่ทันได้ถ่ายภาพงานพระเมรุของสมเด็จกรมพระยาบำราบปรปักษ์ ซึ่งพระราชทานเพลิงในวันที่ ๒๘ เมษายน ๒๔๓๐ แน่นอน

ส่วนในช่วงที่เขาอยู่ในพระนครนั้น งานออกพระเมรุ ณ ท้องสนามหลวงมีงานเดียว คืองานของกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ซึ่งเสด็จทิวงคตในวันที่ ๒๘ สิงหาคม ๒๔๒๘  และพระราชทานเพลิงเมื่อวันที่๑๔ มิถุนายน ๒๔๒๙

อย่างไรก็ดี หนังสือ สถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยาม ของ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ม.ร.ว.แน่งน้อย ศักดิ์ศรี และคณะก็ได้ตีพิมพ์ภาพจากหนังสือพิมพ์ The Graphic ของอังกฤษ ซึ่งประมวลภาพงานออกพระเมรุของสมเด็จกรมพระยาบำราบปรปักษ์ไว้ในรูปเดียว ถึงแม้จะเป็นภาพลายเส้น แต่ก็ต้องทำมาจากภาพถ่ายต้นฉบับ ทำให้เห็นสิ่งที่ขัดแย้งกัน เพราะภาพพระเมรุมาศเห็นชัดว่าเป็นคนละองค์กับภาพถ่ายที่นำมาลงไว้ก่อนหน้า
คนอ่านที่เห็นความผิกปกตินี้ก็แค่งงๆเฉยๆ เพราะไม่ทราบจะหาข้อมูลอะไรมาตั้งปุจฉาถามครูบาอาจารย์

ขยายชัดๆ

ผมขอสรุปในชั้นนี้ก่อนเลยว่า ภาพพระเมรุมาศที่อยู่ในอัลบัมของฟริตซ์ ชูมันน์ คือพระเมรุมาศที่พระราชทานเพลิงพระศพ กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ

ภาพเปรียบเทียบ ๑

ภาพเปรียบเทียบ ๒

คุณ Pattarapol Piewnim ได้โพสต์ข้อความนี้ในFBของคุณศักดิ์ชัยครับ เป็นอันว่าชัดเจนว่าพระเมรุมาศของเจ้านายทั้งสองพระองค์ทำไมจึงเหมือนกัน ต่างกันที่รั้วราชวัตรและศาลาภายนอกเท่านั้น

จุดแตกต่างที่ชัดเจนระหว่าพระเมรุมาศของกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ(ภาพถ่าย) กับของสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ (ภาพลายเส้น ซึ่งต้องมีที่มาจากภาพถ่ายเช่นกัน เพียงแต่เรายังไม่ได้ค้นพบเท่านั้น แต่ในอังกฤษคงมีเก็บไว้ที่ใดที่หนึ่งแน่นอน)

ภาพลายเส้นที่ The Graphic ทำขึ้น มีที่มาจากภาพถ่ายที่ในเมืองไทยมีหมด ยกเว้นภาพพระเมรุมาศภาพเดียว(ที่ผมไม่เคยเห็น แต่คนอื่นอาจจะเคยเห็นแล้วก็ได้) สงสัยเหมือนกันว่าเป็นไปได้ยังไง

ลองดูสิครับว่า ฐานะศักดิ์ของระทานั้น งานทั้งสองมีความแตกต่างกัน ระทางานหนึ่งมียอดแหลม งานหนึ่งเอายอดแหลมออกปักฉัตรเล็กล้อมรอบแทน นั่นก็คือคนละงานกันครับ

จากหนังสือสถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยาม ของ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ม.ร.ว.แน่งน้อย ศักดิ์ศรี และคณะ ให้ภาพและข้อมูลไว้ว่า ลำดับและลักษณะของพระเมรุมี ๓ ชั้น คือ พระเมรุเอก พระเมรุโท และ พระเมรุตรี มีรายละเอียดมากมาย ผมของนำมาเฉพาะเรื่องของระทา
 
พระเมรุเอกนั้น ระทาเป็นยอดมณฑป สูง ๑๒ วา จำนวนด้านละ ๑๖ ระทา
พระเมรุโท ระทา สูง ๑๐ วา จำนวนด้านละ๑๔ ระทา  เป็นยอดมณฑป๑๐ ระทา ที่เหลือเป็นยอดป้อม
พระเมรุตรี ระทา สูง ๘ วา จำนวนด้านละ๑๒ ระทา  เป็นยอดป้อมทั้งหมด

