เรือนไทย

ในช่วงเวลาเช้าตรู่ของทุกวันนี้ ผมมีภาระกิจพิเศษถือเสมือนหนึ่งหน้าที่ที่จะต้องถวายกตเวฑิตา ในช่วงที่มีพิธีบำเพ็ญพระราชกุศล พระราชทานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท นอกจากวันใดมีเรื่องจำเป็นอย่างอื่น หรือต้องออกต่างจังหวัดเท่านั้น ผมจึงจะงด

การเข้าไปปฏิบัติหน้าที่ดังกล่าว เป็นสิ่งที่ผมไม่เคยมีโอกาสกระทำมาก่อน แม้พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทนั้น เคยเข้าไปหลายครั้งแล้วต่างกรรมต่างวาระ แต่ก็ไม่ใช่ในส่วนที่ผมได้เข้าไปปฏิบัติหน้าที่ในคราวนี้
ในวันแรกนั้น เจ้าหน้าที่ได้เดินนำผมขึ้นไปทางมุขกระสันอันเป็นอาคารเชื่อมต่อพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทด้านทิศใต้กับพระที่นั่งพิมานรัตยา เมื่อเข้าไปในห้องโถงก็สะดุดตากับรูปปั้นนูนต่ำของสตรีต่างศักดิ์สามคนที่ผนังอยู่ใต้ซุ้มบันไดสำคํญ  หลังจากผ่านห้องนั้นเข้าไปสู่องค์พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทแล้ว จึงทราบว่าบันใดดังกล่าวเป็นทางเสด็จพระราชดำเนินขึ้นไปยังพระบัญชรบุษบกมาลา ซึ่งรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงใช้เป็นที่เสด็จออกให้พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายในเข้าเฝ้า

ความสนใจของผมจึงข้องอยู่กับรูปปั้นดังกล่าว รูปสตรีที่นั่งอยู่บนตั่งนั้น ดูจากเครื่องทองที่ตั้งประดับยศฐาบรรดาศักดิ์ตรงหน้าย่อมเข้าใจว่าไม่ใช่ธรรมดา ส่วนหญิงอีกสองนางนั่งกับพื้นเป็นบ่าวคอยรับใช้ แต่กว่าจะได้เอ่ยปากถามก็อีกสองสามวันต่อมา จึงได้ทราบว่าสตรีผู้สูงศักดิ์นั้นชื่อคุณท้าวศรีสัจจา หรือเจ้าคุณประตูดิน ซึ่งผมฟังดูคุ้นๆหูอยู่ แต่เรื่องราวความเป็นมาของท่านนั้น เอาไว้ให้ผู้รู้ท่านอื่นๆเขียนเล่าจะดีกว่า ผมเพียงแต่เอารูปของท่านมาให้ดูกันชัดๆ เพราะรูปที่ค้นได้จากทางอินทรเนตรนั้นมืดมัวเต็มที

จากหนังสือ “พระบรมมหาราชวัง”

เป็นภาพที่ถ่ายด้านตรงๆ ส่วนภาพที่แล้วผมถ่ายในมุมเฉียง จึงออกจะเบี้ยวนิดหน่อย

เหตุที่ผมถ่ายภาพตรงๆไม่ได้เพราะเมื่อคิดจะถ่ายและเอากล้องไปนั้น เจ้าหน้าที่สำนักพระราชวังได้เอาโต๊ะทีวีมาตั้งไว้ข้างหน้ารูปปั้นเสียแล้ว และคงจะอยู่อย่างนั้นตลอดงานพระศพ ผมเลยจำเป็นต้องถ่ายไว้ในมุมเฉียงดีกว่าจะไม่ได้ถ่ายมาเลย

เพื่อความเข้าใจอันดี

ในภาพแสดงพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทและพระที่นั่งพิมานรัตยาที่เชื่อมต่อกันด้วยอาคารมุขกระสัน

พระที่นั่งพิมานรัตยานี้คุณวิกี้อรรถาธิบายไว้ว่า

พระที่นั่งพิมานรัตยา เคยเป็นพระวิมานที่บรรทมของพระมหากษัตริย์ในโอกาสที่เสด็จมาประทับยังหมู่มหาปราสาท พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จมาประทับเป็นเวลา 1 ปี ในคราวบูรณะหมู่พระมหามณเฑียร

ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงใช้เป็นที่ชุมนุมมหาสมาคมสำหรับ พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการบริพารฝ่ายในเข้ารับพระราชทานอิสริยยศและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ และยังเป็นที่สรงพระบรมศพสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลเสด็จสวรรคต ก็โปรดเกล้าฯให้สรงพระบรมศพ ณ พระที่นั่งพิมานรัตยานี้ ในรัชกาลปัจจุบัน ยังได้ใช้เป็นที่สรงพระบรมศพ สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ และล่าสุดได้ใช้สรงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีด้วย

ภาพจากหนังสือพระบรมมหาราชวัง

พระที่นั่งพิมานรัตยา(หลัง)และพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท(หน้า) ที่เชื่อมต่อกันด้วยอาคารที่เห็นบันไดขึ้น เรียกว่ามุขกระสัน

ประตูเข้าสู่ห้องโถงของมุขกระสัน

ภายในห้องโถง  ประตูภายในด้านขวาของกระไดขึ้นสู่พระบัญชรบุษบกมาลา จะเปิดเมื่อมีการเสด็จพระราชดำเนิน ประตูด้านซ้ายเปิดให้ผู้อื่นเข้าสู่องค์พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

ภาพจากหนังสือพระบรมมหาราชวัง

พระบัญชรบุษบกมาลาในมุขด้านทิศใต้ของพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ใช้เป็นที่เสด็จออกให้พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายในเข้าเฝ้าในครั้งรัชกาลที่๔

ขอบพระคุณครับ อ.NAVARAT.C  ที่กรุณานำภาพท้าวศรีสัจจา (มี) มาฝาก รูปปั้นปูนนูนต่ำงามมากครับ สีสวยสดดี

แต่ลักษณะการปั้นปูนแบบนูนต่ำมีมาแต่สมัยใดหนอ ? ทำไมไม่ใช้แกะสลัก แกะหิน แต่ใช้การปั้นปูน

ขอแนบภาพที่ผมมีอยู่แบบงาม ๆ ให้แทนคำขอบคุณครับ

คุณท้าวศรีสัจจา หรือเจ้าคุณประตูดินคือใคร มีความเป็นมาอย่างไร ทำไมจึงมีรูปปั้นของท่านไว้ในพระราชฐานภายในอันสำคัญเช่นนี้ คงจะมีท่านผู้รู้มาร่วมเผื่อแผ่ข้อมูลของท่านกันต่อไป

ในช่วงนี้ผมขอจบด้วยภาพประตูดินในพระบรมมหาราชวัง

สตรีที่นั่งร้อยพวงมาลัยอยู่หน้าประตู คงจะเป็นทวารบาลในยุคนี้ เธอทำหน้าดุน่าดูในขณะที่ห้ามผมถ่ายรูปเข้าไปข้างใน ผมจึงต้องออกมาถ่ายในระยะไกล
สงสัยจะนึกว่าผมเป็นพวกเจ้าชู้ประตูดิน มาส่องกล้องเลียบๆมองๆใครแถวนั้น

ตำแหน่งวงกลม คือ บริเวณรอยต่อระหว่างพระที่นั่งที่ตั้งของภาพนูนต่ำ

คลังภาพของคุณหนุ่มสยามวิเศษยอดเยี่ยม แถมเรียกปุ๊บมาปั๊บ

คำถามของคุณถ้าถามผม ก็ขอสารภาพว่าไม่ทราบ ขอให้ท่านอื่นตอบ

ส่วนผมขอถามบ้าง
บ่าวของคุณท้าว กำลังส่งอะไรให้คุณท้าว ดูเป็นท่อนไม้หรือม้วนกระดาษอย่างใดอย่างหนึ่ง

ต้องรบกวนขอภาพชัด ๆ บริเวณวัตถุนั้นอีกครั้งนะครับผม

จากสิ่งที่สังเกตุได้หลายอย่างคือ

๑. พบอาการสูงวัย หย่อนคล้อย แสดงว่ามีอายุพอสมควร

๒. การนุ่งผ้าจีบโจง (หลังเท้าเป็นแพผ้าสวยงาม)

๓. ท่านนั่งบนตั่งไม้ที่ปูลายผ้าอย่างสวยงาม

๔. ทรงผม เรียบร้อยอย่างที่สุด

๕. สตรีอวบอ้วน หน้าอิ่มเอิบมาก

๖. ลักษณะการวาดภาพผ้าม่านย้อย และห่วงห้อย แบบลักษณะอย่างจีน พบในจิตรกรรมไทยสมัยรัชกาลที่ ๓ - ๔

จุลลดา ภักดีภูมินทร์เล่าไว้ในนิตยสารสกุลไทย (http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=3040&stissueid=2593&stcolcatid=2&stauthorid=13)

ท้าวศรีสัจจา (มิ) ประวัติค่อนข้างเลือนราง ด้วยท่านผู้นี้มิได้เป็นเจ้าจอมหรือเจ้าจอมมารดามาก่อน

ทว่าเป็นที่รู้และเล่ากันว่า ท้าวศรีสัจจา (มิ) ผู้นี้ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดปรานและไว้วางพระราชหฤทัยมาก ฝ่ายท้าวศรีสัจจาก็ถวายความจงรักภักดีในพระองค์ ไม่ว่าจะเสด็จบรรทมพระวิมานพระที่นั่งองค์ใด ท้าวศรีสัจจาจะต้องไปนอนเฝ้าอยู่หน้าพระทวาร พร้อมด้วยโขลนอีกสองคน โดยเฉพาะเมื่อเสด็จประทับ ณ พระที่นั่งพิมานรัตยา เป็นที่ทราบกันทั่วๆไปถึงความรักความภักดีนี้

เมื่อถึงรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ จึงโปรดฯให้ปั้นรูปท้าวศรีสัจจา (มิ) กับโขลนสองนางเป็นอนุสรณ์ไว้ใต้ซุ้มริมผนังมุขกระสันด้านเหนือระหว่างบันไดที่ขึ้นสู่พระที่นั่งดุสิตด้านใต้ เป็นอนุสรณ์ถึงท้าวศรีสัจจา ผู้นี้

สันนิษฐานกันว่า ท้าวศรีสัจจา (มิ) เห็นจะเป็นคนเดียวกันกับท้าวศรีสัจจา (ลิ้ม) ที่ปรากฏชื่ออยู่ในราชินิกุล รัชกาลที่ ๓

ด้วยเหตุผลว่า ได้เป็นท้าวศรีสัจจาในรัชกาลที่ ๓ ประการหนึ่ง และผู้ที่จะใกล้ชิดพระองค์จนเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยอย่างยิ่ง น่าจะเป็นพระญาติพระวงศ์มากกว่าคนอื่นๆ ประการหนึ่ง

อีกประการหนึ่งอันเป็นประการสำคัญ คือท้าวศรีสัจจาซี่งในหนังสือราชินิกุล ร.๓ จดไว้ว่าชื่อ ‘ลิ้ม’ นั้น เป็นบุตรีของพระนมรอด พระนมรอดเป็นน้องสาวสุดท้องของ พระชนนีเพ็ง พูดง่ายๆว่าเป็นน้าของสมเด็จพระศรีสุลาลัย พระพันปีหลวงของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ เมื่อสมเด็จพระศรีสุลาลัย ประสูติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ พระนมรอด แม้จะมีศักดิ์เป็นยายน้อยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ทว่าคงจะยังสาว จึงเพิ่งคลอดบุตรีคนที่ ๒ คือ ท้าวศรีสัจจา (ลิ้ม) พระนมรอดจึงได้เป็นพระนมถวายน้ำนมแด่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯด้วย ท้าวศรีสัจจา (ลิ้ม) จึงเป็นทั้งพระญาติ และเป็นทั้งผู้ดื่มนมร่วมเต้าในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ

ทั้งหมดนี้ดูสมเหตุสมผลเสียเหลือเกิน ที่ท้าวศรีสัจจาที่ว่าชื่อเดิม ‘มิ’ นั้น แท้จริงก็คือท้าวศรีสัจจาคนเดียวกันกับที่หนังสือราชินิกุล ร.๓ จดไว้ว่า ‘ลิ้ม’ นั่นเอง

เรื่องชื่อผิดชื่อเพี้ยนของคนโบราณ ซึ่งผู้ฟังผู้จด เล่ากันจดกันต่อๆมานั้นมีอยู่เสมอ โดยเฉพาะหนังสือราชินิกุล ร.๓ สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุขฯ ผู้ทรงรวบรวบและทรงพระนิพนธ์ ก็ทรงรับว่าอาจมีคลาดเคลื่อนบ้าง  เพราะทรงฟังจากคำบอกเล่าของคนเก่าๆสืบต่อๆกันมา

แต่ตามความเห็นส่วนตัวของผู้เล่า เห็นว่า ‘มิ’ น่าจะถูกต้องกว่า ‘ลิ้ม’ เพราะพระนมรอด ท่านเป็นลูกสาวแขก (พระยาราชวังสัน) ส่วนสามีของท่านคือพระยาศรีสรราช ก็ไม่ปรากฏว่ามีเชื้อสายจีน ‘ลิ้ม’ ฟังดูเป็นจีนๆ ชื่อ ‘มิ’ น่าจะสมกับเทือกเถาเหล่ากอของพระนมรอดมากกว่า

