14 ต.ค.นี้ คุณสุจิตต์ วงษ์เทศ เขียนบทความลง นสพ.มติชนรายวัน สรุปให้อ่านง่ายเรื่องชื่อ แม่น้ำเจ้าพระยา
อีกครั้ง จึงนำมาบันทึกลงในกระทู้นี้ ครับ
แม่น้ำเจ้าพระยา ได้ชื่อจากเทวรูปขอม
เจ้าพระยา ในชื่อ แม่น้ำเจ้าพระยา หมายถึงเทวรูป 2 องค์ ฝีมือช่างแบบขอม (เขมร) เมืองละโว้ (ลพบุรี)
เจ้า คือ เทวรูปแบบขอม,
พระยา คือ พญาแสนตาและพญาบาทสังฆกร พบที่คลองสำโรง (จ. สมุทรปราการ) ระหว่าง
พ.ศ. 2034-2072 ต่อมา พระยาละแวกยกทัพตีอยุธยา หลังเสียกรุงครั้งแรก (พ.ศ. 2112) แล้วเชิญเทวรูป
2 องค์ไปกัมพูชา
[ไม่รู้เอง แต่ผมรู้จากอาจารย์ 2 ท่าน คือ อ. รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล (ม. รามคำแหง) กับ อ. ประภัสสร์ ชูวิเชียร
(ม. ศิลปากร)]
เทวรูป 2 องค์ คนแต่ก่อนเรียกอย่างยกย่องด้วยคำเขมรศักดิ์สิทธิ์ว่า“กัมรเตง” แล้วเพี้ยนเป็น“พระประแดง”
เมืองพระประแดงแรกสุด(เป็นที่รู้กันมานานว่า)อยู่คลองเตย (กรุงเทพฯ) เคยย้ายไปอยู่ที่เมืองปากน้ำ
(สมุทรปราการ) จึงเรียกปากน้ำว่าบางเจ้าพระยา ตั้งแต่ยุคพระนารายณ์ฯ
แล้วเรียกปากแม่น้ำตรงนั้นว่า ปากแม่น้ำบางเจ้าพระยา นานเข้าจนทุกวันนี้ก็กร่อนเหลือว่า แม่น้ำเจ้าพระยา
ข้อสันนิษฐานของสุจิตต์ วงษ์เทศเรื่องที่มาของชื่อแม่น้ำเจ้าพระยา ผมคิดว่ายังไม่มีหลักฐานรองรับเท่าไหร่ครับ และข้อความในพระราชพงศาวดารที่กล่าวถึงรูปทั้งสองนี้ในรัชสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ก็กล่าวว่ามีทั้งเมืองพระประแดงและปากน้ำเจ้าพระยาอยู่ก่อนแล้วครับ
"ขณะนั้นคลองสำโรงที่จะไปคลองศีรษะจระเข้ คลองทับนางจะไป
ปากน้ำเจ้าพระยาตื้น เรือใหญ่จะเดินไปมาขัดสน จึงให้ชำระ ขุดได้เทพารักษ์ ๒ องค์ หล่อด้วยทองสัมฤทธิ์ จารึกองค์หนึ่ง ชื่อพญาแสนตา องค์หนึ่งชื่อบาทสังขกร ในที่ร่วมคลองสำโรงกับคลองทับนางต่อกัน จึงให้พลีกรรมบวงสรวง แล้วรับออกมาปลูกศาลเชิญขึ้นประดิษฐานไว้ ณ
เมืองพระประแดง" - พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ(เจิม)
พระประแดง น่าจะมาจาก แผดง อย่างที่ได้กล่าวๆกันไปแล้ว แต่ก็ยังไม่ปรากฏหลักฐานการเรียกรูปเคารพดังกล่าวอย่างที่ว่าครับ
ถ้าจะเชื่อว่าข้อสันนิษฐานของสุจิตต์ วงษ์เทศ กับอ.รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูลถูก ก็อาจจะต้องสันนิษฐานไว้ว่าพงศาวดารเรียกชื่อเมืองและปากแม่น้ำด้วยชื่อในสมัยหลัง(ซึ่งความตอนนี้เองก็มีร่องรอยว่าถูกเพิ่มในสมัยหลัง เพราะไม่พบในฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ที่ชำระสมัยสมเด็จพระนารายณ์) ซึ่งเรื่องที่มาของชื่อเมืองพระประแดงอาจจะเป็นไปได้อยู่ครับ
แต่เรื่องเอาเทวรูปไปโยงกับแม่น้ำเจ้าพระยา ผมคิดว่ายังไม่มีหลักฐานมากพอครับ