จดหมายตอบ ม.จ. อากาศดำเกิง ของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์
เนื่องด้วย ม.จ. อากาศดำเกิงได้ทรงรู้สึกว่าท่านจำเป็นจะต้องต้านทานคำติชมหนังสือ "ละครแห่งชีวิต" และในคำตอบได้ทรงก้าวร้าวมาทางข้าพเจ้าบ้าง ข้าพเจ้าจึงจำเป็นต้องโต้ตอบโดยมีหนังสือไปถึงหนังสือพิมพ์ต่างๆฉบับ ได้มีหนังสือพิมพ์นำลงคือ
ภาษาไทยบางกอกการเมือง ๒๘ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๓
กรุงเทพฯเดลิเมล์ ๒๘ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๓
ไทยใหม่ ๒๘ กุมภาพันธ์ และ ๒ มีนาคม ๒๔๗๓
หนังสือพิมพ์ไทย ๑ มีนาคม ๒๔๗๓
ศรีกรุง ๒ มีนาคม ๒๔๗๓
ภาษาอังกฤษบางกอกไตมส์ ๒๘ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๓
บางกอกเดลิเมล์ ๒ มีนาคม ๒๔๗๓
จดหมายตอบ ม.จ. อากาศดำเกิงฯแจ้งความไปยัง ท่านบรรณาธิการ......ทราบ
ข้าพเจ้ามีความยินดีเป็นอันมาก ถ้าท่านจะกรุณานำจดหมายนี้ลงในหนังกระดาษ หนังสือพิมพ์ของท่าน
ในหนังสือ "สามัคคีสาร" เล่มที่ ๘ ตอนที่ ๓ ข้าพเจ้าได้ลงถ้อยคำติชมหนังสือ "ละครแห่งชีวิต" ฝีพระโอษฐ์หม่อมเจ้าอากาศดำเกิง ที่ได้ออกจำหน่ายแพร่หลายอยู่ในกรุงสาม ข้าพเจ้าออกความเห็นของข้าพเจ้าโดยใจจริง และหวังว่าการที่ข้าพเจ้าเริ่มต้นฉะนั้น อาจจะมีผู้อื่นคิดจับปากกาเขียนคำติชมหนังสือต่าง ๆ ต่อไป ข้าพเจ้าเข้าใจว่าในกรุงเทพเวลานี้ ไม่มีหนังสือพิมพ์ฉบับใดที่มีคำติชมหนังสือต่าง ๆ ไว้ประจำ ถ้าข้าพเจ้าเข้าใจผิดไป ก็ขอโทษที่ข้าพเจ้าเห็นว่าเป็นของขาดไปมาก เพราะที่เมืองเราก็มีหนังสืออกจำหน่ายอยู่เสมอ ๆ หลายประเภท การสร้าง การเขียนรูปหรือการประพันธ์ ถ้าไม่มีการติชมแล้วก็ยากที่จะหวังให้ผู้กระทำดีขึ้นได้ นี่ก็คือที่ข้าพเจ้าได้ตั้งใจทำ คือ ชมในสิ่งที่ควรชม
อาทิตย์นี้ ข้าพเจ้าได้รับหนังสือพิมพ์จากกรุงเทพฯ หลายฉบับล้วนเต็มไปด้วยผู้เขียนเรื่องเกี่ยวกับคำติชมของข้าพเจ้านี้ ทำให้ข้าพเจ้าประหลาดใจและมีความยินดีที่มีผู้เอาใจใส่ในถ้อยคำอันเล็กน้อยของข้าพเจ้าถึงเพียงนี้ ท่านอากาศฯเองได้ทรงเขียนข้อความแก้ตัวอย่างยืดยาว ซึ่งข้าพเจ้าได้อ่านในภาษาอังกฤษและทรงหาว่าข้าพเจ้าติท่านเป็นทำนองเด็ก การที่ท่านกริ้วนี้ข้าพเจ้าหาได้โกรธตอบไม่ ข้าพเจ้ามิได้หวังว่าท่านจะทรงเชื่อถ้อยคำติชมของข้าพเจ้า แปลกแต่ว่า ในการแก้ตัวของพระองค์ท่านนั้น ไม่ทรงเอ่ยถึงข้อติสำคัญของข้าพเจ้า คือ ที่ทรงทำให้ "ละครแห่งชีวิต" บางทีก็เป็นเรื่องจริง บางทีก็เป็นเรื่องแต่งขึ้น แล้วแต่เหมาะแก่ผู้แต่งบทใด ซึ่งตามความเห็นของข้าพเจ้า เป็นวิธีที่ผิด เช่น "ไกลบ้าน" เป็นต้น เป็นเรื่องที่จริง ถ้าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าทรงพระราชนิพนธ์ใช้พระนามแฝง และเอาเรื่องที่ทรงคิดขึ้นมาปนแล้วก็จะเป็นหนังสือดีไม่ได้ ดีงที่เป็นอยู่บัดนี้