 ;D

ท้าวศรีสัจจา (มิ) มีฉายาเรียกกันว่า "เจ้าคุณประตูดิน"  เพราะที่นั่งเป็นประจำของท่านคือ  ตรงประตูดินข้างภายใน คอยดูแลคนเข้าออก เป็นที่เกรงขามของบรรดานางใน

มีเนื้อร้องเพลงเต่าเห่เมื่อครั้งรัชกาลที่ ๓ เอ่ยถึงท้าวศรีสัจจา (มิ) ว่า

เย็นเอยเย็นย่ำ
จะค่ำลงแล้วอยู่รอนรอน
สาวน้อยเจ้าค่อยเดินจร
ไปเก็บดอกแก้วเล่นเย็นเย็น

ที่เกยเราเคยเห็น
เป็นพวงเป็นพู่ดูน่าชม

บ้างเก็บได้บ้างทัดหู
บ้างเชิดบ้างชูบ้างเชยบ้างชม

บ้างเก็บได้ใส่ผ้าห่ม
บ้างเดินบ้างชมเล่นเย็นเย็นใจ

โขลนคนหนึ่งจึงร้องห้าม
ที่พวงงามงามอย่าเด็ดเอาไป

ว่าแล้วหาฟังไม่
จะไปเรียนเจ้าคุณประตูดิน  

 ;D

ตรงนี้ผมอ่านทีไร ก็เห็นแปลกๆอยู่นะครับคุณเพ็ญชมพู มิกับลิ้มไม่ได้ใกล้เคียงกันเลยน่ะ ผมก็เห็นด้วย
แต่มิเป็นชื่อแขกหรือไม่ ผมยังสงสัย

คือ มีน้าสะใภ้คนหนึ่ง ชื่อเล่นว่า มิ
ผมถามน้ามิว่า ชื่อน้าน่ะแปลว่าอะไร

น้าสะใภ้บอกว่า คนมอญมักเรียกลูกสาวคนสุดท้องว่า มิ

ผมเลยติดสมองอยู่อย่างนี้นานหลายสิบปีมาแล้ว แต่จะถูกผิดประการใด ต้องให้คนที่เชี่ยวชาญเรื่องมอญหรือยาวีมายืนยัน

ฝันเห็นหนังสือเล่มหนึ่ง เนื่องจากเพิ่งได้สนทนากับคุณวันดีไม่ช้านาน พลันนึกขึ้นมาได้จึงเปิดอ่าน นำมาเล่าให้ฟัง

"หนังสือป้าป้อนหลาน" ของหม่อมราชวงศ์จงจิตรถนอม จิตรพงศ์

เรื่องรูปปั้นระหว่างทางขึ้นบันไดพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท


สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงพระราชทานพระกระแสพระราชดำรัสตรัสอธิบายแก่เสด็จปู่ (กรมพระยานริศราฯ) ว่าคือ รูปท้าวศรีสัจจา (มิ) ในแผ่นดินพระนั่งเกล้าฯ นั้นมีราชนิเวศนานุบาลฝ่ายใน ๓ คน คือ

๑. เจ้าคุณปราสาท

๒. ท้าววรจันทร์ (อิ่ม)

๓. ท้าวศรีสัจจา (มิ)

เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยมีอำนาจบัญชาการสิทธิ์ขาดในวัง รูปนี้โปรดให้ทำขึ้นไว้ในสมัยที่ยังมีบุญวาสนา

ท้าวศรีสัจจา (มิ) ชาววังต่างพากันเรียว่า "เจ้าคุณประตูดิน"

บันไดที่ขึ้นไปเหนือรูปเจ้าคุณประตูดิน ทำไว้เพื่อเสด็จขึ้นไปเพื่อออกสิงหบัญชร ให้คนมาเข้าเฝ้า

สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงมีพระราชดำรัสอธิบายไว้อีกว่า "เดิมสร้างในสมัย ร.๑ นั้นยังไม่มี พระนั่งเกล้าฯ ทรงสร้างเติมขึ้น"

คือในสมัยรัชกาลที่ ๓ ทรงซ่อมแซมและสร้างเพิ่มเติมใหม่รวมทั้งสิงหบัญชร และรูปเจ้าคุณประตูดินด้วย  ;)

ก็นึก ๆ อยู่ว่ารูปคุณท้าวฯ จะหยิบยื่นอะไรส่งให้คุณท้าวศรีสัจจา (มิ) จะหยิบท่อนไม้ส่งไม้ทำไม จะเอาไว้เคาะ ทำโทษผู้คนกระนั้นหรือ ? ก็ไม่ควรนำมาปั้นภาพให้เสียเกียรติยศเปล่า ๆ

ผมให้น้ำหนักไปที่ หยิบยื่น "หนังสือใบลาน" พอจะตอบโจทย์ได้บ้าง

๑. หากหนังสือใบลานนี้เกี่ยวด้านพระศาสนาแล้ว ก็หมายว่า ให้สนใจใฝ่ธรรมะ ผู้พบเห็นจักได้อนุโมทนาสาธุแก่คุณท้าวฯ  เพื่อให้พึ่งสำเร็จซึ่งนิพพาน

๒. หากหนังสือใบลานนี้เกี่ยวเนื่องทางโลก แล้วคงจะหมายว่า กฎระเบียบต่าง ๆ ที่ท่านท้าวฯ ยึดถือเพื่อให้เกิดความเคร่งครัดยำเกรง มิได้ตกบกพร่อง อันเป็นที่ยำเกรงแก่ชาววังทั้งปวง ผู้พบเห็นจัดได้หมายว่า นี่คือรูปท้าวศรีสัจจาแห่งประตูดิน

^
สงสัยจะเป็นไม้เคาะตาตุ่มน่ะครับ

นางพนักงานคงรับไม้เคาะตาตุ่มอาญาสิทธิ์ไปจัดการกับผู้ละเมิดจารีตแล้วเสร็จ ก็นำมาส่งคืนกระมัง

ถ้าเป็นคัมภีร์ใบลาน น่าจะเก็บไว้เป็นของสูงตามธรรมเนียมคนไทย ไม่ใช่ให้บ่าวไพร่ถือไว้ จะใช้ก็เรียกเอามาอ่าน

^
ไม้แผ่นใหญ่มากขอครับ โดนเข้าไปคงบวมไปหลายวัน  ;D

ขออธิบายเพิ่มเติมเรื่องการซ่อมแซมพระที่นั่งพิมานรัตยา ดังนี้

"เมื่อ พ.ศ. ๒๓๗๓ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ทรงให้บูรณะองค์พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท และพระที่นั่งพิมานรัตยาสำเร็จดังประสงค์แล้ว ก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพระราชพิธีสมโภช แล้วเสด็จเฉลิมพระราชมณเฑียรอยู่  ณ  พระที่นั่งในหมู่พระมหาปราสาทนี้เป็นเวลา ๑ ขวบปี โดยทรงใช้พระที่นั่งพิมานรัตยาเป็นพระวิมานที่บรรทม และเสด็จออกขุนนาง ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท"

ส่วนท้ายพระที่นั่งรัตยาเข้าไปในฝ่ายในก็เป็นที่ตั้งของเรือนจันทร์ อันเป็นที่พำนักของบรรดาบาทบริจาริกาฝ่ายในทั้งปวง (ไม่ทราบว่า อ.NAVARAT.C ได้เข้าไปชักภาพบ้างหรือไม่)

^
เล็กๆ ก็ไม่ร่ำลือหลาบจำกันจนทุกวันนี้หรอกครับ

เดี๋ยว เอาตรงนี้ก่อน


ตรงนี้ขัดกับข้อเขียนอีกตอนหนึ่งของจุลลดา ภักดีภูมินทร์ความว่า

เจ้าคุณประตูดิน’ ผู้นี้ คือ ท้าวศรีสัจจา ชื่อเดิมว่า ‘มิ’ เป็นท้าวศรีสัจจามาแต่รัชกาลที่ ๒ จนถึงต้นรัชกาลที่ ๔ ได้พยายามค้นหาประวัติของท่านก็ไม่พบที่ใด ว่ากันว่า พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ โปรดปรานท่านมาก ลือกันว่าท่านดุและเด็ดขาด สมัยรัชกาลที่ ๓ คงจะเป็นคนสำคัญไม่น้อย เพราะเมื่อถึงรัชกาลที่ ๔ หลังจากท่านสิ้นชีวิตแล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ โปรดฯให้จำหลักรูปท่านไว้ในคูหาใต้บันไดขึ้นพระที่นั่งบุษบกมาลาฝ่ายในที่พระมหาปราสาท

ผมออกจะเชื่อว่ารูปปั้นนี้ สร้างหลังจากที่คุณท้าวสิ้นชีวิตแล้ว คติไทยโบราณจะถือกัน ไม่สร้างรูปปั้นคนที่ยังเป็นๆอยู่ เพราะจะทำให้ท่านผู้นั้นอายุสั้น
การปั้นรูปเหมือนคุณท้าวไว้หลังจากที่ท่านสิ้นไปแล้ว อาจทำให้ผู้ล่วงละเมิดเข้ามาในส่วนรโหฐานนั้น เกรงกลัวกว่าสมัยที่ท่านยังเป็นๆอยู่เสียอีกก็ได้ ;D

ชุดเชี่ยนหมากนั้นก็น่าเอ็นดูเชียวนะครับ มีขาปุ่มยื่นออกมายกระดับงามแท้ มีซองพลู เต้าปูน ตลับต่าง ๆ จัดลำดับกัน ตามด้วยครกตำ (ตะบันหมาก) และกระโถนบ้วนน้ำหมากทรงฟักทอง

ขอเวลาเตรียมการประเดี๋ยวครับ

คำอธิบายเรื่อง เจ้าคุณประตูดิน

ผู้ที่ได้นามว่า เจ้าคุณประตูดิน นั้น ทราบว่าเป็นที่ท้าวศรีสัจจา ในรัชกาลที่ ๒ กล่าวกันว่าชื่อตัวชื่อมิ คือผู้ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดฯ ให้ทำรูปไว้ ณ มุขกระสันพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท และมีโคลง (เข้าใจว่าเป็นพระราชนิพนธ์รัชกาลที่ ๔) จารึกไว้ที่รูปนั้นบท ๑ ขึ้นต้นบทว่า


“ แถลงลักษณรูปท้าว ศรีสัจ จาแฮ”

แต่อีก ๓ บาทข้าพเจ้าจำโคลงไม่ได้ ครั้นไปดูเมื่อเร็วๆ นี้ก็เห็นทาสีลบโคลงเสียหมดแล้ว สืบหาผู้จำไว้ได้ยังไม่พบตัว จำได้แต่เนื้อความของโคลง ๓ บาทต่อไปนี้นั้นเป็นคำสรรเสริญว่า ท้าวศรีสัจจาเป็นผู้เชี่ยวชาญในราชการในพระราชนิเวศน์เท่านั้น อนึ่ง ที่รูปท้าวศรีสัจจานั้นมีรูปโขลนคนรับใช้ปั้นไว้ด้วย ๒ คน คนหนึ่งชื่อจ่าบัว คนหนึ่งชื่อตี อยู่มาจนรัชกาลที่ ๔ คนชื่อตีนั้นข้าพเจ้ารู้จัก

เหตุที่เรียกท้าวศรีสัจจา(มิ) ว่าเจ้าคุณประตูดินนั้น เพราะท้าวศรีสัจจามิ มักออกนั่งว่าการ เช่นรับพวกขอเฝ้าเป็นต้น ที่ประดูดินเป็นมูลเหตุ คนทั้งหลายจึงเรียกว่า เจ้าคุณประตูดิน (ความที่กล่าวข้อนี้มีรูปเขียนไว้ในตู้ลายรดน้ำใบ ๑ เดี๋ยวนี้อยู่ที่หอพระสมุดฯ เขียนรูปแสดงพระราชวังครั้งรัชกาลที่ ๒ มีรูปหญิงมีบรรดาศักดิ์คน ๑ นั่งรับแขกอยู่ที่ประตูพระราชวัง เป็นสำคัญ)

ประตูดิน มีชื่อเป็นทางการว่า ประตูศรีสุดาวงศ์ เหตุที่ชาววังเรียกว่าประตูดินนั้น อ่านพบว่า เพราะเคยมีจอมปลวกขนาดใหญ่อยู่บริเวณใกล้ๆนั้น

ประตูศรีสุดาวงศ์ เป็นซุ้มประตูกำแพงเข้าสู่เขตพระราชฐานชั้นในอีกทีหนึ่ง อยูเยื้องๆกับประตูกำแพงพระบรมมหาราชวังชั้นนอกที่เรียกว่า “ช่องกุด” ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากตลาดท่าเตียนเท่าไหร่ ในเรื่องสี่แผ่นดินจึงมีฉากสำคัญที่คุณเปรมมาดักดูแม่พลอย เพราะบางช่วงจะมีการติดตลาดขนาดย่อมๆบนถนนภายในที่ขั้นระหว่างกำแพงพระบรมมหาราชวังกับกำแพงพระราชฐานชั้นในดังกล่าว เหล่าแม่ค้าแม่ขายที่กิริยาวาจาผ่านการคัดสรรแล้วจะเอาผลหมากรากไม้ อาหารสดอาหารแห้งมาขายให้ชาววัง ให้ไม่ต้องออกไปเจอฝีปากแม่ค้าท่าเตียนหรือปากคลองตลาด :-X

