เรือนไทย

เนื่องด้วยในปีพุทธศักราช 2558 อันเป็นปีที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี จะมีพระชนม์มายุครบ 60 พรรษา ทางสำนักพิมพ์ริเวอร์บุ๊คส์และสถาบันเวลคัม ได้ร่วมกันจัดทำกิจกรรมเผยแพร่ภาพถ่ายโบราณซึ่งจัดเก็บไว้ที่สถาบันเวลคัม ประเทศอังกฤษซึ่งทางสถาบันได้คัดเลือกภาพที่ถ่ายโดยจอห์น ทอมสัน ที่ถ่ายไว้ในสยาม ในกัมพูชา และประเทศจีนบางส่วนมาจัดแสดงที่หอศิลป์เจ้าฟ้า

ผมหนุ่มสยามก็ได้รับเกียรติให้เป็นวิทยากรบรรยายในมุมมองของคนที่เล่นสังคมออนไลน์กับภาพเก่า แต่ทั้งนี้ยังมีอีกหลายอย่างที่มุมมองของสังคมสยามผ่านเลนส์นั้นยังไม่แจ่มชัดเท่าที่ควรจึงได้นำมาเชิญท่านสมาชิกร่วมสนทนาสภาพสังคมไทย สมัยรัชกาลที่ 4 ไปด้วยกันครับ

สิ่งหนึ่งที่เห็นเป็นสิ่งแรกของการเดินทางมาของทอมสัน ซึ่งเป็นช่างภาพที่เปิดร้านถ่ายภาพกับพี่ชายชื่อวิลเลียม เดินทางเข้ามายังปากน้ำเมื่อวันที่ 28 กันยายน พ.ศ. 2408 อันเป็นช่วงเวลาที่สยาม กำลังอยู่ในกระแสคลื่นแห่งการถูกล่าอาณานิคมด้วยปืนไฟ และสยามก็อยู่ในฐานะที่ทำสนธิสัญญาบาวริ่งมาแล้ว รวมทั้งสัญญาทางการค้ากับฝรั่งเศส ปรัสเซีย สหรัฐอเมริกา

สิ่งหนึ่งที่ทอมสันเห็นคือ สภาพเมืองไทยยังคงเต็มไปด้วยป่าไม้ริมแม่น้ำ มีเรือนแพที่ลอยอยู่บนผิวน้ำจำนวนมากมาย อย่างน้อยฝรั่งก็เคยเห็นเรือนปักเสาไม้ริมน้ำที่ชายฝั่งที่มาเลย์และสิงคโปร์มาก่อน แต่เรือนแพลอยบนน้ำคงไม่เคยเห็น สลับกับความเรืองรองของกระเบื้องหลังคาโบสถ์วิหาร สีเหลืองทอง และแสงแดดที่สะท้อนกระจกวับวาวเงางาม

ในบันทึกของทอมสัน ไม่ได้กล่าวว่าตนเองพำนักอยู่ที่ใดในสยาม และระหว่างที่ใช้ชีวิตในกรุงเทพ 5 เดือนไปถ่ายรูปอะไรไว้บ้างนอกพระบรมมหาราชวังแต่จากหนังสือพิมพ์ของหมอบรัดเล ที่พิมพ์ลงในบางกอกรีคอร์ดเดอร์ ทำให้ทราบว่า

ทอมสันพำนักที่บ้านนายกองตะเวน (บ้านมิศเตอร์เอมส์) ที่ตั้งอยู่ป้อมป้องปัจจามิตร ก็บริเวณคลองสาน ถ้าดูจากตำแหน่งที่พำนักแล้ว ด้านตรงข้ามก็เป็นกลุ่มของสถานทูตอังกฤษ และอเมริกา ซึ่งทอมสันสามารถข้ามฟากติดต่อกับสถานทูตได้ง่าย

อีกทั้งกัปตันเอมส์ ก็มีลูกน้องเป็นชาวมาเลย์อยู่พอสมควร จึงได้จัดหาล่ามภาษาให้ทอมสันอีกด้วย

ขออนุญาตขัดจังหวะ


ภาพนี้ยังมีข้อกังขาอยู่

ล่ามของทอมสัน เป็นชาวมาเลย์ จะแปลภาษาไทยเป็นภาษามาเลย์ให้ทอมสัน ดังนี้แล้วคาดว่าทอมสันน่าจะพูดภาษามาเลย์ออก เพราะทอมสันใช้ชีวิตก่อนหน้าที่จะเดินทางมากรุงเทพ เคยใช้ชีวิตถ่ายรูปที่ปีนัง และสิงคโปร์มาก่อนหลายปี