แต่มีสิ่งหนึ่งที่ข้าพเจ้าจะนิ่งไม่ตอบเสียไม่ได้ ท่านอากาศรับสั่งว่า "ข้าพเจ้าชอบวิธีที่ท่านผู้ติชมยกเอาถ้อยคำเชคสเปียร์มาขู่ ท่านบอกว่า "All the world's a stage" นั้นมาจากเรื่อง "ตามใจท่าน" ชองเชคสเปียร์ ข้าพเจ้าขอแนะนำให้ท่านไปดูหนังสืออีกทีหนึ่ง จะได้รู้แน่ว่าความ "All the world's a stage" นี้มาจาก "ตามใจท่าน" แน่หรือมาจาก "เวนิสวานิช" นี่ข้าพเจ้าเรียกว่า เป็นการรับโดยวิธีรุก แต่ข้อสำคัญก็คือ
เป็นการที่จะทำให้คนหมู่มากเห็นว่าข้าพเจ้าไร้ความรู้ ดังนั้นจำเป็นต้องแก้ ละครพูด ๒ เรื่อง ของเชคสเปียร์นี้ที่อังกฤษนับว่าเป็นเรื่องที่มีคนรู้จักแพร่หลายมาก จนใคร ๆ พากันเก็บเอาถ้อยความใช้เป็นสุภาษิตเปรียบเทียบของต่างๆ จนน่าเบื่อ ถ้าข้าพเจ้าไม่รู้จกละคร ๒ เรื่องนี้ดีถึงแม้ได้มาอยู่อังกฤษตั้ง ๑๐ ปีแล้วก็จริง ความรู้ของข้าพเจ้าก็ต้องอ่อนเบาเป็นกำลัง ดังนั้น ข้าพเจ้าไม่สามารถที่จะปล่อยให้มหาชนเจ้าใจผิด และคิดว่า ข้าพเจ้าไม่รู้จักละคร ๒ เรื่องนี้ดี ข้าพเจ้าขอกล่าวว่า เชคสเปียร์เปรียบละครกับโลกในละคร ๒ เรื่อง คือ
ในเรื่อง เวนิสวานิช องก์ ๑ ฉากที่ ๑
Antonio - I hold the world but as the world, Cratiano; A stage where every man must play a part, And mine a sad one
Cratiano - Let me play the fool;
ในเรื่อง ตามใจท่าน องก์ที่ ๒ ฉากที่ ๗
Jacques - All the world's a stage, And all the men and women merely players.
ข้าพเจ้าใช้คำแปลพระราชนิพนธ์ รัชกาลที่ ๖ ทั้ง ๒ เรื่อง ดังนั้นใคร ก็ต้องเห็นได้ทันทีว่า จ้าพเจ้าเอาความมาจากในองก์ ๒ ฉากที่ ๗ นั้น
ฝรั่งเขาว่า การเรียนนิดหน่อยเป็นของที่น่าจะมีอันตรายนี่เป็นของที่จริงมาก ยิ่งเมื่อเรานึกถึงผู้ที่ได้เรียนนิดหน่อยแล้วหลงไปว่ามีความรู้มาก แต่ที่จริงเราควรจะปล่อยให้เขามีความสุขอยู่ในความหลงของเขา แต่เมื่อท่านเหล่านี้มาพยายามทำให้คนอื่นดูกลายเป็นคนโง่ไปด้วยแล้ว คนอื่นเขาก็ยอมนิ่งอยู่ไม่ได้
ข้าพเจ้าขอกล่าวเตือนท่านอื่น ๆ ที่จะหาความข้าพเจ้าต่อไปภายหน้าด้วย ข้าพเจ้ามีความระมัดระวังอย่างยิ่ง เวลาที่ข้าพเจ้าคัดเอาคำของกวีต่าง ๆ มาเปรียบเทียบเป็นต้องแน่ใจเสียก่อนว่ามาจากไหนจึงใช้ หายอมใช้ผิด ๆ ถูก ๆ ไปไม่ ถ้าไม่ทราบก็ยอมรับว่าไม่ทราบ ไม่เห็นเป็นเรื่องน่าอายอะไร แม้จนวันตาย ไม่ว่าข้าพเจ้าจะสนใจเท่าใด ของที่ข้าพเจ้าไม่ได้เคยเรียนย่อมมีมากกว่าของที่เคยเรียนเสมอ และคงมีคนที่มีความรู้มากกว่ามาชี้หนทางให้อยู่ตลอ