แต่ชาววังในที่นี้มิได้หมายรวมถึงเจ้านาย หรือเจ้าจอมหม่อมห้ามทั้งหลาย แต่เป็นระดับนางข้าหลวง หรือพนักงานหญิงรับใช้ ที่อยู่กินภายในเขตพระราชฐานชั้นในนั้นเอง

ทั้งหมดต่อไปนี้ เป็นภาพที่ผมนำมาจากหนังสือ “การบูรณะปฏิสังขรณ์พระบรมมหาราชวัง”


หลังประตูศรีสุดาวงศ์ เป็นส่วนที่อยู่อาศัยแบบเรือนแถว เรียกว่าแถวเต๊ง เป็นที่อยู่ของข้าราชบริพาร และข้าราชการฝ่ายในที่เป็นหญิงล้วน ซึ่งตั้งอยู่ส่วนหลังของเขตพระตำหนักที่ประทับของพระมเหสี พระราชเทวี พระสนมเอก ตลอดจนพระราชธิดาในรัชกาลต่างๆ

เต๊งมี ๓ แถว เรียกว่า แถวใน แถวกลางและแถวนอก หลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ในวังก็เหมือนแพแตก ชาววังทั้งหลาย ใครมีช่องทางจะออกไปอยู่กินกับญาติพี่น้องได้ ก็โยกย้ายออกไปจนเกือบหมด อาคารเหล่านี้ขาดงบซ่อมบำรุง ชำรุดทรุดโทรมลงตามลำดับ กว่าห้าสิบปีนั้นกาลเวลาได้ทำลายสภาพลงจนเกือบจะชิ้นเชิง

ตั้งแต่พ.ศ. ๒๕๑๖ เป็นต้นมา รัฐบาลเริ่มจัดงบประมาณให้ทำการบูรณะปฏิสังขรณ์พระบรมมหาราชวังอย่างเป็นเรื่องเป็นราว เน้นที่ส่วนสำคัญๆที่จำเป็นเร่งด่วนก่อน
เมื่อคราวสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์๒๐๐ปี เมื่อพ.ศ. ๒๕๒๕ ได้กระทำการบูรณะปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่ โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯทรงรับเป็นองค์ประธาน

พ.ศ. ๒๕๒๖ เสด็จทอดพระเนตรแถวเต๊ง สองปีต่อมา การบูรณะในส่วนนี้จึงเริ่มขึ้น

การบูรณะปฏิสังขรณ์หลังแล้วเสร็จ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ใช้อาคารเป็นสาธารณะประโยชน์  โดยจัดตั้งโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบขึ้นสำหรับบุตรหลานประชาชนทั่วไป

ที่เห็นในภาพคือแถงเต๊งใน หรือเต๊งแดง

และแถวเต๊งกลาง หรือเต๊งริมกำแพงเขตพระราชฐานชั้นใน

คำถามท้ายบท

ทำอะไรผิด จึงต้องโดนไม้เคาะตาตุ่มทำโทษ

ก่อนจะทำโทษตาตุ่ม ต้องขอหยิบบรรยากาศพาท่านเข้าสู่อดีต ที่นิทรรศรัตนโกสินทร์ ถนนราชดำเนิน ได้จำลองภาพปุนปั้นแบบเดียวกันเลย มาจำลองไว้ให้เห็ฯว่า การเข้าประตูศรีสุดาวงศ์ และเจ้าคุณประตูดิน

เหยีบธรณีประตู ...เป็นคำตอบสุดท้าย  8)

^
คุณท้าวบนตั่ง หน้าไม่ดุเล้ย

ถามต่อ

แล้วทำไมจึงจ้องแต่จะเคาะตาตุ่มพวกผู้หญิง

ประตูวังที่ฝ่ายหน้าเข้า ไหง๋ไม่มีท่านขุนทวารพิทักษ์ศักดิ์มหิศร์คอยเฝ้าเคาะตาตุ่มพวกผู้ชายด้วยเล่า ???

ก่อนไปฝ่ายหน้า ขอนำภาพตอนแม่พลอย ข้ามธรณีประตูไม่พ้น

ประตูนั้นที่ธรณีเป็นไม้ขนาดใหญ่ มีการปิดทองด้วย พลอยตื่นเต้นมาต้องก้าวข้ามให้พ้น แต่คิดแล้วเท้าก็เหยียบเข้าอย่างจัง จนจ่าโขลนเรียกตัวให้กราบธรณี

^
เออครับ
ตรงที่แม่พลอยในหนังเหยียบไปนั่นแหละ เรียกว่าธรณีประตู
หรือส่วนวงกบล่างของบานประตูนั่นเอง

ในภาพถ่ายจากนิทรรศรัตนโกสินทร์ ผมมองไม่เห็นวงกบ ส่วนล่างของบานประตูนั้น เรียกว่าวงกรอบหรือบานกรอบ เป็นส่วนประกอบของบานประตูที่เปิดปิดไปมาได้ ไม่ได้ยึดติดอยู่กับที่เช่นตัววงกบ

อย่ากระนั้นเลย ประตูวัง ประตูวัด ล้วนมีธรณีประตูทั้งสิ้น ก็ไม่มีโขลนทวารมาตั้งซุ้มคอยดักดังเช่นประตูศรีสุดาวงศ์  เมื่อไปวัดพระแก้วมา ก็มีการนำพลาสติกอาคิลิกใส หรือ แผ่นโลหะมาวางคร่อมไว้ เพื่อให้เหยียบผ่านหรือเพื่อให้ทองที่ปิดไว้ไม่พัง ก็แล้วแต่ นักท่องเที่ยวไม่ได้สนใจธรรมเนียมนี้เลย แต่คนไทยบางคนยังถือธรรมเนียมนี้ รวมทั้งข้าพเจ้าด้วย แม้จะข้ามยากเต็มที

ตอนไปประเทศจีน ไปเยือนพระราชวังหลวง ก็มีธรณีประตูเช่นกัน แต่ธรณีประตูของไทยที่ว่าหนาและใหญ่นั้น ดูเล็กจิ๋วไปเลยเมื่อเทียบกับของจีน ผมก็ต้องข้ามอย่างทุลักทุเล ไปให้ได้ด้วยทำด้วยไม้ซุงทั้งต้นหนามาก ๆ ครับ

อ.NAVARAT.C ครับ เมื่อวังหลวงมีประตูดินแล้ว ทางฝ่ายวังหน้าย่อมต้องมีประตูดินเช่นกัน ผมทราบว่า คือ "ประตูนารีจรจรัล"

พอจะหาอ่านหรือเกร็ดประวัติอันใดเกี่ยวกับตำแหน่งโขลนทวาร คุณท้าว เหมือนอย่างฝ่ายวังหลวงบ้างไหมครับผม

ประตูวรนาฏจรลี และ นารีจรจรัลดูเหมือนจะมีความหมายเดียวกัน แม้จะไม่มีบันทึกอะไรเป็นหลักฐานเหลืออยู่ เพราะเอกสารวังหน้าที่สำคัญ เสด็จพระองค์หญิงวรจันทร์ผู้ทรงรักษาไว้หลังกรมพระราชวังบวรฯพระองค์สุดท้ายสิ้นพระชนม์ ท่านเลือกประทานให้พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์เป็นผู้รับมรดก นำไปเก็บรักษาไว้ที่วังของพระองค์ท่านที่ถนนประมวล ระหว่างสงคราม กรุงเทพถูกทิ้งระเบิด วังประมวลซึ่งเป็นวังไม้ โดนลูกหลงไฟไหม้หมดสิ้นทั้งวัง เอกสารทุกชิ้นกลายเป็นเชื้อเพลิง สมาชิกราชสกุลรัชนีท่านหนึ่งเล่าให้ผมฟังไม่กี่วันนี้ว่า พระองค์เจ้าวิภาวดี (รัชนี) รังสิต ทรงวิ่งฝ่าควันเพลิงเข้าไปฉวยสมุดหนังสือที่ทรงงานค้างอยู่ออกมาได้เที่ยวหนึ่ง แล้วก็ต้องยืนกรรแสงดูสมบัติล้ำค่าของชาติวอดวายไปกับกองเพลิงในครั้งนั้น ผมไม่ทราบว่าจะมีบาญชีรายชื่อข้าราชการวังหน้าที่ทำหน้าที่ต่างๆหรือไม่ แต่เดาว่า ยังไงเสียตำแหน่งโขลนเฝ้าประตูทั้งหลายคงต้องมี แต่จะมีผู้ใดดุเป็นตำนานเหมือนท้าวศรีสัจจา(มิ)เห็นจะยาก คุณท้าวมีชื่อท่านนั้นเห็นจะมีคุณสมบัติสุดยอดเป็นหนึ่งเดียวในสยาม มิฉะนั้นพระเจ้าอยู่หัวจะโปรดให้ปั้นรูปท่านไว้รักษาพระองค์ในพระราชมณเฑียรชั้นในสุดหรือ

คนที่ดุจนเป็นตำนานนี่ หายากนะครับ ไม่ใช่ว่าจะเป็นจริตที่แสร้งทำกันได้ง่ายๆ แอบใจดีบ้างดุบ้าง คนรู้เข้าก็จะไม่กลัวจริง ผมมีประสพการณ์ด้วยตนเอง บุรพาจารย์ของผมท่านหนึ่ง ท่านเป็นที่สุดของคนดุเหมือนกัน ลูกศิษย์ท่านจึงต้องสร้างรูปปั้นเหมือนจริงของท่านไว้ที่โรงเรียน ผมจบมหาวิทยาลัยแล้วไปยืนสบตากับรูปปั้นของท่านยังรู้สึกครั่นคร้าม

สงสัยอยู่ว่าแถวประตูนี้มี "ตึกดิน" อยู่หรือไม่  ถ้ามี "ดิน" นั้นคือ "ดินปืน"   ???

เพื่อนผู้แสนดีกระซิบมาว่า สิ่งที่ถืออยู่ในมือของจ่าโขลนคือ

"สิ่งที่นางในคนหนึ่งถือยื่นให้ท้าวศรีสัจจาคิดว่าไม่ใช่กระบองท่อนไม้  แต่เป็นบัญชีหางว่าวรายชื่อชาวโขลนชะแม่ที่อยู่ตามประตูต่างๆ ในเขตพระราชฐานชั้นในท้าวศรีสัจจาดูแลชาวโขลนโดยหน้าที่และต้องนำความกราบบังคมทูลในเวลาที่โปรดเกล้าฯให้ฝ่ายในเฝ้าฯกราบบังคมทูลราชการฝ่ายในเช่นเดียวกับที่มหาดเล็กต้องกราบบังคมทูลเกี่ยวกับมหาดเล็กที่เข้าเวรทุกวัน"


และให้ความเห็นเรื่องที่มาของชื่อประตูดิน ก็ออกไปทางแนวคุณเพ็ยชมพูกว่าคือ เดิมเป็นที่ตั้งของตึกดินแต่ย้ายไป (ซึ่งต้องหาผู้ช่วยหาหลักฐานมายืนยัน)

ผมขอถามนิดนะครับ ที่ว่าเจ้าชู้ประตูดิน คือประตู้นี้หรือเปล่าครับ

น่าเสียดายเป็นอย่างมากที่เอกสารสำคัญถูกผลาญด้วยไฟ เรื่องเจ้าหน้าที่เฝ้าประตูวังอีกท่านหนึ่ง ซึ่งดุมากเช่นกัน มีชื่อว่า "ยายพัด" ท่านคงมีตำแหน่งจ่าโขลนเช่นเดียวกันกับในวัง แต่ท่านอยู่วังท่าพระ ตรงกันข้ามกับพระบรมมหาราชวัง ประตูวังที่ท่านเฝ้านั้นต่างพากันเรียกว่า "ประตูยายพัด" ตามชื่อของท่าน เป็นประตูที่เปิดไปสู่ริมท่าน้ำเจ้าพระยา (ออกไปยังถนนมหาราช) เข้าทำนองดุมากเช่นกัน ทุกคนพากันหวาดเกรง

ประตูศรีสุดาวงศ์ ตามที่ อ.NAVARAT.C เกริ่นนำมาตั้งแต่ต้น ใช่เลยครับผม

ประตูเดียวกันจริงแท้แน่นอน

ประตูศรีสุดาวงศ์ เป็นประตูเข้าออกของฝ่ายในที่มิใช่เจ้านาย และสำหรับออกไปสู่เขตถนนที่อยู่ระหว่างกำแพงชั้นกลางกับชั้นนอก ซึ่งบริเวณนี้ ว่าเป็นที่ชุมนุมของพวกชาววังเวลาออกไป ‘อุโมงค์’ หรือ ‘ศรีสำราญ’ ดังที่ในหนังสือเรื่อง ‘สี่แผ่นดิน’ ของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช บรรยายไว้ บรรดาบุรุษส่วนมากข้าราชการหนุ่มๆ มักจะมาคอยเกี้ยวพาราศีหรือดูตัวหญิงชาววังกันที่นี่

ในเรื่องขุนช้างขุนแผน พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้าฯ ตอนหนึ่ง เป็นตอนที่พระพันวษาทรงพระพิโรธพวกทหารที่ไปจับขุนแผน แต่ต้องพ่ายแพ้ขุนแผนกลับมา ทรงบริภาษเกี่ยวไปถึงประตูดินว่า

อ้ายชาติหมากาลีเห็นขี้เสือ
วิ่งแหกแฝกเฝือไม่แลเหลียว
ดีแต่จะเย่อหยิ่งนั้นสิ่งเดียว
ลอยลากหางเกี้ยวประตูดิน

 ;D 

เรียนสมาชิกเรือนไทย ธรณีประตูของเมืองจีนนี้ขึ้นอยู่กับศักดิ์ของอาคารด้วยว่าศักด์สูงเพียงใด ยิ่งสูง ธรณีประตูยิ่งสูง บางอันสูงมากๆ จนนึกว่าต้องปีนข้ามเสียแล้ว

ทั้งนี้ที่วังหลวงของจีนไม่มี เขาเล่าว่าสมัยพระเจ้าปูยีโปรดทรงจักรยาน เลยโปรดให้ถอดธรณีประตูทั่วทั้งวัง เห็นว่าเหลือไว้แค่พระที่นั่งไท่เหอเท่านั้น (太和殿： Tai he dian)

เขาว่า อันนั้นแหละ ไม่เป็นมงคล...