ทอมสันบรรยายลักษณะของล่ามส่วนตัวที่ชื่อ อาลี Ali ว่าเวลาแปลภาษาทุกครั้งจะฟังไม่ค่อยรู้เรื่องเท่าไรเพราะอาลีจะคอยเคี้ยวหมากอยู่ตลอดเวลาในปาก และบางครั้งทอมสันก็บันทึกคำพูดเป็นภาษามาเลย์อีกด้วย

ส่วนผู้ที่ช่วยเหลือด้านสถาทูตอังกฤษนั้น ทอมสันได้รับความช่วยเหลือจากนาย เคนเนดี้ เป็นผู้ช่วยกงสุลอังกฤษซึ่งอีกหน้าที่หนึ่งคือเป็นเจ้าหน้าที่คอยส่งนักเรียนมากรุงเทพเพื่อฝึกการเป็นล่าม

ทอมสัน ออกจากอังกฤษ ปี พศ 2405(คศ.1862)
ผ่านมาทางอิยิปต์ ตอนน้ันคลองสุเอซยังไม่เสร็จดี ต้องมาทางบก
แวะปินัง มาเลย์ ก่อน อยู่ที่นั้น ราวสามปี
เข้ามาถึงเมืองไทย 28 พย. 2408 (คศ 1865)
ชื่อหนังสือเขาใช้ว่า.........ผจญภัยสิบปี  ในต่างแดน
แผนที่การเดินทาง

นั่นสิครับ เป็นอะไรที่คนสมัยนี้เข้าใจยากว่า นักเดินทางชาวต่างประเทศจะมาดินแดนต่างๆ ที่แตกต่างจากวัฒนธรรมของตนทำไม เช่น ทอมสัน เดินทางมาทั้งจีน สยาม ปีนัง ไซปรัส อินเดีย เมเลเซีย และสิงคโปร์

ยกเก้าอี้มานั่งแถวหน้า

สิ่งที่ทอมสันจะต้องเจอลำดับต่อมาในสังคมชาวสยามคือ กลุ่มพระสงฆ์

กลุ่มพระสงฆ์นั้นในสายตาของคนชาวต่างชาติก็เป็นเรื่องประหลาดอย่างหนึ่ง คือ โกนหัวจนโล้น สวมจีวรด้วยผ้าพันตัว และเดินถือบาตรและพำนักอยู่ในวัด บางครั้งก็ทำเสียงบ่นพึมพำซึ่งชาวต่างชาติอย่างทอมสันฟังไม่ออก

การที่พระสงฆ์ทำเช่นนั้นก็กำลังดำเนินรอยทางแห่งพระพุทธองค์ ซึ่งในสมัยรัชกาลที่ 4 เรียกว่า "พระสมณโคดม"

ทอมสันแปลกใจอย่างมากขณะที่เดินทางไปวัดแห่งหนึ่งย่านคลองแสนแสบ ที่แปลกใจคือ ทอมสันเห็นพระสงฆ์กำลังโกนศีรษะตนเองด้วยความชำนาญโดยไม่มีกระจกส่องแม้แต่น้อยเลย

ภาพพระสงฆ์พร้อมลูกศิษย์กลุ่มนี้ก็ถูกถ่ายภาพโดยทอมสัน ซึ่งเป็นวัฒนธรรมของสยามที่เด็กชายจะได้รับการศึกษาจากวัด ได้ร่ำเรียนเขียนอ่านจากวัด

เนื้อหาของภาพนั้นจะเห็นได้ว่าชาวสยามจะมีเด็กไทย และเด็กจีน ส่วนพระสงฆ์ก็นุ่งจีวรลายดอกซึ่งเป็นการทอแบบยกดอกอย่างสวยงามมากๆ เด็กชาวสยามที่มีมาลัยที่จุกแต่งตัวอย่างผู้ดี

กำลังถือห่อผ้าซึ่งในนั้นคงเป็นพระคัมภีร์ทางศาสนา ส่วนเบื้องล่างจะมีเด็กถือพัชนี รูปร่างอย่างจวัก

จีวรของพระในภาพนี้แปลกตามาก ทำให้เข้าใจว่าสังคมยุคนั้นไม่เห็นแปลก ในเรื่องการส่งเสริมกิเลสพระในเรื่องอัตตา