พระเมรุมาศของกรมพระราชวังบวรนั้น หนังสือสถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยามไม่ได้ระบุว่าเป็นพระเมรุชั้นใด แต่กล่าวว่า ทรงโปรดเกล้าให้สร้างตามพระราชประเพณีโดยให้ปรับลดรูปแบบลงเสียบ้างตามความเหมาะสม

ส่วนพระเมรุมาศของสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์นั้น หนังสือรพบุว่าเป็นพระเมรุชั้นเจ้าฟ้า น่าจะหมายถึงพระเมรุโท  อย่างไรก็ตามข้อกำหนดต่างๆนั้น จะพระราชทานเพิ่มลดใดๆก็ได้ตามพระราชอัธยาศัย  และสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลานั้นทรงอยู่ในฐานะองค์ประธานพระบรมวงศานุวงศ์ ซึ่งพระเจ้าอยู่หัวถวายความเคารพอย่างสูงอยู่ด้วย  ดังนั้น เราจึงเห็นฉัตร ๗ ชั้นแทนฉัตร ๕ ชั้น ตามศักดิ์ของเจ้าฟ้าตามปกติ ส่วนยอดระทา จะเปลี่ยนยอดป้อมมาเป็นปักฉัตร ก็ย่อมจะทำได้ ไม่น่าจะถือว่าเป็นการลดยศแต่อาจจะเป็นการเพิ่มกว่าปกติด้วยซ้ำ

ที่ผมว่าเช่นนี้ก็ประมาณจากยอดระทาในสองภาพนี้ บน เป็นงานออกพระเมรุของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส และล่าง ของ สมเด็จเจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี

^

บทสรุป

พระเมรุมาศสำหรับพระราชทานเพลิงพระศพกรมพระราชวังบวรวิชัยชาญนั้น หนังสือ สถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยาม ของ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ม.ร.ว.แน่งน้อย ศักดิ์ศรี และคณะ ระบุแต่เพียงว่า พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้เจ้าพนักงานดำเนินการสร้างไปตามขนบราชประเพณี ดังปรากฏว่า ในวันที่ ๑๗ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๒๘ หรือ ประมาณหกเดือนหลังทิวงคต ได้มีการพิธียกเสาพระเมรุ ณ ท้องสนามหลวง และนอกจากนั้นก็มีการเกณฑ์ให้เจ้านายทั้งฝ่ายพระบรมมหาราชวังและฝ่ายพระราชวังบวรสถานมงคล ทำระทา ฉัตรเงิน ฉัตรทอง และฉัตรนาค ๙ ชั้น เพื่อตั้งประดับพระเมรุตามพระอิสริยยศนั้น ส่วนรูปสัตว์หิมพานต์ที่เชิญผ้าไตรและเครื่องสังเค็ด ก็โปรดเกล้าฯ ให้เกณฑ์ข้าราชการในพระราชวังบวรฯ ทำรูปสัตว์มีบุษบก และแท่นล้อ เพื่อเข้ากระบวนแห่พระศพเป็นคู่ๆ ไป เช่น รูปคชสีห์ แรด สกุณไกรสร สางแปลง เกสรสิงห นกทัณฑิมา และนกอินทรี เป็นต้น โดยมีพระองค์เจ้าขจรจรัสวงศ์ และหม่อมเจ้าสุบรรณ เป็นแม่กอง

ความนอกจากนั้นก็ไปว่าถึงเรื่องความบาดหมางพระทัยที่ทรงมีต่อกรมพระราชวังวิไชยชาญทั้งสิ้น และไม่มีรูปหรือภาพถ่ายแม้แต่ภาพเดียว อย่างไรก็ดีภาพถ่ายของฟริทช์ ชูมันน์ที่ปรากฏ ก็แสดงว่าแม้พระองค์จะไม่โปรดวังหน้าอย่างไร ก็ยังทรงมีพระขันติธรรม ที่จะจัดงานพระศพอย่างสมพระเกียรติ

หนังสือสถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยามกลาวว่า หลังจากงานของกรมพระราชวังวิไชยชาญแล้ว โปรดเกล้าให้ใช้เพระเมรุนั้นจัดงานพระราชทานเพลิงพระศพ พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้ามัณยาภาธร พระราชธิดาองค์ที่ ๑๔ ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระองค์เจ้าอรุณ พระราชธิดาองค์แรกของกรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพ  แล้วเสร็จจึงได้เริ่มรื้อลง

ก่อนหน้าพระศพกรมพระยาบำราบ ได้มีงานพระศพพระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส พระราชธิดาพระชนม์ ๒ พรรษาในรัชกาลที่ ๕  แม้พระเมรุของกรมพระราชวังบวรยังรื้อลงไม่เสร็จ ก็โปรดให้สร้างพระเมรุขึ้นใหม่ในวัดราชบพิธ โดยพระราชทานเพลิงในวันที่ ๒๙ ธันวาคม๒๔๒๙

ส่วนสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ซึ่งทรงล้มประชวรมาตั้งแต่สิงหาคม พ.ศ.๒๔๒๙ หลังออกพระเมรุกรมพระราชวังบวรเพียง ๒ เดือน ครั้นถึง ๑ กันยายน ก็สิ้นพระชนม์ลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯโปรดเกล้าให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรักษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช ซึ่งขณะนั้นทรงมีพระชันษาได้ ๒๙ ปี เป็นแม่กองในการพระเมรุ เพื่อพระราชทานเพลิงศพให้ทันฤดูแล้งของปี  ๒๔๓๐ โดยมีพระยาราชสงคราม (ทัด หงสุกล) เป็นนายช่าง มีบุตรชายของพระยาราชสงครามสองคนเป็นผู้ช่วย ได้แก่ พระวิสูตรโยธามาตย์ (เจริญ หงสกุล ภายหลังได้รับพระราชทานราชทินนามเป็น พระยาสามภพพ่าย) และขุนพรหมรักษา (กร หงสกุล ภายหลังได้รับพระราชทานราชทินนามเป็น พระยาราชสงคราม)

หนังสือ สถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยาม ของ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ม.ร.ว.แน่งน้อย ศักดิ์ศรี และคณะ มิได้กล่าวถึงความในจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันรัชกาลที่ ๕  ที่ว่า“ …และการพระเมรุกรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์นั้น  โปรดให้สมเด็จกรมพระภานุพันธุ์เป็นแม่กองทำการ และงดเมรุกรมพระราชวังบวรที่ยังรื้อไม่แล้วนั้นไว้เป็นพระเมรุกรมสมเด็จพระต่อไป” หากกล่าวความโดยละเอียดว่า การก่อสร้างพระเมรุสมเด็จฯ เจ้าฟ้ามหามาลา แบ่งออกเป็นด้านๆ ตามธรรมเนียมการโยธาใหญ่ๆ ในสมัยนั้น โดยมีกรมพระตำรวจใน รับผิดชอบการทำพระเมรุใหญ่ กรมรักษาพระองค์ ทำพระที่นั่งทรงธรรม กรมพระตำรวจนอก และกรมพระตำรวจสนม ทำซุ้มไฟ โรงหนัง และโรงโขนชักรอก กรมคู่ชัก ทำโรงกงเต๊ก กรมมหาดไทย ทำดอกไม้ไฟต่างๆ กรมวังฝ่ายพระราชวังบวรสถานมงคล ทำระทาไม้ไผ่ กรมช่างสิบหมู่ ทำซุ้มตะเกียง หนังชักรอก และพระเบญจาทอง ที่ประดิษฐานพระโกศพระศพ เป็นต้น