พบประตูศรีสุดาวงศ์ ๒ ประตู

เมื่อมีผู้ทักท้วงเรื่องประตูดิน จะเป็นดินปืน หรือ ดินจอมปลวก ก็เลยเข้าไปหาแผนที่พระบรมมหาราชวัง สมัยรัชกาลที่ ๕ มาเทียบตำแหน่งดู

๑. บริเวณป้อมสัตตบรรพต (เดิมเป็นป้อมหัวมุมท้ายวัง ชื่อป้อมพิศาลสีมา แต่เมื่อมีการขยายพื้นที่วังในรัชกาลที่ ๒ และก่อช่องกุดจึงเปลี่ยนชื่อ) ติดกับชอ่งกุด และเป็นทางเข้าออกฝ่ายในลงท่าน้ำ (มีป้อมก็ต้องมีห้องเก็บดินปืน..ถูกเปล่า?)

๒. ประตูศรีสุดาวงศ์มี ๒ แห่งจากแผนที่นี้ ประตูหนึ่งเป็นประตูใหญ่เข้าถนนกลางผ่านเต็ง (ใช้ชื่อประตูเขื่อนเพ็ชร หรือ ประตูศรีสุดาวงศ์) ส่วนอีกประตูหนึ่งก็ชื่อศรีสุดาวงศ์เช่นกัน หากแต่เข้าไปยังอาคารโรงพักกรมโขลน (ท่าทางเป็นอาคารขนาดใหญ่)

คงหามายืนยันลำบากหน่อย

ในหนังสือพระบรมมหาราชวัง มีแผนผังในสมัยรัชกาลที่๑ และรัชกาลที่๒ แสดงให้เห็นว่า ตรงบริเวณประตูศรีสุดาวงศ์นั้นเป็นที่อยู่ของฝ่ายในมาตั้งแต่ต้น ตึกดินยังไงๆก็ไม่น่าจะเข้าไปอยู่ในรั้วกำแพงพระราชฐานชั้นใน จะโหดกับพวกผู้หญิงไปหน่อยหากเกิดอุบัติเหตุระเบิดขึ้น

ส่วนที่เป็นทิมสำหรับทหารรักษาวังและทหารรักษาพระองค์ จะเรียงรายอยู่ติดกำแพงในส่วนที่ใกล้พระราชฐานที่ประทับ คลังแสงที่เก็บดินปืน น่าจะอยู่ด้านไกลออกไปในส่วนที่เป็นอาคารของสำนักพระราชวังปัจจุบันนะครับ

สงสัยครับ

อุโมงค์ตามที่ว่า ผมได้ยินอยู่ แต่ไม่ทราบตำแหน่งว่าอยู่ที่ไหน แต่น่าจะใกล้แม่น้ำเพราะมีน้ำขึ้นน้ำลงมาชำระไอ้ที่ว่าออกไป ผมอยากตามไปดูร่องรอย

อันนี้ก็สงสัย

พวกเจ้าชู้ประตูดินหากมาคอยเกี้ยวพาราศีผู้หญิงตอนที่เขาออกมาปลดทุกข์กัน จะได้เรื่องหรือครับ ยังทักทายไม่ทันเสร็จ สาวเจ้าคงวิ่งจู๊ดไปแล้ว พวกมาแอบดูตัว คงเห็นตัวที่มีใบหน้าเหยเก เหงื่อผุดพราวหน้าผาก

นี่ก็แผนที่อีกระวางหนนึ่ง (ผมมีอยู่ ๓ ฉบับ) ก็กล่าวการอ้างชื่อประตูศรีสุดาวงศ์ ซ้ำกันถึง ๒ แห่ง

ส่วนฉบับที่ ๓ มิได้กล่าวถึงชื่อสถานที่ แต่มีร่องรอยว่า ป้อมสัตตบรรบตได้แปลงโฉมเป็นทรงสี่เหลี่ยมคางหมูเหมือนในปัจจุบัน ซึ่งเราจะเห็นว่าแผนที่สองฉบับแรกลักษณะจะเป็นป้อม ๗ เหลี่ยม ซึ่งแผนที่สามระวางเกิดในรัชกาลที่ ๕ ทั้งหมด

ประตูศรีสุดาวงศ์ หรือประตูดินที่มีคุณท้าวท่านนั่งเฝ้า น่าจะเป็นประตูที่เข้าสู่เขตพระราชฐานฝ่ายในนะครับ

อีกประตูนึงมันอยู่ในเขตอาคารที่ทำการ (ถ้าเกิดมีประตูชื่อเหมือนกัน)ท่านก็คงไม่ไปนั่งเฝ้าที่นั่น

ข้อความข้างต้นของคุณหนุ่มสยามผมอ่านแล้วก็ข้องใจโขอยู่ละ การสร้างรูปท้าวศรีสัจจาพร้อมบริวารอีกสองคนไว้ในตำแหน่งสำคัญอย่างนั้นมันต้องมีนัยสำคัญมากกว่าที่จะมาเน้นการนั่งชูบัญชีรายชื่อเพื่อนำความกราบบังคมทูลอันซ้ำซากน่าเบื่อเหมือนๆกันทุกวันเช่นนั้น
กิตติศัพท์ที่ร่ำลือของท่านเจ้าคุณประตูดินนี้ นอกจากความซื่อสัตย์จงรักภักดีแล้วก็คือความดุของท่าน และอุปกรณ์ที่ทำให้ความดุนั้นมีผล พวกผู้หญิงกลัวท่านอย่างสมบูรณ์แบบก็คือ ไม้เคาะตาตุ่ม ที่โด่งดังจนกลายเป็นตำนานนั่นเอง

อนึ่ง ถ้าสิ่งของในมือนางคนสนิทนั้นเป็นปึกกระดาษ รูปปั้นที่จัดแสดงในนิทรรศรัตนโกสินทร์คงทำไปแล้ว ไม่ปล่อยไว้ครึ่งๆกลางๆ ดูก็รู้ว่าสิ่งใดสิ่งหนึ่งหายไปเช่นนั้น ถ้าใส่ท่อนไม้เข้าไป คงอายฝรั่งที่เข้ามาชม ไม่รู้จะอธิบายให้เขาเข้าใจอย่างไร

อย่างไรก็ตาม ผมก็เก็บความเห็นของผมไว้ก่อน  รอจนวันนี้ได้มีโอกาสถามแหล่งข่าวซึ่งปฏิบัติหน้าที่อยู่ ณ ที่นั้น ท่านบอกว่านั่นคือ ไม้ เอาไว้ตีตาตุ่ม แถมเล่าต่อเรื่องขอคุณท้าวเหมือนๆกับที่หลายท่านได้เขียนเล่าไว้แล้ว ผมไม่จำเป็นต้องกล่าวซ้ำ จะมีข้อมูลเพิ่มขึ้นนิดเดียวที่ท่านบอกว่า ไม้นั้นทำจากไม้เนื้อเบาๆ ตีให้เจ็บพอหลาบจำ ไม่ถึงกับจะให้พิการขาลากตามที่คุณหนุ่มเกรง
 
ผมถามท่านว่า ท่านทราบจากใครที่ว่าดุ้นๆที่เห็นนี่ คือรูปปั้นไม้จริงๆ

ท่านตาเขียวขวับขึ้นมาทันทีแล้วบอกว่า ผมทำงานที่นี่มากี่ปีแล้วล่ะ ตั้งแต่หนุ่ม(จนแก่) เขาก็เล่าต่อๆกันมาอย่างนี้แหละ

จบข่าว

โรงวิเสท หรือก็คือโรงครัวอันเป็นคลังอาหารและที่เก็บของเครื่องใช้ในการครัวต่างๆ รวมทั้งเป็นที่อยู่ของชาววิเสทด้วยนั้น ในรัชกาลที่ ๑ จะอยู่ตรงที่ใดใกล้พระบรมมหาราชวังไม่ทราบแน่ ทว่าในรัชกาลที่ ๒-๓ ตั้งอยู่ตรงข้ามกับประตูอนงคลีลาหรือประตูดินแน่นอน

ประตูดินนี้ ในรัชกาลที่ ๒-๓ ปรากฏว่า คุณท้าวศรีสัจจา ผู้ว่าการโขลนจ่าควบคุมประตูวัง และอารักขาทั่วไปภายในวัง จะออกมานั่งสั่งงานอยู่ตรงประตูดินเป็นประจำ ชาววังทั่วไปจึงออกนามว่า เจ้าคุณประตูดิน นอกจากหน้าที่ดังกล่าวแล้ว ท้าวศรีสัจจา ยังมีหน้าที่คอยรับพวกขอเฝ้า คือบรรดาพวกที่มาขอเฝ้าเจ้านายฝ่ายในพระองค์สำคัญๆ (ในรัชกาลที่ ๓ ปรากฏว่ากรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ มีพวกขอเฝ้าพากันมา คอยเฝ้าอยู่ที่ท้าวศรีสัจจาเป็นจำนวนมากทุกวัน)


อ.NAVARAT.C คงได้สำรวจประตูอนงคลีลาไม่ยากนักนะขอรับ คือตอนนี้มีประตูดินที่กล่าวกันอยู่ ๒ แห่ง

๑. ประตูอนงคลีลา ๑
๒. ประตูศรีสุดาวงศ์ ๑

๒ ประตูนี้ตั้งอยู่พื้นที่ฝ่ายใน เข้าและออกได้ โดยประตูอนงคลีลา มีมาตั้งแต่ต้นกรุง ครั้งแผ่นดินต้น (ยังไม่เปิดช่องประตูศรีสุดาวงศ์)
แต่เมื่อรัชกาลที่ ๒ ทรงขยายพื้นที่ไปยังเจ้าครอกวัดโพธิ์แล้ว จึงได้ถือกำเนิดประตูศรีสุดาวงศ์ขึ้น

ประตูนี้ผมเดินไปเยี่ยมๆมองๆแล้วครับ โดนสตรีที่หน้าประตูห้ามถ่ายรูปเรียบร้อยมาแล้ว ข้างในที่เห็น มีศาลาเล็กๆ เห็นเจ้าหน้าที่ผู้หญิงชั้นผู้ใหญ่นั่งรักษาการณ์อยู่ นึกสร้างภาพสมัยโบราณพอได้

แล้วจะหาข่าวมาให้ทราบต่อไป

ประตูศรีสุดาวงษ์ คือ ประตูดินใหม่ อยู่ด้านตะวันตกอยู่ริมอุโมงค์ (เรียกเป็นสามัญว่า ประตูศรีสำราญ)

ประตูอนงคลีลา อยู่ด้านตะวันตก คือประตูดินเก่า ใต้ประตูยาตราสตรี

คงไม่ได้เกี้ยวกันตอนสาว ๆ ออกมาปลดทุกข์กันดอก

ประตูศรีสุดาวงศ์ นอกจากจะเป็นที่ชุมนุมของสาว ๆ เวลาจะไป "ศรีสำราญ" แล้ว ยังเป็นประตูทางเข้าออกเขตชั้นในซึ่งเป็นที่อยู่ของสาวชาววัง หนุ่ม ๆ ที่อยากดูสาวชาววังก็ต้องรอตอนสาว ๆ ออกมาจับจ่ายซื้อของข้างนอก เวลานี่แหละที่หนุ่ม ๆ มีโอกาสเกี้ยวสาว

 ;D

น่านหน่ะซี๊

ผมยังอยากจะเดาต่อด้วยนะครับว่า ตรงที่เขาติดตลาดแถวๆหน้าประตูดิน น่าจะอยู่ห่างระยะกับอุโมงค์พอสมควรทีเดียวเพื่อจะได้ไม่ตะขิดตะขวง สาวชาววังเวลาออกมาเป็นเป้าสายตาของพวกหนุ่มๆ คงไม่อยากจะเผยไต๋นักหรอกว่า กำลังจะไปกระทำการ‘สรีสำราล’

เสียฟอร์มหมด

ตอนต้นกระทู้ คุณนวรัตนเคยเล่าเรื่องนี้ไว้แล้ว


 ;D

 ;D

ตัวหนังสือเล็กๆของคุณเพ็ญ ทำร้ายสายตาผมมากเลยขอรับ ;D

คือ คุณหนุ่มสยามเสนอข้อมูลน่าสนใจว่า ประตูดินที่เรากำลังพูดกันนี้มี๒ประตู  (เพราะต่างรัชสมัยกัน) คือที่ประตูอนงคลีลา ๑ และที่ประตูศรีสุดาวงศ์ ๑ ในขณะที่ความเข้าใจของพวกเราส่วนใหญ่ คิดว่ามีประตูเดียว


ผมกำลังจะเชื่อคุณหนุ่ม เพราะคิดว่าตลาดหน้าช่องกุดกับศรีสำราญ น่าจะอยู่ต่างบริเวณกัน(คงจะไม่มีใครจะติดตลาดหน้าส้วมของชาววัง)