ภาพลายเส้น

เมื่อผมใส่สีให้กับภาพนั้นจะพบความงามของจีวรลายดอกในหลายมิติเลยครับ อย่างแรกจะเห็นลักษณะลายที่เด่นชัดขึ้น คือ ลายดอกพิกุล ลายกลีบดอกไม้ มีทั้งลายเล็กและลายใหญ่
นั้นแสดงว่า เมื่อมีการทอผ้าลายยกดอกสวยๆ ก็จะนำมาถวายให้พระสงฆ์ท่านได้ใช้เป็นจีวร

ดูอย่างผ้าลายล่างสุดของพระสงฆ์เป็นลายมังกรดั้นเมฆแบบจีนเลยครับ

ภาพการไหว้องค์พระแก้วมรกต หน้าพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ลักษณะการไหว้แม้ว่าจะต้องทำท่าทางค้างไว้กว่านาที เพื่อให้กล้องจับความชัดได้ การไหว้ก็ดูไม่เคอะเขิน

โหหห คุณเพ็ญฯ มาถึงก็จุดประเด็นที่ทุกท่านตะลึง  ;D

          สงสัยในตัวงานปั้นแปลกที่ในคห. 13 ครับ

จึงไม่แปลกใจทีกลุ่มพระพุทธรูปสมัยต้นรัตนโกสินทร์ช่วงรัชกาลที่ 2 -5 ที่มีการทำจีวรลายดอกในหลายๆ องค์

ตุ๊กตาชาวต่างประเทศ เป็นตุ๊กตาหินครับ ปัจจุบันย้ายไปที่พิพิธภัณฑ์พระนารายณ์ราชนิเวศน์ ลพบุรีครับ

ตามท่านเจ้าสัวมา ตุ๊กตาที่ว่านี้ที่วังนารายณ์ราชนิเวศค่ะ

สิ่งที่ทอมสันเห็นลำตับต่อมาของอุปนิสัยของชาวสยาม คือ การเล่นพนัน ซึ่งมีการเล่นพนันหลายๆแบบ เช่น แบบไพ่ แบบใช้เหรียญ มีการตีไก่ กัดปลา ซึ่งทอมสันกล่าวว่าชาวสยามมีความสามารถพิเศษที่จะนำทรัพยากรที่มีอยู่รอบๆตัวนำมาเป็นเครื่องเล่นพนันกันได้

แม้กระทั่งทายจำนวนเมล็ดของผลไม้ เช่น ทุเรียน เป็นต้น

ใครหนอสวมชุดสีขาวยืนกางร่ม เพื่อบังแดดไม่ให้เข้ามาในกล้องถ่ายภาพ ?  ??? ??? ???

สองภาพนี้มาเป็นแพ็กคู่กัน  ;D

เรื่องถ่ายภาพแบบคู่กันนี้เป็นสิ่งประดิษฐ์เรื่องการถ่ายภาพที่ทำให้ทอมสันมีชื่อเสียง คือในกระจก ๑ แผ่นสามารถถ่ายรูปได้ ๒ รูป ด้วยการสร้างบานพับไม้เปิด-ปิดได้ ซึ่งในภาพระสงฆ์นี้จะเห็นภาพที่เหลื่อมกันในกลางภาพ  ;D

ตาม มาจาก Face Book ครับ

ด้วยความยินดีและขอบคุณครับ  :-*

เลขสวยครับคุณsiamese
คำตอบครั้งที่
6666

 ;D ;D ;D ;D ;D ;D

ผู้ที่มีบทบาทอีกท่านหนึ่งที่ช่วยกระจายข่าวการมาถึงของทอมสัน คือ สื่อสิ่งพิมพ์โดยทอมสันว่าจ้างให้หมอบรัดเลตีพิมพ์การมาเมืองไทยตลอดจนอยู่ในเมืองไทย และจนกระทั่งออกจากเมืองไทย หนังสือพิมพ์บางกอกรีคอร์ดเดอร์ตีพิมพ์อยู่หลายครั้งติดต่อกัน นับว่าเป็นการประชาสัมพันธ์ชื่อของทอมสันเป็นอย่างดีเลย

เพลาในใบบอกของหมอปลัดเล น่าจะเป็นวันอังคาร วันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๐ จุลศักราช ๑๒๒๗   ;D

ทอมสันเดินทางเข้ามาด้วยเรือเจ้าพระยาของเจสัวยิ้ม (แหม่มแอนนาเข้ามาด้วยเรือนี้เหมือนกัน)
ตามข้อเขียนในหนังสือThe Straits of Malacca, Indo-China, and China, or, Ten years' travels, adventures, and residence abroad