ความต่อไปนี้ แม้หนังสือสถาปัตยกรรมพระเมรุมาศในสยาม จะบรรยายว่าเป็นพระเมรุสมเด็จฯ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ แต่ก็คงจะใช้ภาพถ่ายพระเมรุมาศของกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญเป็นแนว กล่าวคือ จากมุมด้านตะวันออก ลักษณะเป็นพระเมรุทรงปราสาท ประกอบเครื่องยอดทรงมณฑป มีชั้นเชิงกลอน ๗ ชั้น ตามฐานานุศักดิ์ของพระเมรุชั้นเจ้าฟ้า แวดล้อมด้วยคด ๔ มุม ที่มีระเบียงเชื่อมถึงกัน โดยตรงกึ่งกลางเป็นซุ้มประตูทางเข้าพระเมรุที่มีหุ่นรูปยักษ์ยืนถือกระบองเฝ้าอยู่คู่หนึ่ง รูปแบบของคดที่สี่มุมและซุ้มประตูทางเข้าพระเมรุเป็นอาคารทรงจตุรมุข หลังคาจั่วซ้อนชั้น และไม่มีเครื่องยอด ถัดจากแนวระเบียงเข้าไปในพระเมรุมองเห็นฉัตรเงิน ฉัตรทองและฉัตรนาค ตั้งเรียงรายอยู่ ส่วนด้านนอกระเบียงมีโรงรถรูปสัตว์หิมพานต์ที่เป็นศาลาหลังคาจั่วขนาดเล็กตั้งเรียงกัน ด้านหน้าโรงรถรูปสัตว์เป็นราชวัติทึบ ซึ่งประดับด้วยฉัตรเบญจรงค์สองข้าง ซุ้มประตูพระเมรุด้านหน้ามีศาลาคู่ต่อด้วยพลับพลาทรงโปรยทางด้านซ้าย ด้านหน้าสุดในภาพเห็นแถวระทายอดมณฑปตั้งสลับกับโรงมหรสพ ซึ่งเป็นโรงเครื่องผูกยกพื้น หลังคามุงจาก

สถาปัตยกรรมพระเมรุเป็นอาคารจัตุรมุขยอดมณฑป สูงแต่พื้นจดยอด ๓๐ วา (๖๐ เมตร) มีพลับพลาพระที่นั่งทรงธรรมทางทิศใต้ พื้นและผนังพระเมรุและพระที่นั่งทรงธรรมทาสีเหลือง เขียนลายดอกสีแดง ที่ผนังและเสาภายในพระเมรุมีโครลงเฉลิมพระเกียรติสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา ที่เจ้านายและข้าราชการชั้นสูงร่วมกันแต่งถวายในการพระเมรุคราวนี้รวม ๔๐ เรื่อง ใส่กรอบติดประดับส่วนที่พนักฐานเฉียงรองพระเบญจา ที่ตั้งพระโกศก็มีตู้กระจก ภายในมีรูปภาพบรรยายความตามโคลงเฉลิมพระเกียรตินั้น

บริเวณพระเมรุทั้งสี่ด้านแวดล้อมด้วยส้างจัตุรมุข ไม่มียอด ๔ หลัง มีระเบียงเชื่อมถึงกัน ทางทิศเหนือ ใต้ และ ตะวันออก มีเมรุประตูทรงจัตุรมุข แต่ไม่มียอด มีรูปยักษ์คู่ขนาดใหญ่ประจำทุกประตู  ในบริเวณพระเมรุชั้นในประดับด้วยฉัตรทอง เงิน นาค ๙ ชั้น ส่วนบริเวณชั้นนอกประดับฉัตรเบญจรงค์ ๗ ชั้น ตามสมควรแก่พระอิศริยยศ

(น่าจะ) จบบริบูรณ์

ขอบคุณ คุณ NAVARAT.C มากครับที่ตามหาพระเมรุสำคัญจนเจอ จากรูปพระเมรุที่ได้โพสต์ลงในเรือนไทยนี้ สังเกตได้ว่า
ขนาดของพระเมรุมาศตั้งแต่ต้นรัชกาลที่ 5 ได้ค่อยๆลดขนาด ความสูง และขนาดอาคาร ประกอบ ลงมาเป็นลำดับคือ
1.พระเมรุมาศ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
2.พระเมรุมาศ สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์
3.พระเมรุมาศ กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ
4.พระเมรุมาศ สมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ (ซึ่งดูจะเล็กมากเลย เมื่อเทียบกับงานพระเมรุ เจ้าฟ้าพาหุรัดมณีมัย)

จนถึงมีรับสั่งของล้นเกล้ารัชกาลที่ 5 เกี่ยวกับพระเมรุมาศของพระองค์ เพื่อไม่ให้สิ้นเปลืองจนเกินไป จนเป็นแบบอย่างมาจนถึงทุกวันนี้

ขอบคุณครับ เป็นความจริงตามที่คุณว่า