กำลังเรียบเรียงแผนที่และรูปถ่ายมาสนับสนุนให้ท่านผู้อ่านเข้าใจง่าย แต่มายากที่ผม เพราะต้องค้นคว้า จะเอาเร็วด่วนได้ก็ไม่สามารถ นี่ไปเดินสำรวจสถานที่จริงมา๒รอบแล้ว กำลังสงสัยว่า น่าจะมีรอบที่๓ ถ้าไม่ถูกตั้งข้อหากระทำการจารกรรมไปเสียก่อน เราคงได้คำตอบตรงนี้ชัดเจน

นี่คือประตูอนงคลีลา ที่เปิดเข้าสู่เขตพระราชฐานชั้นกลาง พระมหากษัตริย์ประทับอยู่ที่พระราชฐานชั้นนี้

ผมถ่ายรูปได้รูปเดียว คุณเธอที่เห็นในภาพก็หันมาเอ็ดว่าเขาไม่ให้ถ่าย ผมก็ต้องรีบเดินไปทางอื่น
เห็นป้อมเล็กสีเหลืองๆที่ติดอยู่บนรูปแค่เศษเสี้ยวไหมครับ นั่นดูเหมือนจะเป็นป้อมรักษาการที่มีพนักงานฝ่ายในนั่งเฝ้า คล้ายกับสมัยรัชกาลที่๓ที่ท้าวศรีสัจจาคงนั่งระแวดระวังคนที่ไม่มีหน้าที่ ไม่ให้เฉียดเข้าไปใกล้ที่ประทับ

^
แต่ยังไม่สนิทใจ
ทำไมช่องประตูนี้ไม่มีธรณีประตู ทั้งบานประตูก็มองไม่เห็นในภาพ(อาจเปิดออก แต่บังมุมกล้องอยู่)

ถ้าท่านท้าวอยู่ตรงนี้ คงจะหาตาตุ่มชาววังมาเคาะด้วยไม้คู่บารมีไม่ได้

บริเวณหน้าประตูเยื้องออกไป เป็นเรือนต้นไม้ที่แคบ แต่ยาวพิงกำแพงพระราชวังชั้นนอกไปทางท้ายวัง
ดูๆแล้ว เป็นบริเวณที่เหมาะจะเป็นศรีสำราญของชาววังมาก

ประตูที่ว่านี้อยู่ตรงลูกศรครับ

ส่วนประตูประตูศรีสุดาวงศ์อยู่ตรงนี้

ด้านหน้าเป็นทางสามแพร่ง เหมาะแก่การติดตลาดมาก

จาก เรื่องของวิเสท โดย  จุลลดา ภักดีภูมินทร์ (http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=5369&stissueid=2728&stcolcatid=2&stauthorid=13)

จากข้อมูลของคุณจุลลดา

คุณท้าวศรีสัจจา (มิ) ก็ย้ายจากประตูศรีสุดาวงศ์มายังประตูอนงคลีลาเรียบร้อยแล้ว

 ;D

^
ถ้าในรัชกาลที่ ๒-๓ ประตูอนงคลีลาคือประตูดินแน่นอน

ประตูที่แม่พลอยเหยียบธรณีประตูตอนเข้าวังครั้งแรก (สมัยรัชกาลที่๕) คือประตูศรีสุดาวงศ์ ที่อยู่เยื้องๆกับประตูช่องกุดนั้น ก็ไม่น่าจะใช่ประตูดิน (ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ท่านเคยเขียนไว้เช่นนั้นหรือ??) แต่เป็นประตูที่ติดตลาด คุณเปรมมาพบแม่พลอยตรงนั้นแน่นอน

นอนคิดอยู่หนึ่งคืน
ถ้าประตูอนงคลีลาคือประตูดิน ซึ่งศรีสำราญน่าจะอยู่บริเวณนั้น
เจ้าชู้ประตูดิน คงจะหมายถึงพวกผู้ชายที่ชอบด้อมๆมองๆคอยดูผู้หญิง(ตอนมาเข้าส้วม) แบบไม่มีโอกาสจะได้เกี้ยวพาราศีเขาเท่าไหร่(โรคจิตอ่อนๆ ว่างั้นเถอะ) แค่เห็นหน้าเอาไปฝันต่อได้ก็พอใจแล้ว
ไม่ใช่มีความหมายว่า พวกที่มาคอยเดินตามผู้หญิง(ออกจ่ายตลาด) หาโอกาสกระแซะแทะโลมไปเรื่อย หน้าด้านๆเข้าไว้ เผื่อฟลุ๊ค

ผู้ชาย๒ประเภทนี้ต่างกันพอสมควรอยู่ แต่ผู้หญิงพึงระวังให้ห่างไว้ทั้งคู่

ประตูอนงคลีลาไม่มีศรีสำราญหรอกคุณนวรัตน  ศรีสำราญอยู่ที่ประตูศรีสุดาวงศ์

เจ้าชู้ประตูดินอาจมีที่มาจากประตูอนงคลีลาก็เป็นได้ เพราะมีกล่าวถึงตั้งแต่รัชกาลที่ ๒ แล้ว


ฉะนั้นเรื่องพวกผู้ชายจะมาเจ้าชู้ประตูดินโดยการด้อม ๆ มอง ๆ เวลาผู้หญิงเข้าส้วม เป็นอันตัดไปได้

 ;D

^
แล้วประตูดินในรัชกาลที่๒ ที่ว่า

ผู้หญิงออกมาเข้าส้วม หรือจ่ายตลาด หรือทั้ง๒อย่างเพราะอยู่บริเวณเดียวกัน

ใช้อินทรเนตรสอดส่องไปปะเอาภาพนี้เข้า

แสดงว่าท่านผู้เกี่ยวข้องคิดได้แล้วว่าจะเอาอะไรใส่มือสาวใช้ของคุณท้าว

แต่ผมขอประท้วงครับ

ขอประท้วง ณ ที่นี้ว่าผิดประวัติศาสตร์
ไหนๆก็ไหนๆ จะกล้าแล้วต้องกล้าให้สุดๆ ไม่ต้องอายฝรั่งหร๊อก ชาติไหนๆมันก็มีตำนานประเภทนี้เหมือนๆกันทุกชาตินั่นแหละ

หาไม้เคาะตาตุ่มมาให้แสดงเลย
อย่าให้เด็กจำตำนานเกี่ยวกับเรื่องที่คนไทยถือธรณีประตูผิดเพี้ยนไป

^
เห็นด้วยครับ จะทำก็ทำให้ดี ๆ ไปเลย คงเห็นตำรวจหวายจากพวกโขนเกินไป

ก่อนที่ใครจะเกี้ยวกับใคร จะขอฟื้นอดีตสักเล็กน้อยถึงที่มาที่ไปของกลุ่มแนวกำแพงพระบรมมหาราชวังและแนวกำแพงเมืองให้ทราบโดยทั่วกัน ซึ่งปัจจุบันนี้เราเรียนรู้ว่ากำแพงพระบรมมหาราชวัง ใช้ร่วมกันกันกับกำแพงเมืองกรุงรัตนโกสินทร์

หากแต่ของแท้ดั้งเดิมหาเป็นเช่นนั้นไม่ ในรัชกาลที่ ๑ กำแพงเมือง ตั้งแยกกับ กำแพงพระบรมมหาราชวัง ตั้งคู่ขนานกันไป โดยมีถนนข้างในกำแพงเมืองคือ ถนนเขื่อนขัณฑ์นิเวศน์ ซึ่งต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๒ ได้ทรงขยายกำแพงวังออกไปทั้งอ้วนและยาวขึ้น (ทางตะวันตกและด้านใต้) ไปใช้รั้วกำแพงเมืองเดียวกัน ส่วนถนนเขื่อนขัณฑ์นิเวศน์ ก็ถูกเข้าไปอยู่ในกำแพงวัง และหัวถนนก็สร้างประตูสุนทรทิศาตั้งไว้  ส่วนปลายถนนด้านทิศใต้ก็สร้างประตูพิทักษ์บวรปิดท้าย

แผนผังโครงสร้างกำแพงวังสมัย ร.๑ ที่ขยายออกไปกลืนถนนเขื่อนขัณฑ์นิเวศน์ ในสมัยรัชกาลที่ ๒

ตามรูปถ่ายนี้

1คือ ประตูอนงคลีลา  2คือ ประตูศรีสุดาวงศ์
ประตูทั้งสองอยู่ห่างกันพอประมาณทีเดียว

จุดต่างก็คือ ประตูอนงคลีลาอยู่มนเขตพระราชฐานชั้นกลาง เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ บุคคลภายนอกจะมาจัดกิจกรรมใดๆเช่น ติดตลาดนัด คงไม่ได้ แม้ปัจจุบัน พระมหากษัตริย์มิได้ประทับในพระบรมมหาราชวังแล้ว จารีตนี้ยังคงอยู่ ผมเดินเฉียดๆไปยังถูกเตือน

ส่วนประตูศรีสุดาวงศ์ อยู่ในเขตพระราชฐานชั้นใน ซึ่งหมายความว่า เป็นเขตที่อยู่ของสตรีโดยเฉพาะ แต่ตำแหน่งที่ตั้งของประตู ตรงกับเขตที่ข้าหลวงอยู่ มิใช่เป็นเขตพระตำหนักของเจ้านาย ดังเช่นประตูอนงคลีลา

ลองพิจารณาประกอบด้วย

เมื่อเป็นเช่นนี้แล้วก็เกิดคำถามขึ้นมาคือ

๑. ในสมัยรัชกาลที่ ๑ กำแพงพระบรมมหาราชวังก่อสร้างไว้เป็นรูปสี่เหลี่ยม และต้องมีประตูอนงคลีลากำเนิดขึ้นแล้วในยุคต้นรัชกาล และการเรียกชื่อลำลองว่า "ประตูดิน" จะหมายเอาอย่างการเรียกอย่างในสมัยกรุงศรีอยุธยาหรือไม่ ? หรือเพิ่งจะมีการเรียกเมื่อครั้งแผ่นดินรัชกาลที่ ๑ ?

๒. จากที่สนทนากัน "ดิน" มีทั้ง "ดินปืน" "ดินจอมปลวก" และอย่าลืมว่ากำแพงพระนครเมื่อแรกสร้างทำด้วยไม้มัดติดกันทาสี "ดินแดง" ไว้ก่อนที่จะอิฐถือปูน

^
เอ้า ปวดขมองกันต่อปาย

บทบาทของประตูอนงคลีลา ในสมัยรัชกาลที่ ๒-๓

บริเวณพระราชฐานชั้นใน เป็นที่ประทับของฝ่ายในอันได้แก่ ตำหนักแดง ตำหนักเขียว พระตำหนักตึก และยังมีเจ้านายที่ยังคงอาศัยอยู่ที่พระราชวังเดิมอีก การที่ท้าวศรีสัจจาได้เฝ้าประตูอนงคลีลานี้ ถือเป็นเรื่องสำคัญ เป็นประตูที่ชาววังยำเกรง

ด้านท้ายของฝ่ายในก่อสร้างทิมชั้นเดียว (ยังไม่เริ่มก่อสร้างเรือนสองชั้น (เหล่าเต็ง)) หรือแถวเต็งขึ้น

การค้าขายแลกเปลี่ยนของใช้ของผู้คนในวังคงเดินลัดออกไปสู่ช่องกุดที่ตรงกัน (ตามภาพทำเป็นช่องไว้)

จนเมื่อมีการสร้างเต็งด้านใต้ขึ้นจำนวนมากในสมัยรัชกาลที่ ๔ และ ๕ ซึ่งเป็นที่พักของข้าหลวงต่าง ๆ ทำให้เกิดเป็นเมืองขึ้นย่อย ๆ บริเวณท้ายวัง ประตูศรีสุดาวงศ์ (ใหม่) จึงได้ถือกำเนิดขึ้นเป็นต้นมา ประตูอนงคลีลาเลยลดบทบาทลงไป

^
จุดแดงๆทางซ้ายมือ หมายถึงอะไรครับ

ผมจะลองดูการเดินไปมาสัญจรของผู้คนฝ่ายใน ว่าเดินจากเขตพระราชฐานชั้นกลางสู่ประตูอนงคลีลา (คงมีแต่เจ้านายต่าง ๆ และคุณท้าวที่มีตำแหน่งหน่อย) กล้าพอที่จะเดินช่วงนี้ไปได้ เสมือนเราเดินผ่านหน้าห้องผู้ใหญ่ ย่อมมีเกรงบารมี ส่วนท้ายฝ่ายใน คงเป็นที่ไม่เคร่งครัดในการเดินเหินมากนัก และเลี้ยวลัดออกมายังถนนเขื่อนขันฑ์นิเวศน์ เป็นจุดประสีแดง ๆ ให้เห็นครับ (หนุ่มสยามโมเดล  ;D ;D)

^
เจ่านาย ท่านจะไม่เสด็จออกถ้าไม่จำเป็น ถ้าจำเป็น จะมีประตูเฉพาะ ส่วนใหญ่แล้วอยู่ด้านหน้า และด้านถนนมหาไชย
ถนนเขื่อนขัณฑ์นิเวศน์ถือเสมือนหลังบ้าน จะมีเฉพาะข้าราชการ ข้าหลวงนางกำนัลใช้กัน

พวกที่ไม่มีหน้าที่เกี่ยวข้อง จะเฉียดไปในเขตพระราชฐานส่วนกลางอันเป็นที่ประทับไม่ได้ กฎระเบียบเคร่งครัดนัก