ต่อมาทอมสันได้ไปเที่ยวที่วัดสระเกศ ดูจากสถานที่ไปเที่ยวนั้นวัดสระเกศเป็นสถานที่ Must see ของชาวต่างประเทศผู้กระหายที่จะเห็นชีวิตหลังความตาย แต่สิ่งแรกที่ทอมสันบรรยายกลับไม่ใช่โบสถ์ วิหารของวัดสระเกศ แต่เป็นกองอิฐขนาดใหญ่ที่กำลังสร้างเป็นเจดีย์ซึ่งทอมสันเรียกสิ่งนี้ว่าเป็นเสมือน "เขาพระสุเมรุ" ที่อยู่กลางพระนคร

ทอมสันกล่าว่า เขาจ่ายเงินนิดหน่อยเพื่อเข้าไปดูการจัดการกับศพด้วยนกแร้งของชาวสยาม การเดินทางเข้าไปดูนั้นต้องผ่านป่าละเมาะซึ่งเป็นทางนำไปสู่สิ่งก่อสร้างประหลาดๆ ซึ่งดูน่ากลัว ในไม่ช้าด้วยความที่เป็นชาวผิวชาว เชาได้รับการตอบรับจากเสียงสุนักเห่าจำนวนมากทีต้อนรับเขา มีซากศพและสัปเหร่อที่คอยถือไม้กันนกแร้งไว้ และเมื่อกระบวนการทางศาสนาเสร็จสิ้นแล้วทุกอย่างก็ดำเนินไปตามวิสัยคือ ฝูงนกแร้งต่างรุมจิกกินพร้อมกับฝูงสุนัข ไม่ช้าก็เหลือแต่กระดูก

และระหว่างทางที่ทอมสันกำลังเดินออกจากวัดสระเกศ ที่ปากประตูนั้นเขาได้พบกับชาวจีนนำศพร่างหนึ่ง มานั่งร้องไห้ให้สัปเหร่อช่วยเผาศพให้ด้วย แต่การที่จะให้สัปเหร่อทำศพให้นั้นต้องเสียเงินค่าฟืนในการเผา ถ้าอยากให้เผาไฟแรงๆ ก็ต้องเสียเงินค่าฟืนมาก เป็นที่เวทนามาก

ภาพถ่ายข้างบนนี้ก็ของทอมสันด้วยหรือครับ

ไม่เกี่ยว แต่ว่าเป็นภาพที่อารมณ์คล้ายกับที่ทอมสันบรรยายมากๆ  ;D

ภาพที่ทอมสันถ่ายในเมืองไทยนั้นไม่ใช่จะถ่ายเกี่ยวกับประเพณีในพระราชสำนักหรือถ่ายแต่ภาพเจ้านายอย่างเดียว ยังถ่ายภาพระดับชาวบ้าน วิถีชีวิตอีกด้วยเช่น การปีนขึ้นต้นตาลที่เมืองเพชรบุรี ชายร่างแคระ ๒ คน และหนุ่มน้อยชาวสยามกลางพงหญ้า
สิ่งเหล่านี้ก็เห็นวัฒนธรรมการแต่งกายของคนไทยสมัยรัชกาลที่ ๔ ได้ง่ายขึ้น

ในทำนองเดียวกันที่เพชรบุรี ทอมสันได้เข้าไปชมหมู่บ้านกระเหรียง และบรรยายว่า หนุ่มกระเหรี่ยงนั้นร่างกายล่ำสันใหญ่โตกว่าชาวสยาม มีหน้าตาที่ดีกว่าอีกด้วย

คนที่นำทาง  ทอมสัน เที่ยวในเพชรบุรี
คือ แซมมูเอล แมคฟาร์แลนด์  พ่อของหมอจอร์จ (ปฐมอาจารย์ของศิริราช)
ซึ่งมาสอนศาสนาอยู่ที่เพชรบุรี  ตั้งแต่ปี 2403   
ในปีนั้น หมอจอร์จ ยังไม่เกิด (เกิดปลายปี2409 ที่บ้านหมอ แบรดเลย์ ริมคลองบางหลวง))

พยายามจะหาภาพบ้านของหมอแบรดเลย์ที่ถ่ายจากริมนํ้า หายาก
มาเจอภาพนี้ของทอมสัน
คุณหนุ่มว่าเป็นไปได้ไหมที่จะเป็นบ้านหมอแบรดเลย์

หรือ อาจจะเป็นหลังขวาสุดที่เห็นหลังคาสองชุด

บ้านหมอบรัดเลตั้งอยู่หลังป้อมวิชัยประสิทธิ์ ต้องเข้าคลองบางหลวงแล้วอยู่ขวามือครับ