ประตูศรีสุดาจึงเป็นเส้นทางที่ใช้งานเป็นหลักของชาววังในการติดต่อกับโลกภายนอก

ขอให้ภาพพระราชฐานฝ่ายในให้ อ.NAVARAT.C และสมาชิกเรือนไทยได้นำชมครับ ภาพนี้เป็นการถ่ายในสมัยรัชกาลที่ ๕ เป็นช่วงมีการไว้ทุกข์กัน บริเวณขวามือคงเป็นเต็ง (บานหน้าต่างแบบกระทุ้ง) และซ้ายมือเป็นเรือนตำหนักของเจ้านาย

ในภาพบรรยากาศคงเป็นตอนเจ้านายเสด็จ มีการหมอบกราบรอไว้ และมีเจ้าพนักงาน ๒ - ๓ ท่านน่ายำเกรง ยืนค้ำอยู่ (คงก่อนเวลาเสด็จไม่นาน)

ในเมื่อเห็นภาพหวายไว้หวดแล้ว ก็จะขอนำภาพซึ่งได้ลิขสิทธิ์มาเฉพาะผมเท่านั้น นำมาให้ชมว่า "ตำรวจหวาย" มีลักษณะเป็นแบบนี้ มัดเรียบร้อย แน่นหนา ยาว เป็นลำใหญ่ ไม่ใช่แบบที่กำลังจัดแสดงขอรับ

ภาพถ่ายหน้าตรงจากมุมมองแม่น้ำเจ้าพระยา

วันนี้ แหล่งข่าวของผมอีกท่านหนึ่งที่ทำงานในสำนักพระราชวังตอบความอยากรู้ของผมว่า

ประตูดิน คือประตูช่องกุด
ไม่ใชทั้งประตูอนงคลีลา  และประตูศรีสุดาวงศ์

ผมถามท่านว่าท่านทราบมาจากใครครับ
ท่านบอกว่า บิดาของท่านทำงานอยู่ในสำนักพระราชวัง ตั้งแต่เด็กจำความได้ท่านเติบโตวิ่งเล่นอยู่ในวัง ประตูช่องกุดนั้น มีอีกชื่อหนึ่งว่า ประตูดิน

ผมคิดในใจว่า เข้าท่าแฮะ
ประตูช่องกุดคือประตูของกำแพงพระบรมมหาราชวังด้านนอก พวกเจ้าชู้ประตูดินทั้งหลาย น่าจะต้องคอยเยี่ยมกรายอยู่ด้านนอก ไม่ใช่มาเที่ยวมั่วอยู่ในภายในกำแพงวัง ถึงจะมีกำแพงชั้นในอีกทีก็เถอะ

และท่านบอกต่อว่า คุณท้าวศรีสัจจา หรือเจ้าคุณประตูดินนั้น ท่านนั่งอย่ที่ประตูศรีสุดาวงศ์
แต่ท่านไม่ทราบ ทำไมเขาจึงเรียกประตูช่องกุดว่า ประตูดิน

ประตูช่องกุด มีถนนรถวิ่งได้ผ่านเข้าไปได้ เมื่อถึ่งสี่แยก หากเลี้ยวซ้ายถนนจะเลียบกำแพงพระบรมมหาราชวังชั้นนอกและชั้นในที่ขนาบข้างอยู่มุ่งไปทางทิศเหนือ หากตรงไปหรือเลี้ยวขวา จะเข้าสู่เขตพระราชฐานชั้นนอกหรือท้ายวังด้านทิศใต้ เดิมเป็นที่อยู่และที่ทำงานของชาววัง ปัจจุบันเป็นโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ
 
บริเวณสี่แยกทางส่วนท้ายวังด้านใต้นี้ เหมาะที่จะติดตลาดนัด พวกหนุ่มๆ ข้าราชการเช่นคุณเปรมน่าจะหาเส้นสายพาเข้ามาเหล่สาวๆชาววังได้

ภาพแรกนี้ เป็นถนนที่ตรงไป เห็นกำแพงพระบรมมหาราชวังชั้นในอยู่ซ้ายมือ

ทางขวามือ เป็นอาคารในเขตพระราชฐานชั้นนอกหรือท้ายวังด้านทิศใต้ ปัจจุบันเป็นโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เดิมเป็นที่อยู่และที่ทำงานของชาววัง มีที่ว่างเป้นสนามแยะ บรรยากาศร่มรื่นน่าจะเป็นตลาดนัดชาววังได้

มุมของกำแพงพระบรมมหาราชวังชั้นใน มีประตูเข้าเขตพระราชฐานชั้นใน ที่เรียกว่าประตูศรีสุดาวงศ์

ยังมี "ประตูดิน" อีกแห่งหนึ่งในคุณนวรัตนงงคือ "ประตูอุดมสุดารักษ์"

ประตูอุดมสุดารักษ์ หรือบางที่ชาววังเรียกว่า " ประตูดิน " เป็นทางสำหรับคนสามัญออกไปนอกวัง บางครั้งก็จะมีหนุ่ม ๆ มาดูสาวชาววังจนเป็นที่เรียกติตปากว่า " เจ้าชู้ประตูดิน " นอกจากนั้นยังมีประตูเขื่อนเพ็ชร หรือ ประตู ศรีสุดาวงศ์  เป็นทางสำหรับคนในวังจะติดต่อกับภายนอกมากที่สุด ( ในปัจจุบันประตูศรีสุดาวงศ์เป็นทางที่จะเข้าไปในวิทยาลัยในวังหญิง ) ประตูนี้บางทีเรียกว่า " ประตูบ่าว " เพราะว่า เจ้านาย , เจ้าจอม , พระสนม , หรือท้าวนางข้างในผู้มีบรรดาศักดิ์ จะไม่มาบริเวณประตูเหล่านี้ถ้าไม่จำเป็น ที่บริเวณประตูนี้เป็นตลาด ( คล้ายตลาดนัด ย่อยๆ ) ที่สาวชาววังจะออกมาซื้อของที่ต้องการ เช่น ของใช้ เสื้อผ้าและของเบ็ดเตล็ดต่าง ๆ ตลอดจนผลไม้ทั้ง สด และกวน นอกจากนี้ยังเป็นสถานที่สำหรับแม่สื่อแม่ชัก ที่จะนัดชายหนุ่มให้มาดูตัวสาวชาววัง อีกด้วย ปัจจุบันประตูศีรสุดาวงศ์ก็ยังคงเปิดใช้เป็นประจำ แต่เหตุการณ์ที่เป็นตลาดน้อย ๆ นั้น ไม่มีอีกแล้ว

ข้อมูลจาก บล็อกโอเคเนชั่น (http://www.oknation.net/blog/print.php?id=287360)

 ;D

ดูเหมือนชาววังจะเรียกประตูดินเป็นชุด ๆ ตามทิศทางการเดินเข้าออกนอกวัง

ประตูดินเก่า = ประตูอนงคลีลา + ประตูอุดมสุดารักษ์

ประตูดินใหม่ = ประตูศรีสุดาวงศ์ + ประตูช่องกุด

เช้าวันนี้ คุยกับแหล่งข่าวอีกท่านหนึ่ง

ท่านยืนยันว่าสมัยรัชกาลที่๓ ท้าวศรีสัจจานั่งประจำการอยู่ที่ประตูศรีสุดาวงศ์ ใกล้ๆกับประตูช่องกุด หรือมีอีกชื่อหนึ่งเรียกว่าประตูดิน ซึ่งเป็นย่านที่ติดตลาดในส่วนที่พ้นกำแพงพระบรมมหาราชวังภายนอกเข้ามาแล้ว

อุโมงค์ หรือศรีสำราญนั้น อยู่ใกล้กับประตูศรีสุดาวงศ์ก็จริง แต่อยู่ภายในกำแพงพระราชวังชั้นในที่ห้ามผู้ชายเข้าเด็ดขาด
ฟังดูค่อยสมเหตุสมผลหน่อย

สาวชาววังมีหรือจะทำอะไรประเจิดประเจ้อให้ผู้ชายจับทางได้

ที่ตั้งของอุโมงค์ถูกระบุว่าตั้งอยู่ติดแนวกำแพงวังชั้นนอก และเมื่อปลายรัชสมัยรัชกาลที่ ๕ สาวชาววังต้องออกไปอุโมงค์ที่ท่าเตียน ซึ่งปลูกริมน้ำและมีบริษัทมาเก็บสิ่งปฏิกูลทุกเช้าครับ

เป็นไปได้ยากที่อุโมงค์หรือศรีสำราญไปตั้งอยู่ในกำแพงฝ่ายในครับ โดยแผนที่ระบุว่าเป็นแนวปลูกของเต็งตะวันตก (พื้นที่สีม่วง)  ซึ่งเป็นเรือนพักอาศัย และหน้าเต็งก็จะเป็น "ห้องเครื่อง" หรือ ห้องทำครัวของพระอรรคชายาเธอฯ และห้องเครื่องเจ้าจอมมารดาชุ่ม จึงไม่มีพื้นที่ที่จะรองรับการมาเยือนของห้องน้ำได้

และการที่เดินออกมาทางประตูศรีสุดาวงศ์ เพื่อเดินไปสู่ศรีสำราญและมีการขุดอุโมงค์ระบายน้ำสิ่งปฏิกูลต่าง ๆ ก็ย่อมทำได้ ไม่ให้ปล่อยให้สิ่งเหล่านี้ล้ำไปถึงเขตพรพระราชฐานฝ่ายในหรอกครับผม

มาเพิ่มความงงในคุณนวรัตนต่อ

ยังมีประตูดินอีกแห่งหนึ่ง

อายุเราได้ ๑๔ ปี  ถึงกาลกำหนดบรรพชา......ครั้งนั้นยังมีบิณฑบาตเวร คือจัดพระสงฆ์ในวัดอาราหลวงให้ผลัดกันเข้าไปรับบิณฑบาต ในพระบรมหาราชวังชั้นใน วันพฤหัสบดีเป็นเวรของพระสงฆ์วัดบวรนิเวศวิหาร และวัดธรรมยุตอื่น ถึงกำหนดเราเข้าไปบิณฑบาต  ใช้เสลี่ยงไปจากวัด ลงเดินที่ในวัง พวกเณรธรรมยุตก็ใช้ห่อมดองคาดประคตอกสะพายบาตร เหมือนเณรมหานิกาย แต่ในที่อื่น แม้เมื่อเข้าไปหรือกลับออกมาแล้ว ก็ห่อคลุม เข้าทางประตูดุสิตศาสดา ที่เป็นทางข้างในออกวัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระองค์เจ้าออกทางประตูสนามราชกิจ ที่เรียกว่าประตูย่ำค่ำ หม่อมเจ้าได้ยินว่า ออกประตูอนงคลีลา หรืออะไรที่ออกฉนวนตำหนักน้ำท่าราชวรดิษฐ์  พระสามัญออกประตูยาตราสตรีที่เรียกว่าประตูดิน  

จาก พระประวัติตรัสเล่า  พระประวัติของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส โดยพระองค์เอง ตอนที่ ๓ คราวเป็นพระกุมาร (http://www.nkgen.com/rem/rem3.htm)

 ;D

แล้วสาวชาววัง ที่ปวดท้องเข้าห้องน้ำตอนดึกๆ จะทำอย่างไรคะ... ;D
ไปเข้าห้องน้ำ(อุโมงค์) ไกลซะขนาดนั้น
ถ้าอยู่นอกกำแพงวังยิ่งแย่ไปใหญ่ คงต้องมีเวลาเข้าออกประตูวัง...

กระโถนน่าจะเป็นคำตอบสุดท้าย   ;D

พอเช้ามา เดินถือกระโถนคนละใบไปเทที่อุโมงค์...  ;D
ในห้องพักก็คงต้องมีมุม นั่งกระโถน ...
ดูไม่ค่อยสะดวกเลยนะคะ...

คุณดีดี ถามได้คำถามนี้ได้ดีมาก  ;D

การนั่งกระโถน สงวนไว้สำหรับเจ้านาย บรรดาคุณพนักงานชาววังห้ามนั่งกระโถน และเจ้านายทั้งหลายก็เริ่มมีส้วมปลูกไว้ในตำหนักของแต่ละหลัง จะเดินออกมากลางคืน ต้องเดินจุดไฟให้เห็นสว่าง แถมยังประตูวังก็ปิดเมื่อย่ำค่ำ จะเปิดเมื่อย่ำรุ่ง ผีก็กลัว หลายอย่างแฮะ เอาเป็นว่ามันต้องมีวิธีสักอย่างน่า  ;)

ไม่งงหรอกครับ สลบเลย

หากยังงงไม่พอ

ต่อเรื่อง "ประตูดิน" สมัยอยุธยากันเลย


ประตูนี้ชื่อว่า "ประตูบวรนารีมหาภพชนย์"

คุณสุจิตต์ วงษ์เทศเอาใส่ไว้ในนิยายแปลงพงศาวดารชื่อ กรุงแตก ยศล่มแล้ว ตอน อำนาจว่างเปล่า (http://www.sujitwongthes.com/2011/03/%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%95%E0%B8%81-%E0%B8%A2%E0%B8%A8%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%A7115-%E0%B8%AD%E0%B8%B3%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%88/)

อังวะกองทัพหนึ่งรุกลงยึดได้ริมฝั่งคลองเมืองด้านเหนือทางวัดเชิงท่า แล้วเอาปืนใหญ่ตั้งยิงลูกแตกไปทางป้อมท้ายสนมกับประตูดิน มุมวังหลวงด้านตะวันตกเฉียงเหนือ

ป้อมท้ายสนม คือป้อมปืนปากท่อ อยู่ปากคลองท่อท้ายวังหลวงด้านตะวันตก  ที่เป็นแนวเหนือใต้ เคยมีเรือแขกแปลกภาษาบรรทุกผ้าแพรพรรณกับเครื่องประดับต่าง ๆ จากเมืองแขกเทศมาขายให้สาวสวรรค์กำนัลนาง

ประตูดิน คือประตูบวรนารีมหาภพชนม์ เป็นประตูเข้าออกของสาวสวรรค์กำนัลนางลงอาบน้ำในคลองเมืองด้านเหนือเยื้องวัดเชิงท่าที่อยู่อีกฟากหนึ่ง บริเวณนี้ไม่มี  ปูอิฐเหมือนประตูอื่น ๆ แต่เป็นทางเดินดิน มีหญ้ารกปรกดิน เมื่อเดินขึ้นลงเล่นน้ำก็หกล้มหกลุกคลุกดินจนผ้าผ่อนท่อนสไบหลุดลุ่ยเป็นประจำวัน พวกหนุ่มชายเฟือยก็พากันนั่งเฝ้าอยู่ฝั่งตรงข้ามดูสาวชาววังอาบน้ำแล้วทำเจ้าชู้

 ;D

หมายเลข ๑ คือ ประตูบวรนารีมหาภพชนย์ หรือ ประตูดิน สมัยอยุธยา

 ;D

เหมือนกำลังบอกคล้าย ๆ นัยทีว่า "ประตูดิน" คงเป็นประตูที่ทางเดินไม่ได้ปูอิฐ หากแต่เป็นทางเดินดิน  ???