 ลักษณะบ้านเป็นบ้านสองชั้น

ทอมสันเดินทางไปเที่ยวเพชรบุรีซึ่งระหว่างเดินทางนั้นต้องผ่านแม่กลอง อัมพวา เขาได้จับภาพคณะละครไว้ด้วย การแต่งกายละครหัวเมืองสมัยรัชกาลที่ 4 ก็สวยงามไปอีกแบบ คือ ทรงต่างๆดูเหมือนจะใหญ่เทอะ ไม่เก๋ไก๋ ผ้าห้อยหน้าตัวพระเล็กนิดเดียว หัวเข็มขัดทำด้วยเงินตีแผ่นโต ส่วนลายผ้าถุงนางก็เป็นลายใหญ่ๆออกไปทางลาวโซ่ง

ภาพกลุ่มนางรำนั่งบนเก้าอี้หวายแบบจีน ย่อมแสดงว่าคนไทยก็นั่งเก้าอี้เป็นแล้ว และนั่งพื้นก็เป็นสิ่งที่ถนัดกว่ามาก

ภาพข้างบนน่าจะเป็นการแสดงโขน

น่าจะไม่เรียกว่าการแสดงนะครับ เป็นเพียงเอาโขนละคร ดนตรี แต่งกายมาจัดฉากให้ฝรั่งถ่ายรูปเฉยๆเท่านั้น

ในบันทึกการเดินทางของทอมสัน นั่งเรือไปกับหมอบรัดเล กล่าวว่าเมื่อผ่านทุ่งข้าวจำนวนมากมายแล้ว ก็ถึงอัมพวา ซึ่งมีบ้านขุนนางท่านหนึ่งนำละครออกมาให้ชม

นำละครออกมาให้ชม กับนำละครมาเล่นให้ชม มีความหมายต่างกันนะครับ

จะให้แน่ๆว่าหมายถึงอะไรต้องเอาบันทึกภาษาอังกฤษของทอมสันมาให้ชมหน่อย คุณเพ็ญชมพูน่าจะหาจากอินทรเนตรได้

เอาภาพมาสลับฉากหน่อย กุมารในรูปทั้งสองมีทางที่จะใช่บุคคลเดียวกัน  แต่ถ่ายตอนต่างวัยเล็กน้อยหรือเปล่า?

เค้าหน้าคล้ายกันมาก เหมือนพี่น้อง
แต่ใบหู ไม่ใช่ค่ะ

ดูจากเสื้อผ้าเครื่องแต่งกาย เข็มขัดของหนุ่มน้อย    ท่านผู้เชี่ยวชาญพอถอดรหัสได้หรือไม่ว่า เขามีตำแหน่งการงานอะไร
มหาดเล็ก?
ไม่น่าจะเป็นเจ้านาย

เรื่องเจ้านายให้ตัดทิ้งตัวเลือกได้เลยครับ และสำหรับชาวบ้านก็ให้ตัดทิ้งอีกเช่นกัน เพราะสง่างามเกินชาวบ้าน ดังนั้นก็เหลือแต่ บุตรของข้าราชการที่มีบรรดาศักดิ์เท่านั้นครับเป็นคำตอบ

เข็มขัดทองดุนลาย พกนาฬิกาเรือนงานไว้ที่เอว งามครับ

เฉพาะที่เคยอ่านจากหนังสือ
The Straits of Malacca, Indo-China, and China, or, Ten years' travels, adventures, and residence abroad / by J. Thomson

มีประมาณ 8 หน้า

คุณvisitnaอุตส่าห์คัดมาให้ดูทั้งบท  แต่ที่ตรงกับคำถามมีนิดเดียว สรุปว่าเขาเอาเด็กสาวแต่งกายละครมาให้ดู ๒คน มีทั้งที่แต่งหน้าและสวมหัวโขน และให้วงเล่นดนตรีให้ฟัง ที่ทอมสันเอ่ยถึงมี มีฆ้องวง ระนาด ขลุย และแคน แต่ก็คงบรรเลงทั้งวงนั่นแหละ

ภาพพิมพ์นี้แสดงละครของเขาสองคน หรือนางระบำที่สวมหน้ากากและเครื่องแต่งตัวซึ่งใช้แสดงในงานเทศกาลต่างๆ

แปลว่าเอาละครมาจัดท่าให้ถ่ายครับ

^
หมายถึงรูปลายเส้นนี้

นาง และ ทศกัณฐ์ มีอยู่ในภาพกลุ่มละครคณะใหญ่ด้วย ดูดีๆ ทศกัณฐ์นั่งที่เก้าอี้ฝั่งขวามือเรา