ความเห็นของคุณสุจิตต์ คงเป็นอย่างที่คุณหนุ่มว่า

 ;D

แล้วเพื่ออะไรทำไมถึงเป็นเช่นนั้น

๑. ปล่อยให้คุณท้าว นางข้าหลวง ต้องเปรอะเปื้อนขี้ดินทำไม

๒. มิเป็นที่ให้ความสำคัญกับทางเดินดังกล่าว ? ซึ่งคาดว่าคงจะมีประตูไม่ปูอิฐอีกเป็นแน่

สมัยอยุธยามีประตูดินอื่นอีกไหม ?

จาก พระราชพงศาวดารฉบับสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส (http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=rattanakosin225&group=2&date=21-03-2007&gblog=41)

๘. ต่อมาท้าวศรีสุดาจันทร์สั่งให้ปลูกจวน (ศาลา) ที่ว่าการของขุนวรวงศาธิราช (ขึ้นในพระราชวัง) ที่ริมประตูดินใกล้ต้นหมัน  และให้เอาเตียงอันเป็นราชอาสน์ไปตั้งไว้สำหรับขุนวรวงศาธิราชนั่ง หวังจะให้ข้าราชการทั้งปวงอ่อนน้อมยำเกรง

๙. อยู่มาวันหนึ่ง (เจ้า)พระยามหาเสนาบดีที่พระสมุหกลาโหม กับพระยาราชภักดี (รู้ว่าท้าวศรีสุดาจันทร์เป็นชู้กับขุนวรวงศาธิราช และให้กำลังแก่ชู้ถึงปานนั้น) พูดกันว่า เมื่อแผ่นดินทุรยศเช่นนี้เราจะคิดประการใด รุ่งขึ้นท้าวศรีสุดาจันทร์มีรับสั่งให้หาเจ้าพระยามหาเสนาบดีเข้าไปเฝ้าที่ประตูดิน  (แกล้งหน่วงเหนี่ยวไว้) ครั้นกลับออกมาเวลาค่ำมีผู้ลอบแทงเจ้าพระยามหาเสนาบดีตาย

จาก คำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรม  (http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=rattanakosin225&date=10-08-2007&group=2&gblog=74)

มีประตูเข้าไปพระตำหนักใหญ่ ผนังนอกทาแดง ชื่อพระตำหนักโคหาสวรรค์ ๑ พระตำหนักนี้เปนที่ประทับของสมเดจพระพรรวษาใหญ่ ซึ่งเปนพระราชเทวีสมเดจพระนาราน์แต่ก่อนมา ครั้นภายหลังมาเปนพระคลังฝ่ายใน ท่านท้าวทรงกันดารรักษา มีกำแพงล้อมมีประตูชื่อสวรรคภิรมย์ ออกไปท้องสนามจันทน์ เลี้ยวท้องสนามจันทน์มาถนนริมกำแพงล้อมตึกห้าห้อง สำหรับนางพนักงานวิเสศต้นแต่งเครื่องพระสุพรรณภาชนะหุงพระกระยาเสวยเครื่องต้น ถนนนี้เลี้ยวไปหัวสิงหน่าพระฉนวนใหญ่ มีกำแพงคั่นแลมีประตูซุ้มชื่อประตูอุดมนารี ออกไปตลาดฃายฃองสดเช้าเยน ตรงประตูดินเข้ามาเปนลานปลาใหญ่มีท่อไขน้ำฝนให้ไหล ออกไปพ้นชลาปากท่อลงแม่น้ำใหญ่ใต้ประตูดินมีพนักงานชาวท่อรักษาที่ศาลาปากท่อประจำ

ประตูดินข้างบนกับประตูดินนี้ เป็นประตูดินเดียวกับที่คุณสุจิตต์กล่้าวถึงหรือเปล่าหนอ

 ???

สาวชาววังทั้งหลายแม้ชั้นพนักงาน.  ล้วนอยู่ในเกณฑ์นางห้าม. หมายความว่าพระเจ้าแผ่นดินจะทรงเลือกเป็นบาทบริจาริกาเมื่อใดก็ได้
เพราะฉะนั้น เรื่องจะไปอาบน้ำผ้าผ่อนหลุดลุ่ยให้ชายทัศนาได้ตามสบาย เห็นจะมีแต่ในนิยายเท่านั้น.     ยิ่งเส้นทางที่แสนจะลำบาก อาบเสร็จเนื้อตัวสะอาดมาใหม่ๆ ต้องย่ำดินเฉอะแฉะเปรอะเปื้อน.   แล้วจะไปอาบมันทำไม. สกปรกหนักกว่าเก่าอีก

ผมยอมแพ้จริงๆครับ

แหล่งข่าวของผมที่ล้วนแต่ทำงานในสำนักพระราชวัง เอาเข้าจริงก็เป็นประเภทฟังท่านเล่าทั้งนั้น หาผู้ใดเอาเอกสารมาอ้างอิงไม่ได้เลยว่า ทำไมจึงเรียกประตูดินว่าประตูดิน อุโมงค์ของสาวชาววัง อยู่ที่ไหน ถ้าต้องอยู่ในเขตนอกๆออกมาแล้ว อุโมงค์ของพวกข้าราชการชายฝ่ายหน้า ไม่มีบ้างหรือยังไง แล้วพวกนี้ไปปลดทุกข์กันที่ไหน

อ่านบทความและข้อเขียนที่สหายร่วมกระทู้ทั้งหลายคัดสรรมาลงแล้ว ผมก็ไปต่อไม่ถูก แต่ก็เอาเถิดครับ เช้าวันนี้ขอเปลี่ยนบรรยากาศต้อนรับการRefreshกลับมาของท่านอาจารย์เทาชมพู ขอเอาภาพข้างกำแพงพระราชฐานชั้นนอกด้านใน ที่ผมไปเดินถ่ายมาให้ชม

เรามาเริ่มต้นเดินเข้าสู่เขตพระราชฐานด้านทิศตะวันตก (ทางฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา) ทางประตูเทวาภิรมย์ กัน

^
ภาพที่ถ่ายตอนเช้าจะย้อนแสงหน่อยนะครับ
ไม่ค่อยแจ่มใสเหมือนตอนกลางวัน

เมื่อเข้ามายืนบนถนนภายในที่อยู่เขตพระราชฐานชั้นนอก จะเห็นประตูศรีสุนทรที่นำเข้าสู่เขตพระราชฐานชั้นกลาง ณ บริเวณพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

ขวามือของประตูศรีสุนทร คือหอนิเพทพิทยา

ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ โปรดเกล้า ฯ ให้สร้าง หอนิเพทพิทยา และ หออุเทศทักษิณา เพื่อใช้เป็นที่ตั้งพระศพเจ้านายฝ่ายใน ซึ่งบางครั้งสิ้นพระชนม์ใกล้เคียงกันหลายพระองค์ หอนิเพทพิทยา เคยเป็นที่ตั้งพระศพของ พระองค์เจ้าศศิพงษ์ประไพ ( พระราชธิดาในรัชกาลที่๕ ) เป็นต้น

ปัจจุบันหอนิเพทพิทยา ใช้เป็นห้องอาหารในวังของข้าราชการและประชาชนทั่วไป

ส่วนหออุเทศทักษิณา อยู่ด้านขวามือ เคยเป็นที่ตั้งพระศพของ พระองค์เจ้าหญิงบุตรี กรมหลวงวรเสรฐสุดา ( พระราชธิดาในรัชกาลที่๓ ) พระองค์เจ้าเยาวภาพงษ์สนิท ( พระราชธิดาในรัชกาลที๕ ) เป็นต้น

ปัจจุบัน หออุเทศทักษิณาใช้เป็นอาคารเรียนของวิทยาลัยในวังชาย

สุดหออุเทศทักษิณา ปัจจุบันเป็นที่ทำการฝ่ายบูรณะราชภัณฑ์ แต่สมัยก่อนจะเป็นอะไรไม่ทราบ

ต่อจากที่ทำการฝ่ายบูรณะราชภัณฑ์ จะเป็นที่ทำการของฝ่ายสนมพลเรือน

ระหว่างช่วงต่อของอาคารทั้งสองนี้ จะเป็นช่องทางไปสู่พระวิมานอันเป็นที่ประทับและฝ่ายใน มีประตูที่สร้างขึ้นตั้งแต่ครั้งรัชกาลที่๑ ชื่อประตูยาตรากษัตรีย์ ตั้งอยู่ตรงกับประตูอุดมสุดารักษ์ของกำแพงพระราชวังชั้นนอก ใช้เป็นทางเสด็จออกสู่ท่าราชวรดิฐ ของพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายในกับข้าราชบริพาร

^
รูปข้างบนผมเอามาจากหนังสือ "การบูรณะปฏิสังขรณ์พระบรมมหาราชวัง" นะครับ
ผมไม่สามารถจะถ่ายภาพได้

ส่วนภาพนี้คือ ประตูอุดมสุดารักษ์ ที่ต่อเนื่องกัน มองจากถนนด้านนอก

ที่ทำการของฝ่ายสนมพลเรือน หรือพวกที่ทำงานเกี่ยวกับพระศพ และศพของผู้ที่ได้รับพระราชทานพระบรมราชานุเคราะห์ ทั้งเจ้านาย ตลอดไปจนข้าราชการระดับต่างๆ  ภายในอาคารนี้คือโกดังเก็บสิ่งของที่ใช้เนื่องในงานดังกล่าวทั้งนั้น อาคารนี้ยาวไปจนส่วนท้ายจรดช่องทางที่นำไปสู่ประตูอนงคลีลา
 
ประตูอนงคลีลานี้ สร้างขึ้นในรัชกาลที่ ๑ แต่ในรัชกาลที่ ๔ แก้ไขเป็นแบบหลังคาจั่ว ใช้เป็นทางเข้าออกของข้าราชบริพารฝ่ายใน
ตอนผมเดินไปเก็บภาพยังเช้าอยู่ ก่อนเวลาที่คนส่วนใหญ่จะมาทำงานกัน ประตูอนงคลีลาเขาห้ามถ่ายภาพข้างใน ผมจึงถ่ายให้เห็นได้เท่านี้

ครั้นมองผ่านประตูโกดังของพวกสนมพลเรือนที่เปิดแง้มๆอยู่เข้าไป เห็นทั้งโกศทั้งลองนอก ลองใน ตลอดจนหีบศพ วางซ้อนอยู่เต็ม ไม่กล้าถ่ายมาให้ดู พลันนึกสงสารสาวๆชาววังที่กลัวผี หากจำเป็นต้องออกมาอุโมงค์ตอนมืดๆค่ำๆ

ก็ไม่ทราบเหมือนกันว่าอุโมงค์ที่ว่าตั้งอยู่ที่ไหน แต่ที่แน่ๆคือ ผมว่าเรารีบไปที่อื่นกันจะดีกว่า

ตรงช่องปากทางเข้าสู่ประตูอนงคลีลา ฝั่งตรงกันข้ามกับโกดังของฝ่ายสนมพลเรือน เป็นอาคารวิทยาลัยในวังหญิง ที่เห็นเป็นอาคารชั้นเดียวหลังคาแดงๆนี้

บริเวณอีกฝั่งหนึ่งข้างถนนด้านที่ติดกำแพงพระราชวังชั้นนอก เป็นเรือนต้นไม้ที่ยาวเหยียดหลายสิบเมตร ถ้าอุโมงค์ หรือศรีสำราญอยู่ติดกำแพงพระราชวังชั้นนอกตามตำราของคุณหนุ่มสยาม ทำเลตรงนี้ก็น่าจะเหมาะ เพราะไม่ใกล้ย่านช่องกุดจนเกินไป ทั้งต่อท่อลอดไปออกแม่น้ำทางท่าราชวรดิฐก็ลัดสั้น

สุดอาคารวิทยาลัยในวังหญิง เป็นเรือนพักเจ้าหน้าที่เวร สุดเรือนพักนี้ จะเห็นกำแพงพระราชวังชั้นใน กำแพงนี้ดูแปลก ดูเหมือนอาคารยาวๆมากกว่าเพราะมีช่องหน้าต่างอยู่ชั้นบน

ชวนให้คิดว่า ถ้าอุโมงค์ หรือศรีสำราญอยู่ภายในกำแพงพระราชวังชั้นในตามคำให้การของแหล่งข่าวของผม  ชั้นล่างของอาคารที่เป็นกำแพงวังไปด้วยตรงนี้ก็น่าจะเหมาะ

ดูภาพมุมสูง เขตตำหนักที่ประทับของเจ้านายจะอยู่ห่างออกไปจากกำแพงวังชั้นในนี้ ถ้าหมั่นไขน้ำเข้ามาระบายภายในอุโมงค์ กลิ่นก็คงไม่สู้กระไร ศรีสำราญ อยู่ในเขตพระราชฐานชั้นในน่าจะเหมาะกว่าจะมาประเจิดประเจ้ออยู่ข้างนอกนะ ผมว่า

พื้นที่ข้างถนนภายในกำแพงวังจากตรงนี้จะแคบเข้าจนไม่สามารถสร้างอาคารได้ แต่ฝั่งติดกำแพง เป็นที่ทำการของตำรวจรักษาการณ์ สมัยโบราณเป็นอะไรก็ไม่ทราบ

สุดอาคาร เป็นประตูช่องกุดออกสู่ภายนอก

ประตูศรีสุดาวงศ์ ตั้งอยู่เยื้องกับประตูช่องกุด สร้างขึ้นในรัชกาลที่ ๑เหมือนกัน เป็นประตูแบบมณฑป กั้นระหว่างพระราชฐานชั้นในกับพื้นที่นอกแนวกำแพง พระบรมมหาราชวังชั้นใน และในรัชกาลที่ ๔ แก้ไขเป็นแบบหลังคาจั่ว เพื่อใช้เป็นทางออกสู่ประตูช่องกุดของข้าราชบริพารฝ่ายใน


ชื่อประตูทั้งสามที่กล่าวมา ศรีสุดาวงศ์ อนงคลีลา ยาตรากษัตรีย์ เรียงสัมผัสกันจากทิศใต้ ไปสู่ทิศเหนือ


อ้อ ผมเรียกชื่อประตูยาตรากษัตรีย์ตามหนังสือพระบรมมหาราชวังพระราชวังนะครับ บางแห่งที่เห็นทางอินทรเนตรเรียกว่ายาตรากษัตริย์ ซึ่งผิด

นี่คือประตูช่องกุด มีทหารยามเฝ้า

นี่อยู่ที่กำแพงพระราชวังชั้นนอกด้านตะวันตกเช่นกัน มีอยู่สองประตู(ช่อง) ไม่ปรากฏชื่อ ไม่ทราบวัตถุประสงค์ในการใช้

ขอเชิญสหายร่วมกระทู้ช่วยเฉลย

ช่วงนี้ยังก้าวขากลับเข้าเรือนไทย.  ได้แค่ครึ่งตัวเท่านั้นค่ะ.  ขาอีกข้างยังอยู่นอกเรือน
ประตูเทวาภิรมย์ที่ท่าน Navarat กรุณาถ่ายรูปมาให้ชมกัน. ดิฉันเข้าไปหลายครั้งแล้ว. บางครั้งก็ไปทางประตูวิเศษไชยศรี.   แต่ไม่เคยมีใครมาบอกว่าอาคารตามรายทางชื่ออะไร
คู่มือก็ไม่มี.   จึงขอขอบคุณอย่างยิ่งที่เก็บภาพมาฝากกัน
ในช่วงนี้ท่านคงจะยังไปเป็นประจำในช่วงเช้า.    ส่วนดิฉัน ถ้าไม่ช่วงสาย ก็กลางคืน

ข้อมูลเรื่องประตูดิน. ถ้าจะช่วยหาอีกแรง. ก็คงไม่ได้มากไปกว่าที่ท่านนวรัตนไปสอบถามมา.  เพราะดิฉันก็คงจะต้องไปถามจากท่านที่มีหน้าที่การงานอยู่ในวัง
บางท่านรับราชการสืบต่อๆมาจากชั้นปู่ชั้นพ่อ.  น่าจะได้รับคำบอกเล่าที่เชื่อถือได้

ท่านอาจารย์ใหญ่โรงเรียนราชินี ม.ล.ประทิ่นทิพย์ (เทวกุล) นาครทรรพ ท่านคงได้ยินผมเที่ยวถามใครต่อใครเรื่องที่เราคุยกันในกระทู้นี้ วันหนึ่งท่านจึงยื่นกระดาษแผ่นหนึ่งให้ มีอยู่ ๒  ข้อความ

เรื่องอุโมงค์

กับเรื่องประตูดิน

ผมขอบคุณแล้วถามท่านว่า ทำไมเขาจึงเรียกประตูดิน ท่านว่าท่านไม่ทราบ ชี้ไปที่นั่งแถวหน้าให้ผมไปถามคนนั้น
.
.
ครับผม..วันหลังผมจะถาม

ถามท่านอีกว่าข้อความทั้งหมดนี้ มาจากหนังสือเล่มไหน ท่านบอกว่าขอให้ครูไปช่วยค้นมาให้ ตัวท่านไม่ทราบอีกเหมือนกัน
.
.
เรื่องนี้จึงยังต้องมีต่อ

อุโมงค์ถูกรื้อไปแล้ว แต่ก็เป็นอันได้ข้อมูลว่าของเดิมอยู่ทางทิศตะวันตกใกล้ประตูศรีสุดาวงศ์   "คงมีแต่ส้วมแบบที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบัน" แปลว่าอุโมงค์นั้นกลายเป็นสถานสุขาในปัจจุบัน?

ส่วนคำถามที่ว่าทำไมถึงเรียกประตูดิน  ก็ยังเปิดกว้างให้หาคำตอบกันต่อไป

วันนี้ผมเดินไปเดินมาไปเตะหนังสือเล่มหนึ่งที่กองอยู่บนพื้นเข้า ไม่ทราบว่าใครย้ายหนีน้ำมาหรือเปล่า พอเอามาพลิกๆดู เห็นมีบางบทที่เขียนเกี่ยวกับเรื่องนี้ไว้
ใครสนใจหน้าปกก็กรุณาไปซื้อหามาไว้ หนังสือดีอ่านสนุกชื่อ "สี่แผ่นดิน"กับเรื่องจริงในราชสำนักสยาม เขียนโดยศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย สำนักพิมพ์ศิลปวัฒนธรรม ราคา๒๑๕บาท ในงานสัปดาห์หนังสือคงลดราคาอีกแยอะ

เกี่ยวกับประตูศรีสุดาวงศ์

ภาพครับ

ต่อ

.

มีเรื่องอุโมงค์ต่อ ผมลงไว้ที่กระทู้นี้ก็แล้วกัน

มีคนในวังบอกว่า มีอุโมงค์ลอดใต้กำแพงไปออกแม่น้ำเจ้าพระยา ที่ท่านสร้างไว้เป็นทางฉุกเฉินเผื่อมีเหตุต้องเสด็จออกจากพระราชวัง ทุกวันนี้ยังอยู่ เขาว่าข้างในมีนายและนางวรนุชอาสัยอยู่เต็มไปหมด
ผมซักเข้าก็ไม่ทราบว่าอยู่ตรงไหน เพราะไม่เคยเห็นกับตาตนเอง ฟังเขาเล่าว่ามาเหมือนกัน

 ;D

ภาพน้องวรนุชของคุณเพ็ญชมพู  ชัดเจนแจ่มแจ้งจนไม่กล้ามองซ้ำ   ให้ตกหน้าไปก่อน   แล้วจะค่อยมาแจมกระทู้
พอโพสต์เสร็จถึงเห็นว่าตกหน้าไปแล้ว ค่อยยังชั่ว

สมัยรัชกาลที่ 5  วิทยาการก่อสร้างของสยามทันสมัยถึงกับทำอุโมงค์ลอดใต้แม่น้ำเจ้าพระยาได้แล้วหรือคะ

การขุดอุโมงค์แห่งแรกของประเทศไทย อยู่ที่ถ้ำขุนตาน เป็นการขุดเข้าไปยังชั้นหิน รูปเกือกม้าซึ่งต้องช่างนายช่างจากยุโรปมาดำเนินการสำรวจและเจาะระเบิดหิน

แต่สำหรับอุโมงค์ลอดแม่น้ำเจ้าพระยานั้นทำไม่ได้ เนื่องจากปัญหาดินกรุงเทพเป็นดินอ่อน ไม่สามารถทำได้ในสมัยรัชกาลที่ ๕ เป็นเพียงแต่ฝังท่อใต้ดินให้มีขนาดใหญ่ถ่ายเทนำน้ำเข้า-ออกเสียมากกว่า

แต่คนไทยพ.ศ. 2554 นี้ไม่นานต่อไป โครงการรถไฟฟ้าใต้ดินลอดแม่น้ำเจ้าพระยากำลังดำเนินการอยู่ ไม่นานเกินรอ

ผมไม่ได้เขียนว่าอุโมงค์ลอดแม่น้ำเจ้าพระยานะครับ
ลอดใต้กำแพงพระบรมมหาราชวัง ไปออกแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณท่าราชวรดิฐ



อ้าว....ก็ดีกว่า เฮี่ย ตั้งแยะแล้ว ยังจะมารำพันอีก แม่วารานุส

รับผิดโดยไม่มีเงื่อนไขค่ะ  อ่านหนเดียวเลยจำผิด  จะย้อนกลับไปอ่านซ้ำก็ใจไม่แข็งพอจะสบตากับน้องวรานุส

น้องวรานุส เพิ่งได้เห็นชัดๆ นิ้วสวยมากเลยค่ะ คล้ายมือคนมาก... ;D

หน้าก็เหมือนบางคนด้วย

(ผมไม่ได้ชวนโยงเข้าการเมืองนะครับ)

ประตูดินจะกลายเป็นเรื่องน้องวรานุสไปเสียแล้ว


ถ้ามีจริง น่าจะเป็นท่อระบายน้ำได้ไหมคะ   

เพิ่งเห็นกระทู้นี้หลังจากมีเวลาว่างก็เลยมาทบทวนอ่านกระทู้เก่าๆ
ชอบกระทู้ของท่านเนาวรัตน์มากเพราะทุกกระทู้เต็มไปด้วยความรู้และที่สำคัญคือไม่หลงประเด็น ทำให้ผู้อ่านไม่เหนื่อย

ดูจากรูปของท่านSiameseที่ว่า "ขวามือคือเต็ง ส่วนซ้ายมือคือเรือนตำหนักของเจ้านาย" ขวามือที่ว่านี้คือ ขวามือของคนดู หรือ ขวามือของคนในภาพครับ
ผมเข้าใจถูกไหมครับว่า น่าจะเป็นขวามือของคนในภาพ เพราะอาคารซ้ายขวานั้น ทางด้านขวา(ของคนดู)น่าจะเป็นอาคารที่ดูมีฐานะมากกว่าอาคารซ้ายมือ (ของคนดู)
แม้นว่้าจะเป็น ขวามือของคนในภาพ แต่มีข้อสงสัยที่ท่าน Saimese ระบุว่าเป็นบานกระทุ้ง
ดูจากลักษณะแล้วส่วนที่ท่านว่าเป็นบานกระทุ้งนั้น น่าจะเป็นส่วนของกันสาด เพราะสังเกตตรงขากันสาดจะยันไว้กับผนัง (ถ้าเป็นบานกระทุ้งน่าจะยันไว้กับวงกบ ซึ่งจะไม่เห็นส่วนต้นที่ยันเพราะของปูนของหน้าต่างจะบังไว้)

มีคำถามที่อยากถามท่านผู้รู้ว่า ทำไมผู้ใหญ่จึงห้ามไม่ให้เหยียบธรณีประตูครับ (ผมรู้ว่าเขาห้าม และผมก็ไม่เคยเหยียบเพียงแต่ไม่เข้าใจเหตุผลหรือที่มาที่ไป) คติที่ว่านี้เป็นคติจีนหรือคติไทยครับ?

http://www.youtube.com/watch?v=Dxtw8BRXj8U

http://www.dek-d.com/board/view.php?id=1025902 (http://www.dek-d.com/board/view.php?id=1025902)

 ;D

^
แจ่มชัดเลยครับ ขอบพระคุณคุณลุงเนาวรัตน์ที่กรุณาชี้แนะครับ

ขอประทานโทษค่ะ  น่าจะเป็นคุณน้าเพ็ญชมพูมากกว่าคุณลุงเนาวรัตน์นะคะ

ต้องขอกราบอภัยคุณน้าเพ็ญชมพูเป็นอย่างสูง ไม่ทันได้ดูในรายละเอียดครับ

ขอบคุณท่านเทาชมพูครับที่ได้กรุณาท้วงติง

ผมเพิ่งเข้ามาเป็นสมาชิกใหม่ ช่วงนี้ก็เลยมุ่งหาอ่านกระทู้เก่าๆ และพบว่ามีประโยชน์มากในแทบทุกกระทู้
 :)

ขอบพระคุณผู้ที่นำความรู้ต่างๆ มาให้อ่านนะครับ มีประโยชน์มากมายเลย

ขอบคุณสำหรับความรู้ที่ทุกๆท่านกรุณานำมาเผยแพร่กันค่ะ

ขอบคุณทุกๆท่านมากๆค่ะสำหรับความรู้มากมายที่ไม่เคยทราบมาก่อน น้องวรานุชน่ากลัวมาก